پاورپوینت کامل علت توجه اروپا به دستاوردهای پزشکی مسلمانان در عصر میانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل علت توجه اروپا به دستاوردهای پزشکی مسلمانان در عصر میانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل علت توجه اروپا به دستاوردهای پزشکی مسلمانان در عصر میانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل علت توجه اروپا به دستاوردهای پزشکی مسلمانان در عصر میانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

یکی از مظاهر تمدن اسلامی در عصر میانه گسترش علوم پزشکی بوده است. تمدن اسلامی در زمینه پزشکی دستاوردهای قابل توجهی را به جامعه بشری عرضه کرده است که از جمله می توان پزشکان مشهوری همچون حنین بن اسحاق، زکریای رازی، ابن سینا، علی بن عیسی، ابن خطیب، ابن خاتمه، ابن بیطار، ابن بطلان، زهراوی، مجوسی، ابن نفیس و غیره و تولید آثار مهمی را نام برد که تعدادی از آنها تا اوایل قرن بیستم جزو منابع درسی این رشته در دانشگاه های اروپا بود. بسیاری از این پزشکان خدمات شایسته ای به توسعه شاخه های مختلف علوم پزشکی، داروشناسی، گیاه شناسی، جراحی و تجربه معالجه و روشهای مداوای بیماران کرده اند. نویسنده این مقاله معتقد است علاوه بر این برخی عقاید و دیدگاه های اسلامی خاص موجب دستیابی مسلمانان به اکتشافات جدید پزشکی شد.

ترجمه سید مهدی حسینی اسفیدواجانی: یکی از مظاهر تمدن اسلامی در عصر میانه گسترش علوم پزشکی بوده است. تمدن اسلامی در زمینه پزشکی دستاوردهای قابل توجهی را به جامعه بشری عرضه کرده است که از جمله می توان پزشکان مشهوری همچون حنین بن اسحاق، زکریای رازی، ابن سینا، علی بن عیسی، ابن خطیب، ابن خاتمه، ابن بیطار، ابن بطلان، زهراوی، مجوسی، ابن نفیس و غیره و تولید آثار مهمی را نام برد که تعدادی از آنها تا اوایل قرن بیستم جزو منابع درسی این رشته در دانشگاه های اروپا بود. بسیاری از این پزشکان خدمات شایسته ای به توسعه شاخه های مختلف علوم پزشکی، داروشناسی، گیاه شناسی، جراحی و تجربه معالجه و روشهای مداوای بیماران کرده اند. نویسنده این مقاله معتقد است علاوه بر این برخی عقاید و دیدگاه های اسلامی خاص موجب دستیابی مسلمانان به اکتشافات جدید پزشکی شد. نهایتا اینکه انتقال علوم پزشکی به غرب در زمانی که ضعف علمی بر آن حاکم بود اثرات چشمگیری در گسترش این علم به اروپا داشت که هنوز هم نشانه های آن هویدا است.

***

مفهوم پزشکی نزد اروپاییان عصر میانه

اگر فن معالجه را در اروپای عصر میانه مورد بررسی و تحقیق قرار دهیم در می یابیم که این حرفه تا حد زیادی به دست شیادان و شارلاتان ها۱ افتاده بود. پیشه طبابت تحت هیچ نظم و نظامی نبود و هر کسی می توانست بدون هیچ مانعی به عنوان یک پزشک یا جراح مشغول به کار شود. این قضیه باعث شد که تعداد زیادی افراد کار ناآزموده همچون آرایشگران، گرمابه داران و زنان آموزش ندیده به کار طبابت مشغول شوند. حتی زمانی که روحانیان نیز طبابت را پیشه خود کرده بودند طبق فرامین کلیسا در دوره شکوفایی مکتب سالرنو (۱۱۳۰-۱۲۴۷ میلادی)۲معلومات پزشکی اطبا معمولا عبارت بود از شناخت برخی علائم بیماریها و اطلاع از تعداد کمی دستورهای پزشکی. کتابها کمیاب و گرانبها بود و معلمان شایسته به راحتی یافت نمی شدند. بنابراین پزشکی را به معنای درست کلمه باید در جای دیگری می جستیم.

در طول اعصار میانه هیچ تماسی بین اروپای لاتین و مرکز یونانی بیزانس نبود. بر این اساس زبان یونانی در ایتالیا و سیسیل سیر نزولی خود را طی می کرد و آثار نویسندگان مسلمان راحت تر از فرهنگ کلاسیک در اختیار عموم بود. عالم مسیحی در اعصار میانه در زمینه آگاهی های پزشکی دچار سردرگمی بود در حالی که دانشمندان مسلمان بین سده های نهم و دوازدهم میلادی در زمینه فن طبابت و طب اسلامی به رشد و کمال رسیده بودند و نوشته های مربوط به پزشکی هم از لحاظ محتوا و هم کمیت پربار و غنی بودند.

دانشمندان مسلمان که در اسپانیای اسلامی و بویژه در قرطبه۳ متمرکز شده بودند تبدیل به نویسندگان و معلمان مشهوری گردیدند. طبیعی بود که دانشجویان جهان مسیحیت در جلسات درس این دانشمندان شرکت کنند و تحت هدایت آنان در اسپانیای اسلامی تعلیم بگیرند. این در حالی بود که هنوز روح ستیزه گری نسبت به آرمانهای اسلامی وجود داشت و همین امر در سال ۱۰۹۶ میلادی منجر به جنگهای صلیبی شد هر چند این جنگها متوجه خلافت عباسی در بغداد بود که سرزمین قدس را زیر استیلای خود داشت.

مفهوم پزشکی در اسلام عصر میانه

روح جهان شمولی مسلمانان و تمایل آنان به داشتن فهم کامل و جامعی نسبت به امور جهان به آنها کمک نمود تا در شاخه های متعددی از علوم مهارت کسب کنند. پزشک ممکن بود یک فیلسوف، گیاه شناس، شیمیدان، فیزیکدان یا حتی یک ریاضیدان نیز باشد. زمانی که اروپا زیر یوغ برداشتهای دینی سخت گیرانه به سر می برد مسلمانان خط مشی علمی منعطفی را پیش گرفتند و در پی آن شدند تا هر چه از لحاظ نظری به دست آورده بودند به محک تجربه بیازمایند و برای تولید آثار علمی اصیل یافته های خود را به صورتی نظام مند و همراه با جداول ارائه دهند.

چگونه مسلمانان به پیشرفت پزشکی کمک نمودند و چرا اروپا به دستاوردهای آنان توجه نمود؟ منظور از اصطلاحات «علم اسلامی»۴ و «طب اسلامی»۵ اطلاعات علمی و طبی مندرج در کتابهایی است که به زبان عربی نوشته شده اند. اما این هم درست است اگر بگوییم که اکثر این نوشته ها ریشه یونانی دارند ولی اندیشه های هندی، ایرانی، سوری و مصری نیز در آنها نفوذ کرده است. اهمیت این آثار در آن است که نماینده واقعی پزشکی و معارف یونانی هستند و در عین حال در طول سده های میانه از زمان زوال دانشهای یونانی تا دوره رنسانس منبع اصلی علوم و معارف اروپایی در زمینه های مزبور بودند. ترجمه کتابهای یونانی اکثراً در زمان خلفای روشن بین عباسی در بغداد و بین قرون هشتم و نهم میلادی مستقیماً از زبان یونانی و یا با واسطه از سریانی به زبان عربی ترجمه شد.

از میان ده خلیفه ای که در این دوره حکومت کردند دو خلیفه از لحاظ علاقه مندی آنها به پیشبرد علمی و فکری و حمایت از دانش و رویکرد توأم با مدارا قابل توجه می باشند یکی منصور دومین خلیفه عباسی که در سال ۱۴۸ هجری (۷۶۵ میلادی) بغداد را بنیاد نهاد و دیگری مامون هفتمین خلیفه عباسی که مادر و همسرش هر دو ایرانی بودند و در دوران حکومتش نفوذ ایرانیان به اوج خود رسید. این دسته از خلفا علاوه بر ترجمه متون یونانی باستان به نگهداری نسخه های خطی که از طریق خرید، مبادله یا فتح سرزمینها به دست آمده بود نیز بسیار مشتاق بودند. خلفا این کتابها را در کتابخانه حکومتی معروف به «بیت الحکمه»۶ نگهداری می کردند و دستور داده بودند که به زبان عربی ترجمه شوند.

مترجمان، عالمان بزرگی بودند که اکثراً عرب یا حتی مسلمان نبودند بلکه از اهالی شام، عبرانی و ایرانی مسیحی، یهودی یا زرتشتی بودند. دانشمندان و محققان اروپایی پس از چهار یا پنج قرن ارزش والای این نوشته های عربی را فهمیدند و آنها را به زبان لاتین ترجمه کردند و بعد از اینکه به فن چاپ دست یافتند آثار فلسفی، علمی و پزشکی همگی به زبان لاتینی چاپ شدند. این تحول تا زمانی که تلاش برای آگاهی بی واسطه و مستقیم از متون یونانی و کسب تجربه دست اول و بی واسطه مبتنی بر تحقیق و تفحص احیا گردید ادامه داشت.

عصر طلایی امپراتوری اسلامی با هجوم مغولها یا تاتارها در سال ۱۲۵۸ میلادی دچار آسیب عظیمی شد و هیچگاه بهبود نیافت. هجوم مغولها خلافت و وحدت امپراتوری اسلامی و همچنین اهمیت بغداد به عنوان مرکز دانش را از میان برد.

کتابهای عربی که منبع اصلی زندگینامه و کتابشناسی هستند از قبیل «الفهرست»۷ ابن ندیم، «تاریخ الحکماء»۸ ابن قفطی، «عیون الانباء فی طبقات الاطباء»۹ ابن ابی اصیبعه، کتابنامه بزرگ حاجی خلیفه به نام «کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون»۱۰ و سایر کتابها به زیور طبع آراسته گردیده اند و مفاد آنها نیز به همت محققان برجسته مورد تحقیق و تفحص قرار گرفته است.

بیمارستانهای اسلامی

در طول قرون میانه به کوشش افراد خیر و نیکوکار تعداد قابل توجهی بیمارستان در بیشتر شهر های مهم سرزمینهای اسلامی بنا شد. از همان آغاز مسلمانان به ارزش خدمات پزشکی واقف بودند. شواهدی هست دال بر اینکه ترجمه کتابهای پزشکی به زبان عربی و تاسیس بیمارستانها در اوایل قرن هشتم میلادی رخ داده است. در واقع حدود سال ۸۰۰ میلادی بیمارستانی در بغداد به کوشش جبرئیل بن بختیشوع پزشک نسطوری جندی شاپور۱۱(واقع در جنوب غربی ایران) تاسیس شد و این از ابتکارات خلیفه هارون الرشید بود. گزارشهای دیگر حاکی از آن است که بیمارستانهایی نیز حدود سالهای ۹۰۰، ۹۱۴، ۹۱۸ و ۹۲۵ میلادی تاسیس شدند. اطلاعات مربوط به بناهای این بیمارستانها را در گزارشها و روایتهای سفرنامه نویسانی چون ابن بطوطه (قرن چهاردهم میلادی) و توصیفات مقریزی (قرن پانزدهم میلادی) که به اوصاف نقشه جغرافیایی و بناهای سرزمینها توجه داشت می توان یافت. مقریزی جزئیات پنج بیمارستان را در قاهره از لحاظ تاریخی، وضعیت و ساختمان آنها بیان می کند.۱۲ بیمارستانی را که احمد بن طولون حدود سال ۸۷۳ میلادی در آنجا بنا کرد از همه قدیمی تر بود. قبل از قرن سیزدهم میلادی و در زمانی که بیمارستانهای شایسته و مناسب در اروپا ناشناخته بودند یعنی سالها قبل از اینکه بنگاه های خیریه در صومعه ها و انجمنهای اخوت مسیحی۱۳ شروع به تفکیک بیماران بکنند این بیمارستانها در سرتاسر امپراتوری اسلامی از ایران تا اسپانیا گسترده بودند.

در آغاز قرن دهم میلادی پزشکانی را می بینیم که در بخش سفلای عراق برای درمان و طبابت به زندانها سرکشی می کردند و نیز به درمانگاه های مختص مسافران و بهداریها و داروخانه های روستایی بر می خوریم. از قرن نهم میلادی به بعد بیمارستانها در ایالات و شهرهای بزرگ فراگیر شدند. بزرگترین و مهمترین بیمارستانی که به دست مسلمانان ساخته شد «مارستان۱۴ کبیر منصوری» نام داشت که حدود سال ۱۲۸۴ میلادی به همت ملک منصور قلاوون در قاهره بنا گردید. این بیمارستان گنجایش هشت هزار بیمار را داشت و در آن به روی همه بیماران، فقیر و غنی و زن و مرد باز بود. اتاقهایی برای مردان و زنان، بخشهای خاصی برای تب، بیماریهای چشم، اسهال خونی، امراض موروثی، و موارد مربوط به جراحی در آن اختصاص داده شده بود. در سایر بیمارستانها نیز اتاقهای جداگانه خاصی برای دیوانگان اختصاص یافته بود. علاوه بر متخصصان، خدمتکاران مرد و زن، بخش بزرگی برای امور اداری، یک نمازخانه، یک داروخانه، انبار دارو و تجهیزات، آشپزخانه، اتاق سخنرانی و اتاقهایی برای کارکنان پزشکی وجود داشت.

در حالی که در اروپا عمدتاً پزشک نمایان، جادوگران، افراد غیر حرفه ای تازه کار و یا روحانیانی که مردم آنان را به چشم مقدس می نگریستند طبابت می کردند در جهان اسلام حرفه پزشکی از احترام بسیاری برخوردار بود و کسانی که در این حرفه گام می گذاشتند دستمزدهای کلانی دریافت می کردند.

توجه اروپا به طب اسلامی

جالب توجه است که مطالعات پزشکی در اروپا تا قرن شانزدهم میلادی کماکان تحت تاثیر دانشمندان مسلمان بود. به علت همین تماس و آشنایی بود که مکاتب پزشکی کم کم درغرب، در سالرنو (نزدیک ناپل)، پادوا۱۵و بولونیا۱۶واقع در ایتالیا و در پاریس و مونپولیه۱۷ واقع در فرانسه ظاهر گردیدند.

زکریای رازی و بویژه ابن سینا تاثیر هنگفتی بر اندیشه غربی داشتند. در این زمینه شایان ذکر است که یکی از محققان معاصر به نام آلبرت اسکندر۱۸ اصالت کارهای ابن سینا را مورد تردید قرار داده و اثبات نموده است که بخش اعظم آثار او متکی به زکریای رازی است. البته سالها زمان لازم است تا قدردانی و سپاسی خود را نسبت به ابن سینا به عنوان یک پزشک و فیلسوف برجسته از دست بدهیم. این را هم نمی توان انکار نمود که پزشکان مسلمانی که در دوران خلفا در اسپانیا زندگی می کردند تا حد زیادی به احیای دانش در اروپا خدمت نمودند. خلافت شرقی و قدرتهای اروپایی پیوسته با هم در تماس بودند. هارون الرشید سفیری به دربار امپراتوری مقدس روم فرستاد. امپراتور سرزمینهای شرق اسلامی و غرب لاتین نیز در برخی مسایل تشریفاتی با یکدیگر مراوداتی داشتند. این را نیز باید در نظر داشت که تماسهای بازرگانی بین اروپا و جهان اسلام به ترویج جنبه های دیگر فرهنگ علمی اسلامی مساعدت نمود. بازرگانی و نجوم و پزشکی هر یک به دنیایی تعلق داشتند که خیلی با هم مرتبط نبودند و رویکردهای جدید آنها نیز مشابه آنچه در میان مسلمانان وجود داشت به صورت غیر دینی درآمده و تا حدی از تسلط و نفوذ کلیسا رها شده بود. بر این اساس در اروپا دلایل متقنی وجود داشت که اهل علم بتوانند دانش اسلامی را فرا بگیرند. از سوی دیگر بعد از مرگ شارلمانی در سال ۸۱۴ میلادی فرهنگ اروپای لاتین به پایین ترین حد بی مایگی و بی ثمری خود رسید. تمدن روم تنها در سرزمینهایی مانند سیسیل و اسپانیا که تحت فرمانروایی و سلطه مسلمانان بود توانست بقای خود را حفظ کند. نسخه های خطی عربی نیز نخستین بار به همین مراکز انتقال یافتند و از همین مراکز بود که علوم اسلامی در میان مردمی که آماده پذیرش آن بودند گسترش یافت. از میان دو مرکز یاد شده سیسیل دارای اهمیت کمتری بود اما طلیطله۱۹ که ریموند اسقف اعظم۲۰در آنجا مدرسه ای برای مترجمان دایر کرده بود از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بود. از همین مدرسه بود که ترجمه های لاتین در تمامی زمینه ها به سایر نقاط اروپا رفت.

دو دانشگاه اروپایی وجود داشت که به طور کلی رشته های طب اسلامی و خصوصاً تعالیم رازی و ابن سینا در آن تدریس می شد. این دانشگاه ها عبارت بودند از مونپولیه و بولونیا که دانشجویان آن هم آثار رازی و هم کتابهای ابن سینا را می خواندند. دانشگاه مونپولیه از حامیان و هواخواهان فرهنگ عربی ـ اسلامی بود. همه ترجمه های آثار نویسندگان مسلمان که به دست کنستانتین آفریقایی۲۱ و گرارد کرمونایی۲۲ انجام پذیرفته بود در کتابخانه این دانشگاه یافت می شد. تعالیم و فرهنگ اسلامی نیز از همین دو دانشگاه به سایر مدارس پزشکی اروپا راه یافت. از قرن دوازدهم تا هفدهم میلادی جایگاه رازی و ابن سینا حتی از بقراط و جالینوس نیز بلند مرتبه تر شد. در قرن هفدهم میلادی که برخی محققان فرانسوی و آلمانی به منابع اسلامی روی آوردند دانش پزشکی و کاربرد عملی طب اسلامی دارای تاثیر عمیق و فراگیری گردید. داروشناسی اسلامی تا اوایل قرن نوزدهم اعتبار خود را حفظ کرده بود و همواره از قدر و ارزش بالایی برخوردار بود.

علاوه بر آن مسلمانان در زمینه چشم پزشکی نیز موفق بودند و این نتیجه شیوع بیماریهای چشم در شرق به علت وجود گرد و غبار و شن زیاد در آنجا و همچنین به سبب قدرت اعراب در مشاهده پدیده های بصری اطرافشان بود. این مسأله برتری چشم پزشکان شرقی را توجیه می کند. در واقع چشم پزشکی پیشرفته ترین شاخه طب در جهان اسلام بود.

چشم پزشک در میان یونانیان و رومیان از احترام زیادی برخوردار نبود در حالی که در روزگار خلفای اسلامی چنین شخصی یکی از افراد محترم حرفه پزشکی شمرده می شد و در دربار خلفا جایگاه بی همتایی داشت. سیریل الگود می نویسد: «از نظر علمی صرف باید گفت که بیماری پیدایش عروق و رشد غیر معمول نسوج چشم۲۳را نخستین بار نه یونانیان بلکه مسلمانان توصیف نمودند. عمل جراحی برای درمان شکل مزمن بیماری چشم را نسلهای بعدی از مسلمانان گرفتند. آب سبز۲۴را تحت نام «سردرد مردمک»۲۵نخستین بار یک عرب توصیف نمود. تاول ها و جوشهای «رشته مروارید»۲۶ که روی قسمت سفیدی چشم ظاهر می شوند نخستین بار در آثار مسلمانان دیده شدند. «قرحه سفید» قرنیه۲۷را مسلمانان بهتر از یونانیان توصیف نموده اند و آن را از قرحه قرنیه۲۸ تفکیک کرده اند. عمل ختنه ملتحمه۲۹ که فورناری۳۰ آن را در سال ۱۸۶۲ به عنوان روش درمانی جدیدی معرفی کرده بود در واقع احیاء روشی بود که مسلمانان قرنها قبل آن را ابداع کرده بودند. درست است که بسیاری از داروها را یونانیان می شناختند ولی از آن استفاده نمی کردند و مسلمانان آن را به محافل چشم پزشکی شناساندند. کافور۳۱ و مشک۳۲ و عنبر۳۳ اصالتاً به اعراب تعلق دارند اما از سوی دیگر داروهای بازکننده مردمک چشم برای آنان ناشناخته بود. سرانجام اینکه اصطلاحات مسلمانان تا الان باقی مانده و در چشم پزشکی معاصر مورد استفاده قرار گرفته است. واژه هایی مانند رتینا۳۴(شبکیه) و کاتاراکت۳۵(آب مروارید) را مدیون تشریح توصیفی مسلمانان هستیم.»۳۶

مسلمانان نخستین کسانی هستند که افکار ما را درباره بینایی تغییر دادند و این واقعیت مهمی است که باید در اینجا به آن اذعان نمود. فیلسوفان طبیعی روزگار پیش از بقراط به طور مرسوم بر این باور بودند که بینایی در نتیجه دریافت اطلاعات به وسیله پرتوهای آنتن مانندی است که از چشم به شیء تابش یافته است. این پرتو ها پس از برخورد با شیء دوباره به چشم بازتاب می یابند و بدین ترتیب اطلاعات مربوط به جهان خارج را به فرد منتقل می سازند. این اطلاعات با یک لوله میان تهی متصل به چشم به مغز می رسند. لوله مزبور که مسلمانان (به پیروی از کالبدشناسان یونانی) آن را «عصب میان تهی»۳۷می نامیدند امروزه به نام «عصب بینایی»۳۸ شهرت دارد.

حنین بن اسحاق عدسی چشم را اندام اصلی بینایی می دانست. این عقیده خیلی نزدیک به نظر افلاطون بود. افلاطون اعتقاد داشت که پرتوهای دیگری هستند که از شیء دیده شده ساطع می شوند. عدسی نیروی بینایی را که از مغز می آید و تصویر شیء را که از بیرون می آید دریافت می کند. رازی در رساله «فی کیفیه الابصار»۳۹ نشان داد که چشم نور را تابش نمی دهد. در واقع مسلمانان و عربها به علم نورشناسی بیشتر کمک کرده اند تا به فیزیولوژی چشم. ابو علی محمد بن حسن بن هیثم بصری (حدود ۹۶۵ ـ ۱۰۲۰ میلادی) به واسطه کار تحقیقاتی اش در زمینه مناظر و مرایا شهرت داشت. کتاب اصلی او در زمینه نور شناسی «کتاب المناظر» نام داشت که نسخه عربی آن مفقود گردیده۴۰ ولی ترجمه لاتین آن با عنوان

Opticae Thesaurus

نوشته الهازن۴۱[نام لاتینی ابن هیثم] باقی مانده است. این کتاب به دست یک پزشک لهستانی به نام ویتلو۴۲(۱۲۷۰ میلادی) به زبان لاتین ترجمه شد و در سال ۱۵۷۲ میلادی نیز به کوشش شخصی به نام ریسنر۴۳ در بازل۴۴ به زیور طبع آراسته گردید. ابن هیثم (الهازن) توانست برخی مشکلات علم نور شناسی را حل نماید. او ثابت کرد که اشیاء را بدین علت می توان دید که پرتوهای نور از آنها به سمت چشم ساطع می گردد نه برعکس و بدین ترتیب ابن هیثم نظریه یونانی اقلیدس و بطلمیوس را در این زمینه رد کرد. وی در تحقیقات خود تا آنجا پیش رفت که به کشف کاربرد عینک نزدیک شد. ابن هیثم در علم نورشناسی انقلابی بر پا کرد و نه تنها نورشناسی فیزیولوژیک جدید بلکه علم نورشناسی معاصر را رقم زد.

ابن هیثم بر دانش غربی در عصر میانه تاثیر بسیاری گذاشت. وی در دو رساله خود به نامهای «مقاله فی المرایا المحرقه بالدوائر»۴۵ و «مقاله فی المرایا المحرقه بالقطاع»۴۶ نظریه ای را درباره تمرکز، بزرگنمایی و وارونه شدن تصویر ابداع کرد که از همه نظریه هایی که به دست یونانیان یا دانشمندان غربی زمان او نوشته شده بود ترجیح داشت.

نمی توان نادیده انگاشت که مسلمانان در زمینه چشم پزشکی عملی و خصوصاً در مورد آب مروارید نقشی اساسی ایفا نمودند. به نظر آنان علت آب مروارید ترشح خلط در داخل چشم بود. به نظر سلسوس۴۷ این ترشح، خلط فاسد و سفت شده ای است که در فضای خالی میان مردمک و عدسی جمع شده است و قدرت بینایی فرد را کاهش می دهد. با تمیز کردن این فضای خالی بینایی دوباره بر می گردد. چشم پزشکان مسلمان نظرات سلسوس را اقتباس کردند ولی آن را به شیوه خود بسط دادند. عمار بن علی موصلی۴۸ (قرن یازدهم میلادی) کسی بود که روش مهمی را در عمل مکش ابداع کرد. کار او این بود که یک سوزن تو خالی را در بافت متصلب وارد می کرد و با مکش عدسی را بیرون می آورد. این باعث می شد که محفظه جلویی چشم شکاف برندارد و خلط آبکی بعداً دچار لطمه نشود. این عمل اگر چه در شرق پذیرفته شده بود ولی در غرب از این شیوه پشتیبانی به عمل نیامد. در هر حال غرب در قرن نوزدهم به این نتیجه رسید که دوباره این قاعده را بکار بندد.

در دوران حکومت الحاکم در سال ۹۹۶/۱۰۲۰ میلادی در مصر بود که عمار رساله بسیار ارزشمند خود را به نام «کتاب المنتخب فی علاج العین»۴۹ که ضمن آن از تشریح و آسیب شناسی چشم بحث می کند به نگارش درآورد. وی شش عمل را برای درمان آب مروارید ذکر می کند. این کتاب نخست به تشریح و کالبدشناسی چشم و پس از آن به بیماریهای پلک، گوشه چشم، ملتحمه، قرنیه، مردمک، سفیدی چشم و اعصاب بینایی می پردازد. عمار را مشهورترین و مبتکرترین چشم پزشک مسلمان دانسته اند. وی با علی بن عیسی هم عصر بود.

کتاب حنین بن اسحاق عبادی درباره چشم پزشکی اثری بی همتا است. کتاب او به نام «العشر مقالات فی العین»۵۰ یکی از قدیمی ترین کتابهای درسی شناخته شده با نظمی منسجم درباره این موضوع می باشد که همه نویسندگان پس از وی از آن به منزله یک کتاب مرجع بهره برداری نموده اند. متن اصلی عربی این کتاب که به زبان انگلیسی نیز برگردان شده است برای مطالعه و پژوهش موجود می باشد. کتاب مزبور در سال ۱۹۲۸ میلادی همراه با اصطلاحات و یادداشتهای دکتر ماکس مایرهوف در قاهره منتشر شد.۵۱

علی بن عیسی یکی از چشم پزشکان (کحالان) برجسته بغداد بود که در نیمه اول قرن پنجم هجری (قرن ۱۱ میلادی) زندگی می کرد. کتاب اصلی او به نام «تذکره الکحالین»۵۲ که کتاب راهنما و رایج در چشم پزشکی اسلامی بود یک بار به زبان عبری و دو بار به زبان لاتین ترجمه شد و در سالهای ۱۴۹۷، ۱۴۹۹ و ۱۵۰۰ میلادی با عنوان لاتینی

Tractatus de oculis Iesu Halis

در ونیز به چاپ رسید. این قدیمی ترین کتاب چشم پزشکی به زبان عربی است که به صورت کامل موجود می باشد و اصل آن باقی مانده است. نقل بیانات الگود درباره سه بخش از کتاب تذکره الکحالین برای خوانندگان معاصر جالب خواهد بود: «بخش اول به تشریح اختصاص دارد، بخش دوم به بیماریهای خارجی چشم مربوط می شود و بخش سوم به بیماریهای داخلی چشم که در معاینه قابل رؤیت نیستند می پردازد. بخش اخیر از دیدگاه نظریه های جدید احتمالاً از همه جالب تر است زیرا حد و حدود چشم پزشکی یونانی و عربی را به نحو مشخص نشان می دهد. پیدایش دستگاه معاینه چشم۵۳ و توانایی مشاهده شبکیه وضع چشم پزشکی را دگرگون ساخت. وقتی علی بن عیسی صحبت از بیماریهای داخلی چشم می کند منظورش دقیقاً بیماریهایی است که فقط به خود چشم محدود می شوند زیرا گمان نمی رود که تشخیص اولیه مرض قند، بیماری کلیه و غده مغزی در مطب چشم پزشکان آن روزگار امکان پذیر بوده باشد. علی بن عیسی آنجایی به برداشتهای جدید از بیماری چشم که آن را نمودی از بیماریهای عمومی می دانند نزدیک می شود که از اطبا می خواهد تا دریابند که اختلال در بینایی به همان اندازه که ممکن است ناشی از شروع آب مروارید باشد امکان دارد در نتیجه بیماریهای معده یا مغز نیز رخ دهـــد. علـــی بن عیسی با بیان این نظـــر به موضوع پایان می دهد.»۵۴

علی رغم این محدودیت که همه چشم پزشکان زمان علی بن عیسی با آن روبرو بودند و تا قرنها بعد نیز ادامه داشت مع ذلک به گفته قفطی و ابن ابی اصیبعه کتاب تذکره الکحالین او به یک کتاب درسی تبدیل شد که اکثر چشم پزشکان با آن سر و کار داشتند. این کتاب به اروپا رسید و اساس کار چشم پزشکی در غرب شد. چشم پزشکان مسلمان بعداً نیز تا حد زیادی از بخشهای نظری و عملی این کتاب استفاده کردند و همه فصول آن مکرراً از سوی دیگران نقل شده است.۵۵

در اوج تسلط فرهنگ اسلامی بر اروپا اتفاقی افتاد که این برتری را متزلزل ساخت. برخی آثار یونانی کشف شد و زمانی که به زبان لاتین ترجمه شدند معلوم شد که کاملاً با ترجمه های لاتینی آن دسته از آثار عربی که از متون یونانی برگردان شده بودند مطابقت ندارند. نخستین واکنشی که صورت گرفت این بود که