پاورپوینت کامل فعالیت های فرهنگی محمد علی تربیت در اواخر عهد قاجار و اوایل پهلوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل فعالیت های فرهنگی محمد علی تربیت در اواخر عهد قاجار و اوایل پهلوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل فعالیت های فرهنگی محمد علی تربیت در اواخر عهد قاجار و اوایل پهلوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل فعالیت های فرهنگی محمد علی تربیت در اواخر عهد قاجار و اوایل پهلوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

محمد علی تربیت تبریزی(۱۳۱۸ – ۱۲۵۶ ه.ش) شخصیت برجسته اما گمنام تاریخ معاصر ایران، از جمله روشنفکرانی بود که فعالیت های خود را در زمینه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به منظور پیشبرد اهداف مشروطیت در سال های واپسین حکومت قاجاریه و دوره پهلوی اول دنبال می کرد.

وی در برهه ای از تاریخ پس از بازگشت از برلین، با هدف اصلاح و ایجاد نهادها و موسسات فرهنگی و ایجاد زمینه های آگاه سازی مردم با تجددو نوگرایی، وارد امور اجرایی وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه شده ابتدا در سمت ریاست انجمن معارف آذربایجان و سپس ریاست فرهنگ گیلان مشغول به خدمت می شود.

اسناد منتشر نشده پیرامون فعالیت های فرهنگی محمد علی تربیت تبریزی در استان گیلان در اواخر عهد قاجار و اوایل پهلوی

چکیده

محمد علی تربیت تبریزی(۱۳۱۸ – ۱۲۵۶ ه.ش) شخصیت برجسته اما گمنام تاریخ معاصر ایران، از جمله روشنفکرانی بود که فعالیت های خود را در زمینه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به منظور پیشبرد اهداف مشروطیت در سال های واپسین حکومت قاجاریه و دوره پهلوی اول دنبال می کرد.

وی در برهه ای از تاریخ پس از بازگشت از برلین، با هدف اصلاح و ایجاد نهادها و موسسات فرهنگی و ایجاد زمینه های آگاه سازی مردم با تجددو نوگرایی، وارد امور اجرایی وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه شده ابتدا در سمت ریاست انجمن معارف آذربایجان و سپس ریاست فرهنگ گیلان مشغول به خدمت می شود.

وی در این سمت با تاسیس کتابخانه، تشکیل جمعیت نشر معارف و گرد آوردن معارف خواهان و روشنفکران در گیلان خدمات ذی قیمتی به فرهنگ و اجتماع آن دیار و به طور کلی ایران زمین نموده است. نگارنده بر آن است با استفاده از اسناد منتشر نشده موجود، مجموعه فعالیت های فرهنگی و اجتماعی وی را در قالب این سمت اداری بررسی نماید. نتیجه کار روشن شدن بخش هایی از فعالیت های این مرد ازاد اندیش و تجدد خواه و روشن شدن گوشه هایی از تاریخ معاصر ایران است.

مقدمه

تاریخ رجال هر ملت به یک معنی آینه تمام نمای هیأت اجتماع آن ملت است و پیرو هر مکتب فکری که باشیم در تأثیر بزرگان و معاریف، از هر صنف و طبقه در اوضاع و احوال آن کشور نمی توان تردید داشت. مطالعه تاریخ کشورمان این مطلب را باز می نماید که چه مردان بزرگ و استواری از این دیار برخواستند و در ایفای مسئولیت مدنی و ملی خود با ثبات عقیده و همت راسخ چه خدماتی برای اصلاح و ترقی و تعالی کشور نمودند هر چه بیشتر در کارنامه رجال کشورمان می نگریم به این نتیجه نزدیکتر می شویم که همین رجال، سازندگان افتخارات تاریخی ما در پهنه گسترده تاریخ این مرز و بوم بوده اند. این روشنفکران هر چند بخش ناچیزی از کل جمعیت کشور بوده و هستند اما همواره توانستند تحولی بزرگ در نظام سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران پدید آورند. نقش این مردان بزرگ در آفرینش زمینه های فکری و بیداری مردم ایران تعیین کننده و انکار ناپذیر است نه اینکه همه تاریخ ساخته و پرداخته آنها باشد اما به عنوان متفکران اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در بازآفرینی حوادث نو و تسریع روند تاریخ، تأثیر بسزائی داشتند. جایگاهی که این طبقه در برهه های حساس تاریخی داشته اند موجب شده که نقش آنها در مطالعات تاریخ پژوهی مورد مطالعه پژوهشگران قرار گیرد.

همه کسانی که با نام تربیت آشنایی داشته و دارند لاجرم تصدیق می کنند که آن بزرگوار نقشی استثنایی در تاریخ فرهنگ و سیاست معاصر ایران علی الخصوص تأثیری ژرف در اندیشه و روحیه و عمل مردم آذربایجان و گیلان داشته است.

بررسی«اسناد تاریخی» زیست اجتماعی و خدمات فرهنگی آن شخصیت برجسته می تواند ما را در تبیین زوایای مختلف افکار و اندیشه های او در ایران در دوره های مختلف تاریخی یاری رساند. در مقیاس کوچکتر بررسی اسناد و مکاتبات تاریخی پیرامون اندیشه ها و اقدامات وی در طول دوره ای که عهده دار منصب ریاست فرهنگ و معارف گیلان بوده، بسیار مهم و حیاتیست زیرا او در این دوره با توجه به وضعیت حاکم بر جامعه توانست رسالت تاریخی خود را که از اندیشه هایش نشأت می گرفت با همه سختی ها به انجام برساند. و این مهم را می توان از بخشی از اسناد باقی مانده استخراج نمود. وجود بروکراسی پیچیده اداری و نبود بودجه کافی جهت ترویج علم و دانش از جمله مصائبی بود که محمد علی تربیت همواره با آن روبرو بود.

اسناد باقی مانده از فعالیت های محمد علی تربیت در سمت ریاست فرهنگ گیلان هر چند مستقیماً اطلاعات باز و روشنی را پیرامون فعالیت های وی در عرصه فرهنگ و تعالی فکری این سرزمین نمی دهد اما بی تردید وجود و انتشار این اسناد تایید، تثبیت و تکمیل کننده اطلاعات سایر منابع دست اول می باشد و همواره سدی در برابر نقادی های کوته فکرانه و جهت گیری های جزم اندیشانه و مطلق انگارانه عناصر ضد روشنفکریست که همواره به صورت نظری و بدون توجه به دستاوردهای علمی و عملی این شخصیت برجسته سیاسی و اجتماعی، وی را در پژوهش های نه چندان مستند خود مورد نکوهش و سخن سنجی قرار می دهند.

از آنجا که در این پژوهش، اسنادی پیرامون فعالیت های محمد علی تربیت یکی از روشنفکران اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی در سمت ریاست فرهنگ گیلان مورد بررسی قرار گرفته است شناختی از زندگی و فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیرامون شخصیت وی لازم به نظر می رسد که در ادامه به آن پرداخته می شود.

محمد علی تربیت

محمد علی تربیت روشنفکر مشروطه خواه در سال ۱۲۵۶ه.ش در تبریز دیده به جهان گشود. وی پس از کسب مقدمات علوم دانش های معمول آن عصر به همراه سید حسن تقی زاده، همسایه و همبازی و همدرس دوران کودکییش، بتدریج به سمت افکار سیاسی، آزادی خواهی و تجددطلبی رهنمون گشت و پس از آشنایی با این افکار متوجه امور سیاسی و فرهنگی کشور شد. او راه نجات کشور را در روشن نمودن افکار عامه مردم می دانست که این مهم، مگر با تأسیس نهادهای آموزشی و فرهنگی میسر نمی شد. ^۲

به این ترتیب تربیت خدمات اجتماعی و فرهنگی خود را در همان بدو جوانی در دوران قبل از مشروطیت با تاسیس کتابخانه تربیت در تبریز (۱۲۷۷ه.ش) ، تاسیس نخستین داروخانه به سبک جدید تحت عنوان «صحت»۳ ، کار معلمی از سال ۱۲۷۲ تا ۱۲۷۴ه.ش در آموزشگاه دولتی مظفریه، تأسیس نخستین آموزشگاه ملی تحت عنوان تربیت(۱۲۷۶ه.ش) و تشکیل نخستین انجمن معارف در تبریز آغاز می نماید.^۴

وی در سال ۱۲۸۳ه.ش به همراه سید حسن تقی زاده سفری را به شامات و مصر در جهت تأسیس روزنامه آغاز می نماید هر چند در این امر موفق نشده اما بی تردید از تأثیر دیدار با شخصیت های بزرگی همچون محمدآقاشاه تختینسکی مدیر روزنامه شرق، جلیل محمد قلی زاده مدیر روزنامه ملانصرالدین، حاجی زین العابدین مراغه ای نویسنده سفرنامه ابراهیم بیگ، حاجی رضا قلی خراسانی نویسنده روزنامه حبل المتین و دیگر چهرهای متفکر در سرزمین های قفقاز، استانبول، مصر و بیروت بی بهره نماند. ^۵

تربیت بعد از بازگشت از مصر در جرگه مشروطه خواهان قرار گرفت وی در این مدت با عضویت در انجمن غیبی تبریز،^۶ عضویت در انجمن اتحاد و تاسیس روزنامه اتحاد ارگان اصلی انتشار افکار این حزب،۷ حضور در اعتصابات و مبارزات مردمی علیه سلطنت منجمله تحصن در کنسولگری انگلیس و بسته شدن بازارها و رابطه با نمایندگان مجلس در تهران و رهبری و هدایت قیام مردم در تبریز از طریق کار در تلگرافخانه حضور پررنگی از خود در مبارزات علیه استبداد به ثبت رسانده است.^۸

پس از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه، به علت جور و حبس و قتل نفوس و اختناق افکار نسبت به آزادی خواهان، وی نیز به همراه تقی زاده راهی اروپا شد آنها قصد داشتند به پاریس رفته و در انتشار روزنامه صوراسرافیل همکاری کند اما پس از دعوت ادوارد براون انگلیسی از آنها عازم لندن شده و در کتابخانه عمومی کمبریج مشغول به کار می شوند.^۹ هدف از رفتن به لندن و تشکیل جمعیتی تحت عنوان جمعیت ایران حفظ و معرفی دستاوردهای مثبت انجمنها و مشروطه خواهان در ایران بود تا به این طریق نهادها و سیاستمداران اروپایی، انجمن های مردمی را نهاد آشوب طلب تلقی نکنند و ایرانیان مناقشات خود را فارغ از دخالت بریتانیا و روسیه حل و فصل نمایند و جامعه اروپا را تشویق کنند تا به اعاده رژیم مشروطه در ایران یاری رسانند.

تربیت با شنیدن اخبار مربوط به پیشروی مشروطه خواهان به رهبری گروه مبارزان ستارخان و باقرخان عازم ایران می شود و مدتی در استانبول در کنار یحیی دولت آبادی در انجمن سعادت که با هدف یاری رساندن به مشروطه خواهان ایران تأسیس شده بود، فعالیت نمود.^۱۰ وی سرانجام به ایران برگشته و در مجلس دوم به سمت نمایندگی مردم آذربایجان انتخاب می شود.^۱۱ اما ورود تربیت به مجلس دوم مصادف با اختلافات داخلی و مبارزات خارجی بود. در نتیجه با انفصال مجلس دوم در سال ۱۲۹۱ه.ش وی سفر دوم خود را به اروپا آغاز می نماید. و جهت همکاری با کمیته ملیون برلن به رهبری سید حسن تقی زاده که مقارن با جنگ جهانی اول در آلمان تأسیس شد، راهی آن دیار گشت.^۱۲

تربیت پس از آرامشی که در آذربایجان بعد از شورش تبریز به دست آمده بود از آلمان مراجعت و از پاییز ۱۳۰۰ خورشیدی در خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه به ریاست معارف آذربایجان انتخاب می شود. پس از آن از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۰۶ه.ش در سمت ریاست فرهنگ گیلان خدمات شایسته ای را در جهت ترویج معارف به انجام می رساند.

ریاست شهرداری تبریز(۱۳۰۹ تا ۱۳۰۷ه.ش)، نمایندگی مردم آذربایجان در دورهای هشتم تا دوازدهم مجلس شورای ملی به صورت متوالی، انتشار مجله گنجینه فنون(۱۲۸۱ه.ش)، انتشار روزنامه اتحاد(۱۲۸۷ه.ش)، انتشار مجله گنجینه معارف(۱۳۰۱ه.ش)، تألیف کتب زادبوم، دانشمندان آذربایجان، تقویم تربیت، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت و صدها مقاله منتشره در مطبوعات و مجلات مختلف آن زمان از دیگر خدمات آن بزرگوار در طول حیات پربارش بوده است. تربیت سرانجام پس از عمری تلاش و کوشش و با به جا گذاشتن آثاری نیک در سال ۱۳۱۸ه.ش در سن ۶۲ سالگی در تهران بر اثر بیماری دارفانی را وداع گفت.

ریاست فرهنگ گیلان

پیش از این گفتیم که تربیت در برهه ای از زندگانی خود از طرف کمیته انقلابی گیلان برای شناساندن چهره واقعی استبداد و دفاع از آرمان های مشروطیت در محافل اروپا به آن جا اعزام شده بود و برادر وی علی محمّدخان تربیت جزو رهبران مجاهدین آن خطه و از اعضای مؤثر کمیته ستار رشت بود.^۱۳ ولی این بار رفتن تربیت به رشت و گیلان نه به خاطر فعالیّت سیاسی بلکه به خاطر اقدامات فرهنگی بود. وی بعد از مرحوم تقی طایر در ۷ آبان سال ۱۳۰۵ خورشیدی به حکم وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه به ریاست فرهنگ گیلان منصوب شد^۱۴ و در ۱۲ مهر ماه ۱۳۰۶ خورشیدی به تقاضای خود مرحوم تربیت و با موافقت همین وزارتخانه، مستعفی^۱۵ و به ریاست بلدیه تبریز منصوب می شود^۱۶. جای بسی تأسف است که اقدامات و کوشش های تربیت در سرزمین گیلان آن طور که باید ثبت و ضبط نشده و اکثر مورخین و تاریخ نگاران آن دوره از کنار این موضوع به آسانی گذشته اند و تنها به نمونه هایی اندک از کارهای تربیت اشاراتی نموده اند.^۱۷

محمد علی تربیت با سفر به کشورهایی اروپایی و مطالعات فروان از وضعیت آن کشورها به این نتیجه رسید که کشورهای عقب مانده و مردمی که به دور از مدرنیته نگه داشته شده اند و همواره غوطه ور در دریای جهل و نادانی هستند روزی می توانند به قدرت برسند وی عقیده داشت که راز عقب ماندگی در گرایش به علم است بنابراین کسانی که صاحب هیچ گونه علم و دانشی نبوده اند محال و ممتنع بود که درجه تجدد، ترقی و فرهنگ آن جوامع را بتوانند تصور کنند. بنابراین سواد و آگاهی لازمه این کار بود. تربیت پس اتمام فعالیت هایش در کمیته ملیون برلن و بازگشتش به ایران سعی داشت این تجدد فکری را با حضور در وزارت معارف و تاسیس مراکز انتشار علم در نقاط مختلف محل مأموریتش بشناساند. وی همواره معتقد به این مسئله بود که برای تامین آزادی و ایجاد حیات مدنی مترقی جهت اجتماع، راهی جز نشر تعلیم فرهنگ و دانش و تنویر افکار عموم متصور نیست. بنابراین سعی داشت اهداف فرهنگی و اجتماعی خود را ابتداً با قبول پست ریاست معارف آذربایجان و پس از آن ریاست فرهنگ گیلان به منصه ظهور رساند. او پس از اعزام به گیلان از همان ابتدا تصمیم به ایجاد و راه اندازی کتابخانه ای در رشت می گیرد. «جعفر خمامی زاده» در کتابش به نقل از سرمقاله روزنامه پرورش رشت با نام «کتابخانه عمومی رشت» درباره این تصمیم تربیت می نویسد: «… آقای میرزا محمّدعلی خان تربیت گذشته از سوابق مشعشعی که در مشروطیّت و آزادی ایران داشته و از رجال برجسته وطن محسوبند شخصاً دارای اطلاعات عمیق و فکر روشن و عزم ثابت می باشند. معزی الیه به موجب اطلاعی که به دست آورده ایم از بدو ورود به رشت الی اکنون درصدد تأسیس و افتتاح یک باب کتابخانه و قرائت خانه عمومی برآمده و چند نفر از جوانان مهذب و علاقمند را برای تهیه و جمع آوری کتاب و حفظ و مباشرت آنها انتخاب و در ظرف یک هفته دویست جلد کتاب ذی قیمت و نفیس جمع آوری نموده و در نهایت سعی و اهتمام در تکمیل و توسعه آن اشتغال ورزیده اند. ما به افراد متجدّد و جوانان حساس و اعضای مجامع که علاقه به معرفت و بیداری ابناء وطن دارند همچنین به عمومی اهالی محترم از هر طبقه و هر صنف یادآور می شویم که در خدمت به کتابخانه عمومی شهر که به یادگار و به پاس زحمات مؤسس محترم وی در آینده به نام «کتابخانه ملی تربیت» موسوم خواهد گردید مساعدت های لازمه را ابراز و هر کس در حد و قدرت و توانایی خویش به این کتابخانه که مورد استفاده شهر و عموم ملّت ایران خواهد بود از کمک های شایسته دریغ و مضایقت نفرمایند. محل تمرکز کتاب فعلاً اداره معارف است که به هدیه کنندگان در مقابل کتبی که تسلیم نموده و یا مساعدت های نقدی که می نمایند، رسید داده و بعدها اسامی اتحاف کنندگان را چاپ و از نظر قدرشناس عمومی خواهند گذرانید. ما از دوره تصدی آقای تربیت انتظارات مهم و توقعات عمومی عام المنفعه داریم که سابقاً در صفحات پرورش درج و نظر به مصالح ملّی از تکرار آن خودداری نخواهیم نمود و قطع داریم که با جدیت و توجه خاص معزی الیه به توسعه و تعمیم معارف این سر حد، انتظارات ما را که ناشی از فرط علاقمندی به بسط و قدرت معارفی گیلان است با نظر دقت نگریسته و از عملی کردن آن ها موقعیّت محبوب خود را در قلوب عناصر قدرشناس این مرز و بوم بادوام خواهند فرمود.»^۱۸

تلاش های تربیت سرانجام به بار نشست و با دعوت روزنامه پرورش رشت و اعلام این مطلب که اسامی هدیه کنندگان کتاب و کسانی که کمک نقدی برای تأسیس کتابخانه می کنند به تدریج در آن روزنامه چاپ می شد تعداد زیادی فرهنگ دوستان با هدیه کتاب و دادن کمک های نقدی نام خود را در تاریخ فرهنگ گیلان جاودانه و ماندگار کردند. تربیت خود نیز یکی از پیش قدمان هدیه کتاب و مجله به شمار می آمد و مجله «گنجینه معارف»^۱۹ را که در دوران ریاستش بر معارف آذربایجان منتشر می کرد به کتابخانه تازه تأسیس هدیه نمود. وسعت گرفتن این فکر و رو کردن مردم به تأسیس کتابخانه شاید مهم ترین عاملی بود که موجب شد تا در روزنامه پرورش خبر زیر درج گردد: «نظر به تمایل طالبان معرفت دو بابت قرائت خانه یکی در شهسوار به نام «اتحاد» و دیگری در خرم آباد، تنکابن به نام «معارف پروران» تأسیس شد، به پیگیری در تأسیس کتابخانه هایی در دیگر جاهای گیلان هم اشاره شده است.»^۲۰ اشتیاق مردم به تأسیس کتابخانه مایه خوشحالی بود و در این مورد بانوان نیز گام های مفیدی برداشتند که بسیاری از آن ها که در این امر کمک نمودند بوسیله مجله پرورش معرفی شده اند.^۲۱

چنان که از نوشته روزنامه پرورش بر می آید تلاش های تربیت تنها متوجه رشت نبوده و سایر شهرهای گیلان را نیز در بر می گرفته است. اسنادی که در این پژوهش بازخوانی و در انتها آورده شده است در اصل نامه های مرحوم تربیت به وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در باب سفرهای خود به شهرهای مختلف گیلان و تقاظای تأمین بودجه جهت سرکشی خود و دریافت جواب از اداره مزبور می باشد که نه تنها گواه بر این مدعاست بلکه آینه تمام نمای تلاش های این مرد بزرگوار در زمینه نشر معارف در استان گیلان می باشد.^۲۲

در ادامه مطالب روزنامه پرورش پس از انتشار سیاهه ای نسباً کلی درباره نام کتاب ها و نام مردان و زنانی که آنها را هدیه کرده اند مقدمه ای از آقای محمّدعلی تربیت رئیس معارف و اوقاف گیلان به صورت زیر درج می نماید: «مقدمه آقای محمّدعلی تربیت رئیس معارف و اوقاف گیلان بر انتشار فهرست کتابخانه ملّی تربیت رشت در بدو ورود خود به معارف گیلان – بر حسب لزوم و نشر و تعمیم معارف و دسترسی عموم و اعالی به آثار و تألیفات کتب قدیمه و جدیده به تأسیس یک باب کتابخانه ملّی اقدام و خوشبختانه به همّت علاقمندان به معارف تاکنون که دو ماه بیش از عمر این مؤسسه جدید نمی گذرد ۶۰۰ جلد از کتب نافع و آثار نفیسه جمع آوری و برای استفاده عموم مهیّا و حقیقتاً افتتاح این مؤسسه عام المنفعه دلیل واضح بر معارف پروری اهالی محترم گیلان است که توسط اینجانب در تهیه وسایل و توسعه این مؤسسه لازمه مساعدت مادی و معنوی به فعل در آورده و به اهداء کتب و وسایل و جراید و انواع مطبوعات بر اهمیّت کتابخانه افزوده و بدین واسطه برای استفاده عموم فراهم نموده اند اینجانب با تشکر از مساعدت آقایان محترمی که با اهداء کتاب و وسائل و جراید و مجلات، اکمال این اساس را فراهم آورده و می آورند اولین فهرست کتب کتابخانه را با یک اسلوب مطلوبی که حاوی اسامی کتب و هدیه کنندگان می باشد به استحضار هموطنان محترم می رساند و از آنهایی که بعد از این هم کتب و جراید به این کتابخانه اهداء می نمایند اسامی آنها نیز به ترتیب معیّن، در این جریده درج خواهد شد. ضمناً به معاونین کتابخانه بشارت می دهد که در نظر دارد عنقریب محل مناسبی به جهت آن تهیه و سپس کمیسیونی برای توسعه مؤسسه مزبور تشکیل داده که هر چه زودتر به تکمیل نواقص و حاضر کردن کتبی که فعلاً محتاج ارباب مطالعه می باشد، همّت فوق العاده نمایند. در خاتمه همواره احساسات پاک و بی آلایش آقایانی که در این مدت قلیل به این درجه همراهی و مساعدت فرموده اند تقدیس نموده و امید دارم در اثر صمیمت و معارف پروری و معاضدت آقایان بتوانم قدم هایی برای بقای مؤسسه مذکور برداشته و وظیفه وجدانی خود، آن چه را که امکان دارد به معارف این سامان انجام دهم. – رئیس معارف و اوقاف گیلان ـ محمدعلی تربیت »^۲۳

در ادامه مطالبی با عنوان «احساسات معارفی» توسط روزنامه پرورش درج شده است:

«به موجب دعوتی که از طرف آقای تربیت رئیس معارف از یکصد و شانزده نفر از محترمین و تجار به عمل آمده بود عصر چهارشنبه ۵۰ نفر در اداره معارف حضور به هم رسانیده آقای تربیت شرح مبسوطی از احساسات معارفی اهالی و میل آنها در توسعه معارف ایراد نمود و از مقدار کتبی که در مدتی قلیل به کتابخانه اهداء کرده بودند تشکّر نمود بعد حضار را متوجّه مدرسه ملّی نسوان رشت نمود و در اطراف زحمت کارکنان مدارس نسوان که با

ضیق معاش و بودجه کم ساختند که دوشیزگان را تعلیم دهند، شرح تأثرآوری اظهار داشت و خامه دوزی محصلان مدرسه را که به رئیس معارف اتحاف کرده بودند برای تکمیل اثاثیه کتابخانه ملّی به طور قرعه کشی به حاضرین تسلیم نمود که آقایان محترم مدعوین هر یک به نسبه به مقدار چهارصد و هفتاد تومان اعانه نوشتند که تسلیم نمایند و آقایان آقا میر ابوطالب، آقای چائی چی، آقای محمدهاشم رشتی، آقای نعمت زاده و آقای محمّد حاتم از طرف جمعیّت انتخاب شدند که وجوه اعانه را وصول و با توافق نظر آقای تربیت جهت تکمیل اثاثیه کتابخانه ملّی {و}در رفع عسرت معلمان مدرسه نسوان مصرف نمایند.»^۲۴ نکته ای که در این جا دارای اهمیّت است، اینست که تربیت در عین پرداختن به مسائل کلان مثل تأسیس کتابخانه از سایر مسائل و موضوعات مثل پرداختن به مشکلات مدرسه ملی نسوان رشت غافل نمی شده و در این راه نیز سعی وافی و کافی برده چنان که از بذل مال خود نیز در این راه دریغ نورزیده و به قولی خود پیش قدم شده و تنها به شعار دادن و حرف زدن اکتفا نکرده، و این امر یعنی رسیدگی به مشکلات مدارس زنانه و تأسیس چنین فضاهایی در دوران ریاستش در معارف آذربایجان هم سابقه داشته است.

تربیت برای ایجاد هسته مرکزی کمک به تأسیس کتابخانه جمعیتّی را به نام «جمعیّت نشر معارف» ایجاد کرد و نامه هایی با این مضمون « آقای ….

جمعیتی به نام نشر معارف، برای ایجاد و توسعه کتابخانه ملّی از طرف اینجانب تشکیل شده و شما هم در آن جا عضویت دارید مقتضی است یوم سه شنبه ۲۳ خرداد دو ساعت به غروب مانده در منزل جناب آقای شیخ احمد سیگاری حضور به هم رسانید. محمّدعلی تربیت.»

برای کسانی که به صلاحیت و نفوذ آنان در جامعه اطمینان حاصل کرده بود ارسال نمود، که یکی از آن نامه ها که هم اکنون موجود است به نام میرزا تقی خان رائقی و به تاریخ ۲۲/ ۳ / ۱۳۰۶ خورشیدی می باشد.^۲۵ همچنین تربیت خبر تشکیل جمعیّت نشر معارف را با فرستادن نوشته ای به اداره روزنامه پرورش که در شماره ۲۷۷ سال چهارم مورخ چهارشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۰۶ به چاپ رسید به آگاهی مردم رساند. که متن آن نوشته به صورت زیر است:

« جمعیت نشر معارف »

«چنان که در شماره ۲۶۲ روزنامه یومیه پرورش ، خاطر محترم آقایان را مستحضر داشت در بدو ورود اینجانب به مقتضای فطرت جبلی اهالی و احساسات قدرشناسانه آنان به تأسیس یک باب کتابخانه (به نام کتابخانه ملّی تربیت) اقدام و در این مدت قلیل به همّت علاقمندان معارف و موافق صورت مطبوعه در جریده صد جلد دیگر که در همین روزنامه نشر می نمود از کتب تولید و آثار نفیسه جمع آوری و برای استفاده عموم مهیّا نمود. در این موقع که بر حسب اجازه وزارت جلیله معارف موقتاً عزیمت می نماید کتابخانه مذبور را به جهت دسترسی عموم و برای بسط و توسعه آن به طوری که تذکر داده شده به جمعیتّی که به نام «نشر معارف» تشکیل داده، واگذار نمودیم. امیدواریم که این جمعیّت معارفی به اندک مدتی در سایه همت و جهد کافی خود، محل و اثاثیه برای کتابخانه مذکور تهیه و کتب نافعه بیشتر از آن چه از قوه به فعل می آید بر کتب موجوده افزوده و قدم های بزرگی برای بقای آن بردارد- محمّدعلی تربیت^۲۶

همچنین تربیت برای پیشرفت کار کتابخانه علاوه بر کمک های نقدی مردم، قریب ۳۴۰ تومان نیز از وزارت معارف کمک گرفت و به پیشنهاد تربیت این مقدار پول از محل صرفه جویی به کتابخانه ملی اعطا شد. درباره