پاورپوینت کامل بررسی تناسخ از دیدگاه سهروردی ۱۰۷ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بررسی تناسخ از دیدگاه سهروردی ۱۰۷ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۷ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بررسی تناسخ از دیدگاه سهروردی ۱۰۷ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل بررسی تناسخ از دیدگاه سهروردی ۱۰۷ اسلاید در PowerPoint :

«تناسخ» یکی از موضوعاتی است که، در فلسفه اسلامی به جهت ارتباط با موضوع معاد، مورد توجّه فیلسوفان و متکلمین مسلمان واقع شده است. با توجه به اینکه تناسخ، سابقه ای پیشین نسبت به اسلام نیز، در بین اقوام و ادیان دیگر داشته است؛ همواره محلّ مناقشه و مداقّه قرار گرفته است. حتّی در دوران جدید، با توجه به تغییر روش در فلسفه و نظریات نوین در کلام جدید، هم چنان موضوعی است که طلب می کند بیشتر پیرامون اثبات یا نفی آن، دلایل متقنی از طرف فیلسوفان و متکلمین ارائه شود؛ چرا که ذهن جوّال آدمی فی نفسه ایستایی را نمی پذیرد. لذا، حق نیز این است که با بررسی تحلیلی و با تمسّک به آیات و روایات و عقل انسانی، این موضوع بیش از پیش تبیین گشته و حقایق بر نوع بشر و از جمله متفکّرین آشکار گردد.

«تناسخ» یکی از موضوعاتی است که، در فلسفه اسلامی به جهت ارتباط با موضوع معاد، مورد توجّه فیلسوفان و متکلمین مسلمان واقع شده است. با توجه به اینکه تناسخ، سابقه ای پیشین نسبت به اسلام نیز، در بین اقوام و ادیان دیگر داشته است؛ همواره محلّ مناقشه و مداقّه قرار گرفته است. حتّی در دوران جدید، با توجه به تغییر روش در فلسفه و نظریات نوین در کلام جدید، هم چنان موضوعی است که طلب می کند بیشتر پیرامون اثبات یا نفی آن، دلایل متقنی از طرف فیلسوفان و متکلمین ارائه شود؛ چرا که ذهن جوّال آدمی فی نفسه ایستایی را نمی پذیرد. لذا، حق نیز این است که با بررسی تحلیلی و با تمسّک به آیات و روایات و عقل انسانی، این موضوع بیش از پیش تبیین گشته و حقایق بر نوع بشر و از جمله متفکّرین آشکار گردد. اصلی ترین مبحثی که در تناسخ مطرح می شود، این است که نفس ناطقه انسان پس از مرگ چگونه باقی می ماند. انتقال نفس در عالم مادی را تناسخ می نامند و برای آن انواع گوناگونی از قبیل نسخ، مسخ، فسخ و رسخ قائل هستند. قائلین به تناسخ نیز، خود در گروه های متفاوتی قرار می گیرند. بر اساس اینکه هر گروه از قائلین به تناسخ، نوع خاصی از انتقال نفس ناطقه را در جهان مادی می پذیرند، برای اثبات مدعای خود، دلایلی ارائه کرده اند. لازم به ذکر است که اکثر قائلین به تناسخ، انتقال نفس حیوانی را به کالبد انسان نمی پذیرند؛ چرا که بدن انسان مزاج اشرف است و مزاج اشرف، طالب روح اشرف است. فلاسفه پیشین باستان – از جمله افلاطون و بوذاسف – دلایلی را در جهت اثبات و پذیرش تناسخ بیان کرده اند. دلیل های ارائه شده از طرف باورمندان به تناسخ شامل ادلّه دینی و شواهد تجربی می باشد. در این راستا، لازم و ضروری است نظر حکما و فلاسفه پیشین، مطابق موازین عقل نظری بررسی موشکافانه گردد. از اهمّ نظرات پیشینیان، نظر حکمای مشائی و اشراقی و متأخرین از آن ها پیروان حکمت متعالیه در فلسفه اسلامی می باشد. با توجّه به هدف و خط مشی این مقاله، نگارنده صرفاً محوریت موضوع تناسخ را، بر اساس دیدگاه سهروردی قرار داده و به آن می پردازد. شیخ اشراق در کتاب های خود از جمله حکم الاشراق، تلویحات، پرتونامه، الواح عمادی، مقاومات، مشارع و مطارحات به مبحث تناسخ ذیل مبحث معاد پرداخته است. وی در کتب خود نظرات حکمای پیشین باستان و مشائیان را به دقت مورد بررسی قرار داده است. او ادلّه حکمای پیشین باستان در باب تناسخ را نمی پذیرد و در تمامی کتب خود غیر از تلویحات با استناد به دلیل ارائه شده از جانب مشائیان، به پیروی از نظر ایشان، تناسخ را رد می کند. در کتاب تلویحات نیز، وی در ارتباط با ردّ تناسخ، نظر خود را به روشنی بیان ننموده است.

مقدمه:

نظریه «تناسخ»، یکی از مسائل چالش برانگیز در فلسفه اسلامی می باشد که اکثر حکمای مسلمان- از ابن سینا گرفته تا ملّاصدرا – در ردّ تناسخ بحث هایی را مطرح کرده اند، که نشان می دهد مسأله تناسخ اهمّیت خاصّی دارد. از آن جایی که امروزه، بیشتر به جنبه های تحلیلی و پوزیتیویسمی مسائل توجه می شود، لذا رویکرد به کار رفته در این مقاله تحلیلی خواهد بود، که به بررسی ادلّه ای در رد یا پذیرش تناسخ می پردازد. در این مقاله، ابتدا به بیان تعریفی از نظریه «تناسخ» پرداخته و مبانی و اقسام آن را بررسی خواهیم کرد. سپس تأثیر آن ادلّه را بر دیدگاه سهروردی تحلیل می نماییم و نظر وی را در باب تناسخ نزد پیشینیان را ذکر می نمایم. در انتها نیز، سخن نهایی شیخ اشراق در باب تناسخ را، بیان نموده و ادلّه وی را در رد یا تأیید تناسخ تبیین می نماییم.

پرسش اصلی در بحث تناسخ این است که، نفس ناطقه انسانی پس از مرگ چگونه باقی می ماند؟ آیا به نشأت ماوراء این طبیعت می رود، یا در همین دنیا و نشأت مادّی از یک بدن به بدن دیگر منتقل می شود؛ اعم از این که این بدن، بدن یک حیوان باشد یا نبات یا یک جماد یا بدن انسانی دیگر؟ در هر صورت انتقال نفس از این بدن قطعی است، اما سؤال این است که آیا این انتقال در همین عالم صورت می گیرد یا انتقال به عالم دیگری است؟ اگر انتقال در عالم مادّی رخ دهد و از بدن خود به بدن یا شیء مادّی دیگر منتقل گردد، از آن به نقل و تناسخ تعبیر می کنند. (علیپور، ۱۳۸۹، ص: ۴۵۵)

«نسخ» در لغت هم به معنى باطل کردن و از بین بردن و هم به معنى نقل کردن آمده است، امّا اصطلاح تناسخ در فلسفه عبارت از انتقال نفس موجودى بعد از مرگ جسمانى به کالبد موجود دیگر می باشد. (غفاری، ۱۳۸۰، ص ۱۱۹)

هنگامی که به بررسی تاریخچه پیدایش نظریه «تناسخ» می پردازیم، در می یابیم که این نظریه در جایی، جز ادیان هندی و اقوام متأثّر از آن ها یافت نمی شود. قابل ذکر است که حتّی متون خود اوپانیشادها هم نصّ در این مطلب نمی باشد و این نظریه به صورت کنونی اش، توسط شارحین بعدی آن پرورش یافته است. (سوزنچی، مجله آموزش معارف، ص: ۲۱)

و اما در کتاب انواریّه، در بیان تناسخ ونحوه اطلاق آن چنین آمده است: “تناسخ از عالم بالا و در آمدن به صورت انسان را «نسخ» و به صورت حیوان را «مسخ» و به صورت نبات را «فسخ» و به صورت جماد را «رسخ» مى‏نامند.” (هروی، ۱۳۶۳، ص ۱۴۹). بر اساس این سخن می توان در یک دسته بندی، قائلین به تناسخ را به چهار گروه تقسیم کرد:

برخى، از تناسخ در ابدان بشرى سخن مى‏گویند.

گروهى، به تناسخ در کالبد حیوانات معتقدند.

جمعى، تناسخ در نباتات را بیان می کنند.

شمارى، تناسخ در جمادات را مطرح مى‏سازند.

دسته بندی دیگری نیز از تناسخ مطرح شده است که قائلین به تناسخ، خود در آن به گروه های متفاوتی تقسیم می شوند. هر گروه، به صورت یا صور مختلفی از آن اعتقاد داشته اند. بنابر مطالب موجود در کتاب فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق، (که مؤلّف این کتاب نیز مطالب ذیل را از کتاب فرهنگ علوم عقلی اقتباس نموده است.) اشکال مختلف تناسخ عبارتند از:

۱. انتقال نفوس انسانى به اجساد حیواناتى که آن انسانها از لحاظ صفات و اخلاق بدانها شبیه بوده‏اند.

۲. انتقال نفوس انسانها به انسانهاى دیگر.

۳. انتقال به اجسام نباتى و جمادى.

۴. انتقال به طریق صعودى از نبات به حیوان و انسان.

۵. انتقال به طریق نزول از عقول و مفارقات به انسان و از انسان به حیوان و نبات.

۶. انتقال نفوس اشقیا به اجساد حیوانات، و نفس سعدا به انسانهاى دیگر.

۷. انتقال نفوس کاملان به مفارقات و عقول. (غفاری، ۱۳۸۰، ص ۱۱۹)

شیخ اشراق در کتاب حکمه الاشراق، به نقل و تشریح آرای قائلین به تناسخ می پردازد. در همین راستا، آرای بوذاسف و حکمای قبل از او در مشرق زمین را توضیح داده و تأکید بر این دارد که افلاطون و حکیمان قبل از وی نیز، به تناسخ معتقد بوده اند.

بعضى از حکما معتقدند که تناسخ در همه جهات ممکن است، یعنى نفس مدبّر انسان بعد از مرگ کالبد بر حسب اقتضاى خلقیّات و تناسباتش مى‏تواند به بدن انسان دیگر یا حیوان یا نبات و حتى جماد منتقل شود. بعضى دیگر گفته‏اند که انتقال به کالبد انسانى ممکن نیست و بعضى گفته‏اند که نقل به نبات امکان ندارد و بعضى دیگر نقل به جماد را غیر ممکن مى‏دانند. (غفاری، ۱۳۸۰، ص ۱۲۳)

توضیح اینکه، این انسان ها چون هیئت ها و خلقیات پست را در خود جمع کرده اند و به تعبیری شبیه عالم ظلمانی شده و به ظلمت نزدیک شده اند، آن ها را متناسب با خلقیات و اوصافشان در بدن هایی خاص قرار می دهند. سپس هم چنان این مراحل را طی می کنند تا آن خلقیات نادرست و رذایل، از آن ها گرفته و ظلمت از آنان زدوده شود، تا سرانجام بتوانند به بدن انسانی برگردند و با سیر تکاملی به عالم اعلی سفر کنند.

البته باید توجه داشت که، بازگشت از بدن حیوان به بدن انسان ممکن نیست؛ زیرا دیگر سنخیتی میان این فرد و انسان نیست تا چنین اتفاقی بیفتند. زیرا بدن انسان مزاج اشرف است و مزاج اشرف، روح اشرف می طلبد تا بتواند آن را بپذیرد. بنابراین قائلان به تناسخ، چنین انتقال و تناسخی را از بدن یک حیوان به بدن حیوان دیگر می پذیرند، اما به بدن یک انسان نمی پذیرند. از این رو از دیدگاه محققان مذکور، تمام حیوانات در ابتدا انسان بوده اند. در واقع بدن انسان وصیصه یا حصار انسانی، باب الابواب است؛ یعنی راهی است که همه بدن های دیگر، از طریق آن پدید آمده اند. البته همان طوری که قبلاً اشاره کردیم، تناسخ باوران بر چند دسته اند؛ گروهی تناسخ را از بدن انسانی تنها به بدن حیوانی می پذیرند، ولی برخی تناسخ از بدن انسان به جماد و نبات را هم می پذیرند. (علیپور، ۱۳۸۹، ص: ۴۶۱-۴۶۰)

از نظرات سهروردی در رابطه با حکمای پیشین شرق و غرب و از آن جمله افلاطون، چنین استنباط می شود که او معتقد است، آنان همگی بر این رأی اتفاق نظر دارند که نفوس سعدا پس از جدایی از بدن و در آن حال که به کمال علمی عملی خود رسیده و علاقه عالم برزخ در آن ها به کل منقطع گشته، به عالم انوار، رجوع می کند و در آن عالم نور و سرور ابد الآباد، از لذّات عقلیه متلذّذ می گردند. (غفاری، ۱۳۸۰، ص ۱۲۲)

مطابق نظر نویسنده کتاب انواریّه و مؤلّف فرهنگ آثار شیخ اشراق، چنین نتیجه گیری ای را می توان از دیدگاه های شیخ اشراق در رابطه با پذیرش تناسخ از طرف حکمای پیشین باستان – از جمله افلاطون – نمود؛ افلاطون و حکیمان دیگر هم چون بوذاسف بر این باورند که تناسخ مختصّ نفوس اشقیا است و تنها از کالبد انسانی به کالبد حیوانات دیگر امکان پذیر می باشد. بنابر این نظریه، نفوس جمیع حیوانات در اصل نفوس انسانی بوده اند که به تناسب صفات و خلق و خوی به ابدان حیوانات انتقال یافته اند. ( غفاری، ۱۳۸۰، ص ۱۲۹ و هروی، ۱۳۶۳، صص ۱۵۶-۱۵۴)

باورمندان به تناسخ، ادلّه ای را برای اثبات مدعای خویش ارائه کرده اند. طرفداران تناسخ دو دسته دلیل ارائه کرده اند: یکی دلایل دینی و دیگری شواهد تجربی. دلایل دینی آن ها عبارت است از؛ تمسّک به مسئله عدالت الهی و تمسّک به برخی آیات.

شواهد تجربی آن ها عبارت است از؛ خاطرات کسانی که مدّعی به یاد آوردن زندگی پیش از زندگی کنونی می باشند.

اکنون به شرح مختصر این ادلّه می پردازیم:

عدالت الهی: ظاهراً مهم ترین دلیل و انگیزه کسانی که به تناسخ قائل بوده اند، پاسخ به این مشکل بوده است که: “چرا انسان ها متفاوت به دنیا می آیند؟ آیا این با عدالت خدا منافات ندارد؟”. برای حلّ این معضل، گفته اند که هر کسی که در زندگی قبلی اش مرتکب گناهی شده است، در مرتبه پایین تری آفریده می شود و آن کس که اعمال ثوابی انجام داده است، در وضع بهتری زاییده می شود و این تفاوت ها ناشی از اعمال خوب و بد خود انسان ها است. (هیک، ۱۳۷۲، ص: ۲۷۱-۲۶۹)

آیات قرآن: یکی از راه هایی که هندو ها برای خود تناسخ را اثبات می کنند، این است که می گویند: “این مطلب، حقیقت وحی شده ای است که در وداها به آن اشاره شده است”. اما از آن جا که مسلمانان به وحیانی بودن وداها اعتقاد ندارند، عده ای به عنوان شاهد مدعایشان، یا از باب جدل به برخی از آیات و احادیث اسلامی متمسّک شده اند. (سبزواری، ۱۳۶۲، ص: ۳۰۰)

نظرات شیخ اشراق در باب تناسخ از مشّائیان متأثّر است. مشّائیان به طور کلی تناسخ را رد کرده و معاد جسمانی را نیز قبول ندارند. ( هروی، ۱۳۶۳، ص ۱۴۹) البته قابل ذکر است که مشّائیان (و نیز سهروردی)، قائل به نوعی تناسخ صعودی هستند که عبارت از انتقال نفوس متوسطین به عالم مثل معلّقه و در آمدن به صورت ملائکه است. ( سهروردی، ۱۳۷۲، ص ۲۳۵-۲۲۹) بنابر نظر حکمای مشاء، آن دسته از نفوسی که گرفتار جهل بسیط شده اند، بعد از سرگردانی و حیرت، به مدّت طولانی، نجات می یابند و به عالم عقول (انوار) منتقل می شوند. (هروی، ۱۳۶۳، ص ۱۴۹) هم چنین از آن جایی که تنها راه نجات نفوس اشقیا، تناسخ است و مشّائیان نیز تناسخ را نپذیرفته اند، آن دسته از نفوسی که گرفتار جهل مرکب شده اند، هرگز خلاصی ندارند. (غفاری، ۱۳۸۰، صص ۱۲۳-۱۲۱)

دلیلی که مشّائیان بر ابطال و ردّ تناسخ ایراد کرده اند، عبارت است از: اگر قائل به تناسخ شویم، باید تعداد ابدان حیوانات کائن برابر با تعداد نفوس مفارقه از ابدان انسانی باشد. چرا که اگر برابر نباشد، تعداد نفوس از تعداد ابدان بیشتر یا کمتر می شود. اگر تعداد نفوس مفارقه از تعداد ابدان انسانی بیشتر از تعداد ابدان حیوانی باشد، در نتیجه، نفوس مفارقه زائد بر بدن حیوانات می ماند یا اینکه بعضی از ابدان به بیش از یک نفس متعلق می شود که این محال است. اگر این نفوس زائد متعلق به بدن حیوانی نشوند، بعضی از نفوس، بدون مرجّح می مانند. اگر ابدان حیوانات نیز بیشتر از نفوس مفارقه باشند، یک نفس به بیش از یک بدن اطلاق می گردد. لذا، ترجیح بلا مرجّح برای نفوس پیش می آید و این نیز محال می باشد. ( هروی، ۱۳۶۳، صص ۱۵۹-۱۵۶ و شیرازی، ۱۳۲۰، صص ۴۸۷-۴۸۶ و ۱۸-۳)

البته در میان فلاسفه مشّاء، صرفاً یک فیلسوف به نام قطب الدّین شیرازی است که سعی در اقامه دلیلی به نفع تناسخ، با توجّه به مبانی، داشته است. خلاصه دلیل وی این است که:

تعدد معلول یا ناشی از تعدد علّت است، یا تعدد حیثیّات علّت. ( بنابر قاعده الواحد)

علّت ها و حیثیّات علل متناهی می باشند، پس تعداد نفوس – که معلول این علل می باشند – نیز متناهی است.

تعداد تکون های بدنی انسان ها نا متناهی است.

جهت تبیین مدعا، وی اضافه می کند که، حیواناتی مثل مورچه در مدت زمان کوتاه تولید مثل زیادی داشته و در همان مدّت مشخّص، ابدان انسانی در همان حد فاسد نمی شوند که هر کدام از آن نفوس مفارقه، به یکی از بدن این حیوانات انتقال پیدا کند. هم چنین هیچ گاه برای ما مسلّم نیست که بدانیم تعداد کائنات بیش از فاسدات بوده است یا نه. لذا، به دلیل ارائه شده برای ابطال تناسخ نزد مشّائیان می توان پاسخ داد. ( هروی، ۱۳۶۳، ص ۱۶۱ و شیرازی،۱۳۲۰، صص ۴۸۹-۴۸۷ و ۱۲ و ۲) هم چنین نتیجه اینکه، هر آدمی که به دنیا بیاید، یک روح می خواهد و با توجه به مقدّمات ذکر شده در بالا، لازم است هر روح به بیش از یک بدن تعلق بگیرد و لذا وجود تناسخ ضروری می گردد. (شیرازی، ۱۳۲۰، ۴۸۹-۴۸۷)

دیدگاه سهروردی در باب تناسخ:

با بررسی آثار سهروردی این نتیجه حاصل می شود، که شیخ اشراق مسئله معاد را در کتاب حکمه الاشراق با بحث از تناسخ شروع می کند و پس از آن به بحث بقای نفس می پردازد. امّا این مسئله در کتاب مطارحات ترتیب منطقی بهتری دارد. در مطارحات، ابتدا بقای نفس را اثبات کرده، سپس به بحث تناسخ که گونه ای از بقای نفس است، رسیده است. عباراتی که در پرتونامه و الواح عمادی و نیز در دیگر آثار عربی و فارسی شیخ اشراق موجود است، بیان گر آن است که وی در ارائه دیدگاهش، پیرو حکمای مشائی است و با تمسک به همان دلایلی که مشائیان ارائه کرده اند، تناسخ را نپذیرفته و رد کرده است. ضمناً وی در کتاب های مشارع و مطارحات صفحات ۴۹۳ و ۴۹۹ و کتاب مقاومات صفحه ۱۸۶ با قاطعیت تمام، تناسخ را رد کرده است.

البته مؤلف کتاب فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق معتقد است که در رابطه با تناسخ، سهروردی در کتاب تلویحات گویی نسبت به رد تناسخ میل چندانی ابراز ننموده است، زیرا در این کتاب که به شیوه سؤال و جواب است – صفحه های ۸۱ و ۸۵ آن را به این بحث اختصاص داده است – ؛ در قسمت سؤال که از قول قائلین به تناسخ است، دلایل عقلی و نقلی مفصلّی همراه با آیاتی از قرآن را به گونه ای ذکر کرده است که بر دل می نشیند و ردّ آن ها کار آسانی نیست. در قسمت جواب نیز، به اختصار تمام آن دلایل و براهین را غیر قابل قبول اعلام نمو