پاورپوینت کامل خلیج فارس و ناسیونالیسم عربی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل خلیج فارس و ناسیونالیسم عربی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل خلیج فارس و ناسیونالیسم عربی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل خلیج فارس و ناسیونالیسم عربی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

آبراهی که ایران را از شبه جزیره عربستان جدا می کند براساس تمامی اسنادتاریخی ـ جغرافیایی از دوران باستان تا دوره معاصر و همچنین بیانیه های سازمان ملل متحد (مصوب ۵ مارس ۱۹۷۵ و ۱ ژانویه ۱۹۹۹ آمریکا) خلیج فارس نامیده شده و حتی در تمامی منابع تاریخی و جغرافیایی عربی که پیش از دهه ۱۹۶۰ آمریکا نوشته شده و یا به چاپ رسیده است از عنوان بحر فارس یا خلیج الفارسی و غیرعربی استفاده گردیده است. با این وجود کوشش های چندی پس از دهه ۱۹۶۰ آمریکا از سوی برخی از افراطیون ملی گرای عربی برای تغییر نام خلیج فارس به خلیج العربی صورت گرفته که پایه و اساس علمی نداشته و ندارد این در حالی است که افراطیون ملی گرای عرب هرگز سعی بر احیاء نام قدیمی دریای احمر به خلیج العربی نداشته اند.

چنین بنظر می رسد که تلاشهای بعمل آمده برای تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربی ارتباط تنگاتنگی با پدیده استعمار و نفوذ آن در جریان ناسیونالیزم عربی دارد که این جریان را در مسیر اهداف و آرمانهای خود بکار گیرد. هم آوایی محافل استعماری غربی با تغییر نام خلیج فارس پدیده ای نیست که بتوان به سادگی از کنار آن عبور کرد. اتحادیه اروپا در پایگاه اینترنتی خود از نام مجعول «خلیج عرب ـ فارس» استفاده می کند. تعداد قابل توجهی از اروپائیان پسوند این آبراهه را حذف کرده اند و آنرا «خلیج» می خوانند خصوصاً رادیو «بی بی سی» در بخش های خبری خود همواره تلاش بر آن دارد که تنها از واژه «خلیج» استفاده کند و این در حالی است که مقامات سیاسی بریتانیا پذیرفته اند که نام این آبراهه همان نام تاریخی و قدیمی آن «خلیج فارس» است.

نامی که از حدود ۲۶۰۰ سال پیش باستناد منابع تاریخی و جغرافیایی از اصالت برخوردار است. انجمن ملی جغرافیا (National Geogrtaphysociety) که مقر آن آمریکا است اخیراً برای نخستین بار این نام جعلی را بکار برد. در سایت وزارت دفاع کانادا نیز از این نام جعلی استفاده شده است. نکته تأسف بارتر اینکه کشورهای حاشیه خلیج فارس به شدت از ورود نقشه هایی که نام «خلیج فارس» دارد جلوگیری می کنند در صورتی که نقشه هایی که با عنوان جعلی خلیج العربی چاپ شده به وفور یافت می شود و در گوشه و کنار این کشورها به فروش می رسد.

بی تردید اگر تلاش های گسترده محافل رسمی و غیر رسمی ایرانی و علمی نبود در مقابل این هجوم هدفدار که مؤید پیوند استعمار با ناسیونالیزم افراطی عربی (پان عربیسم ناصری) است شاید در آتیه ای نه چندان دور این تحریف در بیانیه بعدی سازمان ملل متحد، جنبه رسمی و بین المللی به خود می گرفت.

مقاله حاضر بر آن است در ابتدا مختصر تاریخچه خلیج فارس را به یاری اسناد و منابع تاریخی و جغرافیایی ذکر، آنگاه مفهوم ناسیونالیزم را مورد بررسی قرار دهد. سپس مراحل چهارگانه جنبش ناسیونالیزم عربی را به کنکاش بنشیند تا این فرضیه را ثابت کند که «بین تلاش های ناسیونالیزم افراطی عربی برای تغییر نام «خلیج فارس» به خلیج العربی و محافل استعماری غرب ارتباطی تنگاتنگ و هدفدار وجود دارد.»

ضمناً از آنجا که پرداختن به جریان شووینیزم ایرانی عصر رضاشاه که در ایجاد زمینه افراطی گری ناسیونالیزم غ = عربی بی تأثیر نبود بر حجم مقاله بیش از این می افزود به مختصر اشاره ای در این خصوص و با ارجاع به تحقیقات جدید در این زمینه بسنده شده است. با آن امید که این مقاله توانسته باشد شمه ای از واقعیات تاریخی بخش مهمی از تاریخ ایران زمین را تبیین نماید.

مهدی صلاح

مختصر تاریخچه نام خلیج فارس

خلیج فارس ارمغان زلزله عظیمی است که در دوره سوم زمین شناسی شکل گرفت. این خلیج دریای کم عمقی است که در حاشیه غربی اقیانوس هند واقع شده است و بین شبه جزیره عربستان و جنوب شرقی کشور ایران قرار دارد. با مساحت تقریبی ۰۰۰ /۲۴۰ کیلومتر مربع. بیشترین عمق خلیج فارس مربوط به سواحل ایران است که شایط عبور و مرور جهت کشتی های پهن پیکر را فراهم می سازد واز این رو موقعیت ایران در ارتباط با سواحل و جزایر خصوصاً تنگه هرمز فوق العاده سوق الجیشی و استراتژیک است.

این خلیج قبل از تسلط آریائیها بر فلات ایران و بر طبق کتیبه ای از آسوریان Narmarratu که به معنی رود تلخ است نام داشته و در کتیبه داریوش که در تنگه سوئز (ترعه سوئز) یافته اند، عبارت درایه تیه هچاپارسا آئی تی[۱] یعنی دریایی که از پارس می رود که همان خلیح فارس نامیده شده است.[۲]در زبان یونانی عبارت پرسیکوس سینوس[۳] به معنای دریای پارس است.

در منابع دوران اسلامی نام خلیج فارس یا بحر فارس به کرات ذکر شده است از جمله در کتاب مختصر کتاب البلدان تألیف در ۲۷۹ ق از بحر فارس که به بحر هند پیوسته است نام برده شده است. [۴] اصطخری[۵] نیز در کتاب مسالک الممالک خود که براساس کتاب صورالاقالیم ابوزید بلخی است از حدود جغرافیای پارس نام برده است.

ابوالحسن علی بن الحسین بن علی مسعودی در مروج الذهب در التنبیه و الاشراف از دریای پارس نام می برد[۶]و در مروج الذهب چنین می گوید:«از این دریا که دریای هند یا حبشی باشد خلیجی دیگر منشعب می شود که دریای پارس است» و در التنیبه و الاشراف درباره حدود عراق به دریای پارس اشاره می کند.

ابوریحان بیرونی دانشمند قرن پنجم نیز هم از واژه دریای پارس استفاده می کند هم از خلیج پارس۷ حاجی خلیفه صاحب کتاب مشهور کشف الظنون در کتاب دیگر خود «جهان نما» در جغرافیای عالم که به ترکی تألیف شده است به این دریا که در مشرق واقع شده است خلیج فارس می گوید. [۷]به نقل از پیروز مجتهد زاده از قرن دهم تا قرن حاضر عبارت دریای فارس به تدریج جای خود را در ادبیات جغرافیای عرب و اسلامی به عبارت خلیج فارس می دهد.» [۸]

در نقشه های موجود جغرافیایی نیز همواره خلیج الفارسی و یا Persian Gulf و خلیج فارس به وفور به چشم می خورد. از اینرو تلاش مؤسسه نشنال جئوگرافیک در بکارگیری نام مجعول خلیج عربی و اطلاق جزایر تنب بزرگ، کوچک و ابوموسی به جزایر اشغال شده توسط ایران، دقیقاً بر خلاف اسناد و مدارک تاریخ از قدیم الایام تاکنون می باشد و هدفی جز ایجاد تفرقه بین ایران اسلامی از یکسو و کشورهای عربی خصوصاً در حوزه خلیج فارس تعقیب نمی کند و در راستای طرح صهیونیستی امریکایی خاورمیانه بزرگ تنظیم شده است.

هر چند بدنبال اعتراضات به حق مسئولین و محافل علمی و مردمی این مؤسسه درصدد اصلاح خطای هدفدار خود برآمد اما این به منزله پایان ماجرای محافل آمریکایی ـ صهیونیستی و پان عربیست های افراطی نیست. خاصه آنکه ناسیونالیزم افراطی هنگامیکه با استعمار پیوند می خورد دیگر اسناد و مدارک نمی شناسد و حتی منکر استناداتی می گردد که در تاریخ و فرهنگ خویش تنظیم شده است. از اینرو تلاش می کند حقارت های خود را هر از چند گاه در پوشش برانگیختن احساسات قومی خود پنهان سازد. فی الواقع اگر این جریان افراطی قصد زنده کردن میراث تاریخی و فرهنگی و جغرافیایی خود را دارد باستناد منابع متقن تاریخی می تواند هم از حقوق حقه خود بر فلسطین اشغال شده توسط صهیونیست ها بهره گیرد و هم دریای احمر را به نام تاریخی خود «خلیج العربی» بخواند تا تشفی خاطری برای عقده های فرو خورده خویش باشد.

باستناد منابع تاریخی و جغرافیایی دریایی که امروزه آنرا بحر احمر می خوانند در زبان یونانی آنرا سینوس آرابیکوس (Sinus Arabicus) یعنی خلیج عربها می گفتند. در کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب ـ مؤلف آن ناشناخته است ـ صراحتاً خلیج العربی آمده است: «خلیجی دیگر هم بدین پیوسته به رود بناحیت شمال فرود آید تا حدود مصر و باریک گردد تا آنجا که پهنای او یک میل گردد آنرا خلیج عربی می خوانند و خلیج ایله نیز خوانند و خلیج قلزم نیز خوانند.» [۹]در کتاب جهان نما حاجی خلیفه کاتب چلبی نیز بر دریای احمر عبارت «سینوس آرابیکوس» اطلاق شده است. [۱۰] به این ترتیب در استنادات متعدد تاریخی و جغرافیایی قدیم اعم از یونانی، ایرانی و خصوصاً عربی همواره نام دریای پارس و یا خلیج پارس به کرات ذکر شده و نقشه های جغرافیایی از قدیم الایام تاکنون نیز به این مهم اشاره کرده اند و هویت تاریخی و فرهنگی خلیج فارس مسلم و خدشه ناپذیر است اما همچنانکه گفته شد وقتی پای تعصبات افراطی ناسیونالیست به میان آید اسناد نمی شناسد.

مفهوم ناسیونالیزم

ناسیونالیزم[۱۱] به مفهوم مدرن آن مبتنی بر چارچوب جغرافیایی مشخص و فرهنگ و زبان و قومیت مشترک است که در فرهنگ دینی و سنتی خاورمیانه چندان سابقه نداشته است. محققان بر سر ریشه های تاریخی ناسیونالیزم اختلاف نظر دارند. گروهی از محققان تحت عنوان ابزار گرایان شامل موقعیت گرایان[۱۲] و نوگرایان[۱۳] بر این اعتقادند که این پدیده محصول دوران مدرن است در حالی که کهن گرایان بر این اعتقادند که ناسیونالیزم به عنوان یک پدیده طبیعی جهان شمول ریشه در تاریخ کهن دارد. این عده که افرادی مانند «ادوارد شیلز» و «کلیفورد گیرتر» در رأس آنها قرار دارند بر این استدلال تکیه می کنند.

تعریف کهن گرایان از ناسیونالیزم بیشتر مبتنی بر پیوندهای خویشاوندی قومی است که با تغییر و تحول در شرایط از بین نخواهد رفت. در مقابل ره یافت های نوگرایان که بیشتر از سوی متفکران مارکسیست مطرح شده قومیت و ناسیونالیزم را به دوران سرمایه داری نسبت می دهند. از نظر والرشتین نه فقط قومیت و نژاد بلکه ملت و ناسیونالیزم نیز محصول نظام جهانی سرمایه داری و همگی ساخته های سرمایه داری تاریخی است. هابسباوم در میان متفکران غیر مارکسیست ناسیونالیزم را یک موجودیت کهن و غیر قابل تغییر اجتماعی نمی داند، بلکه آنرا منحصراً متعلق به دوران ویژه و تاریخی اخیر می داند. او بر این باور است که «ره یافت ژنتیک به قومیت کاملاً نامربوط است، زیرا مبنای یک گروه قومی به عنوان یک سازمان اجتماعی، بیشتر فرهنگی است تا بیولوژیک»[۱۴]

در اینکه ناسیونالیزم به مفهوم مدرن آن محصول عصر مدرن و خصوصاً پس از انقلاب کبیر فرانسه است تردید وجود ندارد اما این حقیقت که عامل و یا عوامل اصلی ناسیونالیزم در کشورهای غیر سرمایه داری و در کشورهای باصطلاح جهان سوم چیست؟ نکته ای است که کمتر مورد توجه متفکران واقع شده است و یا چه تفاوتی میان ناسیونالیزم اروپایی و آسیایی و آفریقایی وجود دارد؟ روی همین سبب است که عده ای مانند «آنتونی اسمیت» بر این اعتقادند که برای تبیین ناسیونالیزم و قومیت باید دیدگاهی بین کهن گرایی و نوگرایی رابرگزید. درست است که دیدگاه کهن گرایی برای درک مبانی عاطفی قومیت و بقای علایق قومی مفید است اما این مسئله تبدیل این مبانی را به یک تحول اجتماعی که بی تأثیر از عوامل اقتصادی و سیاسی نیست از نظر دور می دارد. همچنانکه دیدگاه مدرن به قول اسمیت این ایراد را دارد که به لحاظ تاریخی کم عمق است.

اسمیت جمع بین این دو مکتب را چنین تبیین می کند که «ناسیونالیزم به عنوان یک جنبش سیاسی، محصول مدرنیته است اما قومیت یک بعد تاریخی ماقبل مدرن نیز دارد.» [۱۵]به تعبیری دیگر ناسیونالیزم در گذشته بیشتر مبتنی بر پیوستگی های قومی است در حالیکه در عصر مدرن علاوه بر داشتن این ویژگی، مفهوم سرزمینی نیز بر آن اضافه می شود و تلاش برای تشکیل دولت نوعی هویت جمعی سیاسی شده را ایجاد می کند و به تعبیری، قومیت سیاسی می شود.

سیاسی شدن قومیت تابع شرایط و عوامل خاصی است. ضعف مرکزیت سیاسی برای اعمال حاکمیت بر قومیت ها، تجمع قومیت در مرزهای یک کشور، تحریک احساسات قومی از سوی عوامل خارجی و احساس همبستگی آگاهانه تنها بخشی از این شرایط و عوامل است که پدیده قومیت به مفهوم کهن را در عصر جدید مبدل به ناسیونالیزم حتی افراطی می کند. حال با این مقدمه بر مفهوم ناسیونالیزم به بررسی ظهور ناسیونالیزم عربی و عوامل آن می پردازیم:

ظهور ناسیونالیزم عربی و عوامل آن:

همچنانکه گفته شد ناسیونالیزم به عنوان یک جنبش سیاسی محصول مدرنیته است و برای ظهور آن عوامل چندی از جمله آگاهی و احساس همبستگی و تلاش جمعی در شرایطی خاص دخالت دارد. هر چند در میان اعراب ناسیونالیزم به مفهوم قومیت گرایی و تعصبات شدید قومی بر طبق قرآن و منابع تاریخی[۱۶] مسبوق به سابقه ای بس طولانی است و حرکتی است درون قبیله ای نه برای قبیله اما تا اواخر قرن نوزدهم میلادی ـ یک قرن پس از انقلاب کبیر فرانسه ـ به شکل گیری ناسیونالیزم منجر نشد. بر طبق نظر آلبرت حورانی «ناسیونالیزم و بیداری عربی هنگامی ظهور کرد و نمودار شد که جهان عرب مورد نفوذ فرهنگی و تجاوز نظامی غرب واقع شد» [۱۷]اشاره حورانی به حمله ناپلئون به مصر به عنوان یکی از پاشانشین های امپراطوری عثمانی است که منجر به ظهور حس همبستگی سیاسی اعراب گردید به گونه ای که از صحرای لیبی نیز گروهی از قبایل به یاری مردم مصر شتافتند. همچنانکه ادامه عملیات ناپلئون در منطقه شامات این حس همبستگی را در میان اعراب که متعاقباً به این حس همبستگی عربی، «ناسیونالیزم عربی» اطلاق شد افزود. [۱۸]علاوه بر این، این حمله ضعف و فتور امپراتوری عثمانی را برای اعراب آشکار ساخت و آنان به این مهم پی بردند که ضعف امپراتوری موجبات افزایش خطرات ناشی از نفوذ سیاسی ـ اقتصادی و فرهنگی اروپا در سرزمین های عربی خواهد گردید. بنابراین روشنفکران عرب به تدریج به این باور رسیدند که تنها راه نجات سرزمینهای عربی از سلطه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی غرب و آگاه از سلطه امپراتوری همبستگی امت واحده عرب و رسیدن به استقلال سیاسی است.

نخستین تلاش ها برای استقلال سیاسی و ایجاد یک هویت مستقل از سیطره امپراتوری از مصر آغاز شد. قیام قاهره و روی کارآمدن محمد علی پاشا در ۱۸۰۷ م. خصوصاً پس از ناکامی نیروهای انگلیسی این باور را در مردم ایجاد کرد تا خود را از سیطره سیاسی امپراتوری آزاد نمایند به همین سبب پاشای ترک و دولت امپراتوری عثمانی پس از این تاریخ نتوانست حاکمیت خود را بر مصر اعمال دارد.

مصری ها که تلاش داشتند وحدت عربی را در چهارچوب یک امپراتوری جدید عربی در مناطق عرب نشین و عرب زبان عثمانی از طریق حمله به شامات در نیمه نخست قرن نوزدهم تحقق بخشند در کشاکش رقابت های استعماری انگلستان و فرانسه و با پذیرش پیمان لندن در ۱۸۴۰ میلادی به محمد علی پاشا، ناکام ماندند. هر چند تلاش و تکاپوی مصریان در این برهه را نمی توان صرفاً در راستای جنبش ناسیونالیزم عربی تفسیر و تحلیل نمود اما رخنه اندیشه های سیاسی لیبرالیستی غربی در لبنان و سوریه و در نتیجه ظهور متفکران عرب در این دو منطقه، زمینه ظهور ناسیونالیزم عربی را فراهم ساخت.

فعالیت های میسیونرهای مذهبی، بخصوص میسیونرهای آمریکایی و فرانسوی و تأسیس مدارس جدید در شهرهای بیروت، دمشق، حلب و بسیاری از شهرهای دیگر سوریه و لبنان و بالاخص تأسیس کالج پروتستان سوریه[۱۹]و دانشگاه یسوعی سن ژوزف[۲۰]توسط میسیونرهای آمریکایی و فرانسوی در بیروت موجب شد تا بسیاری از متفکران بعدی عرب در فضای فرهنگی و سیاسی این مؤسسات، ناسیونالیزم را به شیوه جدید آموزش ببینند کالج پروتستان سوریه که متعاقباً دانشگاه آمریکایی بیروت[۲۱] شهرت یافت بیشترین نقش را در تربیت جوانان ناسیونالیست عرب بر عهده داشت.

روی همین سبب است که برخی از محققان و مورخان با ارائه اسناد و مدارک ثابت می کنند که مراکز میسیونری مسیحی و مسیحیان نقش ویژه ای در شکل گیری اندیشه ناسیونالیست عربی داشته اند. [۲۲]هر چند فعالیت های میسیونرهای مذهبی مسیحی را نمی توان درشکل گیری و شروع جنبش ناسیونالیزم عربی در میان اعراب مسلمان نادیده انگاشت اما احساس ترس آنان از لطمه وارد شدن به ارزش های دینی در سایه فعالیت های این میسیونرها زمینه ترویج ناسیونالیزم را در میان مسلمانان حتی غیر عرب تقویت کرد.

جریان تنظیمات در امپراتوری عثمانی، خصوصاً در دوره عبدالحمید ثانی خود عامل دیگری برای ترویج اندیشه های ناسیونالیستی در جامعه عرب مسلمان گردید. فعالیت های فرهنگی مسیحیان سوریه و لبنان که به تمدن غرب و جاذبه های آن متفاوت از سایر اعراب می نگریستند و تحصیل برخی از آنان در اروپا بویژه در فرانسه و آشنایی آنها با صنعت چاپ و یکی از مهمترین محصول این صنعت یعنی حرفه روزنامه نگاری، موجب شد تا انتشار نخستین روزنامه در لبنان و سوریه تأثیر بسزایی در بیداری سیاسی عربی بر جای بگذارد.

دکتر «کرنلیوس واندیک» میسیونر معروف آمریکایی در آموزش سردبیران و روزنامه نگاران عرب مسیحی نقش ویژه ای داشت. فعالیت های وی باعث شد تا نسلی از متفکران عرب مسیحی از قبیل یعقوب صروف، شبلی شمیل، جرجی زیدان تربیت شوند و بتوانند جریان ناسیونالیزم عربی را حتی در میان مسلمانان و اتحاد آنان در برابر امپراتوری عثمانی، سازماندهی کنند. [۲۳]

به نقل از حمید عنایت، حمایت عثمانی از کشتار ۱۸۶۰ م. مسیحیان لبنان سرانجام پای قدرتهای استعماری اروپایی خصوصاً فرانسوی ها را به منطقه کشاند و با دخالت فرانسویان در ۱۸۶۱م لبنان منطقه ای خودمختار شد و مسیحیان عرب برای مقاومت در برابر عثمانی، ندای یگانگی عربی را سردادند و از اعراب مسلمان و مسیحی خواستند جهت احیاء امت عرب اختلافات مذهبی و فرقه ای راکنار گذارده متحده شوند. بنابراین فعالیت های اعراب مسیحی امپراتوری از یک طرف و تلاشهای مسیحیان حوزه بالکان و دیگر اتباع امپراتوری در این حوزه از سوی دیگر، احساسات ناسیونالیستی را به سایر اعراب منتقل کرد. [۲۴]

در پی یک چنین وضعیتی ـ همچنانکه متعاقباً خواهد آمد ـ احساسات ناسیونالیستی مسیحی عربی در این برهه درصدد برآمد نظر مسلمانان لیبرال را به سمت خود جلب نماید. تلاش روشنفکران عرب مسیحی همچون «پطرس بوستانی» و به خصوص نجیب عازوری از طریق احیای زبان و فرهنگ عرب، در بالا بردن سطح آگاهی عموم اعراب نسبت به مسایل سرزمین شان و برانگیختن آنها به قیام جهت رهایی از قید امپراتوری عثمانی، بسیار مؤثر واقع شد. [۲۵]

به این ترتیب ضعف امپراتوری عثمانی در دفاع از مصر، تلاش های فرهنگی سیاسی میسیونرهای مذهبی در سوریه و لبنان و تربیت اعراب مسیحی و ترویج اندیشه های ناسیونالیزم توسط این گروه و فعالیت های جریان های ناسیونالیستی در حوزه بالکان و تسلط قدرتهای امپریالیستی بر امپراتوری عثمانی و سرزمین های عربی و آشکار شدن ضعف این امپراتوری دردفاع از اتباع خود، جامعه عرب را به سمت ناسیونالیزم سوق داد. این جریان از آغاز تا به امروز در میان جامعه عرب مراحلی را طی نموده است که به آن می پردازیم:

مراحل ناسیونالیزم عربی

الف ـ مرحله اول جنبش ناسیونالیزم عرب

زوال فرمانروایی عثمانی در نیمه دوم سده هیجدهم میلادی اندیشه عدم مغلوبیت یک دولت مسلمان آن هم بدست بی دینان را با بن بست مواجه ساخت و خدشه دار نمود بنابراین اصطلاح طلبان درون امپراتوری را به چاره اندیشی واداشت. درست است که اتباع مسیحی امپراتوری نخستین کسانی بودند که به پژواکهای این زوال پاسخ دادند و مسیر ناسیونالیزم را پیشه خود ساختند اما عدم همراهی اتباع مسلمان امپراتوری به منزله شکست حقارت آمیز اتباع مذکور تلقی می شد لذا درصددبرآمدند عربیت را در جامعه عرب مسلمان ترویج نمایند.

از جانب دیگر پیروزی ناسیونالیزم در حوزه بالکان که از پشتیبانی دول اروپایی برخوردار بود باعث شد تا «متفکران مسلمان از خطر زوال مداوم قدرت اسلامی ـ امپراتوری ـ آگاه شده و بردباریشان را در برابر استبداد سلطان که به نام اسلام اجرا می شد از دست دهند و زیر نفوذ لیبرالیزم و ناسیونالیزم اروپایی پذیرش این اندیشه ها را تشویق نمودند. به امید آنکه امپراتوری عثمانی توانش را دوباره بدست آورد. [۲۶]

بنابراین هر چند که نخستین مرحله در سیر تکاملی ناسیونالیزم عربی به تحریک و تشویق روشنفکران عرب مسیحی شروع شد اما به این معنا نبود که روشنفکران عرب مسلمان خواهان جدایی سیاسی از مرکزیت امپراتوری باشند و یا جدایی حوزه دین از سیاست را تعقیب نمایند. [۲۷]عکس العمل اعراب در برابر زوال امپراتوری صرف نظر از عوامل داخلی، بیشتر به دلیل سلطه خارجی ـ انگلستان و فرانسه ـ بر شمال آفریقا، رنگ اسلامی ـ عربی داشت و کمتر به مسایل سیاسی در رابطه با حکومت عثمانی و مخالفت علنی با آن مربوط می شد.

امااز نیمه دوم قرن نوزدهم نهضت بیداری عرب خصوصاًً در