توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تهافت الفلاسفه (دانشنامه‌جهان‌اسلام) ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۸ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تهافت الفلاسفه (دانشنامه‌جهان‌اسلام) ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تهافت الفلاسفه (دانشنامه‌جهان‌اسلام) ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل تهافت الفلاسفه (دانشنامه‌جهان‌اسلام) ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint

مقالات مرتبط: تهافت الفلاسفه.

تَهافُتُ الْفلاسفه، عنوانی مشترک برای کتابهایی در رد فلسفه و نقد آرای فیلسوفان می باشد.

فهرست مندرجات

۱ – اشخاصی که با عنوان تهاتف الفلاسفه کتاب نوشته اند
۲ – تهافت الفلاسفه غزالی
۳ – تاثیر پذیری غزالی در رد فلسفه
۴ – انگیزه و محرک غزالی در نگارش تهافت الفلاسفه
۵ – تقسیم بندی غزالی از آراء فلاسفه
۵.۱ – قسم اول علوم فلاسفه در نظر غزالی
۵.۲ – قسم دوم علوم فلاسفه در نظر غزالی
۶ – بزرگترین ایراد فلاسفه از نظر غزالی
۷ – جواب غزالی به فلاسفه
۸ – روش غزالی در مواجه بافلسفه
۹ – مقاصد الفلاسفه غزالی
۱۰ – بخش های مختلف کتاب تهاتف الفلاسفه غزالی
۱۱ – مقدمه اول تهاتف الفلاسفه غرالی
۱۲ – مقدمه دوم تهاتف الفلاسفه غرالی
۱۳ – مقدمه سوم تهاتف الفلاسفه غرالی
۱۴ – مقدمه چهارم تهاتف الفلاسفه غرالی
۱۵ – الاهیات وطبیعیات کتاب غزالی
۱۶ – مسائل مورد نزاع غزالی با فلاسفه
۱۷ – عقیده خلاف اسلام فلاسفه از نظر غزالی
۱۸ – توجیه صدرالدین شیرازی درعلت تکفیر فلاسفه توسط غزالی
۱۹ – عمده نقدغزالی
۲۰ – مهمترین منبع تنظیم بحث های تهاتف غزالی
۲۱ – روش نقد غزالی
۲۲ – مرجع آراءغزالی در مورد فلسفه
۲۳ – تالیف وترجمه های مختلف تهاتف الفلاسفه
۲۴ – تاثیر تهاتف الفلاسفه در تمدن اسلامی
۲۴.۱ – تهاتف الفلاسفه درسده ششم
۲۴.۲ – تهاتف الفلاسفه درسده هفتم
۲۴.۳ – تهاتف الفلاسفه درقرن نهم
۲۴.۴ – تهاتف الفلاسفه طوسی و خواجه زاده
۲۵ – نقدطوسی از فلاسفه
۲۶ – وجوه اختلاف بافلاسفه درنظرطوسی
۲۷ – دسته بندی طوسی از آراء واحکام فلاسفه
۲۸ – قرق تهاتف طوسی با غزالی
۲۹ – تهاتف الفلاسفه خواجه زاده
۳۰ – پانویس
۳۱ – منبع

۱ – اشخاصی که با عنوان تهاتف الفلاسفه کتاب نوشته اند

ابوحامد غزالی، علاءالدین طوسی ، مصلح الدین مصطفی بن یوسف بن صالح بروسوی مشهور به خواجه زاده و قطب الدین راوندی (متوفی ۵۷۳) کتابهایی با این عنوان تألیف کرده اند. از کتاب راوندی تاکنون اطلاعی در دست نیست.

[۱] آقابزرگ طهرانی، ج۴، ص۵۰۲.

[۲] غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش، ج ۱، ص ۲۱۲ـ۲۱۳،

۲ – تهافت الفلاسفه غزالی

تهافت الفلاسفه ابوحامد غزالی از مهمترین آثار اوست. وی این کتاب را در ۴۸۸/۱۰۹۵ نگاشته

[۳] محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه،مقدمه فخری، ص ۱۰، ، چاپ ماجد فخری، بیروت ۱۹۹۰ الف.

[۴] عبدالحسین زرین کوب، فرار از مدرسه: در باره زندگی و اندیشه ابوحامد غزالی، ج۱، ص۱۴۹، تهران ۱۳۶۹ ش.

و در تألیف آن از یحیی نحوی اسکندرانی ملقب به بطریق، مؤلف کتابی در رد آرای بُرُقْلُس، و کتاب دیگری در رد افلاطون و ارسطو متأثر بوده است.

[۵] علی بن زید بیهقی، تتمه صوان الحکمه، ج۱، ص۴۸ـ۴۹، چاپ رفیق العجم، بیروت ۱۹۹۴.

۳ – تاثیر پذیری غزالی در رد فلسفه

تهافت الفلاسفه حاصل تعالیم مدارس نظامیه است که مخالفت با فلسفه در این مراکز جایگاه ویژه ای داشت و غزالی خود از استادان مشهور نظامیه بود. البته گفتنی است که مخالفت با فلسفه و فلاسفه در میان پیروان ادیان و نیز در جهان اسلام، ریشه ای عمیق دارد. در عالم اسلام بسیاری از متکلمان پیش از غزالی مخالفت خود را با ارسطو و اندیشه های فلسفی یونان ابراز داشته و آثاری در این باب نوشته‌اند ولی هیچ‌یک از آثاری که قبل و بعد از غزالی به این منظور نوشته شده ارزش کتاب او را ندارد.

[۶] غلامحسین ابراهیمی دینانی، منطق و معرفت در نظر غزالی، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، تهران ۱۳۷۰ ش.

[۷] غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۱، ص۲۱۲ـ ۲۱۴، تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش.

۴ – انگیزه و محرک غزالی در نگارش تهافت الفلاسفه

غزالی با انگیزه های اعتقادی، و نه سیاسی، تهافت الفلاسفه را نگاشت و در آن از فلاسفه بشدت انتقاد کرد و آنان را به یاوه گویی و پریشانی اندیشه نسبت داد.

[۸] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۱۸۱، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

وی

[۹] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۳ـ۷، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

محرک خود را انصراف گروهی اهل بدعت و هواپرست از وظایف اسلام و ترک تقید به احکام عبادی و اِعراض آنان از دین و همچنین انکار خدا و قیامت توسط گروه قلیلی از کژاندیشان دانسته است. به نظر او

[۱۰] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۵ ـ۷، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

ریشه کفر این گروه مرعوب شدن آنان در مقابل حکمای یونانی، از جمله سقراط و افلاطون و ارسطو، است. این گروه برای اظهار برتری بر توده مردم، تشبه به یونانیان و تظاهر به کفر کردند و این را از نشانه های زیرکی و علم دانستند. به عقیده غزالی

[۱۱] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۷ـ۹، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

بزرگان و رؤسای فلسفه با شرع، در امهات مسائل اتفاق نظر دارند و از انکار شرایع، که برخی جاهلان به آنان نسبت داده اند، بری هستند. بدین ترتیب او فیلسوفان محقق را از متفلسفان غیرمحقق امتیاز داده است و حملات او به ارسطو و فارابی و ابن سینا به این سبب بوده که ایشان را اهل تحقیق نمی‌دانسته است.

۵ – تقسیم بندی غزالی از آراء فلاسفه

غزالی اصول و عقاید و دانش فلسفی را به دو قسم تقسیم می‌کند:

۵.۱ – قسم اول علوم فلاسفه در نظر غزالی

قسمی که با مبادی و اصول و عقاید دینی در تعارض نیست، مانند ریاضیات و هندسه و منطق که علوم ثابتی هستند و در آن‌ها اختلافی نیست، زیرا برای اثبات مسائل این علوم، براهین ریاضی و هندسی اقامه شده که مخالف عقل و قابل جحد و انکار نیست و کسی که مناظره در ابطال این مسائل را کاری دینی بپندارد، به دین جفا کرده است و زیان کسی که شرع را از روی جهل یاری می‌دهد بیش از کسی است که به روش معقول به آن طعنه می‌زند. در مسائل منطق هم اگر چه خطاهای نادری یافت می‌شود، تعارضی با دین وجود ندارد.

۵.۲ – قسم دوم علوم فلاسفه در نظر غزالی

قسم دیگر از علوم فلسفی، علومی است که با شرع و اصلی از اصول دین در تعارض است که شامل الاهیات و طبیعیات می‌شود.

[۱۲] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۹ـ۱۳، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

[۱۳] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۳۲، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

غزالی

[۱۴] نجیب مایل هروی، سایه به سایه: دفتر مقاله‌ها و رساله های عرفانی، ج۱، ص۱۳، ادبی و کتاب شناختی، تهران ۱۳۷۸ ش.

غرض از نگارش این کتاب را بیان وجوه تناقض در اقوال فلاسفه در این دو علم می‌داند. بدین ترتیب او ریاضیات و منطق را به الاهیات و طبیعیات وابسته ندانسته و میان علوم و معارف نوعی تفکیک قائل شده است.

[۱۵] غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج ۱، ص ۲۱۸، تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش.

۶ – بزرگترین ایراد فلاسفه از نظر غزالی

به گفته او

[۱۶] غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ص ۱۴،تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش.

از بزرگترین حیله های فلاسفه این است که وقتی نظریات آنان مورد اشکال و انتقاد قرار می‌گیرد، می گویند: علوم الاهی از مشکلترین علوم است و راه یابی به آن مستلزم آموختن منطق و ریاضیات است، ازینرو پیروان آنان هر گاه با مشکلی روبرو می‌شوند، حسن ظن خود را به فلاسفه از دست نداده و با این توجیه که منطق و ریاضیات را نیاموخته اند، مشکل را به فهم خود نسبت می‌دهند.

۷ – جواب غزالی به فلاسفه

به نظر غزالی

[۱۷] ،غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ص ۱۵ـ ۱۶ تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش.

ریاضیات که در علم حساب و هندسه خلاصه می‌شود وابسته به الاهیات نیست و سخن کسانی که فهم الاهیات را متوقف بر ریاضیات می‌دانند بی اساس است. وی

[۱۸] غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ص ۱۴ـ ۱۵، تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش.

نظر فلاسفه را در باره اهمیت آموختن منطق می‌پذیرد ولی معتقد است که منطق به فلاسفه اختصاص ندارد، بلکه منطق همان اصلی است که در فن کلام «کتاب النظر» یا «کتاب الجدل» و گاه «مدارک العقول» نامیده می‌شود و فلاسفه برای به وحشت انداختن دیگران آن را منطق نامیده‌اند و چون کسی نام منطق را بشنود، گمان می‌کند که فنی غریب است که جز فلاسفه کسی از اصول آن آگاهی ندارد. همچنین به نظر او

[۱۹] غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام،ص ۱۴ـ ۱۵، تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۷۹ ش.

حکما خود به مسائل و موازین منطقی وفادار نبوده‌اند و به همین دلیل مطالبی که ابراز داشته‌اند مخدوش است.

۸ – روش غزالی در مواجه بافلسفه

غزالی برای این‌که فلسفه را سنجیده و دانسته نفی کند و بدون آگاهی از عمق افکار فلاسفه به نقد آرای آنان نپردازد و سخنانش را فلاسفه استهزا نکنند، بدون این‌که در محضر استادی حاضر شود، با جدیت تمام به بررسی و مطالعه آثار فلسفی پرداخت. البته از این نکته نباید غافل بود که غزالی علم کلام را، که آمیخته با مسائل و اصطلاحات فلسفی است، نزد استادان زبردست آموخته و در این علم استادی چیره دست شده بود و مقصود او از مطالعه کتب فلسفه این بود که مطالب و مسائل فلسفی را از روی مآخذ اصلی جستجو کند و آنچه را که متکلمان نقل کرده اند، خود بررسی کند.

[۲۰] محمدبن محمد غزالی، المنقذ من الضّلال، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، چاپ محمد محمدجابر، بیروت.

[۲۱] جلال الدین همائی، غزالی نامه، ج۱، ص۴۱۰، تهران (۱۳۴۲ ش).

[۲۲] محمد خوانساری، «موقف غزالی در برابر فلسفه و منطق»، ج۱، ص۱۰، معارف، دوره ۱، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۶۳).

۹ – مقاصد الفلاسفه غزالی

عده ای معتقدند که نتیجه مطالعات و بررسیهای فلسفی غزالی در کتاب مقاصدالفلاسفه انعکاس یافت و او این کتاب را به عنوان مقدمه تهافت الفلاسفه تألیف کرد.

[۲۳] محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، مقدمه فخری، ص ۹، چاپ ماجد فخری، بیروت ۱۹۹۰ الف.

[۲۴] حنا فاخوری و خلیل جرّ، تاریخ الفلسفه العربیه، ج۲، ص۲۵۸، بیروت ۱۹۹۳.

[۲۵] عبدالحسین زرین کوب، دفتر ایام: مجموعه گفتارها، ج۱، ص۱۰، اندیشه‌ها و جستجوها، تهران ۱۳۶۵ ش.

[۲۶] غلامحسین ابراهیمی دینانی، منطق و معرفت در نظر غزالی، ص ۱۴ـ ۱۵، تهران ۱۳۷۰ ش.

[۲۷] غلامحسین ابراهیمی دینانی، دفتر عقل و آیت عشق، ج ۱، ص ۲۰۱، تهران ۱۳۸۰ ش.

۱۰ – بخش های مختلف کتاب تهاتف الفلاسفه غزالی

غزالی، طبق سنّت تألیفی فلاسفه اسلامی تهافت الفلاسفه را در سه بخش الاهیات، طبیعیات و منطق تألیف کرد. وی در دو بخش اول به ذکر بیست مسئله پرداخت و بخش آخر کتاب را به منطق، که به منزله ابزاری برای دریافت مقصود کتاب است، اختصاص داد. به گفته خود او

[۲۸] محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، چاپ موریس بویژ، بیروت ۱۹۲۷.

علت این تقسیم بندی آن است که ممکن است عده ای در فهم کتاب، از قسم آخر بی نیاز باشند. نسخه متداول تهافت الفلاسفه تنها شامل طبیعیات و الاهیات است و قسم منطق‌ به‌طور جداگانه و با نام معیارالعلم به چاپ رسیده، ولی مباحث منطق به نص غزالی جزئی از کتاب تهافت است.

[۲۹] محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، ص ۱۵ـ۱۷، چاپ موریس بویژ، بیروت ۱۹۲۷.

[۳۰] محمدبن محمد غزالی، معیارالعلم فی المنطق،ص ۵ ـ۱۷، چاپ احمد شمس الدین، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰ ب.

۱۱ – مقدمه اول تهاتف الفلاسفه غرالی

تهافت با چهار مقدمه آغاز می‌شود. مقدمه اول در این باب است که اقدم فلاسفه ارسطوست و فارابی و ابن سینا از متفلسفانی‌اند که کلام ارسطو را ترجمه کرده اند؛ بنابراین، برای رد فلاسفه، رد اندیشه های این سرکردگانِ گمراهی کافی است.

۱۲ – مقدمه دوم تهاتف الفلاسفه غرالی

مقدمه دوم در این باره است که اختلاف میان فلاسفه و دیگر فرقه‌ها گاه در لفظ است و گاه در اندیشه‌هایی که با اصلی از اصول دین متعارض نیست، که غزالی در ابطال این دو قسم وارد نمی‌شود، اما گاه در اندیشه‌هایی است که با اصول دین متعارض است و در این قسم است که باید فساد آرا و مذاهب فلاسفه آشکار شود.

۱۳ – مقدمه سوم تهاتف الفلاسفه غرالی

مقدمه سوم در باره غرض از تألیف کتاب، یعنی بیان تهافت و تناقض آرا و اقوال فلاسفه است.

۱۴ – مقدمه چهارم تهاتف الفلاسفه غرالی

مقدمه چهارم در این باره است که علوم ریاضی و شعب آن متعلق به الاهیات نیست و منطق هم به فلسفه اختصاص ندارد.

۱۵ – الاهیات وطبیعیات کتاب غزالی

پس از مقدمه، دو بخش الاهیات و طبیعیات، مشتمل بر بیست مسئله، قرار دارد. از میان بیست مسئله ای که غزالی در آن‌ها به بیان تناقض مذهب فلاسفه پرداخته است، دو مسئله اول به عالَم و یازده مسئله به خدا و صفات او اختصاص دارد.

۱۶ – مسائل مورد نزاع غزالی با فلاسفه

مسائلی که غزالی در باره آن‌ها با فلاسفه نزاع دارد، عبارت‌اند از: ابطال مذهب فلاسفه در ازلیت و ابدیت عالَم؛ تلبیس آنان در صدور عالَم از مبدأ اول؛ عجز فلاسفه از اثبات صانع؛ ابطال مذهب آنان در نفی صفات الاهی؛ عجز آنان از اقامه دلیل بر وحدانیت خدا؛ ابطال قول آنان در نفی صفات زائد بر ذات و نفی ترکیب خداوند از اجزای عقلی و این‌که مبدأ نخستین، موجود بسیطِ بدون ماهیت است؛ عجز فلاسفه از قول به جسمانی نبودن خدا؛ بیان این‌که قول به قدم عالم مستلزم نفی صانع و علت است؛ علم خدا به ذات و غیر ذات و ابطال سخن آنان در نفی علم خدا به جزئیات؛ بحث در باره برخی اقوال در باب افلاک و نفوس فلکی، از جمله ارادی بودن حرکت افلاک و ابطال سخن آنان در علم افلاک به جزئیات و غرض از حرکت دَوْری آنها؛ عجز فلاسفه از اثبات این‌که نفس انسان جوهر قائم به ذات است و نیز تجرد و بقای آن و ابطال مذهب آنان در انکار بعث اجساد؛ ابطال سخن آنان در استحاله فرق عادات.

۱۷ – عقیده خلاف اسلام فلاسفه از نظر غزالی

غزالی

[۳۱] محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، ص ۳۷۶ـ ۳۷۷، چاپ موریس بویژ، بیروت ۱۹۲۷.

معتقد است که آرای فلاسفه در مورد سه مسئله (قدم زمانی عالَم و این‌که جواهر قدیم اند، انکار علم خدا به جزئیات، و انکار بازگشت اجساد و حشر آن‌ها در روز قیامت) بر خلاف دین اسلام و مستلزم نسبت کذب به پیامبران است و کسی که بر خلاف اسلام نظریه ای ابراز کند و پیامبران را تکذیب نماید کافر است. او

[۳۲] محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، ص ۳۷۶ـ ۳۷۷، چاپ موریس بویژ، بیروت ۱۹۲۷.

در مورد سایر مسائل هفده گانه، موضع ملایم و معتدل اتخاذ کرده و معتقد است که آنچه فلاسفه در این مسائل گفته‌اند بسیار نزدیک به عقاید معتزله یا سایر فِرَق است. حال اگر کسانی بر این عقیده باشند که سایر فِرَق اسلامی غیر از خودشان، اهل بدعت بوده و محکوم به کفرند، باید فلاسفه را نیز به جهت ابراز اینگونه مباحث کافر بدانند، ولی اگر سایر فِرَق، اهل بدعت و کفر شناخته نشوند فلاسفه نیز از این جهت تکفیر و محکوم نمی‌گردند.

۱۸ – توجیه صدرالدین شیرازی درعلت تکفیر فلاسفه توسط غزالی

صدرالدین شیرازی

[۳۳] محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴ ش.

مخالفت غزالی با فلاسفه و حکم به تکفیر آنان را از سه طریق توجیه کرده است. وی

[۳۴] محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴ ش.

معتقد است آنچه در تهافت الفلاسفه غزالی به عنوان تکفیر فیلسوفان آمده، یا از باب تقیه و ترس از علمای ظاهربین بوده است یا از باب در نظر گرفتن مصلحت دینی و حفظ عقاید مسلمانان، زیرا سخنان برخی از متفلسفان در میان مردم رواج یافته بوده و گفته می‌شده است کسی که فلسفه می‌داند، از شریعت بی نیاز است؛ ازینرو، غزالی برای حفظ عقاید عامه، از فلاسفه بشدت انتقاد کرده است. توضیح دیگر ملاصدرا

[۳۵] محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۰۵ـ۴۰۶، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴ ش.

این است که غزالی پیش از آن‌که به حد کمال و بلوغ معرفت نایل شود، فلاسفه را تکفیر کرد، ولی پس از بررسی مسائل فلسفی و آگاهی از عمق و صحت سخن آنان، توبه کرد و اندیشه های خود را با آرای آن‌ها هماهنگ ساخت.

۱۹ – عمده نقدغزالی

غزالی در تهافت الفلاسفه بیش‌تر به نقد و بررسی سخنان فارابی و ابن سینا پرداخته است.

۲۰ – مهمترین منبع تنظیم بحث های تهاتف غزالی

مهمترین منبع تنظیم و تدوین بحثهای تهافت، کتاب شفا ی ابن سینا بوده است. البته او از منابع دیگری از جمله النجاه، الاشارات والتنبیهات و رساله اضحویه ابن سینا و همچنین آراء اهل المدینه الفاضله و السیاسه المدنیه فارابی نیز استفاده کرده است (یانسنس، ص ۱، ۱۰ـ۱۱).

۲۱ – روش نقد غزالی

غزالی به ارائه راه حل صحیح مسائل نمی‌پردازد، بلکه به نقد و ابطال آرای فلاسفه نظر دارد و حتی در تقریر اصل آرای آنان نیز تنها به قدر حاجت تفصیل می‌دهد؛ ازینرو، نقدهای او بیش‌تر خطابی و جدلی است.

[۳۶] عبدالحسین زرین کوب، دفتر ایام: مجموعه گفتارها، ج۱، ص۱۲، اندیشه‌ها و جستجوها، تهران ۱۳۶۵ ش.

به گفته خود غزالی

[۳۷] چاپ موریس بویژ، بیروت ۱۹۲۷، ص ۱۳ـ۱۴، محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، چاپ موریس بویژ، بیروت ۱۹۲۷.

وی در نقد سخن فلاسفه موضع معیّن و مسلک خاصی ندارد، بلکه از هر طریق ممکنی به نقض آرای آنان می‌پردازد، خواه این نقض مبتنی بر مبانی فکری معتزله باشد خواه اشاعره یا کرامیه یا هر مسلک و مشرب دیگر؛ زیرا بر خلاف فلاسفه که به اصول دین تعرض می‌کنند، اختلاف سایر فرق با او در جزئیات است. البته در برخی موارد نیز اختلاف او با فلاسفه تنها در ادله است و نه مدعا، و مقصود او نشان دادن ضعف دلایل آنان است. تهافت الفلاسفه اگر چه نقد فلسفه بوده و از جهت غایت و غرض کتابی ضد فلسفه شناخته شده، به نظر برخی، از جهت موضوع و محتوا در زمره کتب فلسفی است (محمدبن محمد غزالی، تهافت الفلاسفه، چاپ سلیمان دنیا، قاهره (۱۹۸۷)، ص ۱۸ـ۲۴؛.

[۳۸] حسین نصر، «غزالی حکیم معاند فلسفه»، ج۱، ص۵۸۴ ـ