توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

سربداران

سربداران (ح ک ۷۸۸-۷۳۶ قمری)، جنبش و قیام شیعیان سبزوار بر ضد مغولان در سده هشتم قمری بود. سربداران دوازده امیر بودند که یکی پس از دیگری، حدود نیم قرن، در فاصله بین درگذشت ابوسعید بهادرخان در ۷۳۶، تا یورش تیمور گورکان حکومت کردند

[۱] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۲] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

[۳] راقم سمرقندی، میر سید شریف، تاریخ راقم، ج۱، ص۹، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۴] Edward von Zambaur, Manuel de généalogie et de chronologie pour l”histoire de l”islam, Hannover 1927, repr. Osnabrück 1976.، p256.

و قلمرو آنها منطقه شرقی و شمال ایران در آن زمان را دربر می‌گرفت. همچنین، سربداران به طرفداران جنبش‌های اجتماعی پیشه‌وران و صوفیان با انگیزه حکومت خودمختار در مقابل فرمانروایان مغول و عاملان آنان اطلاق می‌شد، که شناخته شده‌ترین آن‌ها پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint سمرقند در سال‌های ۷۶۶ و ۷۶۷ است.
نظام سربداران بسیاری از گرایش‌های موجود در سده هشتم در جامعه خراسان را هدایت کرد. شهرت قیام سربداران سراسر ایران را فرا گرفت و در بسیاری از نقاط موجب قیام‌هایی گردید.
درباره پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint، تاریخ‌نگاران آرای گوناگون بیان داشته‌اند. گروهی برآن‌اند که این جنبش قیامی مذهبی – سیاسی بر ضد عناصر حاکم، به ویژه رفتارهای ناهنجار حکام و عاملان مغول، و برگرفته از تعالیم مذهب تشیع و علمای دوازده امامی مانند شیخ خلیفه و شیخ حسن جوری بود.
سرانجام قیام سربداران به دست امیر تیمور گورکانی منقرض گردید.

فهرست مندرجات

۱ – واژه و مفهوم سربدار
۲ – تفاوت حکومت سربداران با دیگر حکومت‌ها
۳ – آغاز جنبش
۴ – زمان قیام
۵ – امیران سربدار
۵.۱ – عبدالرزاق باشتینی
۵.۲ – وجیه‌الدین مسعود
۵.۲.۱ – دو جناح سربداران
۵.۲.۲ – شکست امیران خراسان
۵.۲.۳ – شکست از معزالدین
۵.۲.۴ – پایان حکمرانی
۵.۲.۵ – توصیفات
۵.۳ – محمد آی تیمور
۵.۴ – کلو اسفندیار
۵.۵ – شمس‌الدین فضل‌الله
۵.۶ – علی چشمی
۵.۷ – یحیی کرابی
۵.۷.۱ – رفتار با حکومت تغاتیمور
۵.۷.۲ – سرانجام
۵.۷.۳ – مدت حکومت
۵.۸ – ظهیرالدین کرّابی
۵.۹ – حیدر قصاب
۵.۱۰ – لطف‌الله مسعود
۵.۱۱ – حسن دامغانی
۵.۱۲ – علی مؤید
۵.۱۲.۱ – مقابله با نفوذ شیخیان
۵.۱۲.۲ – پایان حکومت سربداران
۵.۱۲.۳ – برخی از اقدامات
۵.۱۲.۴ – تمجید از خواجه علی
۵.۱۲.۵ – قلمرو
۵.۱۲.۶ – اثرگذاری بر تیمور گورکانی
۶ – هدایت گرایش‌ها با نظام سربداران
۷ – سرانجام سربداران
۸ – شمار سربداران
۹ – بازتاب جنبش
۹.۱ – قیام مردم سمرقند
۹.۲ – قیام پهلوان اسد
۹.۳ – قیام مردم اصفهان
۱۰ – سکه
۱۱ – فهرست منابع
۱۲ – پانویس
۱۳ – منبع

۱ – واژه و مفهوم سربدار

واژه سربدار یا سربدال به معنای گستاخ، پرخاشگر و ماجراجو ذکر شده است. علاوه بر این، درباره نام سربداران معانی و تفسیرهای گوناگون وجود دارد که هیچ‌یک از آن‌ها قطعا پذیرفته نشده‌اند. به قولی، این نام از گفته عبدالرزاق، یکی از امیران این جنبش، اخذ گردیده است. به نظر عبدالرزاق، آنان اگر کشته می‌شدند و سر خود را بالای دار می‌دیدند، بهتر از مرگ ذلت‌بار بود. مردم باشتین، داری در بیرون ده نصب کردند و دستار و سربند خود را به چوبه دار آویختند و به کارزار رفتند. شعار قیام کنندگان این بود که تا پای دار در برابر ستم مقاومت خواهیم کرد

[۵] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۸۱، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۶] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۱۶، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۷] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۱- ۶۰۲.

و خود را سربدار خواندند.

[۸] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۸، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۹] ahin Ahmetolu, “Servedâri hareketi ve temel grüleri”, in E-makâlât mezhep aratm alar, vol7, no 1 (Bahar 2014)، ii، p769

[۱۰] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۲، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

در دیگر منابع، لفظ سربدال ضبط شده است.

[۱۱] نطنزی، معین‌الدین، منتخب التواریخ معینی، ج۱، ص۱۵۸، چاپ ژان اوبن، تهران ۱۳۳۶ ش.

[۱۲] نوائی، امیر علیشیر، تذکره مجالس النفائس، ج۱، ص۲۳، (ترجمه فارسی)، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.

ارزیابی تاریخی درباره سربداران مانند مفهوم نامشان تا به امروز، قطعیت ندارد. ابن بطوطه (متوفی ۷۷۹)

[۱۳] ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، ج۳، ص۴۶، المسماه تحفه النظار فی غرائب الأمصار وعجائب الاسفار، چاپ عبدالهادی تازی، رباط ۱۹۹۷/۱۴۱۷.

جهانگرد معاصر سربداران، حکومت آنان را حکومت راهزنان خوانده است. به نوشته او

[۱۴] ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، ج۳، ص۴۶، المسماه تحفه النظار فی غرائب الأمصار وعجائب الاسفار، چاپ عبدالهادی تازی، رباط ۱۹۹۷/۱۴۱۷.

ایشان را در خراسان سربدار، در مغرب صقوره (راهزن) و در عراق شطار (حیله‌گر) می‌خواندند،

[۱۵] بدلیسی، شرف‌الدین بن شمس‌الدین، شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، ج۲، ص۴۰-۴۱، چاپ ولادیمیر ولیامینوف زرنوف، سن پترزبورگ ۱۲۷۶- ۱۳۷۸/ ۱۸۶۰-۱۸۶۲، چاپ افست تهران ۱۳۷۷ ش.

[۱۶] Reinhart Pieter Anne Dozy، i، p839، Reinhart Pieter Anne Dozy, Supplément aux dictionnaires arabes, Leiden 1881, repr Beirut 1981

ولی چنان‌که دولتشاه سمرقندی،

[۱۷] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

میرخواند،

[۱۸] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۲.

خواندمیر

[۱۹] خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، ج۳، ص۳۵۶.

و آسفزاری

[۲۰] آسفزاری، معین‌الدین محمد، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، ج ۲، ص ۸، چاپ محمدکاظم امام، تهران ۱۳۳۸- ۱۳۳۹ ش.

نوشته‌اند، خاندان سربداران از بزرگان بیهق بودند و به راهزنی شهره نبودند.

[۲۱] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۲، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

[۲۲] راقم سمرقندی، میر سید شریف، تاریخ راقم، ج۱، ص۸، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۸۰ ش.

بنابراین، تعبیر ابن بطوطه جنبه تحقیرآمیز این لقب است.

[۲۳] مدیر شانه‌چی، کاظم، «حکومت شیعه سربداران»، ج۱، ص۶۳۶، در یادنامه ابوالفضل بیهقی، مشهد: دانشگاه مشهد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۵۰ ش.

[۲۴] آهنچی، آذر، بررسی عوامل مؤثر در نخستین مرحله از پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint خراسان تا تشکیل دولت، ج۱، ص۱۳۱، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش ۱۷۶ (زمستان ۱۳۸۴).

طبق نتیجه‌گیری پطروشفسکی

[۲۵] Ilia Pavlovich Petrushevskii, “Dvizhenie Serbedarov v Khorasanie”, in Uchenve Zapiski, vol 14,، i، p91.

نیز، قیام سربداران نهضت اصلاح طلبانه اجتماعی با ویژگی طبقاتی بوده است. به نظر اسمیت،

[۲۶] John Masson Smith, The history of the Sarbadar dynasty 1336،۱۳۸۱ A D and its sources, The Hague 1970، i، p108.

هر دو تحلیل یعنی حکومت راهزنان، و جهت‌گیری اجتماعی و طبقاتی یا جنبش اصلاح طلبانه تناقض‌های بسیار دارند، از این‌رو آن‌ها را رد کرده است.

۲ – تفاوت حکومت سربداران با دیگر حکومت‌ها

حکومت سربداران با دیگر حکومت‌ها تفاوت داشت. در واقع، آنان نه تنها نظام سلطنتی نداشتند، بلکه حکومتشان بدون شاه بود.

[۲۷] John Masson Smith, The history of the Sarbadar dynasty 1336،۱۳۸۱ A D and its sources, The Hague 1970، i، p332.

همچنین، حکومت سربداران برخی ویژگی‌های غیر متعارف داشت که مهم‌ترین آن‌ها نقش و سهم درویشان شیعی در آن بود.

[۲۸] Hans Robert Roemer, Persien auf dem Weg in die Neuzeit, Beirut 2003، i، p34.

۳ – آغاز جنبش

درباره پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint، تاریخ‌نگاران آرای گوناگون بیان داشته‌اند. گروهی برآن‌اند که این جنبش قیامی مذهبی – سیاسی بر ضد عناصر حاکم، به ویژه رفتارهای ناهنجار حکام و عاملان مغول، و برگرفته از تعالیم مذهب تشیع و علمای دوازده امامی مانند شیخ خلیفه (مقتول ربیع الاول ۷۳۶) و شیخ حسن جوری (مقتول ۷۴۳) بود.
در آغاز، این جنبش ریشه سیاسی داشت، اما به نظر می‌رسد تشیع و صوفیگری و اعتقاد به مهدویت نیز در تشکیل آن مؤثر بوده‌اند، به ویژه آنکه، سبزوار شیعه‌نشین محل شکل‌گیری این جنبش بوده است.

[۲۹] ahin Ahmetolu, “Servedâri hareketi ve temel grüleri”, in E،makâlât mezhep aratm alar, vol7, no 1 (Bahar 2014)، i، p141.

برخی بر این نظرند که این قیام بر اثر تصادف محض شکل گرفته بوده و در قلمرو ایلخانان مغول، در پی بدرفتاری مأموران مغول با دو برادر به نام‌های حسن حمزه و حسین حمزه، از اهالی باشتین سبزوار، به وقوع پیوسته بوده است.

[۳۰] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۱۷، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۳۱] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۱.

و شیخ حسن جوری که خود را جانشین شیخ خلیفه می‌دانست، آغاز کننده قیام نبوده، زیرا او در ۷۳۹ به دستور ارغون شاه، امیر مغول، در قلعه طاق/طاک در ناحیه بازر زندانی شده بود.

[۳۲] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۸۰، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۳۳] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۸۷، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۳۴] عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۱، دفتر ۱، ص۱۴۶، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۷۲-۱۳۸۳ ش.

[۳۵] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۶.

۴ – زمان قیام

در برخی منابع، زمان شکل‌گیری پاورپوینت کامل جنبش سربداران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint در باشتین ۹ شعبان ۷۳۷ ذکر شده است.

[۳۶] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۱۳۴۷، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

[۳۷] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۸، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

حافظ ابرو

[۳۸] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۸۱، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

تاریخ شروع قیام را ۱۲ شعبان ۷۳۷ نوشته است، ولی به گفته دولتشاه سمرقندی

[۳۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۸، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

این تاریخ مرگ علاء‌الدین محمد فریومدی، وزیر خراسان، است که بعد از خروجش از باشتین اتفاق افتاد.

[۴۰] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۱۷، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

از آن‌جا که قیام بلافاصله بعد از رسیدن خبر درگذشت ایلخان ابوسعید شکل گرفت، حدس زده می‌شود که این قیام در سال ۷۳۶ آغاز شده باشد.
خوافی

[۴۱] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۱۸، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

تصرف سبزوار را به دست عبدالرزاق در سال ۷۳۷ دانسته است، که درست به نظر می‌رسد

[۴۲] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۷، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

(۱۲ صفر ۷۳۸) حافظ ابرو

[۴۳] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۸۱، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

قتل مأموران مالیات و شروع قیام را در یک زمان دانسته است.

۵ – امیران سربدار

امیران سربداران عباتند از:

۵.۱ – عبدالرزاق باشتینی

عبدالرزاق بن فضل‌الله باشتینی: او فرزند یکی از اعیان محلی و به قولی، کدخدای باشتین بود. عبدالرزاق به پیشنهاد برادرش، امیر امین‌الدین، به دربار ابوسعید تیموری راه یافت و از طرف او برای گرفتن مالیات به کرمان رفت، اما از تحویل آن خودداری کرد. عبدالرزاق با شنیدن خبر درگذشت ابوسعید بهادرخان به باشتین رفت و رهبری شورش را، که با کشته شدن مأموران مالیات شروع شده بود، به عهده گرفت و هفتصد تن با وی بیعت کردند.

[۴۴] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۷-۲۷۸، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۴۵] لاری، مصلح‌الدین محمد، مرآت الادوار و مرقات الأخبار، ج۲، ص۷۶۹، چاپ خلیل ساغروانیان، تهران ۱۳۹۳ ش.

[۴۶] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۱-۶۰۲.

هنگامی که علاء‌الدین محمد، حاکم سبزوار و جوین، در فریومد خبر قتل مأموران مغول را شنید، حسن حمزه و حسین حمزه را خواست. آنان تعلل کردند و عبدالرزاق به یاری‌شان شتافت و سربداران سبزوار را بدون مقاومت تصرف کردند.

[۴۷] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۱۶-۹۱۷، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

سپس، جوین، اسفراین، جاجرم، رادکان، سلطان میدان، بیار و خجند را گشودند.

[۴۸] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۹، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

عبدالرزاق در ۷۳۸ در سبزوار، حکومت سربداران را تأسیس کرد و به نام خود خطبه خواند و سکه زد.

[۴۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۹، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

او فاقد هرنوع جاه‌طلبی سیاسی بود،

[۵۰] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۷، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

اما به سبب رفتار غیر اخلاقی‌اش

[۵۱] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۲۰، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۵۲] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۰، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۵۳] لاری، مصلح‌الدین محمد، مرآت الادوار و مرقات الأخبار، ج۲، ص۷۶۹، چاپ خلیل ساغروانیان، تهران ۱۳۹۳ ش.

پس از یک سال و دو ماه حکومت در سبزوار

[۵۴] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۷۹، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۵۵] راقم سمرقندی، میر سید شریف، تاریخ راقم، ج۱، ص۹، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۵۶] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۱، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

(هفت ماه) به دست برادرش، امیر وجیه‌الدین مسعود، کشته شد.

[۵۷] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۲۰، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

۵.۲ – وجیه‌الدین مسعود

وجیه‌الدین مسعود یکی از امیران سربداران بود که اقداماتی را انجام داده است.

۵.۲.۱ – دو جناح سربداران

وجیه‌الدین مسعود برای تثبیت و تقویت حکومت سربداران، شیخ حسن جوری را که در زندان ارغون شاه بود، آزاد کرد و به سبزوار برد و در اداره حکومت، پیشوای خود قرار داد تا از نفوذ وی در میان مردم استفاده کند. مریدان شیخ در کنار سربداران قرار گرفتند و بر استحکام حکومت آنان افزوده شد.

[۵۸] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۰، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۵۹] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۸.

با ائتلاف وجیه‌الدین مسعود و حسن جوری، حکومت سربداران مرکب از دو جناح شد؛ جناح مذهبی، که پیروان شیخ حسن بودند و آنان را شیخیان و درویشان می‌خواندند

[۶۰] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۸۳، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

و جناح سیاسی، که پیروان وجیه‌الدین مسعود بودند و به آنان سربدار می‌گفتند.

۵.۲.۲ – شکست امیران خراسان

همبستگی نیروهای مذهبی و سیاسی وحشت امیران خراسان را در پی داشت. از این‌رو، ارغون شاه در حومه نیشابور با آنان جنگید، اما شکست خورد

[۶۱] حمدالله مستوفی، حمدالله بن ابی‌بکر، تاریخ گزیده، ج۲، ص۵۶۰، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۹۴ ش.

[۶۲] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۰، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

شکست ارغون شاه و امیران خراسان، غاتیمور (حاکم مغول در غرب خراسان و جرجان) را به وحشت انداخت. او که در سبزوار سکه به نامش ضرب می‌شد، دیگر نمی‌توانست سربداران را نادیده بگیرد.

[۶۳] John Masson Smith, The history of the Sarbadar dynasty 1336،۱۳۸۱ A D and its sources, The Hague 1970، i، p109.

[۶۴] John Masson Smith, The history of the Sarbadar dynasty 1336،۱۳۸۱ A D and its sources, The Hague 1970، i، p201.

تغاتیمور لشکری فراهم کرد و با وجیه‌الدین مسعود جنگید. سپاهیان تغاتیمور هفتاد هزار تن و لشکریان وجیه‌الدین سه هزار تن بودند.

[۶۵] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۰، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۶۶] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۳.

[۶۷] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

محل نبرد را حافظ ابرو

[۶۸] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۱۱۹، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

در بیهق، میرخواند

[۶۹] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۳.

در نزدیک رود گرگان و دولتشاه سمرقندی

[۷۰] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۰، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

در اطراف رود اترک دانسته است.

[۷۱] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۰۹، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

در این رویارویی، تغاتیمور شکست خورد. سپس، وجیه‌الدین مسعود به سبزوار بازگشت و بزرگان خراسان از او اطاعت کردند.

[۷۲] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۱۱۹-۱۲۰، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۷۳] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۴.

۵.۲.۳ – شکست از معزالدین

در ۱۳ صفر ۷۴۳، نبردی میان وجیه‌الدین مسعود و ملک معزالدین حسین (متوفی ۷۷۱؛ فرمانروای آلگرت) درگرفت.

[۷۴] ابن یمین، دیوان، ج۱، ص۵۷۰، چاپ حسینعلی باستانی راد، تهران ۱۳۴۴ ش.

[۷۵] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۱۴۴، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

دو طرف در ولایت خواف، در حدود زاوه، با یکدیگر روبه‌رو شدند. در این نبرد، سربداران به علت کشته شدن حسن جوری شکست خوردند

[۷۶] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۱۴۰-۱۴۴، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۷۷] عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۱، دفتر ۱، ص۲۱۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۷۲-۱۳۸۳ ش.

[۷۸] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۴.

گفته‌اند که قتل شیخ حسن جوری در جنگ زاوه به دستور وجیه‌الدین مسعود بوده است.

[۷۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۸۰] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۴، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

وجیه‌الدین پس از این شکست به سبزوار بازگشت

[۸۱] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

و امیر عزالدین سونمندی/ سوگندی

[۸۲] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۵۳، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

جانشین حسن جوری شد.

[۸۳] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۸، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

۵.۲.۴ – پایان حکمرانی

وجیه‌الدین مسعود در پایان دوره حکمرانی‌اش به رستمدار مازندران یورش برد، اما این نبرد به شکست و کشته شدن او در ربیع الاول ۷۴۵

[۸۴] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۸۵] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۳۴، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

(ربیع الآخر) در ماورز رستمدار منجر گردید و حکومت وی پس از هفت سال و چهار ماه پایان یافت.

[۸۶] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۸، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

[۸۷] غفاری قزوینی، احمد بن محمد، تاریخ نگارستان، ج۱، ص۲۹۹، چاپ مرتضی مدرس گیلانی، تهران ۱۴۰۴.

[۸۸] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۴، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

سربداران پس از این شکست دیگر نتوانستند در خراسان شرقی استوار شوند و ناگزیر بودند از دشمن نیرومندشان، معزالدین حسین، فرمانبرداری کنند.

[۸۹] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، تاریخ سلاطین کرت، ج۱، ص۱۷۸-۱۷۹، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۹ ش.

۵.۲.۵ – توصیفات

وجیه‌الدین مسعود در دوره حکمرانی خود بیش‌تر شهرهای خراسان را تصرف کرد و حتی فیروزکوه و رستمدار را زیر نفوذ سربداران درآورد. به همین سبب، او را صاحبقران سربداران خوانده‌اند.

[۹۰] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۹۱] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۳، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

در منابع، در ذکر صفات وی غراق شده است، به طوری‌که نوشته‌اند، وجیه‌الدین مسعود با سه هزار تن از سربداران

[۹۲] تاریخ فتوحات امیر تیمور کورکان معروف به ظفرنامه، چاپ فلکس تاور، پراگ ۱۹۳۷-۱۹۵۶.

در یک روز سه سپاه امیران ترک خراسان را شکست داد.

[۹۳] لاری، مصلح‌الدین محمد، مرآت الادوار و مرقات الأخبار، ج۲، ص۷۶۹، چاپ خلیل ساغروانیان، تهران ۱۳۹۳ ش.

[۹۴] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۳، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

او را به حسن تدبیر، شجاعت، عقل و بخشش ستوده و گفته‌اند از فساد به دور بود.

[۹۵] عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۱، دفترا، ص۱۷۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۷۲-۱۳۸۳ ش.

[۹۶] مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ج۱، ص۱۰۴، چاپ برنهارد دورن، سنت پترزبورگ، ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.

[۹۷] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۴.

او به دوازده هزار سپاهی مستمری دائم می‌داد.

[۹۸] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۰، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۹۹] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۴، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

با آن‌که در آغاز محبوبیت فراوان داشت، پس از کشته شدن مشکوک حسن جوری

[۱۰۰] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۱۴۳، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۱۰۱] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۴.

تنفری از وی در دل مریدان شیخ شکل گرفت. او خود را با پیروانش یکی می‌دانست و برای خود برتری قائل نبود.

[۱۰۲] اولیاء الله، محمد بن حسن، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۸۲، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.

۵.۳ – محمد آی تیمور

پس از کشته شدن وجیه‌الدین مسعود، یکی از غلامان او

[۱۰۳] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

یا به نوشته خواندمیر

[۱۰۴] خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، ج۳، ص۳۶۲.

[۱۰۵] Henry H Howorth, History of the Mongols: from the 9th to the 19th century, pt3, London 1888, repr New York (nd)، iii، p732.

از غلامان امیر عبدالرزاق به نام آی تیمور به حکومت رسید.
آی تیمور در دوره حکمرانی امیر عبدالرزاق مأموریت یافته بود تا به جنگ امیر عبدالله، حاکم قهستان، برود. او در این نبرد شکست خورد، اما پس از چندی به یاری وجیه‌الدین مسعود وی را شکست داد.

[۱۰۶] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۰۲-۶۰۳.

آی تیمور پس از کشته شدن وجیه‌الدین مسعود در خزانه را گشود و به سربداران بخشش بسیار کرد.

[۱۰۷] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۴.

پس از آن، برخی از قلعه‌هایی را که از دست رفته بود، گشود و به این ترتیب، بر اهمیت خود افزود. اگرچه آی تیمور حاکمی شایسته بود، در محرم ۷۴۷ در توطئه درویشان که احتمالا خواهان سیاستی خصمانه‌تر بودند، برکنار شد. چندی بعد نیز، به دستور خواجه شمس‌الدین علی چشمی و به دست مولانا حسن آخی کشته شد.

[۱۰۸] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۸، در محمد بن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۶۳ ش.

[۱۰۹] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۵.

[۱۱۰] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۰، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

قتل او دوره‌ای از بی‌ثباتی را در پی داشت.
آی تیمور دو سال و دو ماه حکومت کرد.

[۱۱۱] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۱۲] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۶.

(دو سال و یک ماه)

۵.۴ – کلو اسفندیار

پس از کشته شدن آی تیمور، پیروان شمس‌الدین علی که قدرت را در دست گرفته بودند، او را برای حکومت پیشنهاد کردند، اما شمس‌الدین نپذیرفت. به توصیه وی، کُلو اسفندیار را به فرمانروایی برگزیدند.

[۱۱۳] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۶-۶۱۵.

[۱۱۴] خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، ج۳، ص۳۶۲-۳۶۳.

او بزرگ‌زاده نبود و از فضل و ادب بی‌بهره بود و بی‌سبب مردم را سیاست می‌کرد.

[۱۱۵] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۱۶] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۶.

از این‌رو، مردم از او روی گرداندند و در ۱۴ جمادی الآخره ۷۴۸، به دست دو تن به نام‌های محمد جش (یا علی حیطابادی) و فخرالدین عطار مشهدی کشته شد.

[۱۱۷] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۱۸] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۶.

[۱۱۹] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۳۸، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۱۲۰] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۰، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

(سال ۷۴۹).

۵.۵ – شمس‌الدین فضل‌الله

شمس‌الدین فضل‌الله، درویش و گوشه‌گیر و به امور حکومت بی‌اعتنا بود. هنگامی که خبر یورش تغاتیمور به مازندران رسید، پس از هفت ماه خود را شایسته حکومت ندانست و از حکومت کناره‌گیری کرد.

[۱۲۱] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۴۰، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۱۲۲] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۲، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۲۳] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۶-۶۱۷.

[۱۲۴] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

۵.۶ – علی چشمی

روش سیاسی شمس‌الدین علی چُشمی، رضایت شیخیان (درویشان) را به دنبال نداشت. درویش هندوی مشهدی که از طرف شمس‌الدین علی به حکومت دامغان رسیده بود، شورش کرد اما در دامغان سرکوب شد.

[۱۲۵] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۸.

حکومت سربداران در دوره شمس‌الدین چنان استوار بود که تغاتیمور و ملک معزالدین حسین گرت در هرات بیمناک شدند. تغاتیمور از لشکرکشی چشم پوشید و پیمان صلحی با آنان منعقد کرد.

[۱۲۶] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۲، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۲۷] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۷.

[۱۲۸] میرک حسینی، محمد، ریاض الفردوس خانی، ج۱، ص۳۵۴، چاپ ایرج افشار و فرشته صرافیان، تهران ۱۳۸۵ ش.

به گزارش دولتشاه سمرقندی،

[۱۲۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۲-۲۸۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

شمس‌الدین علی تلاش کرد سلاح تهیه کند. همچنین، به هجده هزار مرد مواجب می‌داد. مهم‌ترین اقدام او برای اصلاح امور مالی، پرداخت حقوق سپاهیان از خزانه بود و مقرراتی جدید را جایگزین رسم حواله برات کرد.

[۱۳۰] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۱، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

در دوره وی، ضرب سکه متداول شد.

[۱۳۱] John Masson Smith, The history of the Sarbadar dynasty 1336،۱۳۸۱ A D and its sources, The Hague 1970، i، p202.

این نکته گسترش نظام مالی سربداران را نشان می‌دهد،

[۱۳۲] هوشنگ خسروبیگی و محمودرضا اسفندیار، تشکیلات اداری سربداران، ج۱، ص۶۵، پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، سال ۱، ش ۲ بهار و تابستان ۱۳۹۲).

که بدون آن پرداخت حقوق امکان‌پذیر نبود. همچنین، مسجد سبزوار را تعمیر و تکمیل کرد و انباری بزرگ در سبزوار ساخت.

[۱۳۳] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۲، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

او به اجرای احکام دینی و منع کارهای خلاف شرع اهمیت می‌داد. مصرف شراب و بنگ را ممنوع ساخت

[۱۳۴] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۱، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

برای جلوگیری از فساد مالی سخت‌گیر بود، چنان‌که به حیدر قصاب، تحصیلدار تَمغا (گونه‌ای مالیات)، که بخشی از وجوه مقرری را نپرداخته بود، اهانت کرد و او برای فرار از انتقام، شمس‌الدین را در قلعه سبزوار در ۷۵۳

[۱۳۵] ابن یمین، دیوان، ج۱، ص۵۷۱، چاپ حسینعلی باستانی راد، تهران ۱۳۴۴ ش.

(شوال ۷۵۲) کشت.
شمس‌الدین حدود چهار سال و نه ماه حکومت کرد

[۱۳۶] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۹.

[۱۳۷] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۱، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۱۳۸] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

ابن یمین در اشعارش او را بسیار ستوده است.

[۱۳۹] ابن یمین، دیوان، ج۱، ص۱۹۲۰، چاپ حسینعلی باستانی راد، تهران ۱۳۴۴ ش.

[۱۴۰] ابن یمین، دیوان، ج۱، ص۲۶-۲۷، چاپ حسینعلی باستانی راد، تهران ۱۳۴۴ ش.

۵.۷ – یحیی کرابی

یحیی کَرّابی از مردم کَرّاب بیهق و از نزدیکان وجیه‌الدین مسعود بود.

[۱۴۱] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۱۹.

[۱۴۲] قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، کتب التواریخ، ج۱، ص۲۱۱، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۶ ش.

یحیی پس از کشته شدن شمس‌الدین علی به رهبری سربداران رسید و فرماندهی سپاه را به حیدر قصاب سپرد. در دوره حکومت او، فرمانده قلعه طوس به علت مخالفت با امیر علی رمضان، حکمران طوس، به سربداران پناهنده شد و با کمک آنان دوباره در این شهر مستقر شد. چندی بعد، یحیی کرابی پس از تصرف طوس قنوات آن‌جا را تعمیر کرد. او همواره پیروان شیخ حسن جوری را احترام می‌کرد و در برقراری عدالت میان مردم می‌کوشید و برخلاف شمس‌الدین علی، روشی معتدل در اداره امور به کار گرفته بود

[۱۴۳] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۴۴] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۲۰-۶۱۹.

۵.۷.۱ – رفتار با حکومت تغاتیمور

یحیی مصمم بود به حکومت تغاتیمور بر گرگان و مازندران پایان دهد، از این‌رو مکاتباتی میان آنان انجام گرفت که در نتیجه آن یحیی کرابی تابعیت تغاتیمور را پذیرفت و خراج پرداخت.

[۱۴۵] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

در ۷۵۴، هنگامی که یحیی کرابی برای ملاقات تغاتیمور به سوی استرآباد رفت، ابن یمین نیز همراه وی بود و در این سفر، قصایدی در مدح او سرود و از دوستی و اتحاد میان امیر سربدار و تغاتیمور اظهار شادمانی کرد.

[۱۴۶] ابن یمین، دیوان، ج۱، ص۱۰۶-۱۰۸، چاپ حسینعلی باستانی راد، تهران ۱۳۴۴ ش.

[۱۴۷] رشید یاسمی، غلامرضا، احوال ابن یمین، ج۱، ص۷۵، تهران ۱۳۰۳.

چندی بعد، یحیی کرابی مخاصمات نظامی را از سر گرفت و پس از چندین رویاویی، تغاتیمور را در ۷۵۴ کشت و شهرهای بیهق، نیشابور و توابع آن‌را تصرف کرد.

[۱۴۸] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۱۴۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۳۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۵۰] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

۵.۷.۲ – سرانجام

یحیی، پس از کشتن تغاتیمور و تصرف چندین شهر، او با رهبران مغول خراسان شرقی توافقنامه‌ای منعقد کرد. این امر به لطف اتحادی بر ضد حاکم هرات صورت گرفت، اما اندکی بعد او قربانی رقابت‌ها و اختلافات داخلی شد.

[۱۵۱] Jean Aubin, “Le Khanat de Cagatai et le Khorassan, 1334-1380”, Turcica, Vol8 (1976)، p39-41.

[۱۵۲] شهرستانی، محمدعلی، تفحصی در تاریخ سر به داران خراسان و مازندران، ج۱، ص۸۱، آبی جا ۱۳۷۵ ش.

به نوشته فریومدی

[۱۵۳] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۹، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

سه نفر با مشورت حسین أخی، او را در ۷۵۷ کشتند

[۱۵۴] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۲۸۱، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

(سال ۷۵۶) در برخی منابع، علاء‌الدوله (برادرزن یحیی کرابی) را عامل قتل او ذکر کرده‌اند.

[۱۵۵] خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۵۳، چاپ محسن ناجی نصر آبادی، تهران ۱۳۸۶ ش.

[۱۵۶] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

۵.۷.۳ – مدت حکومت

مدت حکومت یحیی چهار سال و هشت ماه بود.

[۱۵۷] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۲۰.

ابن یمین در شعری در شوال ۷۵۷ به مناسبت ساختن قصری، یحیی را ستوده است

[۱۵۸] ابن یمین، دیوان، ج۱، ص۸۵-۸۶، چاپ حسینعلی باستانی راد، تهران ۱۳۴۴ ش.

به نظر می‌رسد، حکومت یحیی طولانی‌تر از آنچه در منابع ذکر شده، بوده است.

[۱۵۹] Jean Aubin, “La fin de l”état Sarbadar du Khorassan”, JA (1974).، p79.

در دوره حکومت وی و به درخواستش، ابوسعید شیعی سبزواری، حسن بن حسین کتابی به نام راحه الأرواح و مؤنس الاشباح در شرح زندگانی، فضائل و معجزات پیامبر اکرم و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و ائمه اطهار (علیهم‌السلام)، در پانزده باب نوشت.

[۱۶۰] شیعی سبزواری، حسن بن حسین، راحه الارواح: در شرح زندگانی، ج۱، ص۲۱-۲۲، فضائل و معجزات ائمه اطهار، چاپ محمد سپهری، تهران ۱۳۷۵ ش.

[۱۶۱] آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۵۵.

۵.۸ – ظهیرالدین کرّابی

ظهیرالدین کرّابی با پشتیبانی حیدر قصاب، فرمانده سپاه سربداران، به قدرت رسید.

[۱۶۲] عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۱، دفتر ۱، ص۳۰۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۷۲-۱۳۸۳ ش.

[۱۶۳] خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، ج۳، ص۳۶۴.

در برخی منابع، ظهیرالدین خواهرزاده یحیی کرابی دانسته شده

[۱۶۴] عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۱، دفتر ۱، ص۳۰۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۷۲-۱۳۸۳ ش.

[۱۶۵] خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، ج۳، ص۳۶۴.

اما به نوشته دولتشاه سمرقندی،

[۱۶۶] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

او برادر یحیی بوده است.
ظهیرالدین بیش‌تر اوقات خود را به لهو و بازی شطرنج می‌گذراند

[۱۶۷] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۳-۲۸۴، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

[۱۶۸] میرخواند، محمد بن خاوندشاه، روضه‌ الصفا، ج۵، ص۶۲۱.

از این‌رو، حیدر قصاب درصدد بهانه‌ای بود تا او را برکنار کند و سرانجام، او را در ۱۳ رجب ۷۶۰ از حکومت خلع کرد.

[۱۶۹] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۲۸۴، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۱/۱۳۱۹، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ ش.

(برای گزارش‌های دیگر

[۱۷۰] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج ۱، ص ۲۸۲.

[۱۷۱] حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبده التواریخ، ج۱، ص۷۵۶، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۱۷۲] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۳۴۹، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.

[۱۷۳] فریومدی، غیاث‌الدین، ذیل مجمع الانساب، ج۱، ص۷۵۷، در محمدبن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب، چاپ میرهاشم محدث، ج