پاورپوینت کامل نقد کتاب کهن دیارا ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نقد کتاب کهن دیارا ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نقد کتاب کهن دیارا ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نقد کتاب کهن دیارا ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

«کهن دیارا» عنوان کتابی است که «فرح» آخرین همسر محمد رضا پهلوی آن را به رشته تحریر درآورده است.خانم فرح دیبا بعد از سالها سکوت خاطرات خود را در سال ۱۳۸۳ به زبان فرانسه در پاریس منتشر ساخت. البته ترجمه فارسی این کتاب نیز بدون مشخص شدن نام مترجم و مقدمه ای که چگونگی روند انتشار آن به فارسی را مشخص سازد، به چاپ رسیده و در خارج کشور عرضه شده است. در شناسنامه کتاب محل انتشار مشخص نیست و انتشاراتی که مسئولیت نشر را به عهده داشته عنوان «فرزاد» را دارد. در شناسنامه کتاب نام نویسنده: Farah Diba Pahlavi (فرح دیبا پهلوی) آمده است.

«کهن دیارا» از پنج بخش تشکیل شده که هر قسمت به دوره ای از زندگی آخرین ملکه دربار پهلوی اختصاص یافته است: دوران کودکی تا ازدواج، دوران آغاز فعالیتهایی که پس از ورود به دربار به وی واگذار می شود، دوران بیماری محمدرضا تا فرار از کشور، دوران آوارگی تا مرگ شاه و در نهایت دوران پس از شاه.دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران کتاب «کهن دیارا» را که تاکنون در ایران منتشر نشده مورد نقد و بررسی قرار داده است. با هم نقد را مطالعه می کنیم.

فرح دیبا در سال ۱۳۱۷ در تهران به دنیا می آید. پدرش سهراب دیبا آذربایجانی بود و ابتدا در دربار قاجار و سپس در ارتش رضاخان خدمت می کرد. وی در ۹ سالگی فرح یعنی در سال ۱۳۲۶ بر اثر بیماری سل درگذشت. مادرش فریده دیبا اهل گیلان بود و سابقه تحصیل در مدرسه ژاندارک را داشت که توسط راهبه های فرانسوی اداره می شد. فرح نیز از سن ده سالگی تحصیل در این مدرسه را آغاز می کند. در سال ۱۳۳۵ برای نخستین بار از طریق سازمان پیشاهنگی به منظور شرکت در مراسم تجمع بین المللی پیشاهنگان در کاخ ژامب ویل، عازم فرانسه می شود. تحصیلات متوسطه وی در مدرسه رازی که به صورت مختلط بود، صورت می گیرد و سپس درسال ۱۳۳۶ با اخذ پذیرش از مدرسه معماری پاریس، به تحصیل در این رشته می پردازد. اما در سال نخست موفق به قبولی در امتحانات پایان ترم نمی شود. و ناچار از تجدید دوره می گردد. در سال ۱۳۳۸ در سفر محمدرضا پهلوی به پاریس در میان منتخبان سفارت برای ملاقات با شاه قرار می گیرد.

در همان سال از طریق اردشیر زاهدی ملاقاتی بین وی و محمدرضا در تهران ترتیب داده می شود و در آخر آذر ۱۳۳۸ با وی ازدواج می کند.به دنبال گسترش اعتراضات و تظاهرات مردمی در واکنش به فساد، وابستگی و دیکتاتوری رژیم پهلوی، محمدرضا و فرح در ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷ از کشور می گریزند و میلیاردها دلار پول، جواهرات و سرمایه کشور را نیز با خود به خارج منتقل می سازند. در پی مرگ محمدرضا پهلوی، فرح دیبا با به ارث بردن بخشی از اموال به تاراج رفته مردم ایران، زندگی مجللی را در فرانسه و آمریکا دنبال می کند و در ضمن با تأسیس دفاتری در این دو کشور، به پاره ای فعالیتهای سیاسی نیز مشغول است.

خاطرات رمان گونه خانم فرح دیبا به دلیل بهره گیری از توان حرفه ای عناصر برجسته تبلیغاتی دوران پهلوی دوم، هرچند به لحاظ نثر و نوع تنظیم از قوتهایی برخوردار شده، اما همین مسئله آن را به طور کلی از چارچوب و قواعد خاطره نویسی به ویژه پس از دورانی که این خانم بر سر راه محمدرضا پهلوی قرار می گیرد، خارج ساخته است. این رویکرد، بعلاوه بیان خاطرات به زبان فرانسه توسط خانم دیبا آن را به یک اثر هنرمندانه! با ریتم عاطفی برای تأثیرگذاری بر مخاطب غیرایرانی نزدیک کرده است، اما تنظیم کنندگان خاطرات ظاهراً به این مسئله چندان توجه نداشته اند که در نهایت، زمانی (بعد از برگردان خاطرات به فارسی) ایرانیان ولو به صورت مخاطب دست دوم، از خوانندگان این اثر خواهند بود. در این صورت این سؤال به ذهن خواننده ایرانی کتاب خطور خواهد کرد که:

چرا خانم دیبا بعد از سالها سکوت در این زمینه و پاسخ ندادن به بحثهایی که از سوی خانواده همسرش و برخی درباریان در مورد وی مطرح شده است، اکنون که لب به سخن گشوده و بنا را ولو به ظاهر بر بازگو کردن حقایق و واقعیتهای تاریخی و آنچه بر ملت ایران در دوران پهلوی ها گذشته، نهاده، به زبان فرانسه و برای مخاطب غیرایرانی سخن گفته است؟

دیگر اینکه خانم فرح دیبا برای تبرئه خود و به تبع آن پهلو ی ها نزد خارجیان، حاضر به پرداخت چه هزینه ای و از چه محلی شده است؟ هرچند تولید یک اثر تبلیغی پیرامون تاریخ ایران برای خارجیان به نظر سهل می رسد، اما همین سهل انگاری مشاوران تبلیغاتی همسر سوم محمدرضا موجب بروز تناقضات فراوانی شده که یکی از اهداف آن، ارائه تصویری بسیار غیرواقعی از فهم و درک سیاسی و اجتماعی ملت ایران است. در حالی که، برای مخاطب ایرانی اثر، این سؤال مطرح می شود که چرا خانم دیبا برای تبرئه خود، ملت ایران را (البته زمانی که از سلطنت و پهلوی ها روی می گردانند) جماعتی معرفی می کند که حتی قدرت تمیز بد و خوب را در ساده ترین اشکال آن هم ندارد؟

زیرا ایرانیان در اواخر دودمان پهلوی ملتی ترسیم می شوند که به لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تفاوت بین عملکرد امیرکبیرها و شاهان خودکامه را درک نمی کنند و اصولاً تفاوت بین خادم و خائن را نمی دانند. آیا چنین نسبتهایی به یک ملت دادن، بهای ناچیزی است که خانم دیبا برای تطهیر گذشته خود و دربار پهلوی پرداخته است؟ اگر دوران پهلوی ها آن گونه بوده است که خانم دیبا برای مخاطب فرانسوی خود ترسیم می کند، از چه رو ملت ایران یکپارچه در یک قیام سراسری و پرهزینه به حاکمیت آنان پایان داد؟ آیا سرمستی و از خود بی خود شدن ناشی از رفاه، آسایش، آزادی و عزت بیش از حد، پیر و جوان، زن و مرد، روشنفکر و عامی، کارگر و بازاری و خلاصه همه و همه را به خیابانها کشانید و در برابر نیروهای تا دندان مسلح و بویژه گارد شاهنشاهی خشن و سرکوبگر قرار داد؟

آیا جان به لب شدن همه اقشار ملت ناشی از عملکرد خادمانه پهلوی ها بود؟ به این جمله محمدرضا پهلوی که توسط مشاور شخص خانم دیبا نقل شده است دقت کنیم: «با این تظاهرکنندگانی که از مرگ هراسی ندارند چه کار می توان کرد، حتی انگار، گلوله آنها را جذب می کند». (از کاخ شاه تا زندان اوین، نوشته احسان نراقی، انتشارات رسا، چاپ اول، ص۱۵۴) آیا این حالات می تواند مربوط به یک ملت رفاه زده و محترم شمرده شده، باشد؟ ملتی دیگر از مرگ نمی هراسد که به تعبیر عامیانه کارد به استخوانش رسیده باشد، نه اینکه در آستانه رسیدن به تمدنی بزرگ قرار داشته باشد آن گونه که خانم فرح دیبا ترسیم می کند.

برای نمونه خانم دیبا خود و خانواده پهلوی را آنچنان ساده زیست معرفی می کند که گویا مردم ایران می بایست جن زده شده باشند که از چنین حکمرانان فرهیخته ای رویگردان شدند. این عبارت مشاور خانم فرح شاید گویای بخشی از واقعیت باشد: «این تغییر نام ناگهانی بیمارستان «مادر» عمیقاً، شاه را جریحه دار کرده بود و اگرچه جملاتی نسبتاً آرام بخش به او گفتم، اما بر این باور بودم که جدائی شاه و ملت ایران برای همیشه صورت گرفته است، زیرا تغییر رفتار ناگهانی کارکنان بیمارستانی که به وسیله دربار و دفتر مادر شاه اداره می شده و او آنها را استخدام کرده بود، نه به یک حزب سیاسی بستگی داشت و نه به توطئه بین المللی. این به آن معنی بود که همه چیز از درون درهم می ریزد و این تمام کشور است که از سلطنت روی گردانیده و به طور آشتی ناپذیری رابطه هایش را با آن گسسته است.»(همان، ص۲۴۱)

علت شکل گیری چنین شرایطی در ایران آن روز ریشه در تجزیه و تحلیل چنین ساله ملت ایران به ویژه بعد از کودتای آمریکایی ۲۸ مرداد داشت که در ادامه بحث به تفصیل به آن خواهیم پرداخت. اما آن گونه که به نام خانم فرح دیبا در این کتاب عنوان شده است محل سکونت محمدرضا پهلوی از هیچ گونه وسیله خنک کننده برخوردار نبوده و خانواده ایشان همانند طبقات محروم در تابستانها در سختی به سر می برده اند.

آنها در تختخوابهای کوچک و محقرانه ای استراحت می کرده اند که هر آن خوف آن وجود داشته که با کمترین تکانی به پایین پرتاب شوند و… البته شاید خواننده خارجی و بی اطلاع از زندگی بسیار اشرافی و حتی افراطی پهلوی ها (از نوع تازه به دوران رسیده ها) این ادعاها را بپذیرد که تا حدودی می توان گفت بعید به نظر می رسد، اما برای مخاطب ایرانی که دستکم از کاخهای پهلوی ها که اکنون به صورت موزه درآمده بازدید کرده و مسائل اینچنینی را (که در مقایسه با کل نسبت عملکرد پهلوی ها از اهمیت چندانی برخوردار نیست) از نزدیک دیده است، این ادعاها چه معنایی می تواند داشته باشد؟

خوشبختانه پهلوی ها که میلیاردها دلار پول و جواهرات و اشیاء قیمتی را از ایران خارج ساختند، نتوانسته اند کاخها و تجهیزات سنگین و حجیم داخلی آنها را با خود ببرند و بنابراین اینک زمینه قضاوتی مستند برای ایرانیها به سهولت فراهم است. به این ترتیب باید گفت مشکل خانم دیبا از آنجا آغاز می شود که مخاطب خاطرات خود را خارجی ها فرض کرده است، وگرنه اگر خاطراتی به رشته تحریر درمی آمد که نگارنده طی آن برای ایرانیها ارزش قائل می شد و آنان مخاطب اصلی قرار می گرفتند بدون شک تناقضات اینچنینی کمتر بروز می کرد؛ زیرا در این صورت مشاوران ناگزیر می شدند برای نزدیک تر کردن خاطرات به مسلمات و محکمات تاریخی تلاش بیشتری داشته باشند. همچنین در این صورت اولویتها در بیان مسائل درهم نمی آمیخت، موضوعات عمدتاً حاشیه ای در کانون توجه قرار نمی گرفت و مسائل کلان و اساسی کشور آن گونه که خوانندگان ایرانی انتظار آن را داشته اند عرضه می شد.

خانم فرح دیبا بعد از فراری شدن دو ملکه قبلی، سالهای مدیدی در دربار پررمز و رازی زیسته که کانون بسیاری از فتنه ها از قبیل مشارکت با بیگانگان در کودتای ۲۸ مرداد علیه دولت قانونی دکتر مصدق و زدوبندهای سیاسی و اقتصادی و… بوده است. همچنین عوامل خارجی مانند «ارنست پرون ها» نیز از یک سو و «علم ها» از سوی دیگر به عنوان عناصر بومی وابسته به سرویسهای اطلاعاتی انگلیس و آمریکا در پناه دربار، شبکه در هم تنیده ای را در کشور به وجود آورده بودند که انجام هر اقدامی را برایشان ممکن می ساخت.

اتصال شبکه اصلی توزیع مواد مخدر به دربار، ایفای نقش محوری در خارج ساختن اشیای عتیقه و دفینه های فرهنگی و قاچاق این آثار گرانبهای تاریخی به خارج، دریافت رشوه های کلان در قبال قراردادهایی که به نفع جامعه ایران نبود، همه و همه صرفاً در یک جمله و آن هم با ایما و اشاره در این خاطرات آمده است: «پیدا کردن جایی که در میان برادر شوهرها و خواهرشوهرها به من تعلق می گرفت، دشوار بود. خصوصاً که هر یک از آنها سخت پای بند مقامات و امتیازات خود بودند. در این زمان بود که به معنای نگرانی های مادرم پی بردم. دخترش که هنوز موجودی ساده بود، چگونه می توانست در درباری که جولانگاه متملقان و محل تحرکات گوناگون بود، زندگی کند؟»(ص۹۶)

خانم فرح دیبا حتی یک نمونه از این تحریکات گوناگون را در طول خاطرات خود بازگو نمی کند در حالی که حتی خواننده معمولی نیز برای قضاوت در این زمینه ها منابع خاطراتی فراوانی پیش رو دارد که دستکم برخی از آنها برای تطهیر ایشان و دربار به نگارش درآمده اند. برخلاف رویه در پیش گرفته شده در این خاطرات یعنی رویه صرفاً تبلیغاتی در دیگر خاطرات شمه ای از مسائل دربار بیان شده است. برای نمونه آقای عباس میلانی در این زمینه به نقل از نخست وزیر ۱۳ ساله پهلوی دوم می نویسد: «به نظر هویدا، دربار تشکیلاتی سخت نامنظم داشت و در چنبره سنت های خشک و پوسیده از یک سو، و دارودسته های سودجوی خودمحور از سوی دیگر گرفتار بود. به یکی از دوستانش در همان زمان گفته بود: دستگاه دولت فقط فاسد بود، حال آن که دربار یک لانه افعی واقعی است.»(معمای هویدا، چاپ چهارم، ص ۳۷۹)

براساس همین منابع تلاش خانم دیبا برای سرپوش گذاردن بر مسائل پهلوی ها بی اثر می شود و این مجموعه خاطرات نمی تواند در رقابت با دیگر آثار موجود، جایگاه مؤثری بیابد. ورود بسیار دیر هنگام همسر سوم محمدرضا به عرصه خاطره نگاری گرچه یک امتیاز برای وی به حساب می آید. (زیرا بعد از گذشت بیش از ربع قرن از سقوط دودمان پهلوی اکنون با تکیه به عامل نسیان و فراموشی، زمینه برای وارونه گویی و جعل حقایق به زعم ایشان فراهم شده است)، اما همان طور که اشاره شد طی این مدت خاطرات زیادی از زبان دیگر صحنه گردانان به چاپ رسیده است که هر یک گوشه هایی از واقعیتهای دوران اقتدار این خانم و همسرش را روشن می سازد و تعارض آشکار ادعاهای خانم دیبا با مطالب مطرح شده از سوی درباریان و حتی مشاور شخصی وی، محک ارزشمندی برای اهل دقت و نظر، خواهد بود. البته ناگفته نماند که برخی معتقدند انگیزه این گونه جعل واقعیتها، نگاه به آینده است، زیرا با وجود گذشت سه دهه، هنوز دو نسل در جامعه در قید حیاتند که شاهد ماجراهای آن دوران بوده اند و وارونه سازی حقایق تاریخی برای آنان کاری صعب و ناممکن می نماید.

از این رو به نظر می رسد قضاوت امروز این دو نسل چندان برای طراحان این گونه خاطرات در درجه اول اهمیت قرار ندارد، بلکه مهم، ذهنیت سازیهای مجعول برای آیندگان است. دقیقاً برهمین اساس است که تمامی ضعفهایی که منجر به سقوط رژیم پهلوی شد احصا شده و تمام اهتمام ها بر تطهیر آنها گذاشته شده است. هرچند خاطرات بازگو شده از جانب خانم فرح دیبا موضوعات دارای اولویتی برای محققان و تاریخ پژوهان در بر ندارد و صرفاً تلاشی برای جعل موضوعاتی است که به دلیل وفور مدرک و اسناد، به سهولت قابل کتمان و تحریف نخواهد بود، اما از آنجا که شاید برخی از نسل سومیها به دلیل عدم عادت به مطالعه، با سایر منابع مواجه نشده باشند، ادعاهای مطرح شده در این کتاب را با پاره ای از اظهارات دیگر صاحب منصبان گذشته حول چند محور محک می زنیم:

۱- ساده زیستی: خانم فرح دیبا در این کتاب ادعای غریبی را در مورد ساده زیستی در دربار پهلوی و اینکه وی و همسرش در زمان فرار از ایران به جز چند جفت کفش کهنه، پوستر ستار، دیگهای مسی و… چیزی دیگری خارج نکرده اند مطرح می سازد. البته پرداختن به این موضوع برای کسانی که از حرص و ولع سیری ناپذیر پهلوی ها در ثروت اندوزی مطلع اند شاید تا حدودی کسالت آور باشد، اما برای اطلاع مخاطبان جوان – که این نوع خاطرات آنها را هدف قرار می دهد – ارائه توضیحاتی خالی از لطف نخواهد بود: «با خودم فکر می کردم که دیگر چه چیزی را باید برد. به یاد دارم که ناگهان همه حواسم متوجه پوتینی شد که همواره در راه پیمایی ها به پا داشتم… خدای من چگونه به این فکر نیافتاده بودم که چنین کفشی را می توان در هرکجای دنیا یافت…»(صص ۱۶-۱۵)

همچنین مکالمه تلفنی خانم فرح دیبا با یکی از فرزندانش که مدتها پیش از ایشان به آمریکا اعزام شده بود این گونه انعکاس می یابد: «ناناز جون (فرحناز) چی دلت می خواد یادگاری از اطاقت بیاورم؟ به من بگو. با تعجب در پاسخ شنیدم که پوستر کنسرت ستار خواننده محبوب ایرانی را که در جایی مناسب بر دیوار اطاقش نصب کرده بود می خواهد و دیگر هیچ. درست همانطور که درباره پوتین یادآور شدم، وعده بردن این پوستر به او اطمینان می داد…»(ص۱۷)

«بالاخره آشپزمان نیزبه این جمع اضافه شد. او که پیش بینی می کرد به این زودیها به ایران باز نخواهد گشت و نخواهد توانست عادات غذایی خود را حفظ نماید، مجموعه ای از دیگ های مسی و کیسه های محتوی حبوبات و برنج را با خود آورده بود»(ص۲۱) ایشان همچنین در مورد وضع زندگی خود و همسرش در دوران سلطنت بر ایران مطالب خواندنی! دیگری را مطرح می سازد: «سکونت گاه تابستانی ما خانه ای بود محقر و بدون وسایل آسایش لازم. حتی تختخواب شخصی من طوری بود که می بایست مواظب باشم از روی تخت به زمین نیافتم. اما علیرغم همه این اشکالات، ما از زندگی دو نفری و بودن با هم لذت می بردیم».(ص۱۸۲)

در مورد ساختن کاخی جدید در تهران علی رغم وجود چندین کاخ برای تک، تک افراد خانواده صرفاً در تهران خانم فرح دیبا می افزاید: «همواره نگران بالا رفتن هزینه های شخصی بودم و به همین جهت با ایجاد تأسیسات تهویه مطبوع در این کاخ مخالفت کردم بخصوص که تابستانها معمولاً به کاخ سعد آباد که خنک تر بود می رفتیم. مخالفت من کار درستی نبود و مهندس معمار نیز این موضوع را به من گوشزد کرد هرچند من در نهان از این سرسختی خود در مقابل تجمل راضی و خوشنود بودم، اما چون دیوارهای کاخ در مقابل حرارت عایق بندی نشده بودند، ما در تابستان ها از گرما رنج می بردیم. »(صص ۱۶۰-۱۵۹) «من با هرگونه مالکیت در خارج از مرزهای ایران مخالف بودم همین طور با گذراندن تعطیلات در خارج از مملکت».(ص۱۸۴)

اما اینک ببینیم دیگر نزدیکان به دربار و خانواده پهلوی در این زمینه چه می گویند. احسان نراقی که «مدت بیست سال مشاور خانم فرح و از خویشاوندانش بوده و هر هفته وی را به طور خصوصی ملاقات می کرده است» در کتاب خاطرات خود در مورد املاک زیادی که در غرب توسط محمدرضا خریداری شده بود می گوید: «کارشناسان معتقدند هیچ جمعیت خارجی و مهاجری همانند ۰۰۰/۳۰۰ ایرانی که در کالیفرنیا مستقر شده اند یک چنین ثروت و اندوخته ای را به آمریکا نیاورده اند. مگر خود شاه و خانواده اش که از زمان بازگشت به ایران در سال ۱۳۳۲، املاک زیادی در غرب خریدند و مدتی از هر سال را در آن جاها می گذرانیدند، آیا آنها الگویی برای سایرین نشده اند؟»(از کاخ شاه تا زندان اوین، انتشارت رسا، چاپ اول، ص۱۱۱)

در حالی که خانواده پهلوی دوم بخش اعظم ایام سال را در کاخهای خود در اقصی نقاط خوش آب و هوای جهان می گذراندند (از جمله کاخی که در انگلیس به نام فرح خریداری شده بود) خانم فرح دیبا بدون توجه به اینکه دستکم مشاور وی به این واقعیت اعتراف دارد که علاوه بر شاه، درباریان نیز در تبعیت از پهلوی ها به گونه ای عمل کرده اند که در غارت ملت ایران و خارج نمودن اموال از کشور زبانزدند ادعایی را در زمینه مخالفت با خرید املاک و کاخها در خارج کشور مطرح می سازد که عنوانی جز یک عوامفریبی ناشیانه نمی توان به آن داد.

البته در این زمینه دیگران، از جمله آقای علی شهبازی محافظ مخصوص شاه با صراحت بیشتری سخن گفته اند. وی در خاطرات خود در مورد سومین ملکه رسمی دربار می گوید: «همین که فرح، علیاحضرت کشور شد هر کدام از اعضای خانواده به جایی رسیدند که قلم از نوشتن غارتگری ها و بی عفتی های آنها عاجز است. از بودجه مملکت برای هر کدام از فامیل فرح، یک کاخ مجلل ساختند و تحویل دادند و برای هر کدام دو دستگاه ماشین آخرین مدل خریدند و تحویل دادند… »(محافظ شاه، خاطرات علی شهبازی،انشارات اهل قلم، ص۲۲۲)

شهبازی برای نمونه به یکی از اعمال غیرانسانی و سودجویانه خانواده فرح در قبال ملت ایران اشاره می کند که طی آن چندین هزار تن گوشت یخ زده تاریخ مصرف گذشته که چندین سال در انبار ذخیره گوشتی استرالیا مانده بود به عنوان گوشت تازه یخی وارد کشور شد: «وزیر کشاورزی استرالیا به محمدعلی قطبی که خود را نماینده علیاحضرت معرفی می کرد، اظهار کرده بود که ما میلیونها تن گوشت یخ زده داریم که طبق نظر متخصصین، دیگر خواص غذایی خود را از دست داده اند. به دنبال کسی یا کشوری هستیم که اینها را بخرند و برای کود استفاده کنند… قرار می شود که با استرالیا یی ها وارد گفتگو شوند و تمام آن گوشت های یخ زده فاسد را خریداری کنند و وارد ایران کرده و به خورد مردم نجیب ایران بدهند…»(همان، ص ۲۲۵)

اما حس انسان دوستی! خانم فرح که در حرکت های نمایشی آن ایام بسیار ظهور و بروز می یافت، موجب نشد که از توزیع این گوشت های فاسد و غیرقابل مصرف که مبالغ کلانی را به جیب خویشاوندانش سرازیر می کرد، جلوگیری به عمل آید. آقای شهبازی همچنین در مورد ساده زیستی خانم فرح روایت دیگران را در مورد عادت غذایی وی تائید می کند و می گوید: فرح از همان روز اول که وارد دستگاه دربار شد حتی صبحانه اش از فرانسه وارد می شد. از غذاها و نوشابه های ایرانی تنفر داشت.»(همان، ص ۲۹۰)

البته احساس حقارت در برابر خارجیها و تلاش برای تظاهر به داشتن عاداتی همانند عادات و سلائق غربیها منحصر به خانم فرح دیبا نبود، هرچند ایشان در این راه افراط بسیار کرد که اوج آن در نحوه پذیرایی از میهمانان جشن های دو هزار و پانصد ساله بروز نمود. در این جشنها هرگز از غذای ایرانی نشانی نبود و همه غذاها همراه با آشپزها و گارسونها از فرانسه به ایران انتقال یافته بودند. این جشنها که به ریاست عالیه خانم فرح دیبا برگزار شد ظاهراً قرار بود فرهنگ و هنر این سرزمین را به میهمانان عرضه کند، در حالی که گرایشهای این خانم ساده زیست و دوستدار فرهنگ ایران! موجب شده بود که هیچ نشانی از ایران و ایرانی در آن نباشد. ویلیام شوکراس در این زمینه می نویسد: «غذاهای ضیافت تخت جمشید را اصولاً رستوران ماکسیم تهیه کرد… تنها غذای ایرانی که در صورت غذا وجود داشت خاویار بود، مابقی را تقریباً یکسره از فرانسه آورده بودند.»(آخرین سفر شاه، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، چاپ چهارم، ص ۴۰)

همان طور که اشاره شد این خودباختگی منحصر به خانم فرح دیبا نبود، بلکه بسیاری از وزرا، نخست وزیر و سایر درباریان نیز به همین منوال عمل می کردند یعنی یا آشپز خارجی استخدام می کردند یا آشپزهایشان را برای آموزش طبخ غذاهای فرانسوی به این کشور گسیل می داشتند.(معمای هویدا، نوشته دکتر عباس میلانی،نشر آتیه، چاپ چهارم، ص ۲۷۰)

آقای علی شهبازی در مورد خارج ساختن جواهرات و پول از کشور توسط شاه می گوید: «در سال ۵۶ با شروع اولین تظاهرات ها، محمدرضا پهلوی اقدام به خروج پول و دارایی هایی از ایران کرد. در سه مرحله از این خروج دارایی ها من دخالت داشتم و جعفر بهبهانیان هم بود. هرمرحله دو کیف دستی بزرگ را که از محتویات آنها بی اطلاع بودم به سوئیس منتقل می کردیم. »(محافظ شاه، خاطرات علی شهبازی، چاپ اول، ص ۲۹۹)

احمدعلی مسعود انصاری یکی از خویشاوندان فرح نیز در کتاب خاطرات خود تحت عنوان «پس از سقوط» به مسئله خروج جواهرات در چهار جعبه بزرگ، که هر یک به اندازه نیم قد انسان بوده اشاره می کند(ص۳۰۱) بنابراین سعی خانم فرح دیبا برای ارائه چهره ای زاهدانه از خود و اینکه آنها با خود از ایران ثروتی را خارج نساخته اند نافرجام می ماند؛ زیرا علاوه بر این مستندات دستکم همه واقفند که طی ۲۵ سال گذشته خانواده پهلوی زندگی اشرافی خود را در خارج کشور ادامه داده است.

بدون اینکه هیچ یک برای این زندگی، فعالیت حرفه ای داشته باشند. طبعاً ادامه این زندگی پر هزینه کاخ نشینی در خارج کشور و داشتن دفاتر مختلف در فرانسه و آمریکا (همان گونه که در خاطرات آمده است) و همچنین داشتن پیشخدمتان و محافظان متعدد، علی القاعده نشان از ثروت کلانی دارد که پهلوی ها از ایران خارج ساخته اند، چرا که قطعاً با چند جفت کفش کهنه، پوستر ستار وچند عدد دیگ مسی، راه اندازی بساط چنین اشرافی گری در خارج کشور ممکن نبوده است.

آیا مشاوران تبلیغاتی خانم فرح دیبا، مخاطب خارجی حتی بی اطلاع از واقعیتهای دوران پهلوی را فاقد فهم وشعور فرض کرده اند که محتوای محموله هایی را که با هواپیمای شاه – و همچنین قبل از آن – از کشور خارج شده است کیسه های حبوبات، دیگهای مسی و… عنوان می کنند؟! جالب اینکه در اواخر دوران حاکمیت پهلوی دوم بر اثر سیاست تخریب عامدانه کشاورزی کشور عمدتاً حبوبات از خارج وارد می شد، مگر آنکه تصور کنیم آنچه خارج گردیده، دیگهای مسی نبودند بلکه طلایی بوده اند و حبوبات بارگیری شده در دربار نیز دستکم آب طلا کاری شده بودند تا باز گردانیدن آنها به خارج کشور منطقی به نظر آید!

۲- ماجرای انتخاب فرح برای همسری محمدرضا: در این خاطرات ماجرای آشنایی خانم دیبا با شاه «بسیار اتفاقی» توصیف می شود. گویی همانند رمانهای تخیلی به یکباره پرنده اقبال برشانه های یک دختر فقیر می نشیند و او بلافاصله به عنوان ملکه کشوری که یکی از پایگاههای مهم و استراتژیک آمریکاست تعیین می شود! دستکم براساس آنچه در این خاطرات عنوان شده اردشیر زاهدی (فردی با سابقه ارتباط با سیا) واسطه این امر بوده است. بنابراین آیا می توان پذیرفت چنین عنصر پیچیده و وابسته ای به بیگانه با یک بار ملاقات با خانم دیبا آن هم به عنوان مراجعه کننده برای حل یک مشکل کاری! سریعاً وی را در سر راه شاه قرار دهد؟

هر چند تنظیم کنندگان این خاطرات تلاش کرده اند بسرعت از این گونه مسائل مهم، عبور کنند تا ناگزیر به ارائه اطلاعات نباشند، اما با این وجود همان حجم مطالب بیان شده نیز در تناقض با یکدیگرند. در این خاطرات شرح اولین دیدار عادی! با محمدرضا پهلوی این گونه آمده است: «دانشجویان آن چنان اطراف او را گرفته بودند که من با پاشنه های هفت سانتی به زحمت او را می دیدم. در این موقع آقای تفضلی وابسته فرهنگی دست مرا گرفت و گفت: خواهش می کنم جلوتر بیایید… چند دقیقه بعد با او دست دادم و گفتم: فرح دیبا، مدرسه معماری و ایشان پرسیدند: «چند وقت است که در این شهر هستید؟ و من در پاسخ گفتم: دو سال. تفضلی فوراً اضافه کرد: این دختر خانم خیلی درس خوان است و شاگرد اول کلاس خود شده و زبان فرانسه را هم خوب صحبت می کند.»(صص ۳-۷۲)

خانم دیبا در این بخش هیچ گونه اشاره ای به اردشیر زاهدی که علی القاعده در این سفر همراه شاه بوده است ندارد و نیز مشخص نمی سازد که چرا در بین آن همه دانشجو، آقای تفضلی دست این دانشجوی پاشنه هفت سانتی! را گرفته و به جلو می آورد تا امکان سخن گفتن وی را با شاه فراهم کند؟ از این مهمتر چرا وابسته فرهنگی سفارت ایران در پاریس در مورد خانم فرح دیبا به شاه دروغ می گوید؟ مگر نه اینکه این دختر خانم به دلیل پرداختن به برخی سرگرمیها، در سال اول تحصیل خود مردود شده بود لذا از چه رو به عنوان شاگرد اول معرفی می شود: «آن سال تحصیلی، با همه کوششی که از خود نشان دادم، بخصوص در زمینه طراحی، پایان درخشانی نداشت و من مجبور شدم سال اول را تجدید کنم»(ص ۷۰)

لازم به یاد آوری است آقای احمدعلی مسعود انصاری که به دلیل داشتن نسبت خانوادگی نزدیک با فرح بی اطلاع از برخی مطالب نیست در کتاب «پس از سقوط» این گونه روایت می کند که زاهدی در سفر شاه به فرانسه فرح را در سر راه وی قرار می دهد.(ص ۴۳) و لذا معلوم نیست چرا باید خانم دیبا مسائل فرانسه را کاملاً نادیده بگیرد و مبدأ آشنایی با اردشیر زاهدی و بلافاصله با شاه را ایران اعلام کند. بدون شک سخن گفتن از نحوه آشنایی با زاهدی در فرانسه که در نهایت منجر به صحنه پردازی های مختلف برای آشنایی فرح دیبا با شاه می شود چندان برای این خانم خوشایند نیست، اما شاید بتوان گفت آقای ویلیام شوکراس در یک جمله پرده از بسیاری از مسائل برداشته است، آنجا که می گوید: «اما فرح یک جنبه دیگر هم داشت که شاید برای شاه مشکوک تر بوده او نماینده یک جریان قوی و نفوذ غرب به شمار می رفت»(آخرین سفر شاه،ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی،چاپ چهارم،ص ۱۱۴)

بنابراین با توجه به این که خانم دیبا از ویژگیهای مثبتی که وی را از دیگران متمایز سازد برخوردار نبوده آیا می توان پذیرفت که دستکم به لحاظ سیاسی در سر راه شاه قرار گرفتن وی یک اتفاق ساده بوده است؟ خانم فرح متعلق به خانواده اسم و رسم داری نبود و حتی آنطور که در روایتهای مختلف به ثبت رسیده به لحاظ مالی موقعیت ویژه ای نداشته، به طوری که خانم فریده دیبا بعد از فوت پدر فرح ظاهراً برای گذران زندگی ناچار از خیاطی برای خانواده های اشرافی بوده است.

از طرفی، خانم فرح به لحاظ درسی نیز بنا به اعتراف خود ایشان دارای موقعیتی نبوده که برای خانواده سلطنتی به مثابه یک انتخاب محسوب شود. بنابراین به طور قطع باید دلایل دیگری وجود داشته باشد که عوامل سفارت بسیج می شوند تا با توسل به هر دروغ و حیله ای وی را به شاه نزدیک کنند و صد البته به طور قطع خانم فرح دیبا در مقام بازگو ساختن این دلایل برنخواهد آمد. اما ایشان نیز نباید انتظار داشته باشد به این سهولت پذیرفته شود که انتخابی طبیعی برای شاه بوده است.

۳- استحکام مبانی خانواده در دربار!: زندگی خانم فرح در دربار در این خاطرات به گونه ای ترسیم شده که گویا با عشقی عمیق آغاز می شود و حتی بعد از مرگ محمدرضا پهلوی نیز به صورت کاملاً رمانتیک ادامه می یابد. این ادعا نیز مانند سایر ادعاهای ایشان، از جمله مواردی است که تمامی آگاهان از تاریخ، به خلاف واقع بودن آن اذعان دارند. صرفنظر از این واقعیت که همسران رسمی قبل از خانم فرح دیبا به دلیل بی بند و باریهای غیرقابل تصور محمدرضا و عدم پایبندی او به مبانی خانواده و حتی جزئی ترین اصول اخلاقی آن، از دربار فراری شدند، آنچه در مورد دوران بعد از ازدواج سوم نیز به ثبت رسیده حکایت از آن دارد که اصولاً شاه با مقولات عاطفی و معنوی چون عشق کاملاً بیگانه بوده است.

برای نمونه، خانم فوزیه به عنوان کسی که به برخی اصول خانوادگی اعتقاد داشت و دارای اصالتهایی بود، لجام گسیختگی محمدرضا را در زمینه اخلاقیات تاب نیاورد و بدون آنکه از وی طلاق بگیرد از دربار و ایران فراری شد و سپس با فشارهای دیپلماتیک وارده از سوی خانواده اش، جدایی قانونی صورت گرفت. حال با چنین کارنامه ای، خانم فرح دیبا در خاطرات خود درباره عاشق پیشه شدن یکباره محمدرضا مدعی است: «این عشقی که موجب گذر من از اطاقی کوچک در کوی دانشگاه به کاخ های سلطنتی ایران شد، روحیه رمانتیک فرانسو ی ها را برانگیخته، سبب شده بود به من علاقمند شوند. پادشاه با یک شاهزاده ازدواج نمی کرد. او از آئین برنامه ریزی شده میان خانواده سلطنتی پیروی نمی نمود، بلکه عاشق یک دختر جوان ایرانی شده بود و همان طور که در داستان ها آمده، به دنبال عشق رفته بود…»(ص۹۲)

خانم فرح برای اینکه ثابت کند محمدرضا با وجود داشتن نگاهی بسیار منحط به زن، در جریان این آشنایی با عشق هم آشنا شده است به ذکر شاهدی می پردازد: «پادشاه هر شب به من تلفن می کرد… در صدای او نیز هیجان احساس می شد. او بعدها مرا مطمئن ساخت که جمله دوستت دارم را فقط به سه زن گفته است و بعد اضافه کرد که «یکی از آن سه زن تو هستی.»(ص ۹۴)

قبل از روشن ساختن میزان عشق! محمدرضا به خانم فرح توجه به این نکته ضروری است که باور سخنان دروغ از اطرافیان و تملق پذیری در سومین ملکه پهلوی دوم کمتر از دیگر درباریان نیست. هرچند وی در این خاطرات تلاش دارد خود را از این خصلت شوم، بَری نشان دهد، اما ذکر یک مثال و برخی مطالب دیگر رنج بردن خانم فرح را از این بیماری مزمن آشکار می سازد: «بارداری من هنوز رسماً اعلام نشده بود ولی ایرانیان و حتی مردم کشورهای دیگر در انتظار این خبر بی تابی می کردند».(ص ۱۰۷) پذیرش این گونه تملق گوییهای اطرافیان که جهانیان بی تاب شنیدن خبر بارداری ایشان بوده اند، عمق فاجعه آمیز این بیماری را مشخص می کند.

جالب اینکه لذت باور دروغگوئیهای اطرافیان بعد از سه دهه همچنان برکام ایشان شیرین می آید، لذا به بازگو کردن چنین بافته های مضحک متملقان در خاطرات خود می پردازد. اما در عشق محمدرضا به خانم فرح همین بس که چند سال موضوع بیماری همسرش از وی مخفی نگه داشته می شود، در حالی که افرادی چون اسدالله علم و چند تن دیگر از خواص از آن اطلاع داشتند و عاقبت نیز پزشکان فرانسوی خانم فرح را از موضوع آگاه می سازند. علاوه بر آن ماجراهایی چون داستان خانم «طلا» که طی آن جسارت شاهنشاه عاشق پیشه به جایی رسید که حتی کاسه صبر فرد بی توجهی به اخلاقیات چون خانم فرح نیز لبریز شد و سیلی محکمی به این رقیب وارد آورد، بیانگر میزان علاقه مندی محمدرضا به همسرش است.

برخی روایات دیگر نیز سطحی بودن این ادعا را مشخص می سازد. برای نمونه ویلیام شوکراس نویسنده انگلیسی در کتاب خود در مورد ایران دوران پهلوی دوم در این زمینه می گوید: «شاه با بی پروایی در بیوفائیهایش ملکه را ناراحت می ساخت. هر وقت با هم به سن موریتس می رفتند، ملکه به ویلای سوورتا متعلق به خودشان می رفت و شاه برای عیاشی در هتل سوورتا اقامت می کرد. جولیا آندره ئوتی نخست وزیر سابق ایتالیا به خاطر می آورد که یکبار شاه برای شرکت در فستیوال ونیز رفته بود، فرماندار شهر را با تقاضای خود درباره زنی برای آنشب مبهوت ساخت فرماندار پاسخ داد: «این کار مربوط به رئیس پلیس است.» آندره ئوتی این تقاضا را عاری از «نشانه نجیب زادگی» دانسته است…»(آخرین سفر شاه، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، چاپ چهارم، ص۴۴۴)

در حالیکه حتی فاسدترین شخصیتهای سیاسی در جهان این گونه رفتاری از خود بروز نمی دهند، محمدرضا پهلوی به عنوان پادشاه ایران با طرح چنین خواسته های زبونانه ای و یا بهره گیری از سرویسهای مؤسسات دختران تلفنی مانند مادام کلود، ایران و ایرانی را نزد مطلعین حقیر و ذلیل می ساخت، زیرا از این گونه سرویسها هر آدم بی بند و باری در غرب استفاده می کند: «دختران تلفنی مؤسسه مادام کلود در پاریس و سایر مؤسسات مشابه یکی از این موارد بود. برای شاه و مقامات دربار صدها دختر به تهران می آوردند همه اینها عادی می نمود و بخشی از سبک زندگی پهلوی ها به شمار می رفت…»(همان، ص۱۱۲)

آقای شوکراس در کتاب تحقیقی خود در مورد حادثه ناپدید شدن محمدرضا در پاناما و نگرانی سفیر آمریکا در این کشور از امکان ربوده شدن وی می نویسد: «اگر امبلرماس در سفارت آمریکا در تهران خدمت کرده بود. از گریز شاه شگفت زده نمی شد. از دربار ایران بوی تعفن سکس بلند بود. همه دائماً در این خصوص گفتگو می کردند که آخرین معشوقه سوگلی شاه کیست… دلالی محبت یکی از اشکال پیشرفته هنر در محافل تهران بشمار می رفت. یکی از درباریان جوان و پشتکاردار که در حال حاضر در محله بلگریویای لندن زندگی می کند، می گوید: «برای پیشرفت می بایست پا اندازی کرد.»(همان، ص ۴۴۳)

محافظ مخصوص شاه نیز در این زمینه روایات فراوانی دارد که با توجه به آنها جز این نمی توان گفت که پهلوی ها به دلیل نداشتن اصالت خانوادگی و رنج بردن از فقر اقتصادی و فرهنگی قبل از به سلطنت رسیدن، رفتاری از خود در دوران بعد از دستیابی به قدرت بروز دادند که از نظر روانشناسی در مورد اشخاص بی هویتی صادق است که یکباره از هیچ به همه چیز می رسند: «اگر بخواهیم فقط اسامی تمام خانمها را که این عده کثیف برای بالا بردن موقعیت خود از راه به در کردند یا باعث شدند از شوهرانشان طلاق بگیرند و خانواده هایشان از هم پاشیده شده بنویسم یک کتاب قطور خواهد شد. گاهی هم والاحضرت اشرف برای شاه خانمهایی را می فرستاد» (محافظ شاه، خاطرات علی شهبازی، ص ۸۵)

بی پروایی غیرقابل توصیف خانواده پهلوی در زیر پا نهادن ارزشها و اصالتهای خانوادگی، در خاطرات دیگر درباریان نیز آمده است که به دلیل پرهیز از اطاله کلام از اشاره به آنها در می گذریم. به این ترتیب مشخص می شود که خواهران شاه نه تنها وقیحانه بی بند و باریهای محمدرضا را رسمیت می بخشیدند بلکه خود نیز آشکارا به جرگه تامین کنندگان ابزار سقوط بیشتر شاه ایران پیوسته بودند. جالب اینکه خانم فرح دیبا با علم به این امور، در این خاطرات نه تنها انتقادی را متوجه افرادی چون اشرف پهلوی نمی سازد، بلکه از وی به دلیل خدماتش! به زنان جامعه تجلیل نیز به عمل می آورد. به طور قطع دلیل آن را باید صرفاً در همگونی وی با وضعیت اسفبار درباری ها جستجو کرد این در حالی که است که سایر همسران محمدرضا به دلیل پایبندی به برخی از اصول خانوادگی نتوانستند چنین شرائطی را تحمل کنند

… آقای شهبازی در مورد خصوصیات و تشابهات خانم فرح با درباریان می گوید: «علت صمیمیت فرح با پنجه شیر (مامور اسکورت فرح) هم این بود که پنجه شیر یک بار فرح را در حال معاشقه با مربی سوئیسی اش که یک نجار بود دیده و به روی خودش نیاورده بود.(همان، ص ۲۰۶) وی در مورد دوران نوجوانی خانم دیبا نیز می گوید: «فرح دختر یک سروان ژاندارمری بود که به مرض سل درگذشته بود. بازماندگان او (یعنی فرح و مادرش فریده دیبا) زندگی رقت باری داشتند و با راه انداختن خانه فساد و قمار، زندگی خود را سر و سامان دادند.»(همان منبع، ص ۲۲۲)

آقای احمدعلی مسعود انصاری از اعضای حلقه خواص دربار و خویشاوند خانم فرح دیبا (پسرخاله) در مورد خصوصیات آخرین ملکه دربار مسائلی را مطرح می سازد که تشابه فرح با محمدرضا در عدم پایبندی به اصول اخلاقی را تا حدودی مشخص می سازد. وی می گوید: «در فرصتی که در این سفر پیش آمد مسئله روابط غیرعادی فرح با جوادی را با خانم دیبا در میان گذاشتم و این را بیشتر یک مسئله فامیلی می دانستم که صلاح را در آن دانستم که آن را با خاله ام در میان بگذارم. خانم دیبا حقاً ناراحت شد و ظاهراً بعد از سفر، با عتاب و خطاب مسئله را با فرح در میان گذاشته بود.(پس از سقوط، چاپ اول، ص ۷۴)

آقای انصاری دراین زمینه می افزاید: «مسئله مهم دیگری که هنگام اقامت در مکزیک پیش آمد و فوق العاده موجب تکدر و افسردگی بیش از پیش ایشان شد ماجرای روابط فرح و جوادی بود که از پرده بیرون افتاد و به گوش شاه رسید.»(همان ص ۱۶۶) البته شاید محمدرضا از این رو افسرده شده که در اوج وخامت بیماری وی، همسرش به دنبال چنین مسائلی بوده است والا شاه ایران همان فرد بی قیدی است که همسر اولش یعنی خانم فوزیه را به دلیل نرقصیدن با میهمانان و رؤسای دیگر کشورها شدیداً مورد انتقاد قرار می داد.

روایتهایی از این دست فراوان است که نشان می دهد علت ماندگاری و دوام وصلت خانم فرح دیبا با محمدرضا، نه عشق بلکه همسنخ بودن آنها در عدم پایبندی به حتی ابتدایی ترین اصول اخلاقی بوده است. شاید در این زمینه شناختن خانم دیبا از زبان خود ایشان نیز خالی از لطف نباشد. «مدرسه (دبیرستان) رازی مختلط بود و نامنویسی من در این مدرسه نشان از روشن بینی مادرم… من به رفت و آمد با پسران همسال خود عادت داشتم… مادرم که در میان تربیت سنتی و گشایش ذهن من به روی دنیا در تردید بود، بر من سخت نمی گرفت و گهگاه اجازه می داد تا نیمه شب در خارج خانه بمانم»(صص ۶۳-۶۲)

ولنگاریهای خانم فرح دیبا در ایران در حدی است که وقتی به پاریس برای تحصیل می رود، قوانین موجود در محیط های دانشگاهی بر ایشان سخت می آید: «پس از آن توانستم در «خانه هلند» در کوی دانشگاه پاریس نزدیک پارک مون سوری Monlsorris» اطاق بگیرم. این خانه مقررات سختی داشت و رفت و آمد پسران به آن ممنوع بود… محیط تحصیلی در پاریس با آن چه من در مدرسه ژاندارک و رازی تجربه کرده بودم، بسیار متفاوت بود. سالها ما را به داشتن روحیه جمعی (!) تشویق کرده بودند و حالا می بایست درست برخلاف آن رفتار کرد. فردگرایی و نخبه گرایی از جمله ارزشهای مورد توجه رفقای تحصیلی من بود. »(صص۶۶-۶۵)

ظاهراً مقررات دانشگاه برای ایجاد جو تحصیل و کسب علم و کمالات موجب نمی شود که خانم فرح دیبا به همان روال ایران خود عمل ننماید و در همان سال اول دانشگاه مردود نشود: «من مجبور شدم سال اول را تجدید کنم.»(ص ۷۰)

بنابراین با خصوصیاتی که دستکم شخص خانم فرح دیبا از خود ترسیم می کند سازگاری اش را با محمدرضا به خوبی مشخص می سازد. زیرا وی نیز به دلیل بی بند و باریهای مفرط نتوانست دوران دبیرستان را در سوئیس طی کند و اصولاً وی هیچ گاه درس نخواند. خانم فرح نیز آنچنان که خود معترف است به دنبال کسب علم نرفته بود. از طرفی هر دو نیز از اصالت خانوادگی برخوردار نبودند و به همین دلیل قید و بندی در مورد اصول خانوادگی و عشق و محبت لاقید نداشتند.

برای نمونه زمانی که لیلا دختر کوچک خانم فرح مبتلای به بیماری افسردگی شدید می شود و بیش از هر زمانی به محبتها و مراقبتهای مادرانه نیاز دارد، وی را در انگلیس رها می کنند و هیچ یک از اعضای خانواده پهلوی درصدد مراقبت از این بیمار برنمی آید، حتی مادر وی یعنی خانم فرح دیبا! در نتیجه، مشغولیت به تفریحات و خوشگذرانیهای پرآوازه پهلوی ها در خارج کشور موجب می شود که لیلا تک و تنها در یک هتل مجلل! در لندن به زندگی خود پایان بخشد.

چگونگی مرگ ملکه مادر یعنی خانم تاج الملوک نیز، فقدان عواطف انسانی را در این خانواده آشکارا به نمایش گذاشت؛ موضوعی که خانم فرح دیبا در این خاطرات آن را مسکوت گذاشته و ترجیح داده تا وارد جزئیات مسئله نشود. زیرا در صورت پرداختن به جزئیات، علاوه بر روشن شدن این واقعیت، خلاف گویی فرزند ارشدش رضا نیز برملا می شد.

اطلاعیه ای که از سوی مدعی کنونی تاج و تخت! در این زمینه منتشر شد در کتاب «تاج الملوک» که عمدتاً با هدف پوشاندن ضعفهای خانواده پهلوی تدوین شده این گونه انعکاس یافته است: «ملکه مرده بود، خیلی ها از انتظار و رنج درآمدند، یکی دو نفر دلشان برای غریبی و بی حرمتی آخرین روزهای زندگی این زن سوخته بود. جنازه وقتی به مکزیک منتقل شد ماموران امنیتی و گارد مخصوص نیویورکی نفسی به راحت کشیدند. این دردسر هم تمام شد و چند روز بعد خبر مرگ ملکه مادر را در روزنامه های فارسی زبان همه ایالات که روزنامه داشتند چاپ کردند، پس از بدست آوردن این آگهی: با قلبی آکنده از تاسف و تاثر در گذشت شادروان علیاحضرت تاج الملوک ملکه پهلوی، مادربزرگ خود و مادر گرامی اعلیحضرت محمدرضا پهلوی شاهنشاه فقید ایران را، در نتیجه یک دوره کسالت ممتد، در کشور مکزیک به اطلاع هموطنان عزیز می رساند نظر به مقتضیات کنونی و اوضاع فوق العاده حاکم بر کشور عزیزمان ایران جنازه آن فقید سعید در محلی به ودیعه گذارده خواهد شد. رضا پهلوی (تاج الملوک، ۱- جمشیدی لاریجانی، انتشارات زریاب، ص ۳۲)

این در حالی است که خانم فرح در خاطرات خود صرفاً اشاره وار چنین می گوید که ملکه مادر در نیویورک دفن شده و فرزندش رضا برای پوشاندن واقعیتها خبر از به ودیعه سپردن جنازه در جایی در مکزیک می دهد. اما احمدعلی مسعود انصاری در مورد چگونگی رفتار پهلوی ها با مادرشان می گوید: «وقتی ملکه مادر در نیویورک فوت کرده بود برای کفن و دفن او احتیاج به دوازده هزار دلار پول نقد بود که هیچ کس از افراد خانواده حاضر به پرداخت آن نبود و هرکس به دیگری حواله می داد. کار افتضاح چنان بالا گرفت که آرمائو از یاران راکفلر و دوست خانوادگی پهلوی ها از نیویورک با من تماس گرفت و بالاخره من پول لازم را حواله کردم.»(پس از سقوط، چاپ اول، ص ۱۷۴)

آن طور که در روایتهای مختلف آمده است پول حواله شده، توسط غلامرضا برای مخارج اعتیاد حادش صرف می شود و عاقبت جنازه تاج الملوک که کسی متقبل هزینه های بیمارستان و کفن و دفنش نمی شود به همراه جنازه های معتادان و افراد بی هویت در یک گور دسته جمعی دفن می شود. بنابراین پر پیداست که چرا خانم فرح چنین واقعیتی را که حتی برای کسانی که پهلوی ها را نمی شناسند، پیام روشنی دارد، پنهان می سازد.

۴- خدمت رسانی به مردم: طراحان این خاطرات در فرازهای بسیاری این گونه وانمود کرده اند که گویا خانم دیبا و خانواده پهلوی، زندگی خود را وقف مردم کرده بودند، اما ملت، قدردان این زحمات نبوده و با قیامش مانع از رسیدن ایران به تمدنی بزرگ شد! برای روشن شدن این واقعیت که پهلوی اول و دوم به چه میزان در راستای منافع خودگام برداشتند و به چه میزان منشأ خدماتی برای جامعه ایران بودند مناسب خواهد بود ابتدا وضعیت تهران را در آن دوران به عنوان مرکز و به اصطلاح پایتخت کشور مورد بررسی قرار دهیم:

الف – به لحاظ آموزشی: برای نمونه بسیاری از دبیرستانهای تهران حتی در نیمه دوم دهه پنجاه چهار شیفته کار می کردند. یک حساب سرانگشتی روشن می سازد که با چهار شیفته بودن دبیرستانها یک دانش آموز به چه میزان در محیط آموزشی فرصت کسب دانش می یافت. عبدالمجید مجیدی رئیس سازمان برنامه و بودجه آن ایام در کتاب خاطرات خود در پاسخ به سؤال مسئول طرح تاریخ شفاهی هاروارد در این زمینه توضیحی می دهد که قابل توجه است: «ح ل- یک مثالی را مطرح شده این است: در شرایطی که امکانات مالی داشتیم دلیلی نداشت که در آن سالهای آخر بعضی از دبیرستانهای تهران دو نوبته یا سه نوبته کار بکنند… ع م: والله مسئله به نظر من این طور مطرح می شود که اگر ما توسعه اقتصادی خیلی آهسته تر و آرامتری را دنبال می کردیم طبعا در بعضی زمینه ها خیلی نمی توانستیم سریع پیش برویم…»(خاطرات عبدالمجید مجیدی، طرح تاریخ شفاهی هاروارد، چاپ اول، ص ۱۵۴)

مسئول سازمان برنامه و بودجه سالهای پایانی رژیم پهلوی هرگز نفی نمی کند که دبیرستانها- آن هم در تهران -چند شیفته بوده است، البته به دلیل تنگناهای اقتصادی مردم قشر قابل توجهی از جمعیت دانش آموزی آن دوران اصولاً امکان ادامه تحصیل را نمی یافتند ما بقی نیز تا سه ساعت! در روز می خواستند دروس دبیرستانی را بخوانند با چنین وضعیتی چگونه سخن از توسعه اقتصادی به میان می آید معمایی است که به سهولت قابل حل نخواهد بود. زیرا آیا اصولاً چنین جوانانی می توانستند نیروی انسانی توسعه اقتصادی را تشکیل دهند؟ البته اهل دقت و نظر هر چند اگر آن دوران را درک نکرده باشند می توانند حدس بزنند زمانی که وضعیت آموزش در تهران چنین اسفبار بوده، استعدادهای ملت ایران در شهرستانها و نقاط دور دست کشور با چه شرایطی مواجه بوده اند.

ب- توسعه اقتصادی: در حالی که افرادی چون آقای عبدالمجید مجیدی در خاطرات خود سخن از سرعت زیاد در توسعه اقتصادی به میان می آورند و مشکلات رفاهی و آموزشی مردم را در آن زمان ناشی از این سرعت! اعلام می کنند در تهران دهه پنجاه، روزانه متناوباً در تابستانها بین سه تا هشت ساعت با قطع انرژی برق مواجه بودیم. اگر بپذیریم یکی از پایه ها و ارکان توسعه اقتصادی هر کشور تأمین انرژی لازم برای به حرکت درآوردن چرخ صنعت است، اینان چگونه می توانند ادعا کنند که به لحاظ اقتصادی در دوران پهلوی دوم گامهای بلندی برداشته شده بود، طوری که انگار از دروازه های «تمدن بزرگ»! فاصله چندانی نداریم.

لابد ملت این همه دستاورد را به دلیل فرو رفتن در خاموشی های مکرر نمی دید! جالب اینکه در تنها زمینه ای که خانم فرح دیبا به ارائه اعداد و ارقام می پردازد و به آن می بالد مسئله افزایش تولید نفت خام است: «می توانستیم به آنچه که در طول نیم قرن به دست دو سازنده بزرگ، یعنی رضاشاه و همسرم که با قدردانی شاهد پیروزی او بودم، در ایران انجام گرفته بود، ببالیم، بدون آنکه از بیماری همسرم اطلاعی داشته باشم. هیچگاه وضع مملکت به اندازه ۱۳۵۳ امیدبخش نبود. تولید خام نفت ما از ۷۳ میلیون تن در سال ۱۳۴۲ به ۳۰۲ میلیون تن در سال ۱۳۵۳ رسیده بود و به این ترتیب ایران پس از آمریکا، روسیه و عربستان سعودی، چهارمین کشور تولیدکننده نفت بشمار می رفت.»(ص۲۴۲)

البته خانم فرح و مشاورانشان به دلیل بی اطلاعی از مسائل متوجه این نکته نبوده اند که آمار ارائه شده نه تنها اثبات کننده هیچ گونه خدمتی به مردم و کشور نیست، بلکه این افزایش سرسام آور تولید در آستانه جنگ اعراب و اسرائیل و تحریم نفتی حامیان صهیونیستها از سوی اعراب، هم به لحاظ اقتصادی خیانتی به ملت ایران بود و هم به لحاظ سیاسی.

به لحاظ اقتصادی و منافع ملی افزایش تولید بدون کشف مخازن و منابع نفتی جدید، اقدامی زیانبار و کاهش دهنده ذخائر مخازن زیرزمینی است؛ به عبارت دیگر خدمت رسانی شاه به رژیم نژادپرست صهیونیستی اقدامی نه تنها در جهت پیشرفت کشور نبود، بلکه تخریب کننده چاه های نفتی دایر به شمار می آمد؛ هر چند در کوتاه مدت عایدات نفتی را بالا می برد و زمینه زدوبندهای مالی را در کشور افزایش می داد.

ج- رفاه عمومی: تهران در دوران پهلوی از لوله کشی گاز، شبکه فاضلاب، قطار زیرزمینی، قطار برقی، اتوبوس برقی، بزرگراههای شمالی _ جنوبی و شرقی_غربی و کمربندی و… محروم بود. مردم در استفاده از سیستم گرمایشی به دو دسته تقسیم می شدند: طبقه مرفه از سیستم شوفاژ با سوخت نفت گاز بهره مند بودند و طبقات متوسط و محروم، ساعتها وقت صرف می کردند تا برای بخاریهای خود نفت تهیه کنند.

این وضعیت پایتخت کشوری بود که رتبه اولرا در زمینه ذخا