توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل کلمه التوحید ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل کلمه التوحید ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل کلمه التوحید ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

تهلیل

مقالات مرتبط: تهلیل (دانشنامه‌حج).

تهلیل، گفتن لااله الاّ اللّه، و مهمترین شعار توحیدی اسلام است.

فهرست مندرجات

۱ – تهلیل در لغت
۲ – تهلیل در اصطلاح
۳ – مفاد تهلیل
۴ – نامهای تهلیل
۵ – تهلیل در قرآن
۶ – تهلیل در احادیث
۶.۱ – اقرار به آن از ارکان اسلام
۶.۱.۱ – برترین سخن پیامبران
۶.۱.۲ – دژ مستحکم خدا
۶.۱.۳ – بهشت ثمن تهلیل
۷ – اختلاف در اعراب و معنای تهلیل
۸ – تهلیل در اذان و اقامه
۹ – موارداستحباب تهلیل
۱۰ – ذکر خفی بودن تهلیل
۱۱ – تألیف کتاب درباره تهلیل
۱۲ – تهلیل در عرفان
۱۲.۱ – علت توجه عرفا به تهلیل
۱۲.۱.۱ – قرانی بودن تهلیل
۱۲.۱.۲ – احادیث وارده در باره تهلیل
۱۲.۲ – رساله‌های عرفا تفسیر تهلیل
۱۲.۲.۱ – رساله حکیم ترمذی
۱۲.۲.۲ – رساله ابوالحسن بستی
۱۲.۲.۳ – رساله احمد غزالی
۱۲.۲.۴ – رساله ابوحامد غزالی
۱۲.۲.۵ – رساله میرسید شریف جرجانی
۱۲.۲.۶ – رساله جلال الدین دوانی
۱۲.۲.۷ – رساله غیاث الدین منصور دشتکی
۱۲.۲.۸ – رساله عزیزاللّه حسینی اردبیلی
۱۲.۲.۹ – رساله احمدبن محمدجندی
۱۳ – صوفیان و تفسیر تهلیل
۱۴ – شعرا و تفسیر تهلیل
۱۴.۱ – تهلیل در شعر سنایی غزنوی
۱۴.۲ – تهلیل در شعر مولوی
۱۵ – جایگاه تهلیل در میان صوفیان
۱۶ – فهرست منابع
۱۷ – پانویس
۱۸ – منابع

۱ – تهلیل در لغت

تهلیل، از مادّه هلل، در لغت به معنای بالابردن صداست.

[۱] اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح:تاج اللغه و صحاح العربیه، ج۵، ص۱۸۵۲، چاپ احمدعبدالغفور عطار، قاهره ۱۳۷۶، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷.

[۲] ابن فارس، مقائیس اللغه، ج۶، ص۱۱.

[۳] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۵، ص۱۲۰.

[۴] مرتضی زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۸۱۰.

۲ – تهلیل در اصطلاح

تهلیل در اصطلاح، گفتن لااله الاّ اللّه است.
و به کاربردن مادّه هلل برای این معنا، بدان سبب است که فرد به هنگام گفتن لااله الاّ اللّه صدای خود را بلند می کند

[۵] محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغه، ج۵، ص۳۶۸، چاپ عبداللّه درویش، قاهره.

همچنین گفته شده که تهلیل برگرفته از حروف لااله الاّ اللّه است.

[۶] محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغه، ج۵، ص۳۶۸، چاپ عبداللّه درویش، قاهره.

راغب اصفهانی، ذیل «هلل»، اهلال و تهلّل را به جای تهلیل آورده است، مصدر منحوتِ (تراشیده شده) این جمله، هَیلَله است نظیر بَسمَله و حَوقَله یا حَولَقه و سَبحَله.

[۷] محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغه، ج۵، ص۳۷۰، چاپ عبداللّه درویش، قاهره.

[۸] عبدالملک بن محمد ثعالبی، فقه اللغه و سرالعربیّه، ص۲۲۴ـ۲۲۵، چاپ سلیمان سلیم بواب، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.

۳ – مفاد تهلیل

مفاد تهلیل اقرار به توحید و یکتایی پروردگار است که از برترین و با فضیلت‌ترین اذکار و بهترین عبادات به شمار می‌رود.

[۹] وسائل الشیعه ج۷، ص۱۸۰.

[۱۰] کشف الغطاء ج۲، ص۳۰۵.

و در باب صلات و حج به مناسبت از آن سخن رفته است.
امام‌ خمینی برای توحید ارکان و مقاماتی قائل است و معتقد است هویت مطلق الهی در عین بطون، ظاهر و در عین ظهور باطن است و سرّ این ظهور و بطون آن است که ذات مطلق الهی به نفس اطلاق خود عین ظهور و عین بطون است.

[۱۱] خمینی، روح‌الله، مصباح‌الهدایه، ص۷۹-۸۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.

و مقام تهلیل را مقام استهلاک همه کمالات می‌داند، به این بیان که سالک در هرآنچه جمال و کمال هست، همه را ظهور جمال و کمال حق و جلوه‌ای از تجلیات او می‌بیند. درحقیقت در این توحید، الوهیت از غیر نفی می‌شود و در نزد ارباب معرفت، در این قسم توحید صفاتی ظاهر و دو توحید فعلی و ذاتی در پشت ‌پرده توحید صفاتی پنهان‌اند.

[۱۲] خمینی، روح‌الله، مصباح‌الهدایه، ص۷۹-۸۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.

[۱۳] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.

امام خمینی رکن تهلیل را مقام نفی الوهیت فعلیه می‌داند که همان لا مؤثر فی الوجود الا الله است و تمام مراتب وجودات امکانی ظل حقیقت وجود حق و قدرت اوست و هیچ تاثیری برای ممکنات نیست از این روی معنای لااله‌الاالله مشاهده فاعلیت و قدرت حق است در خلق و نفی تعینات خلقی است. و لااله‌الاالله یعنی معبودی سوای الله نیست؛ بنابراین این مقام از تهلیل نتیجه مقام تحمید است، البته برای تهلیل مقامات دیگری نیز هست.

[۱۴] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاه، ص۳۷۲-۳۷۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.

امام خمینی تکرار تهلیل را سبب بیداری فطرت انسان و اعتراف به عجز و قصور می‌داند.

[۱۵] خمینی، روح‌الله، سرّ الصلاه، ص۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.

به اعتقاد ایشان، سرّ اینکه تهلیل در مقام توحید صفات قرار دارد، آن است که در تهلیل نفی الوهیت از غیر حق‌تعالی رخ می‌دهد. ازاین‌رو تهلیل به «لااله‌الاالله» در این مقام به این معناست که هیچ کمالی بدین نحو که جامع تمامی کمالات و صفات باشد، در دیگر موجودات نیست و همه به اسم جامع الله اختصاص دارد.

[۱۶] خمینی، روح‌الله، مصباح‌الهدایه، ص۷۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.

[۱۷] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاه، ص۳۷۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.

۴ – نامهای تهلیل

مفسران بر اساس حدیث نبوی و اقوال صحابه و تابعین، «کلمه التقوی» را که در قرآن

[۱۸] فتح/سوره۴۸، آیه۲۶.

نیز آمده، همان لااله الاّ اللّه دانسته‌اند

[۱۹] محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغه، ج۵، چاپ عبداللّه درویش، قاهره.

[۲۰] محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۷، ص۲۲۹، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

[۲۱] محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی، ج۵، ص۶۲، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳.

[۲۲] طبری، جامع، ج۲۶، ص۶۶ـ۶۷.

[۲۳] علل الشرایع، ج۱، ص۲۵۱، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.

[۲۴] طوسی، التبیان، ج۴، ص۲۸۳.

علاوه بر این، در منابع حدیثی و تفاسیر، لااله الاّ اللّه با نامها و اوصافی چون کلمه التوحید

[۲۵] فضل بن حسن طَبْرِسی، مجمع البیان، ج۸، ص۵۸۴.

[۲۶] فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۶، ص۴۸۰.

و کلمه الاخلاص

[۲۷] ابن بابویه، کتاب الخصال، ج۱، ص۲۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ ش.

[۲۸] ابن بابَویه، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۱۹.

و کلمه الحق

[۲۹] ابن حَجَر عَسقَلانی ابن حجر عسقلانی، فتح الباری : شرح صحیح البخاری، ج۸، ص۱۶۰، بیروت : دارالمعرفه.

و الکلمه الطیبه

[۳۰] محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۹، ص۳۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

[۳۱] طباطبائی، المیزان، ج۱۲، ص۵۱.

و العروه الوثقی

[۳۲] محمدبن علی شوکانی، فتح القدیر، ج۱، ص۲۷۷، بیروت : داراحیاء التراث العربی.

معرفی شده است، حتی برخی آن را اسم اعظم خدا دانسته‌اند.

[۳۳] یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۷، ص۱۸، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.

[۳۴] محمدصالح بن احمد مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج۱۰، ص۳۱۶، مع تعالیق ابوالحسن شعرانی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

۵ – تهلیل در قرآن

عبارت لااله الاّ اللّه دو بار به همین صورت در قرآن کریم به کار رفته

[۳۵] صافات/سوره۲۷، آیه۳۵.

[۳۶] محمد/سوره۴۷، ایه۱۹.

و به صورتهای مشابه، مانند لااله الاّ أنا و لااله الاّ أنت و بویژه لااله الاهو، بیش از سی بار در قرآن آمده است.

[۳۷] محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل «إل”ه»، قاهره ۱۳۶۴، چاپ افست تهران ( ۱۳۹۷ ).

۶ – تهلیل در احادیث

۶.۱ – اقرار به آن از ارکان اسلام

ذکر لااله الاّ اللّه از جمله ذکرهای مؤمنان است، زیرا بنا بر احادیث، اقرار به آن (توحید) یکی از ارکان پنج گانه اسلام و بزرگترین باب از ابواب هفتاد و چندگانه ایمان است.

[۳۸] ابن حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۱۴۳، بیروت : دارصادر.

[۳۹] ابن حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۱۲۰، بیروت : دارصادر.

[۴۰] ابن حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۳۷۹، بیروت : دارصادر.

[۴۱] محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۱، ص۸، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

[۴۲] علی بن حسن طبرسی، مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، ج۱، ص۸۶، چاپ مهدی هوشمند، قم ۱۴۱۸.

۶.۱.۱ – برترین سخن پیامبران

پیامبر اکرم برترین سخنان را لااله الاّ اللّه و عبارات هم ارز آن، همچون سبحان اللّه و الحمدللّه و اللّه اکبر برشمرده است

[۴۳] محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۷، ص۲۲۹، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

[۴۴] سلیمان بن احمد طبرانی، مسند الشامیین، ج۳، ص۳۱۵، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.

در حدیثی دیگر آن را برترین سخن خود و پیامبران پیش از خود ذکر کرده است

[۴۵] احمدبن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۵، ص۱۱۷، بیروت : دارالفکر.

[۴۶] احمدبن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۴، ص۲۸۴، بیروت : دارالفکر.

[۴۷] محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱، ص۱۱۱، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵

ازینرو، ایشان هم در آغاز رسالت، مردم را با «قولوا لااله الاّ اللّه تُفلحوا» به اسلام دعوت می کرد

[۴۸] ابن حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت : دارصادر.

[۴۹] ابن حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۳، ص۴۹۲، بیروت : دارصادر.

[۵۰] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۵۱، نجف ۱۹۵۶.

[۵۱] مجلسی، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۰۲.

و هم در ادامه، به مسلمانان توصیه می نمود که اسلام خود را با زیاد گفتن لااله الاّ اللّه تجدید کنند.

[۵۲] محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۲۵۶، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶.

[۵۳] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۴۱۶، چاپ بکری حیّانی و صفوه سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.

۶.۱.۲ – دژ مستحکم خدا

در حدیثی قدسی که امام رضا علیه السلام آن را با واسطه پدرانش از پیامبر اکرم نقل کرده و در میان شیعیان به حدیث سلسله الذهب مشهور است، خداوند لااله الاّ اللّه را دژ مستحکم خود دانسته که ورود در آن موجب امان از عذاب الهی می شود.
امام رضا علیه السلام در پایان این حدیث، خود را شرطی از شروط این امر برشمرده که مراد از آن امامت اهل بیت پیامبر اکرم است.

[۵۴] بابویه، التوحید، ص۲۵، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۸۷.

[۵۵] محمدبن سلامه قضاعی، مسندالشهاب، ج۲، ص۳۲۳ـ۳۲۴، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

[۵۶] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۷، ص۱۱۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۰.

[۵۷] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵، ص۴۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۰.

[۵۸] مجلسی، بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۲۷.

۶.۱.۳ – بهشت ثمن تهلیل

بر اساس برخی احادیث، قائلِ لااله الاّ اللّه یا کسی که آخرین سخن او لااله الاّ اللّه باشد، وارد بهشت می شود یا بنا بر حدیثی دیگر، آتش دوزخ بر او حرام می گردد

[۵۹] ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۱۹، چاپ حسین اعلمی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.

[۶۰] ابن بابویه، کتاب الخصال، ج۱، ص۲۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ ش.

[۶۱] احمدبن حسین بیهقی، الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۶۰ـ۱۶۱، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.

[۶۲] حرّعاملی، وسائل الشیعه ج۲، ص۴۵۶.

[۶۳] عبدالکریم بن هوازن قشیری، التحبیر فی التذکیر، ص۲۴، ابراهیم بسیونی، قاهره ۱۹۶۸.

[۶۴] عبداللّه بن محمد عین القضاه، تمهیدات، ص۷۲ـ ۷۸، چاپ عفیف عسیران، تهران ( ۱۳۴۱ ش ).

[۶۵] ابن رجب، مجموع رسائل الجاحظ ابن رجب الحنبلی، ج۳، ص۴۷ـ۵۳، چاپ طلعت بن فؤاد حلوانی، رساله ۲: التوحید، او، تحقیق کلمه الاخلاص، قاهره ۱۴۲۳ـ۱۴۲۴/ ۲۰۰۲ـ ۲۰۰۳.

ازینرو، در احادیث به تلقین لااله الاّ اللّه به مردگان سفارش شده است.

[۶۶] محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی، ج۲، ص۲۲۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳.

[۶۷] ابن بابویه، الامالی، ج۱، ص۶۳۳، قم ۱۴۱۷.

[۶۸] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۴۵۶.

۷ – اختلاف در اعراب و معنای تهلیل

نحویان و ادیبان، در اِعراب و به تبع آن در معنای لااله الاّ اللّه، اختلاف نظر دارند.عده ای برای خبر لای نفی جنس در این جمله، عباراتی همچون «فی الوجود» یا «لنا» را در تقدیر دانسته‌اند،

[۶۹] محمدبن بهادر زرکشی، معنی لااله الاالله، ج۱، ص۷۴، چاپ علی محیی الدین علی قره داغی، قاهره ۱۹۸۵

[۷۰] محمودبن عمر زمخشری، «هذه مسأله فی کلمه (لااله الااللّه ) أملاها جاراللّه العلامه الزمخشری»، ص۶۵۱، چاپ محمدرضا انصاری قمی، در میراث اسلامی ایران، دفتر چهارم، به کوشش رسول جعفریان، قم : کتابخانه آیه اللّه العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۶ ش

[۷۱] ابن هشام، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، ج۱، ص۲۳۹، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، چاپ افست قم ۱۴۰۴

در مقابل، با محذوف و مقدور دانستن چنین عباراتی مخالفت شده، به این دلیل که اگر محذوف، «لنا» باشد، در این صورت جمله «لااله الاّ اللّه» توحید را فقط برای الاه ما اثبات می کند نه مطلق الاه و چنانچه محذوف «فی الوجود» باشد، عبارت «لااله فی الوجودالاّ اللّه» تنها وجود آلهه دیگر را، و نه ماهیت آنها را، نفی می کند، حال آنکه در توحید، نفی ماهیت قویتر از نفی وجود است

[۷۲] عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، مفاتیح الغیب، ج۴، ص۱۵۷ـ ۱۵۸، بیروت ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.

[۷۳] ابوحیّان غرناطی، تفسیر البحرالمحیط، ج۱، ص۴۶۳ـ ۴۶۴، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.

برخی دیگر معتقدند که نیازی به در تقدیر دانستن هیچ واژه ای در این عبارت نیست؛ چه، به همین شکل عبارتی تام و مستقل است.
به گفته زمخشری

[۷۴] محمودبن عمر زمخشری، «هذه مسأله فی کلمه (لااله الااللّه) أملاها جاراللّه العلامه الزمخشری»، ج۱، ص۶۵۱ـ۶۵۲.

«الاّ اللّه» در محل مبتدا و «لااله» در محل خبر است و عبارت در اصل «اللّه الهٌ» «(خداوند سزاوار عبادت است) بوده و لا و الّا به منظور حصر در جمله آمده است که هم الوهیتِ اللّه را اثبات و هم الوهیت هر اله دیگری را نفی می کند

[۷۵] ابن هشام، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، ج۲، ص۵۷۳، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، چاپ افست قم ۱۴۰۴

همچنین برخی معتقدند که الاّ در عبارت لااله الاّ اللّه به معنای غیر است

[۷۶] محمدبن بهادر زرکشی، معنی لااله الاالله، ص۱۲۵، چاپ علی محیی الدین علی قره داغی، قاهره ۱۹۸۵.

، چنانکه در آیه «لوکان فیهِماالهه الاّ اللّه لفسدتا»

[۷۷] انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۲.

نیز الاّ را به همین معنا دانسته‌اند

[۷۸] محمدبن حسن رضی الدین استرآبادی، شرح الرضی علی الکافیه، ج۲، ص۱۲۵۱۲۶، چاپ یوسف حسن عمر،:جامعه قاریونس، ۱۳۹۸/۱۹۷۸.

[۷۹] ابن هشام، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، ج۱، ص۷۰، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، چاپ افست قم ۱۴۰۴.

[۸۰] ابن هشام، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، ج۲، ص۶۹۷، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، چاپ افست قم ۱۴۰۴.

مباحث نحوی و لغوی دیگری در باره واژه‌های «اله» و «اللّه» و لای نفی جنس و استثنای الّا در منابع آمده است.

[۸۱] محمودبن عمر زمخشری، «هذه مسأله فی کلمه (لااله الااللّه) أملاها جاراللّه العلامه الزمخشری»، ص۶۵۱ـ۶۵۲.

[۸۲] عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، مفاتیح الغیب، ج۴، ص۱۵۷ـ ۱۵۸، بیروت ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰

[۸۳] عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، مفاتیح الغیب، ص۱۲۴ـ۱۲۹، بیروت ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰

[۸۴] محمدبن اسعد دوانی، «تهلیلیه»، ص۱۵ـ۱۹، چاپ احمد تویسرکانی، در مجموعه رسائل فارسی، دفتر دوم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ ش .

[۸۵] عزیزاللّه حسینی اردبیلی، «تفسیر کلمه التهلیل (تهلیلیه)»، ص۵۰ ـ ۵۵، چاپ.

۸ – تهلیل در اذان و اقامه

از اجزای اذان دو بار و از اجزای اقامه یک بار گفتن (لا إله إلّا اللّه) است که فصل پایانی هرکدام را تشکیل می‌دهد.

[۸۶] جواهر الکلام ج۹، ص۸۱-۸۲.

۹ – موارداستحباب تهلیل

در احادیثی نیز بر استحبابِ گفتن لااله الاّ اللّه در همه حالات و توصیه به برگزیدن آن از میان اذکار مختلف تأکید شده، زیرا تهلیل بهترین عبادت، بهای بهشت و پاک کننده گناهان مومن است

[۸۷] احمدبن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۱، ص۳۰۳۱، چاپ جلال الدین محدث ارموی، قم (۱۳۳۱ ش).

[۸۸] احمدبن حسین بیهقی، السنن الکبری، بیروت : دارالفکر.

[۸۹] کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۰۵ ۵۰۶.

[۹۰] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ص۱۹۰۱۹۱.

[۹۱] محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی، ج۵، ص۱۷۶، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳.

[۹۲] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ۲۰۸۲۱۱.

علاوه بر این، گفتن لااله الاّ اللّه در برخی مواقع خاص نیز سفارش شده است، از جمله در هر صبح و شب

[۹۳] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ص۱۱۹ ۱۲۰.

، پس از نمازهای واجب

[۹۴] عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنّف، ج۲، ص۲۳۶، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳

[۹۵] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۶۴۴، چاپ بکری حیّانی و صفوه سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.

در سفر و موسم حج

[۹۶] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۵، ص۱۹، چاپ بکری حیّانی و صفوه سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.

[۹۷] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۳۹۲.

، در حال روزه

[۹۸] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۸، ص۴۵۵، چاپ بکری حیّانی و صفوه سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.

[۹۹] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۵، ص۹۱۱، چاپ بکری حیّانی و صفوه سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.

و هفت بار تلقین کردن آن بر کودک به هنگام زبان گشودن او

[۱۰۰] محمودبن عمر زمخشری، الفائق فی غریب الحدیث، ج۲، ص۳۴۵، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶

[۱۰۱] ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۳، ص۲۰۱، چاپ طاهر احمدزاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳ـ۱۳۸۵/ ۱۹۶۳ـ۱۹۶۵.

تهلیل همچنین یکی از اذکار اذان و اقامه

[۱۰۲] احمدبن علی نسائی، سنن النسائی، ج۲، ص۴ـ۵، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱

[۱۰۳] حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۱۶۴۱۷.

و نیز از اذکار زیارت اهل قبور است.

[۱۰۴] مجلسی، بحارالانوار، ج۹۰، ص۲۰۳.

۱۰ – ذکر خفی بودن تهلیل

برخی عرفا جمله لااله الاّ اللّه را ذکر خفی (قلبی) نامیده‌اند

[۱۰۵] احمدبن محمدمهدی نراقی، کتاب الخزاین، ج۱، ص۳۳۳، چاپ حسن حسن زاده آملی و علی اکبر غفاری، تهران(۱۳۸۰).

، زیرا همه حروف آن جوفی است نه شَفَهی (شَفَوی) که احتیاج به تلفظ آن از لب باشد، بلکه در دل نیز می توان آن را تلفظ کرد

[۱۰۶] محمدبن بهادر زرکشی، معنی لااله الاالله، ج۱، ص۸۲، چاپ علی محیی الدین علی قره داغی، قاهره ۱۹۸۵

، بر این اساس، در برخی منابع روشهایی برای تلقین ذکر لااله الاّ اللّه و تأثیر آن در دل آمده است.

[۱۰۷] عبداللّه بن محمد نجم رازی، مرصاد العباد، ص۲۷۵ـ۲۸۰، چاپ محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۵ ش.

[۱۰۸] احمدبن محمد علاءالدوله سمنانی، مصنفات فارسی، ص۲۵۵ـ ۲۵۸، چاپ نجیب مایل هروی، «فتح المبین لاهل الیقین»، تهران ۱۳۶۹ ش.

[۱۰۹] احمدبن محمدمهدی نراقی، کتاب الخزاین، ص۳۳۳ـ۳۳۴، چاپ حسن حسن زاده آملی و علی اکبر غفاری، تهران(۱۳۸۰).

۱۱ – تألیف کتاب درباره تهلیل

عالمان، ادیبان و محدّثان بسیاری در باره مباحث نحوی و حدیثی و کلامی تهلیل، به تألیف رساله یا کتاب پرداخته‌اند که بخشی از آنها از منابع این مقاله‌اند.

[۱۱۰] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۱۲۸.

[۱۱۱] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون۵۶۰.

[۱۱۲] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون۵۶۳.

[۱۱۳] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ستون۹۲.

[۱۱۴] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ستون۱۵۹.

[۱۱۵] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ستون۱۷۸.

[۱۱۶] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ستون۶۴۶.

[۱۱۷] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۳۵۰.

[۱۱۸] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۱۵ـ۵۱۶.

۱۲ – تهلیل در عرفان

عبارت لااله الاّ اللّه از دیرباز مورد توجه عرفای مسلمان بوده است.

۱۲.۱ – علت توجه عرفا به تهلیل

۱۲.۱.۱ – قرانی بودن تهلیل

و بی شک یکی از جهات اهمیت آن قرآنی بودن این عبارت است، چنانکه ابن عربی می گوید این رحمت خداوند به انسان است که خود در قرآن چنین تعبیری به کار برده وگرنه چگونه بندگان می توانستند با علم به حق ابتدا «لااله» بگویند و سپس در مقام اثبات بر آیند.

[۱۱۹] ابن عربی، الفتوحات المکیـّه، ج۲، ص۲۲۴ـ۲۲۵، بیروت : دارصادر.

۱۲.۱.۲ – احادیث وارده در باره تهلیل

ظاهراً احادیثی که در باره لااله الاّ اللّه نقل شده در شکل گیری و رشد تفاسیر عرفانی لااله الاّ اللّه تأثیر داشته است. ابوحامد غزالی در احیاء علوم الدّین

[۱۲۰] محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۲۹۸ـ۳۰۰، قاهره (۱۳۷۷/۱۹۵۷).

مجموعه ای از این احادیث را نقل کرده است، یکی از این احادیث نوید می دهد که هر کس از روی اخلاص لااله الاّ اللّه بگوید به بهشت خواهد رفت

[۱۲۱] محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۲۹۹،