پاورپوینت کامل هویت معنایی و معنوی معماری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل هویت معنایی و معنوی معماری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل هویت معنایی و معنوی معماری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل هویت معنایی و معنوی معماری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

بنا دارای سه ساحت است: ساحت اول نوعی سرپناه است در جهت حفظ و امنیت انسان در برابر گزندها. ساحت دوم ساختمان است که در آن علاوه بر کارکردهای مورد نیاز، عناصری از زیبایی شناسی و امنیت روانی ظهور می یابد. ساحت سوم معماری است یعنی بنایی که در آن معنا مقدم بر فرم است و به یک عبارت در معماری، معانی و مفاهیم صورت تجسمی می یابند. بنابراین معماری زبان و بیان معانی و مفاهیم است و به همین دلیل دربر دارنده هویت و فرهنگ یک ملت و تمدن.

بنا دارای سه ساحت است: ساحت اول نوعی سرپناه است در جهت حفظ و امنیت انسان در برابر گزندها. ساحت دوم ساختمان است که در آن علاوه بر کارکردهای مورد نیاز، عناصری از زیبایی شناسی و امنیت روانی ظهور می یابد. ساحت سوم معماری است یعنی بنایی که در آن معنا مقدم بر فرم است و به یک عبارت در معماری، معانی و مفاهیم صورت تجسمی می یابند. بنابراین معماری زبان و بیان معانی و مفاهیم است و به همین دلیل دربر دارنده هویت و فرهنگ یک ملت و تمدن. از گویاترین و زیباترین زبان های بصری و تجسمی تمدن ایرانی – اسلامی، معماری است که در بناهای پرشکوه مساجد، مقابر،آرامگاه ها، تکایا و حتی در مدارس علمی، بازارها، حمام ها، کاروانسراها، پلها و…. ظهور نموده است. هندسه، فرم، رنگ، کتیبه، مقرنس، نقوش انتزاعی، آب و نور عناصر بنیادی این معماری اند که تمامی بر بنیان معانی و مفاهیم اسلامی شکل گرفته و ظاهر گشته اند. تأمل و تحقیق در تاریخ این معماری که به اختصار شرحی از آن در ادامه کلام خواهد آمد مؤید و مبین این معنا است.

الف: معماری ایرانی- اسلامی در سده های اول

معماری اسلامی در ایران با مسجد شروع می شود یعنی بنایی که آیه شریفه «إنما یعمرمساجد الله من آمن بالله و الیوم الاخر و اقام الصلوه و اتی الزکوه…» را به عنوان بنیاد معماری اسلامی بر پیشانی بلند خود دارد. کهن ترین مسجد در ایران که همچنان باقی مانده است و کسانی چون «استخری»، «ابوقوقل»، «‌یاقوت» و«ابوالفواد» در کتب خود از آن سخن گفته‌اند مسجد جامع فهرج است که در قرن اول هجری در فهرج(روستایی در دوازده کیلومتری جاده یزد ـ کرمان) ساخته شده است. مسجد جامع فهرج شامل حیاط، شبستان، راهرو و مناره است. برخی از این اجزا چون مناره و ورودی اصلی مسجد در قرن های بعد به آن اضافه شده‌اند. اما همچنان که «هیلن‌برند» در کتاب «معماری اسلامی» تأکید می‌کند وجود دو ویژگی متمایز و متأثر از معماری ساسانی در معماری اسلامی ایران(یعنی گنبد خانه و ایوان) کاملاً روشن است.

دومین مسجد کهن در ایران که ساخت آن به سال ۳۰۰ هجری برمی‌گردد تاریکخانه یا خدای خانه(خانه خدا) دامغان است. معماری این بنا متأثر از معماری دوره ساسانی است و این مسأله در ویژگی های معماری هجده ستونی آن که هریک، یک متر و نیم قطر داشته و مشابه ستون های کاخ های ساسانی هستند به چشم می‌خورد. «پوپ» آن را یکی از باشکوه‌ترین بناهای اسلامی می‌داند که از لحاظ مصالح و سبک کاملاً ساسانی است. اما همین مسأله او را به طرح سؤالی وا می‌دارد: «‌چگونه یک بنای ناب ساسانی می‌تواند سخنگوی موثق اسلام باشد؟» و خود جواب می‌دهد «تاریکخانه، علی رغم ماهیت نیرومندی ساسانی‌اش، ‌ساسانی نیست، چون شخصیت آن با دستاوردهای اسلامی کاملاً عوض شده است. این نکته دارای اهمیت حیاتی است، چون نشان می‌دهد، شکل بیش از مصالح یا فنون معماری، منشاء اولیه تأثیر نیرومند و عاطفی آن است»‌.مناره این مسجد به همت «بختیار بن محمد» در قرن پنجم هجری به مجموعه بنا اضافه شده است.

مسجد بعدی مسجد جامع نایین یا مسجد علویان است. این مسجد نیز از مساجد اولیه اسلامی در ایران است که همچون تاریکخانه دامغان و مسجد جامع نیریز دارای طاق های هلالی است. این مسجد دارای دو عنصر متمایز و زیبا است که یکی از آنها منبری است با خط نسخ و کنده‌کاری شاخ و برگ بر روی آن(ساخته شده در سال ۷۱ هجری قمری) و دیگر درب زیبای منبت کاری شده آن. مسجد دیگر‏، مسجد جامعه نیریز است که با نقشه یک ایوانی در سال ۳۶۳ هجری قمری بناگردیده است. ایوان بلند آن به بناهای دوره ساسانی اشاره دارد و همچنین دارای محراب گچبری شده بسیار زیبایی است که در سال ۳۶۳ هجری به بنای مسجد اضافه گردیده است.

شیراز، مسجد جامع مشهوری دارد که در سال ۲۸۱ هجری قمری به دستور عمرولیث صفاری بنا گردید. این مجموعه در سال ۱۰۳۴ هجری قمری توسط شاه عباس صفوی بازسازی گردید.

معماری اسلامی در ایران از محدوده مسجد فراتر رفت وبناهای دیگری چون مدارس، تکایا(حسینیه) و به ویژه آرامگاه ها را در بر گرفت. از این آرامگاه ها می توان به دو بنای بی نظیر اشاره کرد اول، آرامگاه امیراسماعیل سامانی که بین سال های ۲۹۵ الی ۳۰۰ هجری در بخارا ساخته شده است ساختمانی بسیار زیبا که گویی در آن با آجر تور بافته شده است نقوش هندسی زیبای آن و نیز شیوه گنبد سازی آن که نشان از تأثیرات معماری پارتی وساسانی دارد این بنا را به یکی از شاهکارهای معماری صدر اسلام تبدیل کرده است. این بنا از اولین بناهایی است که دارای گنبدی نیمکره ای با چهار گنبد کوچک در چهار گوشه آن است . الگویی که بعدها درمعماری اسلامی هند(من جمله در مقبره همایون وتاج محل) تکرار گردید.

و دوم «گنبد قابوس» در دشت گرگان که به تعبیر «پوپ» از شاهکارهای معماری صدر اسلام محسوب می‌شود. این بنا بر طبق کتیبه آن در سال ۳۹۷ هجری با ارتفاعی در حدود ۵۵ متر و بر روی تپه‌ای با ارتفاع حدود هفده متر با آجرهای مقاوم و سخت ساخته شده است. مقرنس های به کار رفته در این بنا بیانگر آن است که احتمالا آرامگاه قابوس، اولین بنای اسلامی ـ ایرانی است که در آن از مقرنس به عنوان عاملی تزیینی استفاده شده است. این مقرنس در بخش ورودی داخلی گنبد در درون طاق هلالی قرار دارد و از دیدگاه افرادی چون «گرابار» و«اتینگهاوزن»، این آرامگاه با وجود این که به دست یکی از اعضای یک خانواده زرتشتی و نومسلمان ساخته شده، نمایانگر گرایش هایی به معماری و سنت های تزیینی پیش از اسلام است. به عنوان مثال تأکید بر سال شمسی در کتیبه آن و نیز شکل خاص آرامگاه که بیانگر نوعی دگرگونی در آثار یادبودی مزدایی و یا خیمه و چادر است، نمود‌هایی از این تأثیرپذیری محسوب می‌شوند.

از دیدگاه پوپ این «شاهکار برجسته معماری» قدیمی ترین و گویاترین برج میان پنجاه برج یادبودی است که تا به امروز باقی مانده است. نمونه‌هایی از این برج ها در ایران همچنان برپا است: برج پیر عملدار و چهل دختران در دامغان، برج طغرل در ری، گنبد علی در ابرقو و آرامگاه بایزید بسطامی در بسطام. پوپ این برج ها را نمایش گر صادق دوره ظهور سبک و نبوغ فردی معماران ایرانی می داند. برج هایی که نمایانگر کوه یا زیگورات ها است و یا ستون هایی که قبایل قدیم آسیای میانه به یادبود پیروزی هایشان برمی افراشتند‌.

شاید همین سنت باشد که به هند رفته و به دست قطب‌الدین ایبک مناره مشهور «قطب منار» را به عنوان نماد پیروزی ساخته و پرورانده باشد به ویژه که نمونه‌ای از آن تحت عنوان مناره علاءالدین در جام افغانستان به سال ۱۱۴۹ میلادی ساخته شده بود. این برج ها که بلندی و عظمت آن در معماری مساجد‌ـ به ویژه در مناره‌ها و سردرهای بلندی چون سردر مسجد جامع یزد ـ ظهوری بارز دارد دارای یک منشاء نهایی است و آن: «سنت نیرومند جایگاه بلند است؛ سنتی که در شرق کهن سابقه‌ای چندین هزار ساله دارد و در ایران از دیرباز مورد توجه بوده است. نمایش ارزش غیرمادی، یعنی کانون دستیابی به نیروی روحانی با این بناهای یادبود عالی، بیدار می‌شد. کتیبه مقبره مؤمنه خاتون در نخشیروان قصر جاودانگی این بناها را باز می‌گوید: «همه چیز در گذر است، باشد که این بماند».

معماری اسلامی دوره آل بویه و سلجوقی

غزنویان، آل‌بویه و پس از آن سلجوقیان، رستاخیز فرهنگی بزرگی را در ایران به وجود آوردند. سلطان محمود و فرزندش سلطان مسعود، مساجد، برج ها، مجتمع های بزرگ لشکری، کاخ ها و باغ های وسیع با کوشک ها و نهرها و چشمه‌هایی به وجود آوردند که هر کدام در نوع خود بی‌نظیر بود اما از آن همه متأسفانه جز اندکی باقی نمانده است. آل بویه که مدتی دراز در ایران مرکزی صاحب قدرت شدند، با وزیر صاحب ذوق و صاحب هنری چون «صاحب بن عباد» بناهای زیبا و شکوهمندی را در شهرهای اصفهان، شیراز، و یزد ساختند.

مهم ترین و بی‌نظیرترین اثر معماری این دوره اثر باشکوه مسجد جامع اصفهان است. «اتینگهاوزن» و «گرابار» در کتاب «هنر و معماری اسلامی» معتقد اند بنای اولیه مسجد جامع اصفهان با ابعاد(حدود ۱۴۰ در۹۰ متر) در قرن سوم هجری آغاز و در قرن چهارم یک نمای پیشین در اطراف صحن با آجرهای مجردی به آن اضافه شده است. از دیدگاه این دو مححق برجسته «این مسجد مجتمع پیچیده‌ای است و با وجود بررسی های متعدد و انتشار قسمتی از حفاری های آن هنوز کاملاً شناخته نشده است. این مسجد نظیر «شارترها»(که قابل مقایسه با آنها نیز هست) بی‌نظیر است و لذا آن را نمی‌توان به یک دوره نسبت داد». اما تقریباً تمامی مورخان هنر و محققان معماری اسلامی، این بنای عظیم را به دوره سلجوقی نسبت می‌دهند زیرا پایین گنبد قبله کتیبه‌ای وجود دارد که نام سازنده آن را «نظام الملک» و سال بنای آن را بین سال های ۴۵۱ هجری تا ۴۷۰ هجری ذکر می‌کند. «پوپ» این مسجد را نمونه قدرت و نجابت معماری سلجوقی می‌داند؛ قدرت و نجابتی که به خلق یکی از بزرگترین مساجد جهان انجامیده است. این مجموعه در عین حال شناسنامه هشتصد سال تاریخ معماری ایران از قرن چهارم تا دوازدهم هجری است زیرادر دوره‌های مختلف بارها آسیب دیده و معماران دوره‌های بعد آن را بازسازی کرده اند. این مسأله در طول تاریخ بر عمق زیبایی و وسعت بنا افزوده است.

تمامی ایوان ها در دوره سلجوقی بازسازی یا تجدید آرایش شده و به تعبیر «پوپ» همین مسأله نشان می‌دهد که نقشه اصلی بنا در دوره قبل از سلجوقی آماده شده بود. گزارش های جغرافی‌نویسانی چون «ابوحوقل»‏، «مافروخی» و «ناصرخسرو» نشان می‌دهد که یک مسجد قدیمی بسیار ساده و دارای صحنی بزرگ با رواق های متعدد در آن جا وجود داشته است.

زیباترین بخش مسجد جامع اصفهان گنبد شمالی معروف به گنبد فرکاست. این گنبد در سال ۱۰۸۸ میلادی با ۲۰ متر بلندی و ۱۰متر قطر ساخته شد. «در این گنبد همه جنبه‌ها با دقت زیادی بررسی شده و در حد کمال یک غزل در یک کل کاملاً یکپارچه جوش خورده است. از لحاظ مکانیکی با ضرورت های ریاضی یگ گنبد کمال مطلوب برابری می‌کند و در نقاط حساس به حد دقتی رسیده که همتای آن است. …این گنبد تک جداره قریب نهصد سال بدون یک ترک خوردگی در کشور زلزله خیز دوام آورده و شاهدی است بر «ریاضیات دقیق و مکانیک بی‌عیبِ» معماری عصر سلجوقی؛ آن هم‌ مانند گنبد قابوس «به خاطر ابدیت ساخته شده است».

این بنای مهم با نقشه چهار ایوانی(که یادگاری معماری اشکانیان در ایران است) ساخته شده و دارای بخش های زیر است: شبستان مسجد با گچبری های بسیار زیبا که متعلق به دوره دیلمیان است، گنبد و چهل ستون اطراف آن که به دستور خواجه نظام الملک ساخته شده است، گنبد معروف شمالی که در سطور فوق از آن سخن رفت، ایوان معروف به «صفه شاگرد» که در عصر سلجوقی ساخته شده و در زمان ایلخانی و صفوی به قسمت های تزیینی آن افزوده شده است. صفه معروف به صاحب، ایوان غربی معروف به صفه استاد، صفه معروف به عبدالعزیز، مسجد و محراب بسیار زیبا و تحسین‌برانگیز الجاتیو که در سال ۷۱۰ هجری قمری به بنای مسجد اضافه گردیده و بنای مرکزی حیاط و حوض که در زمان شاه عباس ساخته شده است.

از دیگر بناهای معروف دوره سلجوقی مسجد جامع اردستان است. بنای اولیه این مسجد در قرون اولیه اسلام پی‌ریزی شده و توسط معماران سلجوقی به اوج کمال رسیده است. تزیینات زیبا و جالب توجه گچبری و آجرکاری مهم ترین وجه این مسجد جامع است. این بنا را در فاصله سال های ۵۵۵-۵۵۳ هجری قمری استاد محمود اصفهانی تعمیر و مرمت کرده و بعدها نیز در دوره‌های تیموری و صفوی مورد بازسازی قرار گرفته است.

مسجد جامع برسیان یا پارسیان در ۴۲ کیلومتری شرق اصفهان از دیگر بناهای مهم دوره سلجوقی است که در زمان ملکشاه ساخته شده و در دوره‌های بعد مرمت و بازسازی شده است. «طبق کتیبه گچبری شده مسجد، محراب بسیار زیبای آن که در ۴۹۸ هجری و مناره آجری آن در ۴۹۱ هجری بنا شده است دارای کتیبه کوفی برجسته ای است که آیه مشهور « انما یعمرمساجد الله من امن بالله والیوم الاخر واقام الصلوه و اتی الزکوه …» نگاشته شده.

مساجد جامع قزوین، بروجرد و اردبیل، مساجد مهم دیگر دوره سلجوقی است. اما در این میان مسجد جامع اردبیل ویژگی خاصی دارد. از دیدگاه محققان ایرانی و خارجی، مسجد جامع اردبیل بیانگر سه دوره ساختمان سازی است: دوره اول بیانگر بنای اولیه آن و مربوط به دوره پیش از اسلام است، دوره دوم با ساخت مسجد جامع توسط سلجوقیان بر روی همان بنای پیش از اسلام و دوره سوم دوره بازسازی آن(پس از ویرانی توسط مغولان) به وسیله حکومت ایلخانیان است.

در دوره سلجوقی بناهای دیگری نیز بنیاد معماری ایران اسلامی را غنا بخشید. رباط یا کاروانسرای شرف درقسمت شرقی راه سرخس و تکمیل شده در سال ۵۴۹ هجری، از دیدگاه محققان، موزه هنرمعماری ایران نامیده می شود. « تنوع آجرکاری گچبری و تلفیق آجر و گچ در این بنا به گونه ای است که هریک از آنها می تواند در ردیف شاهکارهای هنری قرن چهارم و پنجم هجری قرار گیرد.»

معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانی

معماری دوره خوارزمشاهی و ایلخانی که پس از سلجوقیان قدرت را به دست گرفتند از نظر سبک تا حدودی شبیه به دوره سلجوقی است و به تعبیر برخی مورخان ادامه سبک سلجوقی. اما مسجد گناباد که دارای تزئینات منحصر به فرد و بسیار زیبای آجرکاری و مربوط به دوره خوارزمشاهی است و درسال ۶۰۹ هجری بنا گردیده از نظر سبک با دوره سلجوقی و ایلخانی متفاوت است.

حکومت ایلخانان در ایران با حمله هولاگو(نواده چنگیز) به ایران در سال ۱۲۵۳ میلادی(۶۸۱ هجری) آغاز و با تصرف بغداد در سال ۱۲۵۸ بغداد به پایان رسید. وی اولین حاکمی بود که خود را ایلخان یعنی خانِ فرودست خان مغول نامید. خوی چادرنشینی و صحراگردی، اجازه خلق بناهای عظیم و باشکوه را به این قوم نمی‌داد اما آشنایی با فرهنگ و هنر ایرانی و ضرورت ساخت بناها، توجه ویژه آنان را به معماری را موجب گردید و بناهای شگرفی را در مراغه، تبریز، بغداد و سلطانیه به وجود آورد.

اولین بنای ساخته شده توسط آنان، رصدخانه مراغه بود که ساخت آن درسال ۶۵۸ هجری آغاز گردید. در این سال غازان‌خان به اسلام مشرف شده و نام محمود را برای خود برگزید. وی به همراه وزیر کاردان خود، خواجه رشید‌الدین، حیات تازه‌ای به اقتصاد بخشید و از فواید آن برای ساخت مساجد و بناهای دیگر بهره گرفت. این حرکت توسط جانشینانش الجاتیو و ابوسعید پی گرفته شده و بناهای مهم معماری مذهبی در سالهای ۷۳۶-۶۹۵ هجری خلق گردید.

از مهمترین بناهای این دوره می‌توان به مجتمع مقبره غازان خان در غرب تبریز، مقبره خواجه رشید‌الدین در حومه شرقی تبریز و بنای کم‌نظیر و باشکوه الجاتیو در سلطانیه ـ که آن را با عظمت‌ترین معماری دوره ایلخانی می‌دانند ـ اشاره کرد.

این بنای هشت وجهی با ۴۸ متر ارتفاع دارای قطری در حدود ۳۸ متر است.(هیلن‌برند در کتاب معماری اسلامی ارتفاع آن را ۵۳ متر و آن را رفیع‌ترین گنبد ایران می‌داند. پوپ در کتاب معماری ایران ارتفاع آن را ۵۴ متر و کیانی در تاریخ معماری ایران در دوره اسلامی، ۴۸ متر می‌داند.)طبقه همکف دارای هشت ایوان است و راه صعود به طبقات بالا از طریق چهار ایوان کوچکِ طبقه همکف میسر می‌گردد. تزیینات داخلی و خارجی این بنا بسیار زیبا و کم‌نظیر است. کتیبه‌هایی به خط کوفی معقلی در برگیرنده جملاتی مانند لااله‌الاالله، محمد رسول‌الله، علی ولی‌الله و احادیثی از حضرت رسول اکرم است.

«هیلن‌برند»، مقبره الجاتیو را در سلطانیه اثری بی‌نظیر می‌داند که با «هنرورزی برجسته و بی‌مثالی از مهندسی سازه به دست آمده است؛ هنری که هنر آن در پنهان داشتن هنر است. انعکاس آن در فقدان کامل ستون های گوشه، دیواره‌های شیب‌دار، پشت‌بندها یا هرگونه شیوه‌های شمع‌زنی است. همه ریزه‌کاری ها به سبکباری و توازنی می‌انجامند که با تمام توده عظیم آن تعادلی دلپسند دارد». توصیف آرتور پوپ از این بنای بی‌نظیر دوره ایلخانی،‌ شنیدنی است:

«بنای مقبره الجایتو هشت ضلعی است با گنبد نیمکره‌ای با ارتفاع ۵۴ متر و قطر ۲۵ متر که با کاشی های آبی روشنی به زیبایی و استحکام پوشانده شده و قرنیز پهن مقرنس و در هر یک از هشت ضلع مناره منقوش آبی درخشانی دارد که گنید را همچون نگینی در بر گرفته‌اند. …دیوارها با ۸ متر ضخامت، به خاطر یکنواختی هشت طاقنمای عظیم و بلند، کمتر به چشم می‌خورند. به نظر می‌رسد زاویه‌های میان این طاق نماها به وسیله مقرنس های کم‌عمق کاملاً در پایه گنبد عظیم مدور ذوب شده‌اند. تمام اجزا در وحد عظیمی آرام ترکیب گردیده‌اند. نورگیرها به خوبی موجب ورود نور کافی می‌شود و نرده‌هایشان چنان ماهرانه تعبیه شده که حالت افقی لازم را برای سنجش و درک حالت عمودی نیرومند سایر شکل ها دارا است. گنبد، علی رغم حجمش،‌ سبک و با روح به نظر می‌رسد و مانند طاق آسمان محکم است نه هیچ دیوار پهن و خالی وجود دارد تا حرکت هماهنگ رو به بالا را کند یا مخدوش سازد و نه دیوارهای قائم نازک و مکرر تا تحرک بی‌تلاش را به صورتی خصمانه تسریع کند؛ در آن تنها با مقیاس دقیق و نسبت های سنجیده رو به رو هستیم. …در همه‌جا ساختار و تزیین ان یکپارچه است: مقیاس شاهانه، نسبت های هماهنگ، رنگ های غنی و درخشان همگی در یک تعادل و فشارها به درستی درنقاط نسبتا کمی تمرکز یافته است و گنبد عظیم کار صنعتگر کاملی است و «بدون هیچ‌گونه پشتبند، سر منار یا شانه‌ای ساخته شده». ضخامت پوشش گنبد از پایه، به طرف نوک گنبد کاهش می‌یابد، که ضرورتی ناشی از سبکی و استحکام بوده. این کاهش توسط یک عده پله صورت گرفته که به گنبد نیمرخی ناهموار بخشیده است. ولی معمار با ایجاد یک پوشش خارجی که بتواند کاشی های لعابی را با نمای هموار و یکدست تحمل کند بر این مشکل فایق آمده است. حاصل آن در واقع یک گنبد دو پوشه است که با وجود غیر مرسوم بودن فکر تازه‌ای نیست، چون در واقع قبلاً گنبدهای دو پوشه معروفی در بغداد و دمشق وجود داشت. در سلطانیه، گنبد «در واقع تنها به کمک یک نیمدایره تکامل پیش‌بینی و ساخته شده» سرپا ایستاده است. در اینجا عظمت و آرامش هم ‌تحقیر و هم‌ تعظیم می‌شود، در اینجا انسان هم کوچک و هم بزرگ می‌شود. فضاهای محصور و سیعتری وجود دارد، مانند گل گنبد آرام در نیشابور، پانتئون در رم، ولی شاید هیچ کدام وحدت، قدرت و زیبایی آرام و شاهانه را این چنین نمایان ترکیب نکرده باشد. این تحقق مشهود رؤیا شاعر بود: «کاخی عظیم‌تر از کوه، درخشان چون ستارگان، به پهنای عالم و سربرافراشته بر آسمان».

تفکیک معماری، مدرسه، مقبره و مسجد در معماری ایرانی پس از دوره سلجوقی به شدت دشوار است به ویژه آرامگاه ها که از زمان الجاتیو به بعد هم شبه مذهبی قوی می‌باشد و هم آرامگاهی برای بزرگداشت مشایخ صوفیه می‌گردند. علاقه الجاتیو به انتقال پیکرهای امام علی(ع) و امام حسین(ع) به مقبره سلطانیه و تلاش قدسی گسترده‌ای که در تزیین مذهبی آرامگاه ها به عمل می‌آمد تقریباً مرز میان مسجد و مقبره را از میان برداشت و سبب برپایی آرامگاه هایی شد که پس از مدتی به زیارتگاه مردم مبدل می‌گردید. این آرامگاه ها از یک الگویی پیشین بهره می‌گرفتند و آن مقبره بایزید بسطامی در شمال شرق ایران بود که در سال ۲۶۱ هجری بنا گردیده بود. مقبره عبدالحمد به عنوان یکی از مشایخ صوفیه در سال ۷۰۷ هجری قمری با همین دیدگاه در شهر نطنز ساخته شد.

اما مهم ترین مساجد دوره ایلخانی که برخی از آنها دو ایوانی هستند عبارت اند از:

مسجداشترجان در ۳۳ کیلومتری جنوب غربی اصفهان که در سال ۷۱۵ هجری توسط حسابدار حکومت ایلخانی ساخته شد.

مسجد جامع ورامین که در سال ۷۲۲ هجری قمری توسط ابوسعید و جانشین الجاتیو ساخته شد مسجد جامع یزد که بنای اولیه آن در سال های ۷۲۴ الی ۷۲۸ آغاز گردید و در دوره‌های بعدی ایوان و بعضی پوشش های تزیینی(۷۳۵)، شبستان جنوبی، دهلیز و رواق های متصل بر گنبد خانه همراه با نمای صحن وبنای شبستانی شمالی. دهلیز و رواق های ارتباطی آن، کتیبه ایوان و صحن و بعضی پوشش های تزیینی(احتمالا از نرده‌های از کاشی و منبری از مرمر) به آن اضافه گردید. مسجد جامع تبریز که گفته می‌شود علی‌شاه،(سازنده و حامی بنای مقبره الجاتیو) بانی آن بوده است(شروع بنا ۷۱۳ هجری و اتمام ۷۲۳ هجری). پوپ این بنا را تنومندترین ساختمان آجری می‌داند که هنوز پابرجا است. ایوان شبستان به پهنای ۳۰ متر و عمق ۵۰ متر و فاصله میان سردر و محراب بیش از ۶۵ متر است، احتمال دارد. این مسجد مناره‌هایی داشته که ۶۰ متر ارتفاع داشته‌اند.

مسجد جامع نطنز که دارای چهار ایوان است و در سال های ۱۳۰۴ الی ۱۳۰۹ میلادی ساخته شده است. حکومت ایلخانی در سال ۷۳۶ هجری(۱۳۳۵ میلادی) با مرگ ابوسعید و تجزیه حکومت او پایان پذیرفت اما در سنت معماری ایران تحولی بسیار مهم پدید آورد. برخی از ابتکارات هنر معماری در این دوره آغاز و مسائل لاینحلی در معماری را به زیبایی حل نمود، طاق های همبر‌ در یزد و اصفهان تکمیل شد، ساختمان های آجری(به تعبیر پوپ، در مقبره الجاتیو در سلطانیه) به پیروزی نهایی دست یافت، توجه به بلندی و حالت عمودی بنا افزوده گردید، «ایوان های بلند، مناره‌های سردر دوتایی و نزدیک به هم، ستونچه‌های گرد، طاقنماهای بلندتر، قابهای دیواری دراز، حیاط های باریک تر و تکمیل نقشه چهار ایوانی از ابتکارات معماران دوره ایلخانی بود؛ ابتکاراتی که معماری ایرانی را به چنان سطحی از شکوه و جلال و قوام و زیبایی رساند که میراث بحقش در معماری بی‌نظیر اصفهان در دوره صفوی ظاهر گردید. پس از تجزیه و تلاش حکومت ایلخانی نظام ملوک الطوایفی حاکم بر ایران،‌ امیرانی را در مرکز ایران(دوره آل‌مظفر)، آل‌جلایر(در شمال غرب ایران) و نیز عراق، بر سر کار آورد. این دودمان ها هر یک به نوبه خود در گسترش دامنه معماری ایران به لحاظ کمی و کیفی کوشیدند. مهمترین نمونه معماری این دوره که توسط خاندان آل‌مظفر در کرمان ساخته شد، مسجد جامع کرمان است(۷۵۱ هجری ). ویژگی مهم این مسجد که به تقلید از مسجد جامع یزد ساخته شده استفاده گسترده از کاشی معرق چهاررنگ برای تزیین سطوح سراسر مسجد است. همچنین مدرسه امامی اصفهان را از آثار برتر معماری دوره ایلخانی می دانند. یکی از زیباترین محراب های هنری جهان اسلام با کاشی های رنگارنگ در این مدرسه ساخته شده که هم اینک در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود. مسجد جامع یزد که بنای اولیه آن درقرن ششم و بنای فعلی آن درقرن هشتم ساخته شد یکی دیگر ا