پاورپوینت کامل تشیع امامی و زیدی در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تشیع امامی و زیدی در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تشیع امامی و زیدی در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تشیع امامی و زیدی در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

شیعه، مذهبی که علی‏[ع‏]و اهل بیت پیامبر[ص‏] را تقدیس می‏کند، در کوفه برآمد. * این مذهب، تا زمانی بعد از برافتادن قیام شیعیان کوفه به رهبری مختار با هواداری از محمد بن حرکتهای فرقه‏ای که از درون این قیام برآمد، اولین فرقه شیعی بود که پیام انقلابی خویش را در ایران منتشر ساخت.تا پایان دوره اموی، امواج انقلابی تشیع کیسانی در ایران طنین افکنده و کسان زیادی را به دنبال خود کشاند

شیعه، مذهبی که علی‏[ع‏]و اهل بیت پیامبر[ص‏] را تقدیس می‏کند، در کوفه برآمد. * این مذهب، تا زمانی بعد از برافتادن قیام شیعیان کوفه به رهبری مختار با هواداری از محمد بن حرکتهای فرقه‏ای که از درون این قیام برآمد، اولین فرقه شیعی بود که پیام انقلابی خویش را در ایران منتشر ساخت.تا پایان دوره اموی، امواج انقلابی تشیع کیسانی در ایران طنین افکنده و کسان زیادی را به دنبال خود کشاند

.

پس از پیروزی انقلاب، با تأسیس دولت عباسی و چرخش خلفای بنی‏عباس به سمت مذهب تسنن، این فرقه با همان سرعتی که برآمده بود فرو نشست، گرچه برخی از افکار و آرمانهای آن در میان«خرمیه» ماندگار شد.ویژگیهای مردمی آن در داستان ابو مسلم، قهرمان شهید آن ۱ ، که تا قرن یازدهم هجری باقی مانده بود * هنوز می‏توانست عکس العمل خشمناکی (*)این مقاله از کتاب زیر گرفته شده است

:

W. Modelnng Religious Treuds in Early Islamic Iran 9791)Bibiotheca persica(. coulumbia Lec tutes on Iranin Studies Number4.P}

در اینکه کوفه از مراکز اصلی تشیع بوده تردیدی وجود ندارد، زیرا محل حکومت امیر المؤمنین(ع)و مجمع شیعیان از اصحاب وی بوده است.در واقع تشکل اجتماعی شیعه نیز در دوران حکومت آن حضرت بوده‏است.اما این مطلب منافاتی با آنچه شعیه از شواهد تاریخی درباره اصل نظریه امامت از زمان رسول خدا(ص)مطرح کرده و کسانی از صحابه بدان معتقد بودند ندارد.ما بخشی از این شواهد را در در تاریخ سیاسی اسلام تا سال چهلم هجری ص ۴۲۷-۴۳۸ آورده‏ایم.(مترجم

)P}

این مطلب اشاره به بحثهای گسترده‏ای دارد که در عهد صفوی درباره شخصیت ابو مسلم جریان یافت

.

در قصه‏های عامیانه، ابو مسلم جایگاه والایی داشت.کسانی از صوفیه عامی نیز از وی به بزرگی یاد کرده، حتی او را به تشیع منسوب می‏ساختند.برخی از علما در رد شخصیت او کتاب نوشتند و مجموعا در حدود هیجده کتاب در این باره تألیف شد.گزارشی از این جریان و تألیفات باقی مانده از آن را در کتاب دین و سیاست در دوره صفوی، ص ۲۳۴-۲۳۸ آورده‏ایم.(مترجم

)P}

را در میان عالمان شیعی ایرانی که هیچگونه احساس همدردی نسبت به آن تفکر کجروانه نداشتند، برانگیزاند. ۲

دو فرقه شیعی بعدی نیر که ریشه در کوفه داشت، در حوزه ایران وارد گردید

.

مرحله جدید توسعه شیعه با آموزه‏های نواده امام حسین‏[ع‏]، یعنی محمد بن علی باقر[ع‏]آغاز شد.در دوره‏ای که مذاهب فقهی اهل سنت شروع به شکل‏گیری نمود، شیعیان منزوی کوفه نیز برای حل مسائل فقهی و دیگر امور مذهبی خود به سراغ وی آمدند تا تحت رهبری عالم‏ترین فرد اهل بیت درآیند. بدینسان امام باقر[ع‏]بنیادگذار فقه شیعی گردید

.

چند سال پس از رحلت امام باقر[ع‏]در حدود سال ۱۱۷ هجری، شیعیان کوفه درباره حمایت از قیام برادر او زید بن عالم(م ۱۲۲)به دو گروه تقسیم شدند. پیروان تند رو امام باقر[ع‏]به دلیل آنکه زید حاضر نشد به صراحت دو خلیفه نخست را به عنوان غاصب حق امام علی‏[ع‏]در حکومت، محکوم کند، دست از حمایت او برداشتند. * آنان با پذیرفتن امامت امام صادق‏[ع‏]بدو پیوستند، کسی که امامیان تحت رهبری او به عنوان یک جامعه مذهبی با فقه و کلامی متمایز، تشخص یافت

.

از آنجا که کیسانیه و شاخه‏های مختلف آن، پس از روی کار آمدن عباسیان از هم فروپاشید، امامیه در آموزه‏های تند روانه شیعی، وارث آن گردید

.

امام صادق‏[ع‏]آراء فقهی پدر خویش را تا حد یک سیستم فراگیر وسعت بخشید.همانطور که عقاید او درباره امامت، قوام بخش جامعه امامیه شد. ** . پایه این اعتقاد بر آن بود که هر فرد انسانی، در هر زمانی نیازمند به یک رهبر الهی‏[معین شده از طرف خداوند]، هدایتگر و آگاه به همه موضوعات و مسائل مذهبی دارد.او صریحا تأکید کرد که دنیا حتی برای لحظه‏ای نمی‏تواند بدون چنین رهبری باشد.این رهبر، برای انکه بطور کامل به وظیفه الهی خویش عمل کند، لازم است تا از هر اشتباه و خطایی مصون باشد

.

آنگاه که عصر نبوت با حضرت محمد[ص‏]خاتمه یافت، امامان، به عنوان وارثان او، رسالتش را در هر زمینه جز ارائه وحی جدید و طبعا کتاب جدید ادامه می‏دهند.بدین ترتیب امامت در امتداد نبوت قرار می‏گیرد.رد، عدم اطاعت و یا غفلت نسبت به هر امام الهی، در واقع، برابر با رد خود پیامبر[ص‏]است. بنابراین بخش بزرگی از اصحاب پیامبر[ص‏]به دلیل رد حکم الهی در تعیین امام علی‏[ع‏]توسط پیامبر [ص‏]به عنوان وصی و جانشین او و پذیرش خلافت ابو بکر از دین برگشتند و بدن ترتیب بخش عمده‏ای از جامعه اسلامی در این دوره، در وضعیت ارتداد قرار گرفتند

. ***

پس از امام علی‏[ع‏]، مسیر اصلی امام از فرزندان وی حسن و حسین‏[ع‏]گذشته، به اخلاف امام حسین‏[و از آنجا تا]به امام صادص‏[ع‏]به عنوان ششمین امام رسید.این امر به طور حتم تا آخر الزمان از پدر به پسر خواهد رسید

.

گرچه در این ایده، امامان، تنها حاکمان مشروع جامعه اسلامی به شمار می‏آمدند اما امامت آنان بسته به حکومت کردن رسمی و یا تلاش برای به دست آوردن آن نبود.امام صادق‏[ع‏]به دنبال به دست (*)در این باره اختلاف نظر در میان منابع و نیز دیدگاههای عالمان شیعی وجود دارد.آنچه در بالا نقل شده بر اساس گزارش منابع رسمی فرق و مذاهب است.در میان عالمان شیعه از ابتداء این عقیده رواج داشته که قیام زید و یا حداقل شخصیت زید مورد تأیید بوده است.اما آنچه مسلم است تفرقه تاریخی میان زیدیه و امامیه است که حتی اگر در قیام زیدیه نیامده باشد، بلافاصله پس از قیام زید مطرح شده است.(مترجم

)P}

نسبت دادن این عقاید در باب امامت به امام صادق(ع)اگر به معنای تبیین‏کلامی گسترده نظریه‏ای است که از حدیث غدیر برگرفته شده اشکالی ندارد، اما اگر به معنای ابداع آن از سوی امام صادق(ع) باشد با توجه به شواهد فراوان تاریخی و روایی قابل قبول نیست.(مترجم

)P}

بارها توضیح داده شده که از نظر فقیهان شعیه این ارتداد نباید به معنای فقهی آن گرفته شود.در واقع اکثریت جامعه اسلامی، به دلایل سیاسی، از نص پیامبر(ص)روگردان شدند.(مترجم

)P}

آوردن حکومت نبوده و پیروان خویش را نیز از ورود در فعالیتهای انقلابی به شدت منع می‏کرد.او چنین اظهار می‏کرد که امامان در صدد به دست آوردن موقعیت مشروع خود نیستند.مگر یکی از آنان که سرانجام به عنوان«قائم»قیام خواهد کرد و بر جهان حکومت خواهد نمود.این نگرش سکوت گرایانه غیر انقلابی با عمل به«تقیه»یعنی احتیاط در نمودن عقاید دینی که امام صادق‏[ع‏]به عنوان یک وظیفه اساسی ایمانی که در آن شرایط بر پیروان خود واجب کرد، به سرعت تقویت گردید

.

این عناصر در آموزه‏های او تا حدود زیادی موضع تند آنها را در نفی نهاد خلافت به بی‏طرفی کشاند، و بدینسان موقعیت ماندگاری آنها را در آن محیط خصومت آمیز جامعه اسما اسلامی که مناسبات آن به کلی از نظر آنها محکوم بود، بهبود می‏بخشید

.

اکثریت قاطع پیروان امام صادق‏[ع‏]کوفی بودند. ولی تشیّع امامی در حیات وی در قم-قدیمی‏ترین و استوارترین پایگاه خود در ایران-انتشار یافت.شهر قم، از شهرهای پیش از اسلام ایران بود که در حوالی سال ۲۳ ه.ق به دست اعراب و با فرماندهی ابو موسی اشعری فتح گردید.پس از گذشت شصت سال این شهر و اطراف آن توسط قبیله اشعری که از کوفه بودند به عنوان پناهگاه ایمن برگزیده شد و آنها از ترس حجاج، حاکم بنی امیه در عراق، از کوفه به عنوان پناهگاه به سوی قم آمدند

.

براساس یک گزارش، فرزندان سعد بن مالک بن عامر اشعری یعنی عبد الله الاحوص، عبد الرحمن، اسحاق و نعیم در شورش بزرگ عبد الرحمن بن اشعث، شرکت داشته و پس از سقوط آن از عراق به ایران گریختند. آنها در برخی روستاها در اطراف قم به زور و با کشتن تعدادی از مردم سکونت گزیدند

.

گزارش دیگری زمان ورود آنها را ده سال بعد، در سال ۹۴ هجری یاد کرده و سکونت آنان را صلح گونه توصیف می‏کند. ۳

فرزندان سعد بن مالک اشعری از افراد یک قبیله اشرافی، از اعراب جنوب ساکن در کوفه بوده و روشن است که همراه آنها تعداد زیادی از بستگان آنان نیز بوده‏اند.در طول سه قرن بر قم تفوق داشتند

.

زمانی که آنها برای نخستین بار در قم سکونت گزیدند ضد بنی امیه بودند گرچه به نام شیعه شناخته نمی‏شده و یا حداقل به معنای فرقه‏ای کلمه، شیعه نبودند.در جریان انقلاب بنی عباس، آنان به قحطبه بن شبیب فرمانده عباسیان در گرگان پیوستند تا او را در سرنگونی دولت منفور بنی امیه حمایت کنند ۴ آنان پس از گذشت چند دهه به گونه‏ای استوار شیعه امامی شدند

.

گفته شده‏است که اولین فرد از میان آنان که پیرو امام صادق‏[ع‏]شد، فرزند عبد الله بن سعد بن مالک و به احتمال زیاد عیسی بن عبد الله بوده است.در کتب رجالی شیعه از عیسی به عنوان راوی امام صادق‏[ع‏]و فرزند او امام کاظم‏[ع‏]یاد شده و نیز کسی که سؤالاتی برای امام رضا[ع‏]فرستاده است. ۵ به نظر می‏رسد که دیگر اعضای فامیل وی نیز از او پیروی کرده باشند اما این گونه نبود که همه اعقاب وی شیعه شده باشند

.

ابن سعد از دو محدث سنی قمی از میان این خاندان یاد کرده:اشعث بن اسحاق بن سعد و یعقوب بن عبد الله، برادر عیسی.گفته شده که جزیر بن عبد الله قاضی ری و محدث متعصب سنی، زمانی که یعقوب را می‏دید، می‏گفت:این مؤمن آل فرعون است. ۶

روشن است که دیگر اعضای این قبیله، تا پیش از مرگ یعقوب‏[بن عبد الله‏]در سال ۱۷۴ هجری شیعه شده‏اند.تا حوالی پایان قرن دوم هجری، قم همچون کوفه بطور خالص شیعه، اما بر خلاف کوفه، شیعه امامی بود

.

شیعیان کوفه عمیقا به جناحهای رقیبی تقسیم شده بودند.کتابهایی که به بیان فرق شیعه پرداخته‏اند آنان را بر شمرده‏اند.شیعیان کوفه بیشتر تمایل به مذهب زیدی داشتند تا امامی

.

شیعیان امامی پس از درگذشت امام صادق‏[ع‏] بطور جدی درگیر انشعاب شدند.گروهی از پیروان وی، مرگ آن حضرت را انکار کرده و انتظار بازگشت او را داشتند؛در حالی که برخی دیگر محمد بن اسماعیل، یعنی بزرگترین پسر امام صادق‏[ع‏]را امام مشروع می‏دانستند

.

توده شیعیان کوفی طرفدار وی، در آغاز بزرگترین فرزند باقی مانده او یعنی عبد الله افطح را به عنوان جانشین وی پذیرفتند اما زمان که پس از گذشت چند ماه او بدون جانشین درگذشت، آنان امامت موسی بن جعفر[ع‏]، هفتمین امام شیعیان اثنا عشری را پذیرفتند، با این حال، بسیاری از آنها براین باور بودند که عبد الله امام به حق، پیش از موسی به جعفر[ع‏]به شمار می‏آید؛اینان را«فطحیه» می‏گفتند و فرقه قابل ملاحظه‏ای را تا قرن چهارم در کوفه تشکیل می‏دادند

.

در قرن سوم بسیاری از محدثان مهم شیعی در کوفه همچون بنو فضال، فطحی بودند.حسن بن علی بن فضال(م.ح ۲۲۰)از موالی بنی تیم الله یکی از راویان بزرگ موسی بن جعفر[ع‏]به شمار می‏آمد. ۷ گرچه ادعا شده که او در وقت مرگ خود امامت عبد الله افطح را انکار کرد، اما فرزند وی احمد (م ۲۶۰)نیز که محدث و مؤلف فطحی بوده آنرا رد کرده‏است. ۸

P}

نجاشی، علی فرزند جوان‏تر حسن را به عنوان «فقیه اصحابنا بالکوفه و وجههم وثقهم و عارفهم بالحدیث»شناسانده است این در حالی است که او فطحی بوده و کتابی در اثبات امامت عبد الله افطح نگاشته است. ۹

P}

در میان اصحاب امام کاظم‏[ع‏]پس از اینکه وی در زندانی در بغداد به سال ۱۸۳ در گذشت اختلاف بیشتری پدیدار شد.بسیاری مرگ آن حضرت را انکار کرده با نسبت دادن ویژگیهای خاصی به او ادعا کردند که به عنوان مهدی و هفتمین امام باز خواهد گشت؛آنها امام رضا[ع‏]امام هشتم شیعه اثنا عشری را به عنوان امام پس از وی نپذیرفتند، گرچه برخی از آنها او و امامان بعدی را به عنوان خلیفه وی در دوران غیبت پذیرفتند

.

بسیاری و شاید اکثر محدثان امامی کوفه در قرن سوم متعلق به این گروه که«واقفیه»نام داشتند بودند.مشهورترین آنها«بنو سماعه»یعنی محمد بن سماعه بن موسی، فرزندان او حسن(م ۲۶۳)، ابراهیم و جعفر، و نواده او معلی بن حسن بودند. ۱۰

در کنار این فرقه، امامی مذهبان کوفه گرفتار فعالیت غالیان مشهور خود بودند، کسانی همچون: مفضل ین عمر، ۱۱ محمد بن سنان(۲۲۰) ۱۲ محمد بن علی صیرفی ۱۳ .این آخری به دلیل تکفیر شدنش توسط امام گریخت

.

شیعیان قم در وفاداری نسبت به امامت دوازده امام باقی ماندند، و هیچ گونه انشقاق فطحی، یا واقفی در میان تعداد بی‏شمار محدثان امامی این شهر یاد نشده است.رهبران اشعرهای شهر که با حمایت حاکم عباسی آنجا را در کنترل داشتند ایضا به عنوان پاسداران امامی مذهبان عمل کردند

.

پس از عیسی بن عبد الله بن سعد، فرزند وی ابو علی محمد، از سوی نجاشی به عنوان شیخ قمی‏ها، رئیس اشاعره و«متقدم عند السلطان»توصیف شده است.او امام رضا[ع‏]را دیده و از فرندش محمد جواد[ع‏]روایت نقل کرده است. ۱۴ پس از وی، فرزندش ابو جعفر احمد بن محمد بن عیسی بن عبد الله، رهبری را بدست گرفت.او نیز براساس گفته نجاشی شیخ قمی‏ها، و فقیه بلا منازع آنان و نیز رئیس، یعنی: شخصیت موجه شهر که با حاکم دیدار ارد، بوده است

.

احمد بن محمد بن عیسی با امام رضا، محمد جواد و علی الهادی‏[علیهم السلام‏]ملاقات کرده است. ۱۵ برخورد او با محدثانی که تمایلات غلو آمیز داشتند قاطعانه بود.بنابر این او از حسن بن فرزاد محدث قمی که در اواخر عمر به غلو گرایش پیدا کرد، روایت نکرد. ۱۶ او بر ضد سهل بن علی رازی به عنوان غالی و جعال شهادت داده و او را از قم به زادگاه او در ری تبعید کرد. ۱۷ محمد بن علی صیرفی غالی کوفی برای مدتی در قم نزد وی سکونت‏ داشت.اما زمانی که آموزه‏های غلات شیوع یافت، او به اجبار مخفی شده و به همراه احمد بن محمد از شهر تبعید گردید. ۱۸

احمد بن محمد بن خالد برقی محدث امامی و مؤلف پرکار که از اهالی«برق رود»در نزدیکی قم بود، به وسیله احمد بن محمد بن عیسی از قم تبعید شد. دلیل آن، روایت وی از راویان ضعیف بود

.

اما مدتی بعد به وی اجازه داد تا به شهر بازگشته و از وی عذرخواهی کرد.زمانی که برقی در سال ۲۷۴ یا ۲۸۰ در گذشت، احمد بن محمد بن عیسی با پای و سربرهنه در تشییع جنازه او شرکت کرد. ۱۹

بدین ترتیب قم به عنوان مرکز عمده حدیث امامی در قرن سوم درآمد.در این شهر احادیث امامان که ابتدا در کوفه روایت می‏شد و بعدا در جاهای دیگر، مورد تهذیب قرار گرفته و گردآوری می‏شد.یک بررسی از سلسله طرق حدیث در مجموعه‏های قابل قبول جمع آوری شده حدیثی شیعه دوازده امامی، شاهد خوبی براین امر است ۲۰ در یکی از مشهورترین این کتابها، یعنی کتاب الکافی کلینی، بیش از هشتاد درصد از احادیث توسط راویان قمی روایت شده است.اگر احادیثی که وی از عالمان همشهری خود-که ارتباط تنگاتنگی با راویان قمی داشته‏اند- نقل کرده، به آنان ضمیمه کنیم، تناسب مذکور به نود درصد می‏رسد.ابن بابویه صدوق که خود از چهره‏های مبرز مکتب حدیثی قم به شمار می‏آید تقریبا تمامی احادیث«کتاب من لا یحضره الفقیه»او از طریق محدثان همشهری‏اش روایت شده است

.

کمک قم در رشد شیعه امامی، هم به لحاظ پناهگاه اصلی دانشمندان محدث امامی و هم به دلیل پیروی بی‏شائبه از امامان مؤثر بوده است.بدون چنین کمکی شاید شیعه اثناعشری هرگز نمی‏توانست شکل و قالب تشیع را داشته باشد

.

اما این امر باید مورد توجه قرار گیرد که قم و دانش امامی آن در این دوره توسط اعراب به ویژه اشعری‏ها شکل یافته است.بخش اعظم محدثان قمی، بویژه چهره‏های برجسته آن عرب بودند، در حالی که بخش اعظم محدثان امامی کوفه از موالی به شمار می‏آمدند.احمد بن محمد بن عیسی رئیس قم و دانشمندان قمی، عربی بود که به عربیت خود افتخار کرده و کتابی در«فضایل عرب»نگاشت(کتاب فضائل العرب). ۲۱

پس از رحلت امام محمد جواد[ع‏]در سال ۲۲۰، وی ابتداء از تأیید جانشینی امام علی هادی‏[ع‏] خودداری کرد.این انکار وقتی بود که اعلان جانشینی از سوی یک ایراین با نام خیرانی صورت گرفت و این در حالی بود که احمد بن محمد خود در خفا رازدار این امر بوده و از آن آگاهی داشت.وقتی بین او و خیرانی در این باره منازعه شد، او پذیرفت که از جانشینی آگاه بوده و افزود که او آرزو داشت تا افتخار اعلام این امر برای شخصی عرب باشد نه عجم. ۲۲

در طول قرن چهارم مکتب قم تحت الشعاع برآمدن مدرسه کلامی امامی در بغداد قرار گرفت.مکتبی که از کلام عقلی و روش منطقی در برابر پیروی بی‏چون و چرای از حدیث، حمایت می‏کرد. ۲۳

شیخ مفید(م ۴۱۳)نخستین رهبر این مکتب، به گونه‏ای آشکار در برابر شیخ صدوق رهبر برجسته مکتب قم و استاد خود قرار گرفت و کتابی در تصحیح [کتاب‏]اعتقادات او نگاشت.او مکتب قم را مذهب حشوی(نامی تحقیرآمیز که به اهل حدیث سنی اطلاق می‏شد)در میان شیعه نامید و ادعای نگاهبانی تشیع اصیل امامی را از سوی آنها منتفی دانست

.

شاگرد و جانشین وی، شریف مرتضی علم الهدی(م ۴۳۶)عقل گرایی را یک قدم جلوتر برده و همانند معتزله تنها براین امر تأکید می‏کرد که عقل بدون استمداد از وحی می‏بایست اصول مذهب را به دست آورد.تندی او نسبت به دانشمندان قمی بیش از مفید بود؛وی با استثناء کردن صدوق، بقیه را اهل تشبیه و جبری مذهب دانسته و معتقد بود که او نمی‏خواهد دیگر عقاید بدعت‏آمیز آنان را بیان کند.بنابراین آنها نیز به عنوان محدث، همانند همتایان سنی خود غیر قابل قبول هستند.در واقع کتابهای آنها مملو از احادیث جعلی آشکار است

.

سید مرتضی حتی کتاب کلینی را که غالبا به عنوان جامع‏ترین مجموعه حدیثی شیعه اثنا عشری شناخته می‏شود، از این قضاوت ویرانگر خود استثنا نکرده است.وی برای گریز از اعتماد بر احادیث اشکال پذیر راویان امامی بر آن است تا فقه امامی را بریایه اصل اجماع بنا کند.نتیجه چنین امری آشکارا قانع کننده نبود و تنها چند نفر از عالمان امامی از آموزه فقهی او پیروی کردند در حالی که آموزه‏های کلامی وی تا آغاز شاگرد نزدیک سید مرتضی، شیخ الطائفه طوسی(م ۴۶۰)چنین استدلال کرد که گرچه بسیاری از احادیث راویان امامی مذهب از اخبار آحاد به شمار رفته و نسبت به اصول عقلی قابل قبول نیست، اما مسایلی که در واقع به وسیله اجماعات پوشش داده شده اجماعاتی است که بطور کلی توسط جامعه امامی در زمان حضور ائمه و با تصویب آنها بکار گرفته شده است

.

بنابر این طوسی مکتب قم را حداقل تا حدودی تجدید و ترمیم کرد.احادیثی که از امامان در قم روایت و گردآوری شده بود هنوز شکل نهایی تألیف را نداشت بلکه آنها مواد منبع اولیه فقه منظم شیعه امامی بودند که طوسی آنها را براساس روش فقهی سامان داد.شیخ طوسی در کلام به طور قطعی از آموزه‏های عقلی سید مرتضی پیروی کرد

.

مکتب قم در قرن پنجم از هم فروپاشید.دیدگاه حدیثی برای مدتی مانند آتش زیر حاکستر باقی ماند، تا آنکه بعدها وسیله محمد امین استرآبادی بنیانگذار مکتب اخباری در قرن یازدهم به صورت قوی احیا شد

.

مرکز اصلی مکتب دوازده امامی از بغداد به نجف منتقل شد و این زمانی بود که شیخ طوسی به دلیل احساس نا امنی از محیط خصومت آمیز مرکز خلافت عباسی عازم نجف شد.در قرن ششم شهر حله، واقع در مسیر راه بغداد-کوفه که مرکز اصلی مکتب امامی شده بود، به صورتی گستردته برپایه کارهای شیخ طوسی بنا شده و تا عصر مغول و پس از آن نیز دوام آورد

.

اکنون شیعه دوازده امامی به طور گسترده‏ای در ایران پراکنده شده بود، گرچه این گسترش بیشتر در جوامع اقلیت بود.ریشه برخی از این جوامع تا زمان حضور امامان یعنی نیمه نخست قرن سوم هجری و یا حتی زودتر امتداد می‏یافت.آنها ظاهرا بیشتر تحت تأثیر و راهنمایی قم بوده‏اند تا کوفه.هیچ شاهدی بروجود جریانات بدعتگزار«فطحی»و«واقفی»در هیچ کجای ایران به شکل قابل توجهی که در عراق موجود بود، در دست نیست.تنی چند محدث امامی در همان دوره متقدم، در اهواز فعال بودند

. *

جامعه امامی ری و حاشیه آن نیز به همین دوره بازمیگردد.کانون اصلی آن برخاسته از مقبره و پس از مدتی آستانه سید عبد العظیم حسنی‏[ع‏]بود.او از اصحاب امام جواد[ع‏]و امام هادی‏[ع‏]بود که در اواسط قرن سوم هجری به این شهر درآمده و در آنجا به نشر علم پرداخته و همانجا در گذشت. ۲۴

در خارج از قم، شهر ری، به احتمال، جوامع اصیل امامی را در ایران در طول دوره آل بویه و سلجوقی در خود جای داده بود.آوه در کنار ساوه نیز از همان عهد در تشیع سرسخت بود.تشیع امامی نیشابور با فعالیت (*)گزارش شده که عبد الله بن عثیم نجاشی، حاکم اهواز در دوره خلافت منصور وجد نجاشی مؤلف«الرجال»راوی رساله امام صادق‏[ع‏]به اوست‏[که به نام«رساله عبد الله بن النجاشی» شهرت دارد](الرجال، النجاشی، ص ۷۹، ۱۵۶[ج زنجانی، ص ۱۱۰ و ۱۲۳].حسین به سعید بن حمدان بن مهران اهوازی و برادرش حسن در نیمه اول قرن سوم به عنوان کسانی شناخته شده‏اند که سی کتاب با یکدیگر تألیف کرده‏اند(الرجال، النجاشی ص ۴۶-۴۸، الفهرست، الطوسی، ص ۱۰۴ و ۱۰۵).عبد الله بن محمد بن الحسین بن الاهوازی راوی«المسائل»است که آنها را نزد امام رضا[ع‏]فرستاده بوده است(الرجال، النجاشی، ص ۱۶۸، الفهرست الطوسی، ص ۹۵).علی بن مهزیار اهوازی از امام رضا[ع‏]و امام جواد[ع‏]روایت کرده و تعداد زیادی کتاب نوشته است.(الرجال، النجاشی ص ۱۹۱ و ۱۹۲، الفهرست، الطوسی، ص ۲۳۱ و ۲۳۲).(مؤلف

)P}

فضل بن شاذان(م.ح ۲۶۰)رشد قابل ملاحظه‏ای کرد.وی یک محدث امامی برجسته، فقیه، متکلم، نویسنده‏ای پرکار با دیدگاههای خاص خود بود.او بویژه به دلیل بکارگیری عقل در فقه و کلام مورد توجه و نیز انتقاد قرار داشته است

.

کتابهای متعدد وی و نیز آموزه‏هایش به وسیله شاگردش علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری انتقال یافته است. ۲۵ در قرن چهارم دیدگاه غیر اصل(غیر ارتدوکس)جامعه شیعه نیشابور مجددا مورد تأیید قرار گرفت و این زمانی بود که آنها از ابو علی بن‏جنید استقبال و احترام کردند، فقیهی که از سوی عالمان بغداد و قم به دلیل بکارگیری قیاس و رأی در فقه محکومیت عمومی یافته بود. ۲۶

در آن سوی شرق، در ماوراء النهر، مذهب امامی در امتداد یک جریان گردید، درست بعد از شروع محدود آن دراواخر قرن سوم توسط محمد بن مسعود عیاشی که مردی تشخیص، ثروتمند و نومذهبی * فعال دردهه‏های نخست قرن چهارم هجری بود.وی پیش از آنکه به مذهب تشیع بگرود، آن زمان که هنوز جوان بود، اندوخته گستره ای از حدیث سنی داشت

.

اندکی بعد، او به موازات تشکیل مجلس حدیث برای اهل سنت، مجالسی نیز برای شیعیان برقرار کرد.کتابهای متعدد وی در شمال شرق ایران پراکنده بود؛اما، بطور کلی از نظر عالمان امامی مذهب عراق و غرب ایران، به دلیل روایت او از راویان ضعیف مطرود بود. ۲۷ به احتمال، این راویان ضعیف در قیاس با افراد وابسته به جناحهای ساختگی در تشیع یا افراد وابسته به فرقه‏های صرفا شیعی که محدثان امامی اصیل از آنان روایت نمی‏کردند، ضعیف‏تر نبودند

.

یکی از شاگردان بی‏شمار عیاشی، ابو عمرو محمد بن عمرکشی-یا کشی-از شهر«کش»در ماوراء النهر بود.کتاب وی درباره محدثان شیعی، می‏بایست توسط شیخ طوسی، با حذف مدخلهایی که اندکی بعد از عامه شناخته شدند مورد تهذیب قرار می‏گرفت تا این کتاب بتواند از جمله چهار کتاب رجالی اصلی شیعه دوازده امامی اصیل درآید. ۲۸

یکی دیگر از شاگردان عیاشی، ابو نصر احمد بن یحیی سمرقندی است که بنا به گفته طوسی، وی برای عامه‏[که محتملا در اینجا، مقصود از آن حنفیان هستند]بر مذهب آنان و برای حشویه و شیعه نیز براساس مذهبشان فتوامی داد ۲۹ روشن نیست که مدرسه عیاشی تا چه زمانی دوام آورده است

.

حضور شیعه از آغاز قرن سوم به کمک القاب محدثان و متکلمان امامی منسوب به بلخ، کاشان، قزوین، گرگان و آمل طبرستان توسط محدثان اولیه امامی مشخص می‏شود.شهر طوس به ظن قوی، پایگاه برای جامعه امامی بوده آن هم از زمانی که امام هشتم علی الرضا[ع‏]در سال ۲۰۳ در آنجا مدفون شد. اما این حضور البته تا قرن چهارم چندان قابل توجه نبوده است.حضور جامعه امامی در بیهق(سبزوار) به همین قرن باز می‏گردد اسامی شهرهای دیگری که اهمیت کمتری برای تاریخ متقدم شیعه شیعه دارد می‏تواند به آنها افزوده شود

.

اولین سلسله دوازده امامی ایرانی، «باوندیان» حاکم در مازندران در دوره سلجوقی بودند که به عنوان حمایت کننده و پناه دهنده به عالمان امامی عمل می‏کردند.حداقل برخی از افراد این سلسله در قرن چهارم، زمانی که حاکمیت آنان محدود به مناطق کوهستانی بود، شیعه دوازده امامی بوده‏اند، در حالی که در آغاز آن قرن، این سلسله، سنیان راسخی بودند. ۳۰

برخی مواقع، آل بویه به عنوان نخستین سلسله شیعه دوازده امامی ایرانی به شمار می‏آیند، کسانی که در آغاز بیشتر زیدی بوده و بعد از مدتی در صدد حمایت از معتزله و شیعه برآمدند، بدون آنکه با شاخه خاصی از آنها بیعت کنند.بدین ترتیب تشیع دوازده (*)عیاشی در اغاز سنی بوده و پس از آن به تشیع گروش پیدا کرد.(مترجم

).P}

امامی تا پیش از پیروزی مغولان در بیشتر سرزمین ایران بخوبی استقرار یافته بود.البته غلبه آن بسیار محدود بوده و جز قم، تنها در شهرها و مناطق بسیار کوچک تسلط داشت

.

روی هم رفته، شیعه اقلیتی را دریک کشور سنی تشکیل می‏داد.این وضعیت در دوره مغول و نیز دوره تیموری با وجود توسعه محدود محلی تشیع تغییر جوهری نیافت.در زمان برآمدی صفویان، مشهد، مقدس ترین آستانه شیعی در ایران بطور غالب شهری سنی به شمار می‏رفت. ۳۱ سرانجام تشیع دوازده امامی به وسیله اراده حکومتی بر ایران حاکمیت یافت. این مذهب با عمومی شدن او انتشارش در میان مردم، خود را برحکومت تحمیل نکرد

.

زیدیه‏

فرقه دیگر شیعه که برخاسته از قیام زید بن علی(م ۱۲۲)در کوفه بود، اندکی بعد، ایران را تحت نفوذ خود قرار داد، و در قیاس با مذهب امامیه بیشتر در حاشیه قرار داشت.زیدیان، پشتیبانان قیام وی، به ضرورت سیاست نظامی خود را حفظ کردند، اما در بعد مذهبی موضع میانه روی مسلطی در میان شیعیان کوفی متقدم وجود داشت.آنها نظریه‏ای را درباب امامت پروریدند که در جهاتی با نظریه امامیه متفاوت بود

.

زیدیه به نظریه خط وراث