توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل عصر امویان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل عصر امویان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل عصر امویان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

بنی‌امیه

مقالات مرتبط: بنی امیه (مقالات مرتبط).

بنی‌امیه تیره‌ای مشهور از قریش، صاحب منصب در حرمین شریفین و موجب حرمت‌شکنی در آن دو هستند. برخاستن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از بنی‌هاشم، رشک و حسادت برخی تیره‌های قریش مانند بنی‌امیه را برانگیخت که موجب شد تا در برابر دعوت رسول خدا واکنشی سخت نشان داده و از هیچ کوششی برای مهار یا انحراف دعوت پیامبر دریغ نکنند؛ این دشمنی بعد از هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه نیز ادامه یافت. مفسران، «شجره ملعونه» در قرآن و نیز برخی آیات دیگر را بر ویژگی‌ها و رفتار و کردار بنی‌امیه تطبیق کرده‌اند.
حکومت بنی‌امیه با خلافت معاویه در سال ۴۱ق آغاز شد و در سال ۱۳۲ق با شکست مروان بن محمد به پایان رسید. در دوران سلطه حدود ۹۰ ساله امویان، ۱۴ تن حکومت کردند. قیام امام حسین (علیه‌السّلام)، شورش ابن زبیر، قیام توابین، قیام مختار، زید بن علی، یحیی بن زید، عبدالله بن معاویه و قیام‌های خوارج، از جمله تلاش‌های سیاسی شیعیان و خوارج بر ضد حکومت امویان بود. سرانجام حکومت بنی‌امیه در سال ۱۳۲ق به پایان رسید.
امویان با بهره‌گیری از فضاهای سیاسی و عبادی حج اهتمام داشتند تا برای کسب مشروعیت دینی، به قوام حکومت خویش بیفزایند. با توجه به خطر جدی حرمین برای امویان، آن‌ها می‌کوشیدند تا با تبدیل مکه و مدینه به مرکز لهو و لعب و بها دادن به رقاصان و کنیزکان آوازه خوان، از قداست حرمین بکاهند. سیاست بنی‌امیه در مدت حکومتشان به کارگیری خویشاوندانشان یا تیره‌های مهم قریش مانند بنی‌مخزوم برای اداره حرمین بود.

فهرست مندرجات

۱ – نسب‌شناسی
۲ – بنی‌امیه پیش از اسلام
۲.۱ – منصب قیادت
۲.۲ – پیمان حلف المطیبین
۲.۳ – روز عز الرکب
۲.۴ – ستیز بنی‌امیه با بنی‌مخزوم
۲.۵ – رقابت بنی‌امیه با بنی‌هاشم
۳ – مناسبات بنی‌امیه با پیامبر
۳.۱ – بنی‌امیه پس از رسالت پیامبر
۳.۲ – مسلمان شدن برخی از بنی‌امیه
۳.۳ – دشمنی بنی‌امیه بعد از هجرت
۳.۴ – بنی‌امیه و غزوه بدر
۳.۵ – بنی‌امیه و غزوه احد و احزاب
۳.۶ – بنی‌امیه و غزوه‌های دیگر
۳.۷ – کارگزاران بنی‌امیه
۳.۸ – فراوانی بنی‌امیه
۴ – بنی‌امیه در قرآن
۵ – بنی‌امیه در دوره خلفای نخستین
۵.۱ – بنی‌امیه و خلافت ابوبکر
۵.۲ – بنی‌امیه و خلافت عمر
۵.۳ – بنی‌امیه و خلافت عثمان
۶ – مناسبات بنی‌امیه با امام علی
۷ – حکومت امویان
۷.۱ – حکام مشهور
۷.۲ – شاخصه‌ها
۷.۳ – پایان حکومت اموی
۸ – امویان و حرمین شریفین
۸.۱ – معاویه
۸.۱.۱ – حج معاویه
۸.۱.۲ – اقدامات معاویه در کعبه
۸.۱.۳ – اقدامات معاویه در مدینه
۸.۲ – یزید
۸.۲.۱ – واقعه حره
۸.۲.۲ – علت واقعه حره
۸.۲.۳ – محاصره مکه
۸.۲.۴ – پایان خلافت آل ابی‌سفیان
۸.۳ – عبدالملک بن مروان
۸.۳.۱ – سرکوب ابن زبیر
۸.۳.۲ – فاجعه محاصره مکه
۸.۳.۳ – بازسازی کعبه
۸.۳.۴ – اقدامات عبدالملک در سیل مکه
۸.۳.۵ – کارگزاران عبدالملک
۸.۴ – ولید بن عبدالملک
۸.۴.۱ – اقدامات ولید در مکه
۸.۴.۲ – اقدامات ولید در مدینه
۸.۴.۳ – حج‌گزاری ولید
۸.۵ – سلیمان بن عبدالملک
۸.۶ – عمر بن عبدالعزیز
۸.۷ – دیگر خلفای اموی
۹ – فهرست منابع
۱۰ – پانویس
۱۱ – منبع

۱ – نسب‌شناسی

بنی‌امیه تیره‌ای ثروتمند، قدرتمند، پر جمعیت و دارای نفوذ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بسیار در آستانه ظهور اسلام در مکه و سپس در جهان اسلام بودند و جز چند سال، در طول حکومتشان (۴۱ق-۱۳۲ق) بر حرمین تسلط داشتند؛ بنی‌امیه از نسل امیه بن عبدشمس بن عبدمناف بن قصی هستند

[۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۵، ص۱.

[۲] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۷۴.

که نسبشان به عبدمناف جد سوم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌رسد.

[۳] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۷۲-۷۴.

[۴] هروی، ابن سلام، النسب، ص۱۹۸-۱۹۹.

از میان فرزندان عبدشمس، یعنی امیه اکبر، امیه اصغر، نوفل، عبدامیه، حبیب، ربیعه، عبدالعزی و عبدالله، نسل امیه اکبر به بنی‌امیه شهرت دارند.

[۵] هروی، ابن سلام، النسب، ص۱۹۸-۱۹۹.

[۶] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۷۸.

افزون بر قریش، میان عرب قحطانی نیز تیره‌ای با نام بنی‌امیه بن زید بن قیس از زیر مجموعه‌های اوس یافت می‌شود

[۷] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۴۷۱.

[۸] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۴۶.

که البته غیر مشهورند. بر پایه گزارشی، امیه برده‌ای رومی بود که عبدشمس با ملحق ساختن او به خود، وی را فرزند خویش خواند.

[۹] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۶.

[۱۰] ابن کثیر، ابوالفداء، البدایه و النهایه، ج۸، ص۲۱.

[۱۱] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۳۳.

برخی این سخن امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام): «لیس الصریح کاللصیق؛

[۱۲] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۷۵، خطبه۱۷.

[۱۳] سید رضی، محمد، نهج‌البلاغه، ص۳۷۵، خطبه۱۷.

پاکیزه‌ نسب مانند چسبیده شده نیست» را مؤید همین مطلب می‌دانند. امام این سخن را در پاسخ نامه معاویه نوشت که افتخار می‌کرد از فرزندان عبدمناف است.

[۱۴] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۳۳، ص۱۰۷، مؤسسهالوفاء.

درباره فساد اخلاقی امیه، در منابع گزارشی بازتاب یافته است. بر پایه گزارشی، او همسرش را به ازدواج پسرش ابوعمرو در آورد که عقبه بن ابی‌معیط بن امیه نتیجه آن ازدواج بود.

[۱۵] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۱۰۰.

[۱۶] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۳۱۸-۳۱۹.

فرزندان امیه به دو گروه «عنابس» و «اعیاص» تقسیم شده‌اند. حرب، ابوحرب، سفیان، ابوسفیان

[۱۷] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۱۴۰.

[۱۸] ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب، ص۳۸.

[۱۹] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۴۲-۴۳.

و بر پایه گزارشی، عمرو و ابوعمرو

[۲۰] هروی، ابن سلام، النسب، ص۱۹۹.

[۲۱] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۷۸.

[۲۲] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۶، ص۲۸۲، «عموس».

به سبب مقاومتشان در نبرد عُکاظ، از جنگ‌های فجار، به عنابس (جمع عنبسه به معنای شیر) شناخته می‌شدند.

[۲۳] ابن عبد ربه، شهاب‌الدین، العقد الفرید، ج۳، ص۳۱۶.

[۲۴] ابن اثیر، عزالدین، الکامل، ج۱، ص۵۳۲.

از میان عنابس، تنها نسل حرب ادامه یافت.

[۲۵] ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب، ص۴۹.

[۲۶] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۱۴۰.

معاویه بن ابی‌سفیان و جانشینانش، یزید و معاویه بن یزید، که از سال ۴۱ تا ۶۴ ق بر جهان اسلام حکومت کردند، از عنابس

[۲۷] ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب، ص۴۹.

و به «آل ابی‌سفیان» مشهور بودند. عنابس بعدها به زیر مجموعه‌هایی تقسیم شدند. تیره‌های بنوابان بن عثمان، بنوحیدر بن ولید، و بنوخالد بن یزید بن معاویه از آن جمله هستند.

[۲۸] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱.

[۲۹] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۲۲.

[۳۰] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۲۹.

[۳۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۹۱.

عاص (عاصی)، ابوالعاص (ابوالعاصی)، عیص (عیصی)، ابوالعیص و عویص به دلیل تشابه در نام، به اعیاص شهرت یافتند.

[۳۲] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۷۳-۷۴.

[۳۳] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۷۸.

از عیص

[۳۴] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۷۴.

و عویص نسلی باقی نماند.

[۳۵] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۷۸.

شاخه مروانیان بنی‌امیه که از سال ۶۴ تا ۱۳۲ق حکومت کردند، از اعیاص بودند.

[۳۶] هروی، ابن سلام، النسب، ص۱۹۹.

[۳۷] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۸، ص۵۴، «عیص».

۲ – بنی‌امیه پیش از اسلام

آن‌ها به سبب سکونت در پیرامون کعبه، از قریش بطائح بودند؛ در برابر قریش ظواهر که در اطراف مکه سکونت داشتند.

[۳۸] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۶۷.

[۳۹] مسعودی، ابی‌الحسن بن علی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۲.

بنی‌امیه تا آستانه ظهور اسلام به عنوان بنی‌ عبدشمس (عَبشَمی) شناخته می‌شدند

[۴۰] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۱۱۴، «شمس».

[۴۱] فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۲، ص۲۲۴، «شئس».

و هنوز هویت مستقل نیافته بودند. آن‌ها در دوران جاهلی، از تاجران و توانگران قریش بودند. عبدشمس، جد بزرگ آنان، عامل پیمان تجارت قریش با حبشه

[۴۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۱، دار الکتب العلمیه.

[۴۳] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۶۳.

[۴۴] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۴.

یا عراق

[۴۵] بلنسی، محمد بن علی، مبهمات القرآن، ج۲، ص۷۴۶.

و در زمره اصحاب ایلاف بود.

[۴۶] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۶۲-۱۶۳.

[۴۷] قرطبی، شمس‌الدین، تفسیر قرطبی، ج۲۰، ص۲۰۴.

[۴۸] بلنسی، محمد بن علی، مبهمات القرآن، ج۲، ص۷۴۵.

ابوسفیان (صخر) پسر حرب نیز در آستانه ظهور اسلام به عنوان رئیس کاروان‌های تجاری قریش با شام داد و ستد داشت.

[۴۹] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۱، ص۱۰۹.

[۵۰] دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۵۷۵.

[۵۱] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۷۷.

۲.۱ – منصب قیادت

بنی‌امیه از میان مناصب مکه، قیادت (فرماندهی در نبردها و کاروان‌های تجارت) را که به دست قصی بن کلاب، جد چهارم پیامبر، در کنار برخی دیگر از مناصب پدید آمده بود، پس از عبدشمس و امیه به صورت موروثی در اختیار داشتند.

[۵۲] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۱، ص۱۰۹.

[۵۳] ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲، دار احیاء التراث العربی.

حرب بن امیه در نبرد فجار، فرمانده سپاه قریش بود.

[۵۴] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۱، ص۱۰۹.

پس از او فرزندش ابوسفیان عهده‌دار این منصب شد.

[۵۵] ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲، دار احیاء التراث العربی.

حرب و ابوسفیان از داوران قریش شمرده شده‌اند.

[۵۶] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۳۲.

از دیگر شخصیت‌های معروف آن‌ها در این عصر، ابواُحیحه سعید بن عاص بن امیه است که وی را از دشمنان سرسخت پیامبر و از استهزاء کنندگان او برشمرده‌اند.

[۵۷] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۶۵.

[۵۸] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۱۲۰.

[۵۹] تستری، محمدتقی، بهج الصباغه، ج۲، ص۲۱۲.

۲.۲ – پیمان حلف المطیبین

بنی‌امیه به عنوان بخشی از بنی‌عبدمناف در درگیری این تیره با بنی‌عبدالدار و هم‌پیمانانشان برای تصدی مناصب کعبه که به انعقاد پیمان حلف المطیبین انجامید، حضور داشتند.

[۶۰] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۳۳.

[۶۱] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۸.

[۶۲] علی، جواد، المفصل، ج۷، ص۶۱.

از رقابت و فخرفروشی بنی‌عبدمناف با بنی‌سهم، از تیره‌های قریش، درباره شمار جمعیت تیره‌هایشان یاد شده و نزول سوره تکاثر را مربوط به این رویداد دانسته‌اند.

[۶۳] واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۴۶۴.

[۶۴] طبرسی، ابومنصور، مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۱.

[۶۵] بغوی، بومحمد، تفسیر بغوی، ج۵، ص۲۹۸.

۲.۳ – روز عز الرکب

منابع از ستیز میان امیه و بنی‌زهره به سبب چشم‌چرانی امیه نسبت به کنیزان وهب بن عبدمناف یاد کرده‌اند و آورده‌اند که بنی‌عبدمناف که از رقیبشان قدرتمندتر بودند، تصمیم گرفتند که بنی‌زهره را از مکه بیرون کنند. این تصمیم با مخالفت بنی‌سهم، از تیره‌های قریش و خویشاوند بنی‌زهره، به نتیجه نرسید.

[۶۶] مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۵۰.

از این روز با نام «یوم عِزّ الرَکب» (روز صلح) یاد شده است.

[۶۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۷۱-۲۷۲.

۲.۴ – ستیز بنی‌امیه با بنی‌مخزوم

نیز منابع از ستیز بنی‌امیه با بنی‌مخزوم، از دیگر شاخه‌های پر نفوذ قریش، گزارشی کوتاه و مبهم ارائه کرده‌اند. بر این اساس، فردی از کِنانه، هم‌پیمان مخزومی‌ها، با فردی از بنی‌زبید، هم‌پیمان بنی‌امیه، به تفاخر پرداختند. سپس گروهی از دو طرف همراه هم‌پیمانان خود کنار حِجر اسماعیل گرد آمدند و برتری خود را به رخ یکدیگر کشیدند. با اوج گرفتن ستیز، برای داوری نزد یکی از کاهنان به نام سطیح رفتند و او به سود بنی‌مخزوم حکم کرد.

[۶۸] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۱۰۶-۱۰۴.

از ستیز بنی‌امیه با بنی‌عدی بن کعب نیز گزارشی در دست است.

[۶۹] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۹۴.

۲.۵ – رقابت بنی‌امیه با بنی‌هاشم

رقابت بنی‌امیه با بنی‌هاشم از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین رخدادهای این خاندان است که ریشه آن به رقابت امیه، سر سلسله این خاندان، با‌ هاشم بازمی‌گردد. امیه که گویا به سبب کوشش‌های شایسته عمویش‌ هاشم در منصب سقایت و رفادت، به منزلت اجتماعی والای او رشک می‌برد،

[۷۰] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۹۷.

[۷۱] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۳.

[۷۲] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۲، ص۲۱۲.

در رقابت با او تلاش‌هایی چون اطعام حاجیان انجام داد. سرانجام آن دو اختلاف خود را نزد کاهنی از خزاعه برای داوری بردند و تعهد سپردند تا در صورت محکومیت ۵۰ شتر را در مکه نحر نمایند و مردم را اطعام کنند و نیز ۱۰ سال از آن شهر بیرون روند.

[۷۳] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۲، دار الکتب العلمیه.

[۷۴] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۲، ص۲۱۲-۲۱۳.

با داوری کاهن به نفع‌ هاشم، امیه به شام تبعید شد.

[۷۵] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۲، دار الکتب العلمیه.

[۷۶] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۳.

[۷۷] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۲، ص۲۱۳.

شماری از پژوهشگران این گزارش را به افسانه تشبیه و آن را انکار کرده و عدم گزارش آن از سوی تاریخ‌نگارانی چون یعقوبی، ابن هشام و مسعودی را دلیل جعلی بودن آن دانسته‌اند.

[۷۸] نک: زرگری نژاد، غلام‌حسین، تاریخ صدر اسلام، ص۹۵.

همانند این گزارش درباره رقابت و حسادت حرب بن امیه به عبدالمطلب و محکومیت حرب در داوری میان آن دو نیز در دست است.

[۷۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۷۳.

[۸۰] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۹.

[۸۱] طبری، این جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۳.

بر پایه گزارشی، عبدشمس با‌ هاشم، جد اعلای پیامبر، همزاد بود و هنگام تولد، انگشت یکی بر پیشانی دیگر چسبیده بود. هنگام جداسازی آن دو، خون جاری شد

[۸۲] طبری، این جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۲.

و این زمینه دشمنی میان فرزندان آن‌ها را فراهم آورد.

[۸۳] نک:مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۴۷.

بنی‌امیه در درگیری‌ها و اختلافات میان خاندان‌های بنی‌عبدمناف از پشتیبانی بنی‌نوفل بن عبدمناف

[۸۴] طبری، این جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۴۷-۲۴۹.

و نیز برخی از بنی‌عبدشمس، هم‌پیمان بنی‌امیه، مانند عتبه و شیبه فرزندان ربیعه بن عبدشمس برخوردار بودند.

[۸۵] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۶۰.

در برابر، بنی‌مطلب بن عبدمناف کنار بنی‌هاشم قرار داشتند. در محاصره اقتصادی مسلمانان در شعب ابی‌طالب چنین آرایشی مشاهده می‌شد.

[۸۶] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۱.

بنی‌امیه به رغم روابط خصومت‌آمیز و رقابت با بنی‌هاشم، گاه پیوندهایی با بنی‌هاشم داشتند. ازدواج‌ ام جمیل خواهر ابوسفیان با ابولهب عموی پیامبر از آن جمله است.

[۸۷] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸.

[۸۸] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۴۰-۴۱، دار الکتب العلمیه.

[۸۹] مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۶۱.

۳ – مناسبات بنی‌امیه با پیامبر

برخاستن پیامبر از بنی‌هاشم، رشک برخی تیره‌های قریش مانند بنی‌امیه و بنی‌مخزوم را برانگیخت؛ زیرا آن‌ها بعثت پیامبر را سبب برتری موقعیت بنی‌هاشم ارزیابی کردند و بر پایه تعصب قبیله‌ای و از سر حسادت و رقابت، به رهبری ابوسفیان که در آن هنگام بزرگ بنی‌امیه به شمار می‌آمد، در برابر دعوت رسول خدا واکنشی سخت نشان دادند. رد پای سران بنی‌امیه را در بیشتر کوشش‌های قریش بر ضد پیامبر می‌توان یافت.

۳.۱ – بنی‌امیه پس از رسالت پیامبر

پس از آغاز رسالت وی، آن‌ها با همراهی دیگر قریش از هیچ کوششی برای مهار یا انحراف دعوت پیامبر فروگذار نکردند. گفت‌وگو با ابوطالب برای بازداشتن رسول خدا از دعوت خود،

[۹۰] طبری، ابن جریر، جامع البیان، ج۷، ص۲۶۵.

[۹۱] واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۴۴.

[۹۲] رازی، ابوالفتوح، روض الجنان، ج۷، ص۲۹۷-۲۹۸.

پیشگیری از طواف مسلمانان،

[۹۳] سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، ج۶، ص۴۰-۴۳.

محاصره اقتصادی بنی‌هاشم و مسلمانان در شعب ابی‌طالب

[۹۴] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۳۷۶.

[۹۵] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۲۹.

و توطئه قتل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)

[۹۶] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۴۸۰-۴۸۱.

[۹۷] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۷۰-۳۷۲.

از این کوشش‌ها است؛ نام برخی از بنی‌امیه میان مقتسمین (بازدارندگان حاجیان از دیدار با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)

[۹۸] طبرسی، ابومنصور، مجمع البیان، ج۶، ص۵۴۹.

[۹۹] قرطبی، شمس‌الدین، تفسیر قرطبی، ج۱۰، ص۵۸.

مانند حنظله بن ابی‌سفیان و هم‌پیمانانشان به چشم می‌خورد.

[۱۰۰] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۶۰.

از میان امویان، ابوسفیان، عقبه بن ابی‌معیط، ابواُحیحه، معاویه بن مغیره بن ابی‌العاص (ازمقتولان پس از غزوه احد)،

[۱۰۱] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۲۴۲.

[۱۰۲] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۷۸.

[۱۰۳] ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابه، ج۶، ص۲۹۳.

مروان و پدرش حکم بن ابی‌العاص (تبعیدی رسول خدا به طائف)

[۱۰۴] مروزی، نعیم بن حماد، الفتن، ص۷۲.

و نیز‌ ام جمیل خواهر ابوسفیان

[۱۰۵] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۳۵۵.

از سرسخت‌ترین دشمنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند. بر پایه گزارشی، رسول خدا بنی‌امیه را از بدترین و شرورترین عرب

[۱۰۶] صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج۱۰، ص۱۲۳.

[۱۰۷] قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، ج۲، ص۷۶.

[۱۰۸] علوی، سید محمد بن عقیل، النصائح الکافیه، ص۱۳۹.

و دشمن‌ترین آن‌ها در برابر بنی‌هاشم معرفی کرد.

[۱۰۹] حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، المستدرک، ج۴، ص۵۳۴، دار الکتب العلمیه.

[۱۱۰] قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، ج۲، ص۴۶۹.

[۱۱۱] صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج۱۰، ص۱۵۲.

۳.۲ – مسلمان شدن برخی از بنی‌امیه

به رغم مواضع ستیزآمیز بنی‌امیه با رسول خدا، چند تن از آنان در سال‌های نخست دعوت پیامبر مسلمان شدند. خالد از پیشگامان در اسلام و از کاتبان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)

[۱۱۲] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳.

[۱۱۳] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۷.

و عمرو فرزندان سعید بن عاص،

[۱۱۴] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۷۵-۷۶، دار العمیه.

[۱۱۵] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۶، ص۱۲۹.

[۱۱۶] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴۶، ص۲۴.

ابوحذیفه بن عتبه،

[۱۱۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۹، ص۳۶۸-۳۶۹.

[۱۱۸] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۳۱.

[۱۱۹] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۳۱.

عثمان بن عفان و‌ ام حبیبه دختر ابوسفیان، از همسران پیامبر، از آن جمله هستند.

[۱۲۰] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۳۲۳.

[۱۲۱] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۰۵.

اینان و برخی هم‌پیمانانشان مانند بنی‌جحش به حبشه هجرت کردند.

[۱۲۲] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۳۲۴.

ام کلثوم دختر عقبه بن ابی‌معیط نیز پس از حدیبیه (۶ق-۷ق) به مدینه هجرت کرد.

[۱۲۳] عصفری، خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۵۲.

[۱۲۴] نمیری بصری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۲، ص۴۹۴.

[۱۲۵] ابن سید الناس، محمد بن عبدالله، عیون الاثر، ج۲، ص۱۲۳.

۳.۳ – دشمنی بنی‌امیه بعد از هجرت

دشمنی بنی‌امیه در پی هجرت پیامبر به یثرب ادامه یافت. آن‌ها پس از پیمان عقبه دوم (۱۳ بعثت) و هجرت مسلمانان به آن شهر، اموال بنی‌جحش از هم‌پیمانان خود را مصادره کردند.

[۱۲۶] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۳۴۶.

[۱۲۷] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۲، ص۲۴۵.

[۱۲۸] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۲۳۸.

ابوسفیان رئیس بنی‌امیه نیز با ارسال نامه‌ای به یثرب، انصار را به سبب پناه دادن به رسول خدا نکوهش کرد.

[۱۲۹] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۲۷۱.

نقشه ترور رسول خدا از سوی ابوسفیان پس از غزوه بنی‌نضیر (۴ق) از دیگر کوشش‌های آن‌ها بود که به نتیجه نرسید.

[۱۳۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۷۲.

[۱۳۱] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴۵، ص۴۲۶.

[۱۳۲] ابن کثیر، ابوالفداء، البدایه و النهایه، ج۴، ص۶۹، دار الفکر.

۳.۴ – بنی‌امیه و غزوه بدر

بنی‌امیه در دوره مدنی پیامبر، در همه توطئه‌ها و کوشش‌های نظامی و سیاسی بر ضد او میدان‌دار بودند. ابوسفیان رهبری و فرماندهی قریش را جز در نبرد بدر (۲ق) که وی به عنوان رئیس کاروان تجاری قریش به شام غایب بود، بر عهده داشت.

[۱۳۳] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۴۴۰.

[۱۳۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۵، ص۱۱-۱۲.

در این غزوه نیز که در غیاب ابوسفیان رخ داد، کسانی از بنی‌عبدشمس و بنی‌امیه و هم‌پیمانانشان شرکت داشتند

[۱۳۵] ابن ابی‌عاصم، ابوبکراحمد بن عمرو، الآحاد و المثانی، ج۱، ص۲۶۲.

و چند تن از آن‌ها مانند حنظله بن ابی‌سفیان،

[۱۳۶] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۵۲۵.

[۱۳۷] مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۱، ص۶۹.

عقبه بن ابی‌معیط،

[۱۳۸] مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۵۱.

عتبه و شیبه فرزندان ربیعه، ولید بن عتبه، و نیز عاص و عبیده پسران سعید بن عاص

[۱۳۹] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۶، ص۱۲۹.

[۱۴۰] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۹۹.

به قتل رسیدند و ۱۲ تن از آنان از جمله عمرو بن ابی‌سفیان

[۱۴۱] ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابه، ج۱، ص۲۲۷.

[۱۴۲] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۰۰.

و حارث بن ابی‌وجزه

[۱۴۳] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۵۳۲.

و ابوالعاص بن ربیع عبشمی

[۱۴۴] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۴۷۷.

به اسارت درآمدند.

[۱۴۵] صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج۱۱، ص۳۰.

ابن هشام اسیران هم‌پیمان او را هفت تن یاد کرده است.

[۱۴۶] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۵۳۳.

این نبرد دشمنی بنی‌امیه با بنی‌هاشم را از این رو که برخی از آن‌ها به دست امام علی (علیه‌السّلام) کشته شده بودند، شدت بخشید و کینه آن‌ها تا زمان‌های بعد نیز باقی ماند.

۳.۵ – بنی‌امیه و غزوه احد و احزاب

پس از غزوه بدر، روابط بنی‌امیه با پیامبر وارد مرحله‌ای تازه‌ای شد؛ زیرا کشته شدن بزرگانی از بنی‌مخزوم و بنی‌عبدشمس و برخی دیگر از تیره‌های قریش، به ابوسفیان این امکان را داد تا افزون بر رهبری بنی‌امیه، به رهبری قریش هم برسد.

[۱۴۷] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۳۴.

[۱۴۸] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹.

وی به عنوان وارث منصب قیادت، در نبردهایی بزرگ مانند اُحد

[۱۴۹] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۸.

[۱۵۰] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۷.

[۱۵۱] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹.

و احزاب

[۱۵۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۰.

[۱۵۳] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۵۰.

[۱۵۴] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹.

هدایت سپاه قریش را بر عهده داشت. همسر او هند دختر عتبه در نبرد احد نقشی مهم در به شهادت رساندن حمزه عموی پیامبر ایفا کرد. بر پایه سخنی، یکی از امویان مدعی به شهادت رساندن او بود.

[۱۵۵] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۱۰۷.

گفته‌اند معاویه بن مغیره بن ابی‌العاص اموی جسد حمزه را مُثْله کرد.

[۱۵۶] مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۶۰.

۳.۶ – بنی‌امیه و غزوه‌های دیگر

ابوسفیان بزرگ امویان که نقش اصلی را در فرماندهی احزاب (۵ق) داشت، پس از ناکامی در آن نبرد

[۱۵۷] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۲۱۵.

[۱۵۸] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، ص۲۱۶.

به ناچار همراه قریش تن به مصالحه با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در غزوه حدیبیه (۶ق) داد.

[۱۵۹] نک:ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۷۲-۷۴، دار العلمیه.

[۱۶۰] ابن کثیر، ابوالفداء، البدایه و النهایه، ج۴، ص۱۶۴-۱۶۵، دار الفکر.

پس از نقض این پیمان از سوی قریش، ابوسفیان تلاش‌هایی از جمله سفر به مدینه، برای تجدید پیمان با رسول خدا به کار بست. بی‌نتیجه ماندن این کوشش‌ها به فتح مکه به سال هشتم ق انجامید.

[۱۶۱] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۳۹۷.

پیامبر در این غزوه با توجه به نفوذ ابوسفیان، خانه او را از مکان‌هایی خواند که مردم با پناهنده شدن به آن‌ها، در امان خواهند بود.

[۱۶۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۰۳.

[۱۶۳] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۲، ص۲۳۵-۲۳۶.

[۱۶۴] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۷۹.

نیز درباره بنی‌امیه گذشت فراوان نشان داد و با صدور فرمان عفو عمومی، قریش از جمله بنی‌امیه را با عنوان «طُلَقاء» (آزاد شدگان) مخاطب ساخت.

[۱۶۵] ابن حبان، محمد، الثقات، ج۲، ص۵۶.

[۱۶۶] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۳، ص۶۱.

[۱۶۷] ابن کثیر، ابوالفداء، البدایه و النهایه، ج۴، ص۳۰۱، دار الفکر.

بدین ترتیب، بنی‌امیه پس از ۲۱ سال موضع‌گیری ستیزآمیز بر ضد پیامبر، با او بیعت کردند و مسلمان شدند؛ بنی‌امیه در غزوه‌های حُنین و طائف

[۱۶۸] ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۴۸۶.

[۱۶۹] مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۱، ص۱۴۵.

که پس از فتح مکه انجام شد، حضور داشتند. در نبرد حُنین، پیامبر به چند تن از چهره‌های اموی مانند ابوسفیان و پسرانش یزید و معاویه،

[۱۷۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۵.

طُلیق بن سفیان بن امیه و فرزندش حکیم بن طلیق

[۱۷۱] هروی، ابن سلام، النسب، ص۲۰۱.

[۱۷۲] ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ص۷۹.

و خالد بن اسید، غنایمی برای تالیف قلوب آن‌ها بخشید. از این رو، آن‌ها را در شمار «مؤلفه قلوبهم» دانسته‌اند.

[۱۷۳] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۳، ص۹۴۴.

[۱۷۴] بن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۴۹۸.

[۱۷۵] عصفری، خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۵۵.

۳.۷ – کارگزاران بنی‌امیه

پیامبر از میان بنی‌امیه افرادی را به عنوان کارگزار خود در شهرها و مناطق گوناگون برگزید. عتاب بن اسید (۸ق-۱۰ق) در مکه،

[۱۷۶] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۲.

[۱۷۷] بلاذری، احمد بن یحیی، الانساب، ج۹، ص۲۱۳.

[۱۷۸] ابن خلدون، عبدالحمید، تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۶۸.

عمرو بن سعید بن عاص در وادی القری

[۱۷۹] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۶.

[۱۸۰] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴۶، ص۲۴-۲۵.

و پسرانش ابان و خالد بن سعید در مناطقی از یمن

[۱۸۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ۵۲۹.

[۱۸۲] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۲.

[۱۸۳] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۳، ص۳۸۸.

یا بحرین

[۱۸۴] مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۷۴.

[۱۸۵] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۶، ص۱۳۷.

و ابوسفیان به عنوان مامور گردآوری خراج نجران، از آن جمله هستند.

[۱۸۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۵۲۹.

[۱۸۷] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۱۲۶.

[۱۸۸] ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابه، ج۲، ص۳۹۲.

۳.۸ – فراوانی بنی‌امیه

پس از فتح مکه، برخی از بنی‌امیه به مدینه مهاجرت کردند. در پایان خلافت عثمان (حک: ۲۳ق-۳۵ق) که خود از امویان بود، شمار بنی‌امیه با موالی او در این شهر حدود ۱۰۰۰ تن دانسته شده است.

[۱۸۹] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۶، ص۱۲.

با گسترش فتوحات، بنی‌امیه افزون بر شام، محل حکمرانی یزید بن ابی‌سفیان و برادرش معاویه و جانشینان وی،

[۱۹۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۷۲، دار العلمیه.

[۱۹۱] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۶.

[۱۹۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۵.

[۱۹۳] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۱۳۵.

در عراق

[۱۹۴] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۳۹۵.

و مناطقی از شمال آفریقا

[۱۹۵] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۱۵۵.

[۱۹۶] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۰۹۴.

[۱۹۷] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۴۳.

نیز حضور یافتند. از دومین نیمه سده دوم ق یکی از مراکز عمده گرد آمدن آن‌ها‌ اندلس بود. امویان در آنجا حکومتی تاسیس کردند که نزدیک به سه سده پابرجا بود.

[۱۹۸] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۱۵۵.

[۱۹۹] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۵۵، ص۸۰.

[۲۰۰] کحاله، عمر، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۴۳.

۴ – بنی‌امیه در قرآن

مفسران آیاتی از قرآن را بر ویژگی‌ها و رفتار و کردار بنی‌امیه تطبیق کرده یا آن‌ها را سبب نزول این آیات دانسته‌اند. این آیات هم مکی و هم مدنی هستند.

[۲۰۱] اسراء/سوره۱۷، آیه۶۰.

[۲۰۲] نک: مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائره المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۱۳۲-۱۵۷.

«شجره ملعونه» در آیه ۶۰ سوره اسراء

[۲۰۳] رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۳۶۱.

[۲۰۴] سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، ج۵، ص۳۰۸-۳۰۹.

[۲۰۵] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۹۷.

و «لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ» در آیه ۳ سوره قدر

[۲۰۶] قدر/سوره۹۷، آیه۳.

که بر طول مدت حکومت بنی‌امیه تطبیق شده،

[۲۰۷] ابن کثیر، ابوالفداء، تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۵۶۶.

[۲۰۸] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۵۷.

از آن جمله هستند. البته برخی آیات را تنها درباره بعضی از بنی‌امیه مانند ابوسفیان دانسته‌اند؛ چنان‌که در سبب نزول افزون بر ۲۵ آیه از او یاد شده که همه آن‌ها بر نقش منفی وی در برابر پیامبر تاکید دارند. درباره حکم بن ابی‌العاص اموی نیز آیاتی نازل شده است.

[۲۰۹] طبرسی، ابومنصور، مجمع البیان، ج۷، ص۲۳۶.

[۲۱۰] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۸، ص۶۲-۶۳.

افزون بر آیات، روایاتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره بنی‌امیه همانند «ویل لبنی‌امیه»

[۲۱۱] نمیری بصری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۲، ص۶۰۰.

[۲۱۲] ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابه، ج۱، ص۵۲۸.

[۲۱۳] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰۴.

[۲۱۴] قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، ج۲، ص۸۴.

گزارش شده که زمان صدور آن به طور دقیق روشن نیست. اگر این سخنان پیش از اسلام آوردن آن‌ها باشد، تاییدی بر دشمنی پیشین آن‌ها با رسول خدا است. این احتمال نیز وجود دارد که پیشگویی او درباره رفتار بنی‌امیه در زمان‌های بعد باشد، چنان که این سخن حضرت را می‌توان ناظر بر عملکرد بنی‌امیه در دوره‌های پسین دانست: «هرگاه فرزندان ابوالعاص به شمار ۳۰ یا ۴۰ تن برسند، سرزمین‌های خدا را چون مِلْک شخصی زیر فرمان و بندگان خدا را چاکران و دین خدا را به دغل‌بازی خواهند گرفت.»

[۲۱۵] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر، ج۲، ص۱۳۵.

[۲۱۶] حاکم، ابوعبدالله، المستدرک، ج۴، ص۵۲۶.

[۲۱۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۸، ص۱۲۶.

۵ – بنی‌امیه در دوره خلفای نخستین

اکنون به بررسی عملکرد و جایگاه بنی‌امیه در دوران خلفای نخستین می‌پردازیم:

۵.۱ – بنی‌امیه و خلافت ابوبکر

ابوسفیان پس از خلافت یافتن ابوبکر، به مخالفت با او پرداخت و به امام علی (علیه‌السّلام) پیشنهاد مخالفت بر ضد وی را داد و به پشتیبانی بنی‌امیه و قریش از او و تامین منابع مالی و نیروی انسانی تعهد سپرد؛ اما آگاهی امام از نیّت سوء او

[۲۱۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۵۸۸.

[۲۱۹] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۳، ص۲۰۹.

این توطئه را ناکام گذاشت. ابوبکر با پیشنهاد عمر که خطر ابوسفیان را گوشزد کرد، با بخشیدن زکات نجران به ابوسفیان که خود وی گرد آورده بود، او را با خود همراه کرد.

[۲۲۰] ابن عبد ربه، شهاب‌الدین، العقد الفرید، ج۵، ص۱۱.

[۲۲۱] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۴.

به‌ کارگیری یزید بن ابی‌سفیان به عنوان فرمانده بخشی از سپاه مسلمانان در شامات

[۲۲۲] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۱۳۴.

[۲۲۳] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۳، ص۳۸۷.

و نیز کاتب قرار دادن عثمان از چهره‌های اموی در خلافت ابوبکر

[۲۲۴] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۳۹، ص۱۸۵.

[۲۲۵] بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، ص۳۷۷.

را می‌توان از امتیازهای کسب شده بنی‌امیه برای همکاری با دستگاه خلافت به شمار آورد.

۵.۲ – بنی‌امیه و خلافت عمر

بنی‌امیه در خلافت عمر دارای منزلت بودند؛ چنان‌که دو تن از فرزندان ابوسفیان در شمار کارگزاران او قرار داشتند. پس از مرگ یزید بن ابی‌سفیان، به جای او برادرش معاویه امیر شامات شد

[۲۲۶] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۱۶۶-۱۶۷.

[۲۲۷] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۵۹، ص۱۱۱.

و این موجب گشت تا بنی‌امیه موقعیت خود را در بخشی از حاکمیت استوار کنند. توجه ویژه عمر به معاویه سبب شد تا وی بعدها تسلط خود بر مردم را برآمده از منزلتش نزد این خلیفه معرفی کند.

[۲۲۸] نک:بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۵، ص۱۷.

عمر به رغم مشاطره اموال کارگزارانش،

[۲۲۹] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۵۷.

از معاویه بازخواست نکرد. از این رو، به نظر می‌رسد عمر در دوران خلافتش نتوانست یا نخواست با استبداد و فزون‌خواهی معاویه رویارویی کند. بدین‌سان، وی زمینه را برای حکومت امویان فراهم ساخت.

۵.۳ – بنی‌امیه و خلافت عثمان

خلیفه دوم به رغم آگاهی از تمایلات قبیله‌ای عثمان و هراس در این زمینه، وی را از اعضای شورای شش نفره خلافت قرار داد.

[۲۳۰] نمیری بصری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۳، ص۱۰۹۵.

بنی‌امیه هنگام تشکیل این شورا برای انتخاب خلیفه، در حمایت از عثمان و رقابت با بنی‌هاشم با افرادی چون عمار که از علی (علیه‌السّلام) حمایت می‌کرد، به بحث پرداختند و وی را دشنام دادند.

[۲۳۱] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۳۳.

[۲۳۲] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۹۱.

ابوسفیان در آغاز خلافت عثمان با این باور که خلافت در جایگاه خود قرار گرفته است،

[۲۳۳] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۴-۴۵.

به بنی‌امیه سفارش کرد که خلافت را همچون گوی به افراد بنی‌امیه بسپارند و نگذارند از این خاندان بیرون رود.

[۲۳۴] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۶، ص۵۲۹.

پیامد انتخاب عثمان، قدرت‌گیری بیشتر امویان بود. آن‌ها در روزگار عثمان، هم بیت المال را در دست گرفتند و هم شمشیر سلطان را که حاکی از قبضه همه امور سیاسی، نظامی و مالی دستگاه خلافت بود.

[۲۳۵] جرداق، جورج، الامام علی صوت العداله الانسانیه، ج۴، ص۲۷-۲۸.

[۲۳۶] حسین، طه، الفتنه الکبری، ج۱، ص۱۱۹-۱۲۰.

این خلیفه با اتکا به بنی‌امیه، صحابه گرانقدری چون ابوذر، عمار و ابن مسعود را آزرد.

[۲۳۷] دینوری، ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۵۱.

[۲۳۸] نمیری بصری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۳، ص۱۰۹۹.

سرانجام عملکرد نامناسب کارگزاران عثمان که بیشتر از خویشاوندان وی بودند، میان مسلمانان نارضایتی برانگیخت و منجر به قیام و گرد آمدن آن‌ها بر ضد عثمان در مدینه شد. در این رخداد، بر خلاف معاویه که در اعزام نیرو برای حمایت از عثمان و بر خلاف دستور وی تعلل کرد،

[۲۳۹] مفید، محمد بن محمد، الجمل، ص۷۳.

امویان ساکن در آن شهر از عثمان حمایت کردند و حتی با طولانی شدن محاصره، تصمیم گرفتند عثمان را شبانه به مکه بفرستند که با آگاهی قیام کنندگان، تدبیرشان نافرجام ماند.

[۲۴۰] مفید، محمد بن محمد، الجمل، ص۷۵.

با قتل عثمان، برخی از بنی‌امیه ساکن در مدینه، بیم‌ناکانه نخست به‌ ام حبیبه دختر ابوسفیان و همسر رسول خدا پناه بردند

[۲۴۱] امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۹، ص۱۹۸.

و سپس به شام

[۲۴۲] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۳۰.

[۲۴۳] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۱۵۱.

یا مکه گریختند.

[۲۴۴] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۳۳.

[۲۴۵] ابن اثیر، عزالدین، الکامل، ج۳، ص۱۹۲.

۶ – مناسبات بنی‌امیه با امام علی

در آغاز خلافت امام علی، برخی از چهره‌های مشهور اموی مانند مروان، سعید بن عاص، ولید بن عقبه و معاویه

[۲۴۶] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۵۰.

از بیعت با امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) خودداری کردند و شماری از امویان در مکه نزد عبدالله بن حضرمی، هم پیمان بنی‌عبدشمس و کارگزار عثمان در آن شهر، رفتند و پس از پیوستن عبدالله بن عامر حکمران عثمان بر بصره به جمع آنان، خونخواهی عثمان را بهانه کردند

[۲۴۷] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۵۰.

و نبرد جمل را به سرکردگی عایشه و طلحه و زبیر برپا نمودند. برخی از بنی‌امیه در این نبرد سوگند یاد کردند تاامام علی (علیه‌السّلام) را به شهادت برسانند.

[۲۴۸] طبری، ابن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۲.

صدور فرمان عفو عمومی امام علی (علیه‌السّلام)، موجب نجات مروان بن حکم اموی شد که مشاور و داماد عثمان و از نقش‌آفرینان در جمل بود و امام از دستیابی کوتاه مدت وی به حکومت در آینده خبر داد.

[۲۴۹] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۸.

[۲۵۰] زمخشری، محمود بن عمر، ربیع الابرار، ج۵، ص۱۹۲.

[۲۵۱] ابن طقطقی، محمد بن علی، الفخری، ص۱۲۱.

امویان ساکن در حجاز در پایان نبرد جمل در شام به معاویه پیوستند و او را در کوشش‌هایش بر ضد امام، از جمله نبرد صفین، یاری کردند.

[۲۵۲] مسعودی، ابی‌الحسن بن علی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۸.

امیر مؤمنان فتنه آن‌ها را مخوف‌ترین فتنه‌ها

[۲۵۳] ابن هلال ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۱، ص۷.

[۲۵۴] ابن هلال ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۲، ص۶۷۷.

و امویان را آفت امت اسلامی معرفی کرد

[۲۵۵] متقی هندی، علاءالدین، کنز العمال، ج۱۴، ص۸۷.

[۲۵۶] نعمان مغربی، نعمان بن محمد، شرح الاخبار، ج۲، ص۵۲۹.

و اسلام آوردن آنان را بر پایه اکراه دانست.

[۲۵۷] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۳۷، خطبه۹۳.

او از آن‌ها با تعابیری چون مکارترین و فاجرترین یاد کرد

[۲۵۸] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۴۱.

[۲۵۹] ابن عبد ربه، شهاب‌الدین، العقد الفرید، ج۳، ص۲۶۹.

[۲۶۰] مقریزی، تقی‌الدین، النزاع و التخاصم، ص۷۳.

و از بنی‌هاشم با تعبیر افصح، اصبح، انصح و اسمح یاد نمود.

[۲۶۱] بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق، ص۴۱.

[۲۶۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۴، ص۳۱۵.

نیز در نامه‌ای به معاویه، پلشتی‌های بنی‌امیه را یادآور شد.

[۲۶۳] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ۱۴۳، نامه۹۸.

۷ – حکومت امویان

بنی‌امیه (حک: ۴۱-۱۳۲ق) که با دسیسه‌هایی زمینه صلح با امام حسن (علیه‌السّلام) را فراهم ساخته بودند، بر همه قلمرو اسلامی چیره شدند. معاویه پایه‌گذار حکومتی شد که با دوره‌های پیش تفاوت‌های آشکار داشت و شباهتی میان آن و سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و حتی دو خلیفه اول دیده نمی‌شد. از این رو، دولت او را نه خلافت بلکه سلطنت دانسته‌اند.

[۲۶۴] نک: کتانی، عبدالحی، نظام اداری مسلمانان، ص۲۶.

۷.۱ – حکام مشهور

در دوران سلطه حدود ۹۰ ساله امویان، ۱۴ تن حکومت کردند که از میان آن‌ها معاویه و عبدالملک بن مروان و هشام بن عبدالملک به دلیل طولانی بودن حکومتشان (هر یک حدود ۲۰ سال)

[۲۶۵] دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، ص۳۴۶.

[۲۶۶] دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، ص۳۲۵.

و عمر بن عبدالعزیز به سبب اتخاذ سیاست‌های اصلاحی همانند ممنوع ساختن سب و لعن امام علی و بازگرداندن فدک به اهل بیت (علیهم‌السّلام)

[۲۶۷] مسعودی، ابی‌الحسن بن علی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۸۴.

[۲۶۸] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۶.

از شهرت بیشتر برخوردارند.

۷.۲ – شاخصه‌ها

حکومت امویان شاخصه‌هایی چون تبدیل نظام خلافت به نظام استبدادی موروثی، برخورد تبعیض‌آمیز با غیر عرب و موالی، بی‌عدالتی

[۲۶۹] نک: مسعودی، ابی‌الحسن بن علی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۳۲.

و ستم بر رعیت به ویژه مخالفان، قداست بخشیدن به خلیفه و دستگاه خلافت، تقویت و ترویج جبرگرایی، و حمایت از مرجئه داشت.

[۲۷۰] نک: راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج۱۰، ص۴۴.

در حکومت آن‌ها، دیوان‌های جدید با الهام از تشکیلات ایرانیان و رومیان تاسیس شد یا گسترش یافت. دیوان بَرید (پست امروزین)، خاتم (مهر) و رسائل از آن جمله هستند.

[۲۷۱] صاحبی نخجوانی، هندوشاه، تجارب السلف، ص۵۹.

در این دوره، با پدید آمدن منصب حجابت، دسترسی مردم به حاکم دشوار گشت.

[۲۷۲] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۲۹۶.

امویان مناطق بسیار را در شرق و غرب قلمرو اسلام فتح کردند. در حکومت ولید بن عبدالملک (۸۵ق-۹۵ق) مسلمانان به فرماندهی قتیبه بن مسلم باهلی، در آسیای مرکزی بر قبایلی از ترکان چیره شدند و مناطق گسترده