توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل قبیله صالح ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل قبیله صالح ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل قبیله صالح ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

ثمود

مقالات مرتبط: ثمود (مفردات‌قرآن)، ثمود (لغات‌قرآن)، ثمود (مفردات‌نهج‌البلاغه)، ثمود (مقالات مرتبط).

دیگر کاربردها: ثمد (ابهام‌زدایی).

قوم ثمود، امّتی از عرب بودند که پس از قوم عاد، به وجود آمدند و در ساحل دریای سرخ نزدیک سرزمین وادی القُری (بین مکه و شام) در ناحیه حِجر، می‌زیستند و خانه‌های مستحکمی از سنگ ساخته و در ظاهر دارای تمدن پیشرفته و شهرها و آبادی‌های محکم بودند. آنها از قبایل مختلف تشکیل شده بودند و هم‌چون قوم عاد در بت‌پرستی، فساد، ظلم و طغیان غوطه‌ور بودند، و در زندگی‌شان جز انحراف و گمراهی، چیز دیگری دیده نمی‌شد. حضرت صالح (علیه‌السلام) از بین این قبیله برای هدایت و یکتاپرستی قوم‌اش به پیامبری مبعوث شد. پس از سال‌ها دعوت به پرستش خدای یگانه، سرانجام آن قوم از پیامبرشان اطاعت نکردند و به عذاب الهی دچار شدند. داستان حضرت صالح و قوم‌اش و نزول عذاب بر آنها در آیات مختلف قرآن آمده است.

فهرست مندرجات

۱ – ثمود در لغت
۲ – وجه تسمیه
۳ – در منابع تاریخی
۳.۱ – در قرآن و تورات
۳.۲ – در آثار برخی دانشمندان
۳.۳ – کاوش‌های باستان‌شناسان
۳.۴ – فاصله زمانی بین عاد و ثمود
۳.۵ – ورود ثمود به عرصه تمدن رومی
۴ – دورنمایی از قوم ثمود
۴.۱ – خانه‌سازی ثمودیان
۴.۲ – تمدن پیشرفته
۴.۳ – بت‌های ثمودیان
۴.۴ – پیامبر ثمودیان
۴.۵ – زیست‌گاه
۴.۶ – امنیت ثمودیان
۴.۷ – تنعم ثمودیان
۵ – خصوصیات قوم ثمود
۵.۱ – زبان و خط
۵.۲ – دین
۵.۳ – حرفه
۶ – مدنیت در قوم ثمود
۷ – بازماندگان قوم ثمود
۷.۱ – ثمودیان در فلسطین
۷.۲ – نسبت قبائل عرب و ثمود
۸ – عبور سپاه اسلام از ناحیه حجر
۹ – حضرت صالح در قرآن
۱۰ – مقبره حضرت صالح
۱۱ – ماموریت حضرت صالح
۱۲ – مدائن صالح
۱۲.۱ – هنر ثمود در شهرسازی
۱۲.۲ – آرام‌گاه ثمودیان
۱۳ – ثمود در اشعار جاهلی
۱۳.۱ – تقدم عاد بر ثمود در قرآن
۱۳.۲ – اعتقادات ثمود در قرآن
۱۴ – فرازهایی از دعوت حضرت صالح
۱۴.۱ – دعوت به اجتناب از مادیات
۱۴.۲ – دعوت به پرستش خداند
۱۴.۳ – ترسیم راه نجات قوم
۱۴.۴ – نهایت دلسوزی صالح
۱۵ – مخالفت ثمود با حضرت صالح
۱۶ – هشدار حضرت صالح به عذاب الهی
۱۷ – معجزه حضرت صالح
۱۷.۱ – ویژگی‌های ناقه صالح
۱۷.۲ – تقسیم آب بین ناقه و مردم
۱۷.۳ – واکنش مردم به دعوت صالح
۱۷.۴ – توطئه قتل حضرت صالح
۱۷.۵ – کشته شدن ناقه‌الله
۱۷.۶ – قاتل ناقه در قرآن
۱۷.۷ – قاتل ناقه در روایات
۱۸ – خنثی شدن توطئه قتل صالح
۱۹ – سرانجام قوم ثمود
۱۹.۱ – تعبیرات قرآن از عذاب ثمود
۱۹.۲ – وضع زندگی قوم ثمود در قرآن
۲۰ – عناوین مرتبط
۲۱ – منابع مقاله
۲۲ – پانویس
۲۳ – منبع

۱ – ثمود در لغت

واژه «ثمود» از واژگان فصیح عربی و برگرفته از ریشه «ثمد» است. «ثمد» هر چیز اندک را گویند.

[۱] ابن فارس، احمد، معجم مقاییس‌اللغه، ج۱، ص۳۸۷-۳۸۸.

واژه ثمود را برخی عربی به معنای آب اندک

[۲] فراهیدی، خلیل، العین، ج۸، ص۲۰.

[۳] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۲، ص۴۵۱.

و برخی واژه‌ای غیر عربی

[۴] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۸۱.

دانسته‌اند.

۲ – وجه تسمیه

ظاهراً ثمود نام قبیله

[۵] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۴۴۸.

یا نام جدّ قبیله ثمود دانسته شده است.

[۶] ثعلبی نیشابوری، احمد بن محمد، قصص الانبیاء، ج۲، ص۱۴۵.

۳ – در منابع تاریخی

چون روایت قرآنی درباره قوم ثمود ما به‌ازای توراتی ندارد، باستان‌شناسانی که به روایات تورات -دست‌کم به عنوان نقطه شروع پژوهش‌های خود‌- متکی بودند، در وجود این قوم تردید کردند.

[۷] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ص۵۸.

[۸] Muz ¤affar-Ud- d ¦ân Nadv ¦â، A geographical history of the Qur، p116.

۳.۱ – در قرآن و تورات

به قوم ثمود ۲۶ بار در قرآن اشاره شده است.

[۹] عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه ثمود.

در قرآن کریم ثمودیان جانشینانِ قوم عاد معرفی شده‌اند.

[۱۰] اعراف/سوره۷، آیه۷۴.

سالم،

[۱۱] سالم، سید عبدالعزیز، تاریخ العرب فی عصر الجاهلیه، ص۷۷.

به نقل از کوسن دو پرسوال، میان ثمودیان و حوریان در تورات

[۱۲] عهد عتیق، کتاب مقدس، سفر پیدایش، باب۱۴، آیه۶.

مشابهتی دیده است.

۳.۲ – در آثار برخی دانشمندان

از سده سیزدهم / نوزدهم به بعد، یافته‌های باستان‌شناسان وجود این قوم را تأیید کرد.
از جمله این یافته‌ها، کتیبه سارگن دوم (حک: ۷۲۲ـ۷۰۵ ق م)، پادشاه آشور، است که در آن از ثمودیان -که منازعاتی با آشوریان داشتند‌- نام برده شده است.

[۱۳] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۴.

[۱۴] Muz ¤affar-Ud- d ¦ân Nadv ¦â، A geographical history of the Qur، p115.

در نوشته‌های بطلمیوس، پلینیوس

[۱۵] Pliny (the Elder)، Natural history، with an English translation، ii، p457.

و دیودوروس نیز به ثمودیان اشاره شده است.

[۱۶] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۵.

۳.۳ – کاوش‌های باستان‌شناسان

نخستین‌بار، دواتی -که در ۱۲۹۳ـ۱۲۹۴/۱۸۷۶ـ۱۸۷۷ از حِجْر (در شمال غربی عربستان) دیدن کرد‌- مهم‌ترین کاوش‌های باستان‌شناسی تمدن ثمودی را انجام داد و سپس اویتینگ، هوبر، فیلبی، ژوسن و سووینیاک کار او را پی گرفتند و به کتیبه‌های کوتاه بسیاری به زبان ثمودی در تَبوک، تَیماء، طائف و مصر دست یافتند که تاریخ نگارش آن‌ها سده‌های چهارم پیش از میلاد تا سوم میلادی است و اغلب درباره موضوعات شخصی یا دینی است.

[۱۷] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۸-۳۲۹.

(ثمودی پیشینه کتیبه‌ها را تا سده هشتم پیش از میلاد عقب می‌برد). یادکرد از ثمودیان در منابع مختلف باستانی، عمدتاً مربوط به فاصله زمانی بین قرن هشتم پیش از میلاد تا قرن دوم میلادی است.

[۱۸] آذرنوش، آذرتاش، نگاهی به تاریخ قوم ثمود، ص۳۴ـ۳۶.

۳.۴ – فاصله زمانی بین عاد و ثمود

میان قوم عاد (۲۴۰۰ ق م) تا ثمود نیز حدودِ پانصد سال فاصله بوده است.

[۱۹] زغلول سعد، عبدالحمید، فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ص۱۱۳.

در برخی از مآخذ به جا مانده از ادوار متأخرتر نیز از اقوام ثمودی یاد شده است.

۳.۵ – ورود ثمود به عرصه تمدن رومی

کتیبه دو زبانه یونانی ـ آرامی متعلق به سده دوم میلادی بیان‌گر ورود این قوم به عرصه فرهنگ و تمدن رومی است.
در همین دوره، هر چند مناسبات امپراتوری روم و اتحادیه قبایل ثمودی را به‌سختی می‌توان پی گرفت، شواهد کافی از دوستی و پیوند نزدیک میان آنان وجود دارد که به‌ویژه در همکاری رومیان در ساختن معبد رَوّافه منعکس شده است. همچنین قرائنی حاکی از نقش ثمودیان به عنوان محافظان کاروان‌های رومی است.

[۲۰] David F. Graf، “The Saracens and the defense of the Arabian frontier”، Bulletin of the American schools of Oriental research، p11-12.

در سده پنجم میلادی نیز، که رومی‌ها شمال عربستان را تصرف کردند، حدود سیصد تن از قوم ثمود در لشکر امپراتوری روم در فلسطین و مصر خدمت می‌کردند و احتمالاً در حمله به نبطیان، رومی‌ها را یاری دادند.

[۲۱] Muz ¤affar-Ud- d ¦ân Nadv ¦â، A geographical history of the Qur، p116.

[۲۲] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۶.

[۲۳] انجمن دانش‌نامه اسلام، دانش‌نامه اسلام، ذیل ثمود.

۴ – دورنمایی از قوم ثمود

قوم ثمود، امّتی از عرب بودند که پس از قوم عاد، به وجود آمدند در قرآن حدود محل سکونت قوم ثمود معیّن نشده، ولی اشاره شده است که آنان خانه‌های خود را در «وادی» از سنگ می‌ساختند.

[۲۴] فجر/سوره۸۹، آیه۹.

و مسکن قوم ثمود در ساحل دریای سرخ نزدیک وادی‌ القری بود،

[۲۵] اصمعی، عبدالملک بن قریب، تاریخ العرب قبل الاسلام، ص۵۸.

[۲۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۱، ص۲۲۶-۲۲۷.

[۲۷] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۳.

سرزمین وادی القُری (بین مکه و شام)

[۲۸] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۱، ص۳۳.

در ناحیه حِجر، (که هم‌اکنون بعضی از آثار آن شهر در میان تخته سنگ‌های عظیم دیده می‌شود) می‌زیستند، و از قبایل مختلف تشکیل شده بودند و هم‌چون قوم عاد در بت‌پرستی، فساد، ظلم و طغیان غوطه‌ور بودند، و در زندگی‌شان جز انحراف و گمراهی، چیز دیگری دیده نمی‌شد.
استرابون این منطقه را اگره، و پلینیوس

[۲۹] Pliny (the Elder)، Natural history، with an English translation، ii، p457.

آن‌را هگره ضبط کرده است.

[۳۰] انجمن دانش‌نامه اسلام، دانش‌نامه اسلام، چذیل «حجر».

[۳۱] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۵.

بطلمیوس حِسْما و حجاز را اقامت‌گاه ثمودیان دانسته است.

[۳۲] David F. Graf، “The Saracens and the defense of the Arabian frontier”، Bulletin of the American schools of Oriental research، p11.

۴.۱ – خانه‌سازی ثمودیان

ثمودیان در ظاهر دارای تمدن پیشرفته و شهرها و آبادی‌های محکم بودند، و از قطعه‌های عظیم سنگ‌های کوهی، ساختمان می‌ساختند، و برای حفظ خود پناهگاه‌های استواری ساخته بودند، و در شهر حِجر دارای امکانات وسیع مادی و تشکیلات پر زرق و برق بودند، از این‌رو آنها را «اصحاب حِجر» می‌نامند. بر بنیاد برخی همانندی‌ها که در قرآن آمده است، «اَصحابُ‌ الْحِجْر» مذکور در آیه ۸۰ سوره حِجْر،

[۳۳] حجر/سوره۱۵، آیه۸۰.

همان قوم ثمود است.

[۳۴] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۱۲۷.

[۳۵] طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۱۸۵.

[۳۶] رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۳۳۹، ذیل آیه.

و به تعبیر قرآن، آنها در کار زندگی دنیایشان آن‌قدر سخت‌کوش بودند که برای خود، خانه‌های امن و امانی در دل کوه‌ها می‌تراشیدند‌.

[۳۷] حجر/سوره۱۵، آیه۸۲.

در این آیه می‌فرماید: «(وَثَمُودَ الَّذِینَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ)»

[۳۸] فجر/سوره۸۹، آیه۹.

که در این آیه از ساختمان‌های قوم ثمود و این‌که آنان این ساختمان‌ها را با بریدن صخره‌ها و سنگ‌های کوه‌ها بنا می‌کردند، یاد شده است. همچنین مفاد این آیه می‌رساند که قوم ثمود در سرزمینی کوهستانی و پر از صخره زندگی می‌کردند.
جواد علی

[۳۹] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۸.

بلندی‌های حجاز و بخشی از اردن امروزی را مسکن آنان دانسته است.

۴.۲ – تمدن پیشرفته

این مطلب نشان‌گر آن است که آنها در یک منطقه کوهستانی می‌زیستند، و دارای تمدن پیشرفته مادی بودند که به آنها امکان می‌داد تا در درون کوه‌ها، خانه‌های امن تهیه کنند، تا در برابر طوفان‌ها و سیل و زلزله، در امان باشند. ولی به‌همان‌ اندازه که دل به دنیا بسته بودند، دل از امور معنوی بریده بودند، و در لجن‌زار تباهی‌ها و ستم‌ها و آلودگی‌های معنوی، غوطه می‌خوردند.
حکومت ملوک‌ الطوایفی، قبیلگی، ملی‌گرایی و تبعیضات نژادی، سرنوشت آنها را تعیین می‌کرد. و بر همین اساس به فساد و تباهی‌ها، دامن می‌زدند، چنان‌که قرآن در توصیف آنها می‌گوید: «(وَکانَ فِی الْمَدِینَهِ تِسْعَهُ رَهْطٍ یفْسِدُونَ فِی الْاَرْضِ وَ لا یصْلِحُونَ)؛

[۴۰] نمل/سوره۲۷، آیه۴۸.

آنها (قوم ثمود) در آن شهر (حِجر) نُه گروهک و قبیله بودند که فساد در زمین می‌کردند، و برای اصلاح خویش اقدام نمی‌نمودند.»‌

۴.۳ – بت‌های ثمودیان

قوم ثمود، دارای هفتاد بت بودند، چندین بت‌کده داشتند، بت‌های بزرگ آنها عبارت بودند از: «لات، عُزّی، منوت (منات) هُبَل و قیس.» این بت‌ها به خصوص، مورد احترام شدید قوم ثمود بودند، آنها را شب و روز می‌پرستیدند، بت‌کده‌ها را به نام آنها نام‌گذاری کرده بودند، هیچ کس حق نداشت که آن بت‌کده‌ها را به عنوان مالکیت تصرّف کند، یا مرده خود را در آنها دفن نماید، اگر کسی تخلف می‌کرد، می‌گفتند: متخلفین مورد لعن هُبَل و منوت دو بت بزرگ قرار خواهند گرفت.

[۴۱] نجّار، عبدالوهّاب، قصص الانبیاء، ص۱۱۰.

۴.۴ – پیامبر ثمودیان

خداوند بنده خالص خود به نام حضرت صالح (علیه‌السّلام) را که از خاندان خود آنها بود، و دارای عقلی کامل، حلمی وسیع و اخلاقی نیک بود، به عنوان پیامبر خدا به سوی آنها فرستاد تا راه را از چاه به ‌آنها نشان دهد، و آنها را از زنجیرهای ذلّت، ‌گمراهی، بت‌پرستی، تبعیضات، قبیله‌گرایی و تباهی‌های دیگر برهاند.

۴.۵ – زیست‌گاه

حِجْر نام سرزمینی بوده که این قوم در آن‌جا می‌زیستند.

[۴۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۱۲۷.

[۴۳] طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۱۸۵.

[۴۴] رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۵۹، ذیل آیه.

این سرزمین در وادی‌ القری میان مدینه و شام قرار داشته است.

[۴۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۱، ذیل «حِجر».

همچنین در این آیات از چگونگی اقامت و زیست قوم ثمود در سرزمین «الحجر»… که ناحیه‌ای کوهستانی و پرصخره و سنگ بود، سخن رفته است. این سرزمین («الحجر»)، اقامت‌گاه ثمودیان، در شمال غربی حجاز و در میان راه قدیمی که مدینه منوره را به سرزمین تبوک ارتباط می‌دهد، قرار دارد.

۴.۶ – امنیت ثمودیان

قوم ثمود در کمال آسودگی و امنیت خاطر، از کوه‌ها خانه می‌تراشیدند. از این آیات دریافت می‌شود که کوه‌ها و دره‌های این سرزمین، از جنس سنگ‌های سست بود و به راحتی تراشیده می‌شد. همچنین مهارت قوم ثمود در تراشیدن کوه‌ها، پیشرفت آنان و به ویژه توانایی‌شان در هنر معماری و مهندسی و نقشه‌کشی ساختمان، در این آیات مشهود است.

۴.۷ – تنعم ثمودیان

قرآن کریم در آیات به آسوده بودن قوم ثمود در سکونت‌گاه‌هاشان و متنعم بودن آنان از زمین‌ها و محصولات کشاورزی و باغی اشاره کرده است. آنان، کشتزارها و باغ‌های خود را از چشمه‌سارهایی که در اختیار داشتند سیراب می‌کردند و بسیاری از محصولات زراعی را به عمل می‌آوردند و به سبب حاصل‌خیزی باغات، به کاشت انواع مختلف درختان میوه به ویژه خرما می‌پرداختند. قرآن کریم در این آیات، شکوفه -یا میوه- درخت خرما را با وصف «هضیم» ستوده است که به معنای نازک، لطیف و زودهضم می‌باشد.

۵ – خصوصیات قوم ثمود

بحث‌های مختلفی درباره قوم ثمود مطرح می‌باشد؛ مثل زبان گویش آنان، دین ‌ و باورهای آن‌ها و غیره.

۵.۱ – زبان و خط

مطالعات محققان درباره زبان و خط ثمودیان هنوز به نتیجه مورد اتفاقی نینجامیده است.

[۴۶] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۸-۳۳۰.

(خط منسوب به قوم ثمود در کتاب المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام آمده است.)

[۴۷] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۷.

به نظر برخی قوم ثمود از عرب‌های اصیل و فصیح‌اند که زبان عربی فصیح را از عاد فرا گرفته بودند و به‌همین زبان تکلم می‌کردند.

۵.۲ – دین

آنان بت‌پرست بودند. نام بت رَضو و بت رضی از بت‌های معروف عرب شمالی، صَلْم از اصنام منطقه تیماء، و دیگر آلهه این مناطق، در کتیبه‌های ثمودی آمده است.

[۴۸] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۸-۳۳۱.

به گفته گراف،

[۴۹] David F. Graf، “The Saracens and the defense of the Arabian frontier”، Bulletin of the American schools of Oriental research، p11.

محراب روّافه عبادت‌گاه مرکزی و محل گردهمایی‌های اتحادیه قبایل ثمودی بود. این محراب همچنین در مسیر جاده تجاری بزرگ نبطی قرار داشت و ارتباط رومی‌ها را با قبایل ثمودی برقرار می‌کرد. نقش صلیب و نام مسیح که در ۴۷۶ میلادی بر یکی از کتیبه‌های ثمودی متعلق به ۲۶۷ میلادی، افزوده شده گواه آن است که مسیحیت در دوره‌ای در میان ایشان رواج داشته است.

[۵۰] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۸.

قوم ثمود از عرب بائده (اعرابی که دورانشان به سر رسیده) بودند، که خداوند متعال نسل آنان را منقرض کرد و هیچ اثر و نشانی از آنان باقی نگذارد.

۵.۳ – حرفه

ثمودیان، چنان‌که از متن گِل‌ نبشته‌ها برمی‌آید، عمدتاً کشاورز بودند و برخی از ایشان، به سبب موقعیت مراکز مسکونی خود در مسیر تجاری شام و مصر، به بازرگانی نیز اشتغال داشتند.

[۵۱] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۳۰.

همچنین حق عبور کاروان‌های تجاری رومی و نبطی از سرزمین‌های تحت اختیار ثمودیان، یکی از مهم‌ترین منابع ثروت ثمودیان بود. ضمناً، متن کتیبه‌های ثمودی بیان‌گر زندگی شبانی در میان ایشان است.

[۵۲] David F. Graf، “The Saracens and the defense of the Arabian frontier”، Bulletin of the American schools of Oriental research، p12.

۶ – مدنیت در قوم ثمود

داستان ثمود در قرآن تا حدی نشانه‌هایی از مدنیت ثمودیان را آشکار می‌کند، از جمله اهمیت آب و چرخه زمانی استفاده از آن، وجود معماری ویژه و متکی بر سنگ، طول عمر و وسعت معیشت آنان و سرانجام سهم زنان در جامعه ثمودی که در تفاسیر متعدد این داستان بر آن تأکید شده است.

[۵۳] ثعلبی نیشابوری، احمد بن محمد، قصص الانبیاء، ص۵۷-۶۲.

[۵۴] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۴۵۰-۴۵۵.

[۵۵] طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۸۱-۱۸۲.

[۵۶] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۲۹۱.

گفته شده که به کارگیری سنگ در ساخت بناها و نیز احداث معابد و آرام‌گاه‌ها در کوه‌ها تحت تأثیر تمدن مصر بر قوم ثمود بوده است.

[۵۷] عزب موسی، محمد، دراسات اسلامیه فی التفسیر و التاریخ، ص۵۹-۶۰.

پیگولوسکایا

[۵۸] اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم ـ ششم میلادی، ص۵۳۳-۵۳۴.

احتمال داده است که ثمودیان از اقوام کوچ‌گری بوده‌اند که به مرحله معیّنی از رشد اجتماعی در نظام قبیله‌ای رسیده بودند. در حالی‌که بنا به نظری، ثمودیان، با توجه به تعدد و پراکندگی و ویژگی‌های متفاوت زبانیِ کتیبه‌های ثمودی، نه یک قبیله بلکه اتحادیه‌ای از قبایل متعدد بوده‌اند.

[۵۹] David F. Graf، “The Saracens and the defense of the Arabian frontier”، Bulletin of the American schools of Oriental research، p11-12.

۷ – بازماندگان قوم ثمود

ظاهراً قوم ثمود در پی بلیه‌ای ناگهانی تقریباً به طور کامل نابود شد.

[۶۰] سورآبادی، عتیق بن محمد، قصص قرآن مجید، ص۸۱.

[۶۱] سالم، سیدعبدالعزیز، تاریخ العرب فی عصر الجاهلیه، ص۷۵.

[۶۲] عزب موسی، محمد، دراسات اسلامیه فی التفسیر و التاریخ، ص۶۷.

بازماندگانِ اندکِ این بلیه از سرزمین حجر گریختند و به مکه،

[۶۳] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۳، ص۴۱.

رمله، سامره و غَزّه

[۶۴] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۳۵.

مهاجرت کردند.

۷.۱ – ثمودیان در فلسطین

مصطفی مراد دباغ

[۶۵] مراد دباغ، مصطفی، القبائل العربیه و سلائلها فی بلادنا فلسطین، ص۲۱-۲۲.

وجود اماکن متعدد با نام صالح پیامبر را در فلسطین، دلیل سکونت بازماندگان ثمود در فلسطین دانسته است.

۷.۲ – نسبت قبائل عرب و ثمود

به عقیده برخی

[۶۶] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۴، ص۴۶۳.

[۶۷] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۴، ص۴۶۵.

قبیله ثقیف از اخلاف ثمود بوده‌اند، اما ابن خلدون

[۶۸] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۲۶.

در صحت این گفته تردید کرده است. به قولی، بنی‌هلال فرزندان قوم ثمودند.

[۶۹] جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۳۲۸.

۸ – عبور سپاه اسلام از ناحیه حجر

روایت شده است که در زمان عزیمت سپاه اسلام از مدینه به تبوک، هنگام عبور از ناحیه حِجر، رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از بیم آن‌که مبادا همراهانش دچار بلایی شوند که به قوم ثمود رسیده بود، دستور داد از آب آن‌جا ننوشند و با حالتی گریان از آن‌جا بگذرند.

[۷۰] ثعلبی نیشابوری، احمد بن محمد، قصص الانبیاء، ص۶۲.

[۷۱] رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۲۸۱-۲۸۲.

۹ – حضرت صالح در قرآن

یکی از پیامبرانی که اسم او در قرآن آمده، حضرت صالح (علیه‌السّلام) است که نامش در قرآن یازده بار ذکر شده است. او از نواده‌های سام بن نوح از قبیله ثمود بود، بعضی سلسله نسب او را چنین ذکر نموده‌اند: «صالح بن عبید بن جابر بن ثمود» و بعضی دیگر او را به عنوان «صالح بن جابر بن ارم بن سام بن نوح» یاد کرده‌اند.

۱۰ – مقبره حضرت صالح

حضرت صالح (علیه‌السّلام) به زبان عربی سخن می‌گفت، و ۲۸۰ سال عمر کرد، قبرش در نجف اشرف یا بین حجرالاسود و مقام ابراهیم (علیه‌السّلام) در کنار کعبه قرار دارد.
(روایت شده: حضرت علی (علیه‌السّلام) در بستر شهادت، به امام حسن (علیه‌السّلام) چنین وصیت کرد: «وقتی که از دنیا رفتم، پیکرم را در پشت این شهر (نجف که پشت شهر کوفه به حساب می‌آمد) در کنار قبر دو برادرم هود و صالح (علیه‌السّلام) به خاک بسپارید.»)

[۷۲] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۱، ص۳۷۹.

۱۱ – ماموریت حضرت صالح

بنابر آیات قرآن، خداوند پیامبری را به نام صالح، که از قوم ثمود بود، برای هدایت قوم ثمود، فرستاده شد تا آنان را از پرستش غیر خدا به یکتاپرستی فرا خواند.

[۷۳] اعراف/سوره۷، آیه۷۳.

[۷۴] هود/سوره۱۱، آیه۶۱.

به نوشته مفسران در تفسیر آیه «(کَذَّبَتْ ثَمُودُ المُرْسَلینَ)»،

[۷۵] شعراء/سوره۲۶، آیه۱۴۱-۱۴۲.

[۷۶] نمل/سوره۲۷، آیه۴۵.

قوم ثمود با تکذیب حضرت صالح، در حقیقت همه فرستادگان الهی را تکذیب کردند.

[۷۷] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۴۸.

[۷۸] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ۳۴۶.

با تلاش‌های شبانه‌روزی حضرت صالح، قوم خود را به سوی خدا و نیکی‌ها دعوت نمود، ولی آن قوم، از او اطاعت نکردند و سرانجام به عذاب سخت الهی گرفتار شدند.

[۷۹] عماد زاده، حسن، تاریخ انبیاء، ص۲۵۲-۲۵۸.

حضرت صالح سومین پیامبری است که پس از نوح (علیه‌السّلام) و هود (علیه‌السّلام) یک تنه بر ضد بت و بت‌پرستی و طاغوت‌های عصرش قیام کرد، و سال‌ها با آنها مبارزه و ستیز نمود.

[۸۰] طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۱۸.

طبق بعضی از روایات، حضرت صالح (علیه‌السّلام) در شانزده سالگی به دعوت قوم به سوی خداپرستی پرداخت، و ۱۲۰ سال آنها را دعوت کرد، ولی جز‌ اندکی، به او ایمان نیاوردند.

[۸۱] عماد زاده، حسن، تاریخ انبیاء، ص۲۶۳.

[۸۲] حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثّقلین، ج۲، ص۴۷.

بر اساس تاریخ‌نگاری مسلمانان، زمان ظهور حضرت صال