توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل جعفر بن محمد (علیه‌السلام)(دانشنامه حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل جعفر بن محمد (علیه‌السلام)(دانشنامه حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل جعفر بن محمد (علیه‌السلام)(دانشنامه حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

امام جعفر صادق علیه‌السلام (دانشنامه‌حج)

مقالات مرتبط: امام جعفر صادق (علیه‌السلام).

جعفر بن محمد (علیه‌السلام) با لقب امام صادق، ششمین امام شیعیان از نوادگان حضرت علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه بنت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است. در هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ق در مدینه متولد و در ۲۵ شوال سال ۱۶۴ق توسط منصور عباسی مسموم و به شهادت رسید و در قبرستان بقیع دفن شد. ایشان فرزندش امام موسی کاظم (علیه‌السلام) را به جانشینی خود معرفی کرد. آن حضرت افزون بر جایگاه محوری میان شیعیان امامیه که وی را رئیس مذهب خود معرفی می‌کنند و برای آن حضرت نقش محوری در بسط و گسترش فرهنگ شیعیان قائلند، در میان اهل سنت نیز مقام رفیعی داشت. بسیاری از احادیث شیعی خصوصا در باب حج از ایشان صادر شده است.

فهرست مندرجات

۱ – نسب‌شناسی
۲ – کنیه و القاب
۳ – تولد
۴ – سن و مدت امامت
۵ – محل زندگی
۶ – شهادت
۷ – وصیت
۸ – محل دفن
۹ – شمائل
۱۰ – نقش انگشتری
۱۱ – کرامات
۱۲ – جایگاه اجتماعی
۱۳ – دوران امامت
۱۳.۱ – ادله امامت
۱۳.۲ – شیوه برخورد با حاکمان وقت
۱۳.۳ – سیاست امام
۱۴ – فعالیت‌های فرهنگی
۱۵ – امام صادق در حرمین
۱۶ – تعالیم‌ امام صادق درباره حج
۱۶.۱ – تبیین مسایل
۱۶.۲ – اهمیت حج
۱۶.۳ – فلسفه حج
۱۶.۴ – آثار حج
۱۶.۵ – لزوم آمادگی برای حج
۱۶.۶ – وصیت پیش از حج
۱۶.۷ – نماز و دعا و آمادگی برای حج
۱۶.۸ – اخلاق در حج
۱۶.۹ – سفارش به تلبیه و غسل
۱۶.۱۰ – حرمت حرم
۱۶.۱۱ – آداب ورود به مسجدالحرام
۱۶.۱۲ – آداب سعی بین صفا و مروه
۱۶.۱۳ – بازگشت از حج
۱۶.۱۴ – زیارت و هدیه بعد از حج
۱۷ – توصیف حرمین در سخن امام
۱۸ – فهرست منابع
۱۹ – پانویس
۲۰ – منبع

۱ – نسب‌شناسی

ابوعبدالله

[۱] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۷.

[۲] بغدادی، موالید الائمه، ص۱۸۷.

[۳] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۴.

جعفر بن محمد بن علی بن الحسین (علیهم‌السّلام) از نوادگان امام علی و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) است. به نقلی نامش را به سفارش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) جعفر نهادند.

[۴] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۸.

[۵] شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۱۳، ص۶۳-۶۴.

مادرش فاطمه‌ ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر، و جده مادری‌اش اسماء بنت عبدالرحمن بن ابی‌بکر بود.

[۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۲۰.

[۷] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۷۶.

از این‌رو برخی، از آن حضرت با تعبیر «ابن المُکرمه» یاد کرده‌اند.

[۸] شیخ طوسی، رجال الکشی، ص۲۱۲.

[۹] قمی، عباس، الانوار البهیه، ص۱۵۰.

[۱۰] عطاردی، عزیز الله، مسند الامام الصادق، ج۴، ص۵۲۹.

روایتی از خود آن حضرت، مادرش را از کسانی دانسته که ایمان در دلش رسوخ کرده بود و بر ایمانش پایدار بود.

[۱۱] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۲.

[۱۲] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۵.

[۱۳] شیخ طوسی، رجال الکشی، ج۲، ص۴۷۲.

۲ – کنیه و القاب

معروف‌ترین کنیه آن حضرت ابوعبدالله (به اعتبار فرزندش عبدالله افطح) است.

[۱۴] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۴.

[۱۵] شبراوی، عبدالله بن محمد، الاتحاف بحب الاشراف، ص۲۹۳.

ابواسماعیل، ابوموسی و ابواسحاق، به اعتبار فرزندانی از آن حضرت به این نام‌ها، از دیگر کنیه‌های غیر مشهور امام صادق (علیه‌السلام) است.

[۱۶] شیخ طوسی، رجال الکشی، ص۴۴۷.

از القاب مشهور امام، صادق، صابر، فاضل و طاهر

[۱۷] اربلی، علی بن ابی‌الفتح، کشف الغمه، ج۲، ص۱۸۶.

[۱۸] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۷.

و از القاب غیر مشهور می‌توان به عادل، تام، منجی و قاهر اشاره کرد.

[۱۹] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۴۰۰.

[۲۰] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۷.

[۲۱] خصیبی‌، حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، ص۲۴۷.

لقب صادق از سوی شماری از شاگردان امام، مانند مالک بن انس،

[۲۲] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ج۱، ص۷۷.

[۲۳] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ج۱، ص ۲۳۹.

[۲۴] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۸۲.

[۲۵] بحرانی، سید‌هاشم، حلیه الابرار، ج۴، ص۱۵.

و نیز در منابع اهل سنت، مانند «مسند احمد» در سده سوم، دیده می‌شود.

[۲۶] ابن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۵، ص۱۲۲.

در سبب نامگذاری لقب صادق که مشهورترین لقب آن حضرت است، وجوهی ذکر شده است. به نظر شیعیان، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ضمن پیشگویی تولد آن حضرت، سفارش کرده بود او را صادق بنامند.

[۲۷] شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۱۹.

[۲۸] شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۲۳۴.

به نظر برخی دانشوران اهل سنت، راستگویی امام صادق (علیه‌السلام) سبب این نامگذاری بوده است.

[۲۹] ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷.

[۳۰] ابن طولون، الائمه الاثناعشر، ص۸۵.

برخی لقب صادق را در مقابل کذاب خوانده شدن محمد نفس زکیه، از شاخه حسنی، دانسته‌اند که بر خلاف نظر امام، که او را از قیام ضد عباسیان پرهیز داده بود، قیام کرد (۱۴۴ق) و طبق پیشگویی آن حضرت به قتل رسید.

[۳۱] شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۱۹.

بنابراین راستگویی آن حضرت و تحقق یافتن قتل محمد نفس زکیه (۱۴۴ق)، به پیشگویی آن امام، از دلایل دیگر نامگذاری این لقب است.منصور عباسی که خلافتش (۱۳۶- ۱۵۸ق) از سوی امام پیشگویی شده بود، چنین لقبی را برای آن حضرت بارها به کار می‌برد.

[۳۲] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۷۳.

[۳۳] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۳۹۲-۳۹۳.

[۳۴] بجنوری، کاظم موسوی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، ص۱۸۱.

در قولی دیگر لقب صادق برای حضرت در برابر جعفر کذاب، که از نسل پنجم آن حضرت بود و به دروغ ادعای امامت داشت، نهاده شده است.

[۳۵] بجنوری، کاظم موسوی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، ص۱۸۰.

[۳۶] ابن حاتم عالمی، الدر النظیم، ص۶۲۲.

۳ – تولد

امام صادق (علیه‌السلام)، بنا بر قول مشهور نزد شیعه، در سال ۸۳

[۳۷] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۲.

[۳۸] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۷۹.

[۳۹] ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷.

[۴۰] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۵.

و به نقل اهل سنت سال ۸۰ هجری در مدینه،

[۴۱] بخاری، محمد بن اسماعیل، تاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۹۸.

[۴۲] ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ص۲۰۶.

در سپیده‌دم روز جمعه یا سه‌شنبه، هشتم رمضان، متولد شد.

[۴۳] ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷.

[۴۴] ابن فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.

به رغم ثبت نشدن روز تولد امام در منابع متقدم، از سده ششم به بعد، منابع امامیه ۱۷ربیع الاول را به عنوان روز تولد امام

[۴۵] شیخ طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.

[۴۶] ابن فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.

شناسانده و میان متاخرین شهرت یافته است.

[۴۷] مقدسی، یدالله، بازپژوهش تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ص۳۷۳-۳۹۴.

در این که زادگاه امام صادق مدینه بوده اختلاف نیست. مطابق قولی تایید نشده، زادگاه حضرت در مکه، در خانه‌ای معروف به دار ابی‌سعید، نزدیک دارالعجله (سمت صفا و مروه) بوده است. با اینکه فاسی مکی کتیبه‌ای در این خانه دیده که بر آن نوشته شده بود: «هذا مَولدُ جَعفر الصّادق (علیه‌السّلام) و دَخَلَهُ النَّبی صلی الله علیه و آله». این خانه در سال ۶۲۳ق در امارت اشراف حسنی تعمیر گردید. اما به نظر می‌رسد این خانه، زادگاه جعفر طیار بوده است

[۴۸] تقی فاسی، شفاء الغرام، ج۱، ص۳۶۰.

[۴۹] ملکی حنفی، تاریخ مکه المشرفه، ص۱۸۶.

که پس از تسلط آل سعود بر مکه، همراه دارالعجله، تخریب شد.

[۵۰] تقی فاسی، العقد الثمین، ج۱، ص۲۶۳.

[۵۱] بن ظهیره، سعید، الجامع اللطیف، ص۲۸۸.

[۵۲] صباغ، محمد بن احمد، تحصیل المرام، ج۱، ص۵۴۵.

۴ – سن و مدت امامت

امام صادق (علیه‌السلام)، به سبب عمر طولانی نسبت به دیگر امامان، به شیخ الائمه نامبردار شده است.

[۵۳] مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه، ص۳۶.

[۵۴] احمدی بیرجندی، احمد، مناقب و مراثی اهل بیت (علیهم‌السّلام)، ص۱۹۲.

قول مشهور، سن امام را ۶۵ سال

[۵۵] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۲، ۴۷۵.

[۵۶] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.

و برخی اقوال دیگر ۶۷ و ۶۸ سال دانسته‌اند.

[۵۷] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۶.

از این مدت، ۱۲ سال همزمان با زندگی جدش، امام سجاد (علیه‌السلام)، ۳۱ سال هم‌دوره با پدر بزرگوارش و مابقی آن، دوران امامتش بود که از سال ۱۱۴ تا سال ۱۴۸ق، به مدت ۳۴ سال ادامه یافت.

[۵۸] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۵.

[۵۹] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.

[۶۰] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۳۹۹.

۵ – محل زندگی

امام صادق (علیه‌السلام) بیشتر زندگی خود را در مدینه سپری کرد. سفر او به شام به همراه پدر بزرگوارش

[۶۱] شیخ حر عاملی، اثباه الهداه، ج۴، ص۱۱۸.

[۶۲] شریف قرشی، باقر، حیاه الامام الباقر، ج۲، ص۶۱.

که تاریخ دقیق آن مشخص نیست و نیز سفرهای آن حضرت به عراق در دوران امامت، به رغم میل حضرت، دلیل سیاسی داشت و بنا به اجبار دستگاه خلافت عباسی انجام شد.

[۶۳] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ج۱، ص۱۲۴.

گزارش‌هایی از اقامت آن حضرت در حیره (از شهرهای عراق) در دوران امام باقر (علیه‌السلام) وجود دارد.

[۶۴] شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۷.

[۶۵] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۹.

۶ – شهادت

بنا بر قول مشهور شیعه آن حضرت در سال ۱۴۸ق در ۲۵ شوال یا نیمه آن ماه، در ۶۵ سالگی، به سبب توطئه و مسمومیت از سوی منصور عباسی، در مدینه، به شهادت رسید.

[۶۶] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.

[۶۷] ابن فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.

امام صادق (علیه‌السلام) در یک پیشگویی از شهادت خود خبر داده بود.

[۶۸] شیخ طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۳۲.

[۶۹] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۱۰۹۳.

برخی که وفات آن حضرت را به مرگ طبیعی تلقی کرده‌اند، در تایید دیدگاه خود، افزون بر داشتن عمر طبیعی و طولانی، به نبود گزارش روشن از منابع شیعه و سنی دال بر شهادت آن حضرت، استناد می‌کنند. دانشورانی مانند شیخ مفید (م ۴۱۳ق) نیز رحلت امام را طبیعی دانسته‌اند.

[۷۰] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۹۳.

اما باید افزود که نبود گزارش روشن، شاهدی بر عدم شهادت حضرت نیست؛ زیرا این‌گونه خبرها و رویدادها در خفا و پنهان از همگان انجام می‌شد و بعدها نیز بر تاریخ‌نگاران پوشیده می‌ماند.

۷ – وصیت

امام صادق (علیه‌السلام)، هنگام ارتحال، به جهت حفظ جان فرزندش امام کاظم (علیه‌السلام)، چند نفر از جمله منصور دوانیقی (خلیفه عباسی)، حاکم مدینه، فرزندش موسی بن جعفر (علیهما‌السّلام)، عبدالله افطح و نیز همسرش حمیده را وصی خود قرار داد.

[۷۱] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۱۰.

[۷۲] مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، ص۱۹۶.

۸ – محل دفن

مدفن امام صادق (علیه‌السلام) در بقیع و کنار قبر پدر و جدشان امام حسن (علیه‌السلام) واقع شده است.

[۷۳] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.

[۷۴] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۴۶.

[۷۵] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۱۰۹۳.

گزارش‌ها نشان می‌دهد، از سده ششم و حتی پیش‌تر، گنبد و ضریحی برای ائمه بقیع (علیهم‌السّلام)، از جمله امام صادق (علیه‌السلام)، ساخته شده بود

[۷۶] جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه، ج۲، ص۴۴۱.

[۷۷] جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه، ج۲، ص۵۸۷.

[۷۸] جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه، ج۳، ص۹۹.

[۷۹] جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه، ج۳، ص۴۴۰-۴۴۱.

که در سال ۱۳۴۴ق، پس از سلطه آل سعود بر حرمین، تخریب شد.

[۸۰] امین، سید محسن، کشف الارتیاب، ص۵۵.

[۸۱] امین، سید محسن، کشف الارتیاب، ص۲۸۷.

۹ – شمائل

شمائل امام صادق (علیه‌السلام) را با ویژگی‌های قامتی میانه، چهره سفید، موهای مجعد، بینی کشیده و دارای خال سیاه بر گونه شناسانده‌اند

[۸۲] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۴۰۰.

و از آراستگی ظاهری آن حضرت سخن گفته‌اند.

[۸۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۶۱-۲۶۲.

[۸۴] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۵، ص۸۶.

۱۰ – نقش انگشتری

نقش انگشتری او «الله ولیی و عصمتی من خلقه»، «انت ثقتی فاعصمنی من خلقک» و «ما شاء الله لا قوه الا بالله استغفر الله» بود.

[۸۵] شیخ کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۷۳.

[۸۶] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۶۱.

[۸۷] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۸.

۱۱ – کرامات

برای امام صادق (علیه‌السلام) مناقب و کرامات بسیاری یاد شده است. حسن خلق امام زبانزد بوده و مالک بن انس، پیوسته آن حضرت را در حال تبسم می‌دیده است.

[۸۸] شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۳۳، ص۸۱۷.

[۸۹] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ج۱، ص۳۸۲.

برخورد یکسان با عرب و عجم،

[۹۰] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۶.

[۹۱] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۹۱۶.

بخشندگی بسیار،

[۹۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۶۳.

[۹۳] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۵، ص۸۸-۸۹.

[۹۴] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۵-۲۸۶.

سفارش به احسان،

[۹۵] ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء، ج۳، ص۱۹۵.

کمک به مستمندان و آسیب‌دیدگان،

[۹۶] ابن روزبهان، وسیله الخادم الی المخدوم، ص۱۹۶.

ترحم بر گناهکاران و احسان به آن‌ها و پند دادنشان

[۹۷] ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۲۰۵.

[۹۸] ابن قزاوغلی، یوسف، تذکره الخواص، ص۳۱۰.

و شجاعت،

[۹۹] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۹۱۵.

[۱۰۰] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۶.

[۱۰۱] ابن قزاوغلی، یوسف، تذکره الخواص، ص۳۰۸.

پاره‌ای از سجایای اخلاقی امام صادق (علیه‌السلام)، به نقل منابع اسلامی، است.
نقل برخی کارهای خارق‌العاده از امام صادق (علیه‌السلام)، همچون بارور شدن درخت خشکیده به دعای حضرت، خبر دادن از غیب و نهان افراد، استجابت دعا و نفرین، از جمله کرامات آن حضرت است.

[۱۰۲] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۲.

[۱۰۳] قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۹۴-۳۰۴.

[۱۰۴] ابن شهر آشوب، مناقب ابن شهرآشوب، ج۳، ص۳۲۰-۳۲۵.

برخی از اعلام اهل سنت نیز مواردی از کرامات و علم حضرت صادق (علیه‌السلام) را به آینده ذکر کرده،

[۱۰۵] شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۶.

[۱۰۶] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۲۶.

[۱۰۷] قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ج۳، ص۱۶۲.

و آن حضرت را مستجاب‌الدعوه خوانده، و یادآور شده‌اند که هرگاه چیزی از خدا طلب می‌کرد، پیش از اتمام کلامش، دعایش مستجاب می‌شد.

[۱۰۸] نبهانی، یوسف بن اسماعیل، جامع کرامات الاولیاء، ج۴، ص۴.

[۱۰۹] شُراب، محمدحسن، نور الابصار، ص۲۹۵.

۱۲ – جایگاه اجتماعی

آن حضرت – افزون بر جایگاه محوری میان شیعیان امامیه که وی را رئیس مذهب خود معرفی می‌کنند و برای آن حضرت نقش محوری در بسط و گسترش فرهنگ شیعیان قائلند- در میان اهل سنت نیز مقام رفیعی داشت؛ به گونه‌ای که چهره‌های شاخص آنان، امام صادق (علیه‌السلام) را از برترین سادات اهل بیت (علیهم‌السّلام) در فهم، دانش و فضل دانسته

[۱۱۰] ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷.

[۱۱۱] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۳.

و با تعبیر بزرگ علویان و شیخ بنی‌هاشم

[۱۱۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۵۵.

یاد کرده‌اند. تکریم اهل سنت از آن حضرت، با عبارت «رضی الله عنه» که معمولاً برای صحابه به کار می‌رود، حاکی از جایگاه امام صادق (علیه‌السلام) نزد آنان است.

[۱۱۳] ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۲، ص۳۰۳.

[۱۱۴] ابن کثیر، تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۲۰.

حتی برخی دانشوران اهل سنت، فارغ از جایگاه امام، آن حضرت را در شایستگی به خلافت بر منصور ترجیح می‌دادند.

[۱۱۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۲۰.

[۱۱۶] سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، التحفه اللطیفه، ج۱، ص۲۴۲.

دانشمندان اهل سنت، به ویژه پیشوایان این مذهب، به مقام تقوا، علم، معنویت و عبادت آن حضرت، در کتب خود، معترف بودند و اقتباس از دانش او را برای خود شرافت و منقبت می‌شمردند.

[۱۱۷] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۳.

[۱۱۸] اربلی، علی بن ابی‌الفتح، کشف الغمه، ج۲، ص۳۶۷.

۱۳ – دوران امامت

امام صادق (علیه‌السلام)، به عنوان فرزند ارشد امام باقر (علیه‌السلام)، امامت را، به نص جلی و بدون مدعی، در سال ۱۱۴ق عهده‌دار شد. امام باقر (علیه‌السلام) از امام صادق (علیه‌السلام) با تعبیر: «هذا خیر البریه بعدی» و «هذا و الله قائم آل محمد» یاد کرده است.

[۱۱۹] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۱.

[۱۲۰] شیخ طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۷-۵۱۹.

[۱۲۱] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۹۰۹.

۱۳.۱ – ادله امامت

امام باقر (علیه‌السلام) همچنین هنگام شهادت و در حضور چند نفر، به عنوان شهود، وصایت امام صادق (علیه‌السلام) را ابلاغ و مکتوب کرد.

[۱۲۲] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰۷.

[۱۲۳] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۱.

[۱۲۴] علامه حلی، المستجاد، ص۱۷۵-۱۷۶.

افزون بر این سخنان، در اثبات امامت حضرت صادق (علیه‌السلام) به ادله دیگری نیز استناد شده است. تصریح به امامت آن حضرت در روایات نبوی از آن جمله است. در فرازی از حدیث لوح که از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده، نام امام صادق (علیه‌السلام) ثبت شده و به هلاکت شک‌کنندگان در امامت آن حضرت اشاره شده و انکار امامت او، رد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دانسته شده است.

[۱۲۵] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۴۸-۴۹.

[۱۲۶] نعمانی، الغیبه، ص۱۴۵.

[۱۲۷] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۷.

حدیث معراج، حدیث ابی بن کعب و جابر از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نیز تصریح بر امامت امام صادق (علیه‌السلام) دارند.

[۱۲۸] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۴۸-۴۹.

[۱۲۹] نعمانی، الغیبه، ص۶۲.

[۱۳۰] نعمانی، الغیبه، ص ۶۴.

[۱۳۱] شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۱۰.

[۱۳۲] شیخ صدوق، کمال الدین ص ۵۰۱.

از دیگر دلایل امامت، افضلیت است؛ امام صادق (علیه‌السلام)، به اتفاق مخالفان و موافقان امامت آن حضرت، در علم و دیگر کمالات افضل اهل زمانش بود.

[۱۳۳] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۲.

[۱۳۴] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۹۰۷.

[۱۳۵] علامه حلی، المستجاد، ص۱۷۶-۱۷۷.

نقل برخی کرامات و کارهای خارق‌العاده از امام صادق (علیه‌السلام)، همچون بارور شدن درخت خشکیده به دعای حضرت و خبر دادن از غیب و نهان افراد و استجابت دعا و نفرین ایشان نیز، مؤید امامت آن حضرت دانسته شده است.

[۱۳۶] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۳.

[۱۳۷] قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۹۴-۳۰۴.

[۱۳۸] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۲۳۹-۲۶۸.

۱۳.۲ – شیوه برخورد با حاکمان وقت

آن حضرت در طول امامتش، به مدت ۳۴ سال که مصادف با اواخر حکومت امویان و اوایل حکومت عباسیان بود، با چندین خلیفه هم‌عصر بود. خلفای اموی معاصر امام عبارتند از: هشام بن عبدالملک (حک: ۱۰۵-۱۲۵ق)، ولید بن یزید بن عبدالملک (حک: ۱۲۵-۱۲۶ق)، یزید بن ولید بن عبدالملک (حک: ۱۲۶ق)، ابراهیم بن ولید بن عبدالملک (حک: دو ماه و ۱۰ روز از سال۱۲۶ق) و مروان بن محمد ملقب به حمار (حک: ۱۲۶-۱۳۲ق). بدین ترتیب مدت ۲۲ سال از دوران امامت امام صادق (علیه‌السلام)، یعنی از سال ۱۱۴ تا ۱۳۲ق، در حکومت بنی‌امیه سپری شد.
خلفای عباسی معاصر آن حضرت نیز شامل ابوالعباس، معروف به سفاح، (حک: ۱۳۲-۱۳۷ق) و ابوجعفر منصور دوانیقی (حک: ۱۳۷-۱۵۸ق) بودند که شانزده سال از امامت صادق اهل بیت در عصر آنان سپری شد.
حدود دو دهه از دوران امامت آن حضرت مصادف با ضعف بنی‌امیه و تکاپوهای معارضان بنی‌امیه، اعم از شیعیان، خوارج و به ویژه قیام عظیم سیاه‌جامگان خراسان، به فرماندهی ابومسلم خراسانی، از دعوتگران عباسیان بود. آن حضرت از این بستر مناسب و فضای مهیای فراهم شده حداکثر استفاده را برای نشر تعالیم دینی انجام داد و آموزه‌های اسلام را از منظرهای اهل بیت (علیهم‌السّلام) ارائه داد.

۱۳.۳ – سیاست امام

سیاست امام، خودداری از مقابله مستقیم با امویان بود. آن حضرت مواظب بود تا در دام خطایی که هشام بن عبدالملک برای زید بن علی پهن کرده، و او را گرفتار ساخته بود،

[۱۳۹] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ص۴۴-۴۵.

نیفتد و بتواند به رسالت خطیر خود، در برهه‌ای حساس از تاریخ، جامه عمل بپوشاند. شایان ذکر است که در این دوره خطر چندانی جان امام را تهدید نمی‌کرد؛ زیرا خاندان اموی گرفتار درگیری‌های مختلفی بودند، و در اقصی نقاط قلمروی امویان قیام‌هایی رخ داده بود، که اهتمام دستگاه خلافت مقابله با آن‌ها بود. امام صادق (علیه‌السلام) با این قیام‌ها همکاری نکرد و برای نمونه با قیام عمویش زید بن علی در سال ۱۲۲ق در کوفه و قیام نفس زکیه در سال ۱۴۵ق مخالف بود.

[۱۴۰] شیخ صدوق، الامالی، ص۹۴.

[۱۴۱] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۶۷-۲۷۱.

امام صادق (علیه‌السلام) همچنین دعوت ابوسلمه خلال، از سران قیام عباسی را، برای پذیرش خلافت، رد کرد.

[۱۴۲] قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ج۳، ص۱۶۱.

[۱۴۳] مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۵۳-۲۵۴.

[۱۴۴] ابن عنبه، عمده الطالب، ص۹۳.

امام همچنین به نامه ابومسلم خراسانی، رهبر نظامی دعوت عباسی، واکنش منفی نشان داد.

[۱۴۵] مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵.

[۱۴۶] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۳۵۵-۳۵۶.

اصلی‌ترین نگرانی عباسیان از امام صادق (علیه‌السلام)، ارسال وجوهات از سوی شیعیان به مدینه بود. برخی اخبار مؤید چنین اقدامی است و گویا عباسیان بر آن آگاهی داشته‌اند.

[۱۴۷] جباری، محمدرضا، سازمان وکالت، ج۱، ص۴۸، ۶۳.

علت دیگر نگرانی عباسیان از ناحیه امام، گرایش برخی رجال وابسته به حکومت، مانند جعفر بن محمد بن اشعث خزاعی، به آن حضرت بود.

[۱۴۸] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۵.

به هر روی در خلافت چهار ساله سفاح برای امام صادق (علیه‌السلام) مشکل عمده‌ای از ناحیه دستگاه خلافت ایجاد نشد.
امام صادق (علیه‌السلام) درآغاز خلافت منصور، چند بار به مرکز خلافت فراخوانده شد. سیاست سختگیرانه منصور، حضرت را به سمتِ در پیش گرفتن نوعی سیاست منفی، در قالب تاکتیک تقیه، سوق داد. اهمیت این تاکتیک سیاسی در این بود که حضرت را در عین پرهیز دادن از مخالفت مستقیم با دستگاه خلافت عباسیان، از تایید و همکاری و همراهی با آن‌ها بی‌نیاز می‌کرد.

[۱۴۹] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ص۳۹-۴۱.

شایان یادآوری است که امام صادق (علیه‌السلام)، به رغم همراهی نکردن با قیام‌های علیه عباسیان، به کلی خود را از جریانات و امور سیاسی دور نگاه نداشت، بلکه همواره از فرصت‌های مناسب برای ترویج مکتب اهل بیت (علیهم‌السّلام) و باطل بودن هیات حاکمه بهره می‌برد؛ چنان‌که با شجاعت در حضور منصور عباسی به رد و انکار اقتدارگرایی و طاغوت‌گرایی در حکومت کردن و نقد جباریت پرداخت.

[۱۵۰] ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۹۱۵.

[۱۵۱] شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السوول، ص۲۸۶.

[۱۵۲] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۹.

آن حضرت دنیاطلبی و روی آوردن به سلاطین را نکوهش می‌کرد.

[۱۵۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۶۱-۲۶۲.

از دیگر مواضع صریح سیاسی امام صادق (علیه‌السلام) در پی اهانت حاکم مدینه به حضرت علی (علیه‌السلام) است که سرزنش شدید منصور را در پی داشت.

[۱۵۴] شیخ طوسی، الامالی، ص۳۳-۵۰.

البته روابط و مناسبات منصور عباسی با امام صادق (علیه‌السلام) فراز و فرود داشته و همواره یکسان نبوده است. در مواقعی، به ویژه هنگام بروز قیام‌ها، منصور از ترس همراهی امام با قیام، حضرت را به شدت زیر نظر قرار می‌داد و حتی تهدید به قتل می‌کرد. منصور عباسی تدریجاً فشار بر شیعیان را تشدید کرد؛ چنان‌که این خلیفه، در مدینه، جاسوسانی داشت که در پی شناسایی شیعیان و قلع و قمع آنان بودند.

[۱۵۵] قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۴۶۳.

[۱۵۶] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۱۷۲.

در چنین شرایطی، امام صادق (علیه‌السلام)، شیعیان را به تقیه سفارش می‌کرد.

[۱۵۷] شیخ طوسی، رجال الکشی، ج۲، ص۵۰۱-۵۰۲.

[۱۵۸] جعفری، حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، ص۳۶۴.

[۱۵۹] جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۳۶۰.

بنا به نقل کلینی، منصور به حسن بن زید بن حسن (م ۱۶۸ق)، والی خود در مدینه، دستور داد تا خانه امام صادق (علیه‌السلام) را آتش بزند.

[۱۶۰] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۳.

از مفضل بن عمر نقل شده که منصور چند بار تلاش کرد امام صادق را به شهادت برساند و افرادی را برای آوردن او به مرکز خلافت اعزام می‌کرد. اما هنگامی که آن حضرت وارد می‌شد، هیبتشان منصور را می‌گرفت و از قتل امام منصرف می‌شد.

[۱۶۱] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۶۴.

۱۴ – فعالیت‌های فرهنگی

امام صادق (علیه‌السلام) بخش عمده فعالیت‌های خود را به احیا و نشر حدیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اهل بیت (علیهم‌السّلام) اختصاص داد و بدین ترتیب میراث ارزشمندی به جای گذاشت. برخی جایگاه آن حضرت را در حدیث، به منزله سر نسبت به بدن دانسته‌اند.

[۱۶۲] شیخ طوسی، رجال الکشی، ص۱۶۳.

[۱۶۳] امین، سید محمد، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۵.

[۱۶۴] امین، سید محمد، اعیان الشیعه، ج۱، ص ۱۰۰.

[۱۶۵] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ج۱، ص۱۴۰.

[۱۶۶] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق، ج۱ص ۱۸۷.

احادیث نقل شده از امام صادق (علیه‌السلام) بیشتر از دیگر امامان است و غالب سند روایات شیعی و اصول اربعمائه به آن حضرت منتهی می‌شود. در منابع شیعه و اهل سنت، احادیث بسیاری از امام صادق (علیه‌السلام)، در ابواب گوناگون دینی، از جمله اصول و فروع دین، اخلاق و مواعظ و مناظرات نقل شده است. احادیث نقل شده از امام باقر و امام صادق (علیهما‌السّلام) از مجموع احادیث نقل شده از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بیشتر است. تنها ابان بن تغلب یا محمد بن مسلم، بالغ بر سی هزار حدیث از امام نقل کرده است.

[۱۶۷] موسوی خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۳۳.

فقه شیعه عمدتاً بر روایات به‌ جای مانده از امام صادق (علیه‌السلام) مبتنی‌ است؛ به همین جهت مکتب فقهی شیعیان دوازده امامی را مذهب جعفری نیز می‌نامند. تعداد راویان از امام، به اختلاف تا ۴۰۰۰ نفر دانسته شده است.

[۱۶۸] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۷۹.

[۱۶۹] مظفر، محمدحسن، الامام الصادق و مذاهب الاربعه، ج۲، ص۶۱.

بسیاری از فقهای سده دوم هجری از پرورش‌یافتگان مکتب امام جعفر صادق (علیه‌السلام) بوده‌اند. به نقل نجاشی، تنها در مسجد کوفه، نهصد تن از شیوخ افتخار شاگردی امام را داشته و به نقل حدیث از آن حضرت مشغول بودند.

[۱۷۰] نجاشی، رجال النجاشی، ج۱، ص۴۰.

۱۵ – امام صادق در حرمیـن

امام صادق (علیه‌السلام) با حاکمان انتصابی اموی و عباسی متعددی در مدینه هم‌عصر بود. امرای منصوب اموی عبارت بودند از: خالد بن عبدالملک بن حارث (۱۱۴-۱۱۷ق)، محمد بن هشام بن اسماعیل مخزومی (۱۱۸-۱۲۵ق)، یوسف بن محمد ثقفی (۱۲۵ق)،عبدالعزیز بن عمر بن عبدالعزیز (۱۲۶ق)، عبدالواحد بن سلیمان بن عبدالملک (۱۲۹ق)، مختار بن عبدالله اباضی (۱۲۹ق)، محمد بن عبدالملک بن عطیه سعدی (۱۳۰ق)، ولید بن عروه سعدی (۱۳۱ق) و یوسف بن عروه سعدی

[۱۷۱] پژوهشکده حج و زیارت، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۱، ص۱۴۵- ۱۴۸، «امرای مدینه».

(۱۳۲ق).
در عصر عباسیان نیز امام با امیرانی هم‌عصر بود که یکی از آن‌ها، داوود بن علی، عموی سفاح و منصور عباسی بود.

[۱۷۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۸۳.

[۱۷۳] طبری، تاریخ الطبری، ج۷، ص۴۵۸.

او در مدت امارت چهار ماهه‌اش،

[۱۷۴] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۳۶.

[۱۷۵] ابن خیاط، خلیفه، تاریخ خلیفه، ص۲۷۰.

[۱۷۶] ابن قطیبه، الامامه و السیاسه، ج۲، ص۱۷۹.

ضمن تحت فشار قراردادن شیعیان امام صادق (علیه‌السلام)، معلی بن خنیس، وکیل آن حضرت، را دستگیر و اموال ایشان را توقیف کرد. پس از این‌که معلی از معرفی کردن شیعیان به داوود امتناع کرد، داوود فرمان اعدام وی را به سیرافی، رئیس شرطه مدینه، داد. این کار، اعتراض شدید امام صادق (علیه‌السلام) را به دنبال داشت. داوود در پاسخ به این اعتراض ادعا کرد که قتل معلی بدون هماهنگی با وی صورت گرفته و سیرافی را به جرم آن کشت.

[۱۷۷] یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۳۳.

[۱۷۸] شیخ طوسی، رجال الکشی، ص۳۷۹-۳۸۰.

[۱۷۹] عطاردی، عزیز الله، مسند الامام الصادق، ج۴، ص۵۳۳.

امام صادق (علیه‌السلام) که از نقش داوود با خبر بود، به این کار قانع نشد و وعده داد قاتل معلی را نفرین کند. ولی به گزارشی دیگر، داوود به جای ترتیب اثر دادن به شکایت آن حضرت، تهدید ایشان را به ریشخند گرفت

[۱۸۰] ابن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۸۵.

[۱۸۱] شیخ طوسی، رجال الکشی، ص۳۷۹.

و داوود همان شب، بنا بر روایتی، در اثر مارگزیدگی مرد.

[۱۸۲] نعمان مغربی، شرح الاخبار، ج۳، ص۳۰۳.

امام صادق (علیه‌السلام) در مکه، نزدیک دار العجله سمت صفا و مروه، خانه‌ای داشت که نزدیک دار ابی‌سعید واقع شده بود. طبق قولی، چنان‌که گذشت، این منزل زادگاه آن حضرت بود.

[۱۸۳] تقی فاسی، شفاء الغرام، ج۱، ص۳۶۰.

آن حضرت در مدینه نیز منزلی داشت که فاطمیان مصر، در حکومت الحاکم، آن را که در حال ویرانی و متروک بود، گشودند و مصحف، شمشیر، کساء، و برخی دیگر از اشیای آن را به مصر منتقل کردند.

[۱۸۴] ابن جوزی، المنتظم، ج۱۵، ص۷۱.

[۱۸۵] ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۳۴۲.

همچنین برای آن حضرت باغ و مزرعه‌ای پیرامون مدینه ثبت شده است

[۱۸۶] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۳۹.

[۱۸۷] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۵۷.

که کارگرانی در آن‌ها برای آن حضرت کار می‌کردند.

[۱۸۸] شیخ کلینی، فروع الکافی، ج۵، ص۲۸۹.

[۱۸۹] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۵۷.

گرچه منابع شمار دفعات حج‌گزاری امام صادق (علیه‌السلام) را گزارش نکرده‌اند، اما زندگی کردن آن حضرت در مدینه و حضور مستمر و مداوم ایشان در موسم حج،

[۱۹۰] معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمایندگی ولی فقیه، حج الانبیاء و الائمه، ص۳۴۱-۳۴۳.

گویای اهتمام ویژه آن حضرت به حج و عمره است. حتی به نقلی امام، در دوران نوجوانی، سفر حج داشته است.

[۱۹۱] شیخ کلینی، الکافی، ج۲، ص۸۶.

۱۶ – تعالیم‌ امـام صـادق درباره حج

روایات پرشماری از امام صادق (علیه‌السلام) درباره آداب و مناسک حج نقل شده است.

۱۶.۱ – تبیین مسایل

نقش آن حضرت در تبیین مسائل حج به حدی است که به نقل از ابوحنیفه، اگر جعفر بن محمد نبود، مردم مناسک حج خود را نمی‌دانستند.

[۱۹۲] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۱۹.

منابع روایی بابی را به حج اختصاص داده‌اند که روایات آن غالباً از امام صادق (علیه‌السلام) است. برخی محققان، این روایات را به صورت مستقل جمع‌آوری کرده‌اند.

[۱۹۳] معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمایندگی ولی فقیه، حج الانبیاء و الائمه، ص۳۸۶.

امام درباره اهمیت و لزوم فراگیری احکام و مناسک حج، که قبولی آن در انجام درست اعمال است، به زراره (از اصحاب امام) که گفته بود حدود چهل سال است که از شما درباره حج می‌پرسم و شما فتوا می‌دهید- یادآور شد: «خانه‌ای که بیش از دو هزار سال پیش از پیدایش آدم حج گزارده می‌شد، در ۴۰ سال مسائل آن پایان نمی‌پذیرد».

[۱۹۴] شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۱۹.

۱۶.۲ – اهمیت حج

از آن حضرت در باب اهمیت حج روایاتی نقل شده است؛ مثل وجوب حج شخص مستطیع؛ چراکه خداوند، تارک حج را کافر شمرده است

[۱۹۵] عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۹۰.

یا تارک حج به آیین یهود و نصرانیت مرده است.

[۱۹۶] صدوق، ثواب الاعمال، ص۲۳۶-۲۳۷.

امام صادق (علیه‌السلام) حج را برترین راه از راه‌های خدا دانسته که تنها جهاد در راه خدا و شهادت، همپایه آن‌هاست.

[۱۹۷] نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۹۳.

به گفته آن حضرت، هر که دو بار حج گزارد، تا زنده است در خیر و برکت به سر خواهد برد و دچار فقر نخواد شد.

[۱۹۸] شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۶۰.

آن حضرت، با توجه به دشواری