توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تکبیر (دانشنامه‌حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تکبیر (دانشنامه‌حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تکبیر (دانشنامه‌حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل تکبیر (دانشنامه‌حج) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

تکبیر در لغت به معنای بزرگ شمردن و به بزرگی یاد کردن خداوند بوده و در اصطلاح فقهی به معنای گفتن الله اکبر است. ذکر «الله اکبر» یکی از بزرگترین شعارهای مسلمانان است که در اذان و همه نماز‌ها و در مراسم حج هنگام رؤیت کعبه، رؤیت حجر الاسود، هنگام رمی جمرات، قربانی‌ کردن و در سخنرانی‌های سیاسی گفته می‌شود.

فهرست مندرجات

۱ – معنای لغوی و اصطلاحی
۲ – تکبیر در قرآن
۳ – پیشینه
۴ – تکبیر در سیره پیامبر
۵ – تکبیر بعد از دوره پیامبر
۶ – فضیلت تکبیر در روایات
۷ – تکبیر در زیارت اولیای الهی
۸ – تکبیر در نماز
۹ – تکبیر در حج و عمره
۱۰ – تکبیر در مناسک حج
۱۰.۱ – تکبیر در آغاز سفر حج
۱۰.۲ – تکبیر در دهه اول ذی‌حجه
۱۰.۳ – تکبیر پس از قطع تلبیه
۱۰.۴ – تکبیر هنگام دیدن کعبه
۱۰.۵ – تکبیر هنگام روبه‌رو شدن با حجرالاسود
۱۰.۶ – تکبیر هنگام طواف
۱۰.۷ – تکبیر هنگام بیرون آمدن از خانه خدا
۱۰.۸ – تکبیر پس از طواف و پیش از سعی
۱۰.۹ – تکبیر هنگام سعی
۱۰.۱۰ – تکبیر هنگام حرکت به سوی عرفات
۱۰.۱۱ – تکبیر هنگام وقوف در عرفات
۱۰.۱۲ – تکبیر هنگام وقوف در مزدلفه
۱۰.۱۳ – تکبیر هنگام عبور از منطقه مازمین
۱۰.۱۴ – تکبیر در ایام تشریق
۱۰.۱۵ – تکبیر هنگام رمی جمرات
۱۰.۱۶ – تکبیر هنگام قربانی کردن
۱۰.۱۷ – تکبیر پس از حلق
۱۰.۱۸ – تکبیر در نماز عید قربان
۱۱ – تکبیر هنگام زیارت پیامبر و امامان
۱۲ – فهرست منابع
۱۳ – پانویس
۱۴ – منبع

۱ – معنای لغوی و اصطلاحی

«تکبیر» از ریشه «ک ـ ب ـ ر» به معنای بزرگ شمردن

[۱] فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۵، ص۳۶۱.

[۲] صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، ج۲، ص۴۸.

[۳] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۲، ص۸۰۱، «کبر».

و در اصطلاح، به معنای جاری کردن جمله «الله اکبر» بر زبان است. در کاربردی عام‌تر، گاهی به بیان جملاتی حاوی عباراتی همچون: «اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَر» ُ «لا اله الا الله» وَ اللهُ اَکْبَرُ وَ لله الحَمْدُ اللهُ اَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا اللهُ اَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَهِ الْاَنْعَامِ»

[۴] عریضی، علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر، ص۱۴۱-۱۴۲.

[۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۵۱۶.

و الفاظی مانند «الله الاکبر»، «الله الکبیر» و «الله کبیر» بر پایه نظر شماری از اهل سنت

[۶] سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۱، ص۳۵-۳۶.

[۷] سمرقندی، محمد بن احمد، تحفه الفقهاء، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.

نیز تکبیر گفته شده است. جمله «الله اکبر» به چند‌گونه معنا شده است: خدا بزرگ است؛ خدا بزرگ‌تر از هر چیز است؛ خدا بزرگ‌تر از آن است که کُنه و ذات آن شناخته شود.

[۸] ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج۱۰، ص۱۲۲.

[۹] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۵، ص۱۲۷.

[۱۰] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۴، ص۵، «کبر».

بر پایه آموزه‌های اهل بیت: مقصود از «الله اکبر» آن است که خداوند بزرگ‌تر از آن است که وصف شود.

[۱۱] برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ج۱، ص۲۴۱.

[۱۲] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۱۷.

[۱۳] شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۱۱.

۲ – تکبیر در قرآن

آیات گوناگون در قرآن کریم به تکبیر فرمان داده‌اند؛ از جمله آیه ۱۱۱ سوره اسراء: «وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً

[۱۴] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۱۱.

». نیز در آیه ۱۸۵ سوره بقره «لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ

[۱۵] بقره/سوره۲، آیه۱۸۵.

» بزرگداشت خداوند به سبب هدایت مؤمنان، از حکمت‌های وجوب روزه به شمار رفته است؛ زیرا معنویت برآمده از روزه برای روزه‌دار، او را به درک بیشتر کبریا و عظمت خداوند توفیق می‌بخشد.

[۱۶] جنابذی، محمد بن حیدر، بیان السعاده، ج۱، ص۱۷۳.

[۱۷] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۲، ص۲۴.

[۱۸] فضل الله، سید محمدحسین، من وحی القرآن، ج۴، ص۳۰.

برخی مقصود از این آیه را تکبیر گفتن پس از نمازها پس از شامگاه عید فطر یا در ضمن نماز عید فطر دانسته‌اند.

[۱۹] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۱۵۶.

[۲۰] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر، ج۱، ص۱۴۴.

[۲۱] واعظ کاشفی، حسین، مواهب علیه، ص۵۷.

در آیه ۳۷ سوره حج: «کَذلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَ بَشّـِرِ الْمُحْسِنِینَ

[۲۲] حج/سوره۲۲، آیه۳۷.

» تکبیر از حکمت‌های قربانی کردن شمرده شده است. شماری از مفسران، مقصود از این تکبیر را یاد کردن خداوند به عظمت

[۲۳] فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۲۳، ص۲۲۷.

[۲۴] جرجانی، ابوالفتح بن مخدوم، تفسیر شاهی، ج۱، ص۳۸۱.

[۲۵] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۴، ص۳۷۶.

یا شناخت بزرگی خداوند

[۲۶] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۱۳۸.

[۲۷] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۴، ص۳۷۶.

دانسته‌اند و شماری نیز مقصود از آن را تکبیر گفتن با عباراتی ویژه در ایام تشریق(یازدهم تا سیزدهم ذی‌حجه)

[۲۸] قمی، علی ابن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۸۴.

[۲۹] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۱۳۸.

یا هنگام ذبح قربانی

[۳۰] ابن عربی، احکام القرآن، ج۱، ص۱۲۳.

[۳۱] شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۳۲۰.

[۳۲] رشید الدین میبدی، ابوالفضل، کشف الاسرار، ج۶، ص۳۶۹.

دانسته‌اند.

۳ – پیشینه

تکبیر در منابع و متون اسلامی، دارای ارزشِ والا و پیشینه طولانی معرفی شده است. به روایتی، هنگام بنای کعبه، آن‌گاه که حضرت آدم (علیه‌السلام) از کنار کوه صفا به رکن حجر نگریست، تکبیر گفت

[۳۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۱۸۶.

[۳۴] شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۴۳۱.

و در مناسکی که خداوند از طریق جبرئیل به او آموخت تا توبه وی را بپذیرد، در پی عبور از عرفات بر بالای هر یک از کوه‌های هفت‌گانه به دستور جبرئیل چهار تکبیر گفت و پس از انجام قربانی و حلق در منا در راه بازگشت به سوی مکه، هنگام ظاهر شدن شیطان در محل جمرات سه‌گانه، جبرئیل هر بار به او فرمان داد تا هفت سنگریزه به سوی شیطان پرتاب کند و با هر پرتاب تکبیر بگوید.

[۳۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۱۹۱.

[۳۶] شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۴۰۱.

نیز بر پایه روایات، هبهالله جانشین حضرت آدم در نماز بر جنازه او ۳۰ تکبیر گفت.

[۳۷] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۸، ص۱۱۴.

[۳۸] فیض کاشانی، الوافی، ج۲، ص۲۸۴.

در عهدین نیز به بزرگ‌تر بودن یهُوَه از همه خدایان دیگر،

[۳۹] کتاب مقدس، خروج ۱۸: ۱۱.

بزرگ‌تر بودن خدا از انسان

[۴۰] کتاب مقدس، ایوب ۳۳: ۱۲.

و از هر که در جهان است

[۴۱] کتاب مقدس، رساله اول یوحنا ۴: ۴.

و نیز بزرگ بودن خدا

[۴۲] کتاب مقدس، ایوب ۳۶: ۲۲، ۲۶.

اشاره شده و به بزرگ شمردن کارهای وی سفارش گشته است.

[۴۳] کتاب مقدس، ایوب، ۳۶: ۲۴.

پیش از اسلام، تکبیر شعار یکتاپرستان در امور مهم بود؛ چنان‌که به روایتی، هنگامی که عبدالمطلب توانست با حفر دیگر بار چاه زمزم، به آب و هدایای کعبه که در آن دفن شده بود، دست یابد، از خوشحالی تکبیر گفت و برخی قریشیان نیز با او همراهی کردند.

[۴۴] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۲، ص۴۴.

[۴۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۲۱۹-۲۲۰.

[۴۶] فیض کاشانی، الوافی، ج۱۲، ص۷۴.

۴ – تکبیر در سیره پیامبر

در سیره پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نیز این واقعیت بسیار دیده می‌شود. در نبرد‌های گوناگون، از جمله بدر (۲ق)،

[۴۷] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۹۲.

[۴۸] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، ج۳، ص۹۵.

[۴۹] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۱۶۶.

احد (۳ق)،

[۵۰] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۵۰۹.

[۵۱] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۵۲.

بنی‌نضیر (۴ق)

[۵۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۴۴.

[۵۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۳.

[۵۴] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۳، ص۲۰۴.

و خندق (۵ق) ایشان تکبیر گفت و مسلمانان نیز همراهی کردند.

[۵۵] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۸۳.

[۵۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۵۶۹.

[۵۷] شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۱۶۲.

[۵۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۴، ص۱۱۶.

نیز ایشان با شنیدن تکبیر امام علی (علیه‌السلام) هنگام کشته شدن عمرو بن عبدود، تکبیر گفت.

[۵۹] ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۸۴.

[۶۰] دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، ج۲، ص۲۴۴.

همچنین از تکبیر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام استجابت دعای ایشان برای نزول باران در غزوه تبوک (۹ق)

[۶۱] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۲، ص۱۰۰۹.

[۶۲] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۸۹.

[۶۳] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۲، ص۵۶.

و نیز شب عروسی حضرت علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسلام) که به سنت شدن تکبیرگویی در شب ازدواج انجامید،

[۶۴] شیخ، طوسی، الامالی، ص۲۵۸.

[۶۵] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۱۰۱.

[۶۶] شیخ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۳۹۷.

گزارش‌هایی در دست است.

۵ – تکبیر بعد از دوره پیامبر

در دوره‌های بعد نیز مسلمانان هنگام دریافت گزارش پیروزی یا شادی، تکبیر می‌گفتند. بدین‌سان، این کار را «تکبیر فتح» نامیدند.

[۶۷] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۸۳.

[۶۸] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۳۵.

[۶۹] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۴، ص۱۰۰.

به سال ۲۴۱ق.اسحاق بن سلمه، سرپرست گروه اعزامی از سوی متوکل خلیفه عباسی برای بررسی گزارش خرابی دیوار کعبه، دیوار‌های آن را سالم یافت و پس از استفسار از حاجبان کعبه درباره جواز تکبیر گفتن درون کعبه، به نشانه سپاس برای سالم بودن کعبه تکبیر گفت و حاضران در مسجد نیز با او هم‌صدا شدند.

[۷۰] ازرقی، محمد بن عبد الله، اخبار مکه، ج۱، ص۳۰۲.

نیز تکبیر و تهلیل مسلمانان در نبردها، از جمله هنگام فتح بیت المقدس به سال ۴۹۲ق در جنگ‌های صلیبی گزارش شده است.

[۷۱] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۱، ص۵۵۱.

[۷۲] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۱، ص۵۳۴.

[۷۳] بردی، یوسف بن تغری، النجوم الزاهره، ج۶، ص۳۷.

در روزگار فاطمیان (حک: ۲۹۷-۵۶۷ق) در ماه رمضان برای بیدارکردن مردم در سحرگاه و مراسم مناجات‌خوانی، تکبیر می‌گفتند.

[۷۴] مقریزی، احمد بن علی، المواعظ و الاعتبار، ج۲، ص۴۳۸.

[۷۵] بردی، یوسف بن تغری، النجوم الزاهره، ج۲، ص، ۴۳۸.

۶ – فضیلت تکبیر در روایات

احادیث متعدد از فضیلت و اهمیت تکبیرگویی نقل شده است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ۱۰۰ بار تکبیر گفتن را بهتر از آزاد کردن ۱۰۰ برده دانسته است.

[۷۶] شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۱۰.

[۷۷] خراسانی، محمدجواد، هدایه الامه، ج۳، ص۱۳۹.

در روایات امامان شیعه، تکبیر ذکری با پاداش بسیار زیاد،

[۷۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۵۰۶.

[۷۹] فیض کاشانی، الوافی، ج۹، ص۱۴۵۵.

برترین ذکر

[۸۰] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۵۰۶.

[۸۱] شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۴.

و از ارکان چهار‌گانه اسلام

[۸۲] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۹۱.

[۸۳] شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۳۹۸.

[۸۴] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۵۸، ص۵.

خوانده شده است. از جمله آداب سفر، بر پایه احادیث، تکبیر گفتن است.

[۸۵] شیخ، مفید، المزار، ص۶۵.

[۸۶] قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، الدعوات، ص۲۹۵.

[۸۷] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۷۶، ص۲۷۷.

نیز تکبیر گفتن در اوقات گوناگون، از جمله پیش از طلوع آفتاب،

[۸۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۵۲۶.

هنگام زوال شمس،

[۸۹] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۱-۳۲.

[۹۰] ابن طاوس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۴۱۰.

پیش از غروب آفتاب،

[۹۱] ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل، ص۲۲۱-۲۲۲.

پیش از خواب،

[۹۲] قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، الدعوات، ص۸۴.

هنگام رؤیت هلال رمضان،

[۹۳] ابن طاووس، علی بن موسی‌، الاقبال، ج۱، ص۶۷.

پس از ورود به کوفه

[۹۴] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۱۵۵.

و مسجد آن،

[۹۵] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۱۶۲، ۱۶۴.

هنگام دیدن جنازه،

[۹۶] قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، الدعوات، ص۲۵۹.

موقع خاک‌سپاری،

[۹۷] قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، الدعوات، ص۲۶۸.

و هنگام بالا رفتن از تپه‌ها و عبور از پل‌ها

[۹۸] شیخ، مفید، المزار، ص۶۶.

[۹۹] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۵۱.

سفارش شده است. همچنین در ادعیه گوناگون، مانند دعای روزهای هفته،

[۱۰۰] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۴۴۹.

[۱۰۱] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص، ۴۶۰.

[۱۰۲] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص، ۴۶۴.

[۱۰۳] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص، ۴۷۸.

دعای عشرات،

[۱۰۴] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۸۴.

ادعیه ماه رمضان

[۱۰۵] ابن طاووس، علی بن موسی‌، الاقبال، ج۱، ص۱۳۴.

و شب‌های قدر

[۱۰۶] ابن طاووس، علی بن موسی‌، الاقبال، ج۱، ص۳۳۷.

و دعاهای روز عرفه

[۱۰۷] ابن طاووس، علی بن موسی‌، الاقبال، ج۲، ص۷۰.

تکبیر به چشم می‌خورد.

۷ – تکبیر در زیارت اولیای الهی

در زیارت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، امامان و برخی اولیاء نیز تکبیر گفتن سفارش شده است؛ از جمله زیارت امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام)،

[۱۰۸] شیخ مفید، المزار، ص۷۶.

[۱۰۹] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۷۴۰.

[۱۱۰] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۱۸۱.

[۱۱۱] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص، ۲۵۲.

[۱۱۲] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص، ۳۰۲.

زیارت امام حسین (علیه‌السلام)،

[۱۱۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۵۷۶.

[۱۱۴] ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۲۱۷.

[۱۱۵] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۴۲۱.

[۱۱۶] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص، ۴۳۰.

[۱۱۷] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص، ۴۶۲.

زیارت سرداب مقدس

[۱۱۸] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۶۵۷.

و زیارت حضرت معصومه.

[۱۱۹] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۹۹، ص۲۶۶.

نیز در زیارت جامعه کبیره، پس از ورود به حرم و دیدن قبر و پیش از خواندن زیارت، ۱۰۰ بار تکبیر در سه مرحله جدا‌گانه با فاصله سفارش شده است.

[۱۲۰] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۹.

[۱۲۱] شیخ طوسی، التهذیب الاحکام، ج۶، ص۹۵-۹۶.

[۱۲۲] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۵۲۴.

در حدیثی، تکبیر گفتن پیش روی امام (علیه‌السلام) همراه با ذکر «لا اِلَهَ اِلا اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ» مایه دستیابی به رضوان خداوند دانسته شده است.

[۱۲۳] صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۳۳۲.

از این‌رو، شماری از فقیهان امامی تکبیرگویی را هنگام دیدن قبر مطهر معصومان: پیش از آغاز زیارت، از آداب آن شمرده‌اند.

[۱۲۴] بهجت، محمد تقی، مناسک حج و عمره، ص۲۸۰.

حکمت این همه تاکید بر تکبیر و ذکر خداوند در زیارت معصومان: را اموری از این قبیل دانسته‌اند: غافل نشدن از بزرگی خداوند و توجه به عظمت او که چنین چهره‌های برجسته‌ای آفریده است؛ توجه دادن به رسالت اصلی معصومان برای دعوت انسان‌ها به یکتاپرستی و پرهیز از غلوّ و افراط درباره آن‌ها تا مردم آنان را بندگان مخلص خداوند بدانند و کرامات آن‌ها و برکات قبرهای ایشان را از سوی خداوندگار بشمارند و از تعابیر این زیارات دچار غلوّ نشوند.

[۱۲۵] مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۶۶۶-۶۶۷.

[۱۲۶] شماری از نویسندگان، ره‌توشه حج، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۳.

[۱۲۷] شماری از نویسندگان، فرهنگ زیارت، ص۳۴۴.

برخی دانشوران امامی بر حضور قلب هنگام تکبیرگویی و توجه به معنای آن تاکید کرده و با تذکر به آگاهی خداوند از اسرار درونی انسان، آثار بزرگداشت خداوند در ظاهر و باطن انسان و مطابقت رفتار و گفتار او در بزرگداشت خداوند را از آداب تکبیر دانسته‌اند.

[۱۲۸] ابن طاووس، علی بن موسی‌، الاقبال، ج۲، ص۷۱.

۸ – تکبیر در نماز

تکبیر در مهم‌ترین عبادت مسلمانان یعنی نماز، جایگاهی ویژه دارد. همه مذاهب اسلامی تکبیر را از اجزای اذان و اقامه می‌دانند که دو بند از آن‌ها را تشکیل می‌دهد.

[۱۲۹] شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۲۷۸-۲۷۹.

[۱۳۰] قرطبی، محمد بن رشد، بدایه المجتهد ج۱، ص۸۸.

امامیان شش تکبیر را در اذان و چهار تکبیر را در اقامه واجب شمرده‌اند.

[۱۳۱] ابن براج، المهذب، ج۱، ص۸۸.

[۱۳۲] ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۱، ص۲۱۳.

[۱۳۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۹، ص۸۱-۸۲.

درباره تعداد آن در بندهای اذان و اقامه، میان فقیهان اهل سنت اختلاف دیده می‌شود.

[۱۳۴] شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۲۷۸-۲۷۹.

[۱۳۵] ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الکافی، ج۱، ص۱۹۷.

[۱۳۶] قرطبی، محمد بن رشد، بدایه المجتهد، ج۱، ص۸۸.

در باور مشهور فقهی، تکبیره الاحرام از ارکان نماز به شمار می‌رود؛ یعنی ذکر نشدن سهوی یا عمدی آن، مایه بطلان نماز است.

[۱۳۷] سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۱، ص۱۱.

[۱۳۸] کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع، ج۱، ص۱۱۴.

[۱۳۹] حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب ج۵، ص۲۵.

[۱۴۰] شربینی، محمد بن احمد، الاقناع، ج۱، ص۱۳۱.

نیز تکبیر از ذکرهای تسبیحات چهار‌گانه در رکعت‌های سوم و چهارم نماز است.

[۱۴۱] علامه حلی، تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۴۲.

[۱۴۲] موسوی عاملی، سیدمحمد بن علی، مدارک الاحکام، ج۳، ص۳۷۹.

[۱۴۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۶.

در باور فقیهان امامی، تکبیرگویی پیش و پس از تکبیره الاحرام،

[۱۴۴] طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل، ج۳، ص۲۵۷.

[۱۴۵] بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق، ج۸، ص۵۴-۵۵.

[۱۴۶] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۰، ص۳۴۵.

پیش از هر سجده و رکوع و پس از هر سجده،

[۱۴۷] شیخ مفید، الاشراف، ص۲۳.

[۱۴۸] شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۱۱۱.

[۱۴۹] نراقی، احمد، مستند الشیعه، ج۵، ص۲۱۷.

پیش از قنوت،

[۱۵۰] شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۱۱۱.

[۱۵۱] بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق، ج۸، ص۳۸۴.

[۱۵۲] کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج۳، ص۲۴۱.

در تعقیبات نماز

[۱۵۳] ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۱، ص۲۲۸.

[۱۵۴] حلی، حسن بن یوسف، نهایه الاحکام، ج۱، ص۵۱۰.

[۱۵۵] عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، ج۱، ص۱۸۴.

از جمله سه تکبیر پس از سلام

[۱۵۶] ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل، ص۱۶۳.

[۱۵۷] علامه حلی، تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۶۳.

[۱۵۸] شهید ثانی، الروضه البهیه، ج۱، ص۶۳۴.

و نیز ۳۴ تکبیر در تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)

[۱۵۹] شیخ مفید، المقنعه، ص۱۰۹-۱۱۰.

[۱۶۰] عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، ج۱، ص۱۸۴.

[۱۶۱] کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، ص۱۸.

مستحب به شمار می‌رود. نیز در برخی احادیث، مجموع تکبیرهای نمازهای پنج‌گانه در شبانه‌روز ۹۵ تکبیر دانسته شده

[۱۶۲] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۳۱۰.

[۱۶۳] شیخ طوسی، التهذیب الاحکام، ج۲، ص۸۷.

که از این میان، پنج تکبیر مربوط به تکبیره الاحرام، پنج تکبیر مربوط به قنوت، و ۸۵ تکبیر مربوط به رکوع و سجده است. بدین‌سان، در هر رکعت پنج تکبیر گفته می‌شود: ۱. پیش از رکوع. ۲. پیش از سجده اول. ۳. پس از سجده اول. ۴. پیش از سجده دوم. ۵. پس از سجده دوم. بر این اساس، نماز صبح دارای ۱۲ تکبیر، هریک از نمازهای ظهر و عصر و عشا شامل ۲۲ تکبیر، و نماز مغرب حاوی ۱۷ تکبیر است.

[۱۶۴] شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۱۱۱.

[۱۶۵] حلی، یحیی بن سعید، نزهه الناظر، ص۳۲.

در نماز آیات نیز پس از هر رکوع، جز رکوع پنجم و دهم، تکبیرگویی استحباب دارد.

[۱۶۶] شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، روض الجنان، ص۳۰۵.

[۱۶۷] عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، ج۱، ص۱۹۶.

[۱۶۸] بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق، ج۱۰، ص۳۳۸.

در برخی نمازهای مستحب هم گفتن تکبیر سفارش شده است؛ از جمله در نماز حضرت علی (علیه‌السلام)،

[۱۶۹] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۲۹۸-۲۹۹.

[۱۷۰] ابن طاوس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۷۰.

نماز امام صادق (علیه‌السلام)،

[۱۷۱] قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، الدعوات، ص۸۸.

نماز جعفر طیار،

[۱۷۲] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۰۴.

[۱۷۳] شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰.

[۱۷۴] عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، ج۱، ص۱۹۸.

پس از نافله‌های رجب و شعبان و رمضان،

[۱۷۵] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۵۴۸.

[۱۷۶] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۵۷۵.

[۱۷۷] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۸۰۶.

[۱۷۸] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۸۱۳.

[۱۷۹] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۸۱۳.

[۱۸۰] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۱۹۴.

[۱۸۱] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۱۹۶.

[۱۸۲] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۱۹۹.

[۱۸۳] مشهدی، محمد بن جعفر، المزار، ص۴۰۵.

و پس از نماز باران.

[۱۸۴] عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، ج۱، ص۱۹۶.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام بیرون رفتن از خانه برای اقامه نماز عید فطر تا پایان نماز تکبیر می‌گفت.

[۱۸۵] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۳۰۴.

تکبیرگویی از شب عید فطر پس از چهار نماز واجب، نزد امامیان

[۱۸۶] علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار، ص۱۷۱-۱۷۲.

و هنگام بیرون آمدن برای اقامه نماز نزد اهل سنت

[۱۸۷] مالک بن انس، المدونه الکبری، ج۱، ص۲۴۵.

[۱۸۸] ابن قدامه مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر، ج۲، ص۲۳۱.

[۱۸۹] موصلی، عبدالله بن محمود، الاختیار، ج۱، ص۹۳.

مستحب به شمار می‌رود و در عید قربان نیز تکبیرهایی مشابه، مستحب است.

[۱۹۰] شیخ صدوق، المقنع، ص۱۵۰.

[۱۹۱] شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۱۷۱.

[۱۹۲] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۷-۳۸۸.

نیز از تکبیر گفتن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام اقامه نماز بر مردگان گزارش شده است؛ چنان‌که پس از مرگ نجاشی پادشاه حبشه، از راه دور بر او نماز خواند و تکبیر گفت.

[۱۹۳] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، ج۴، ص۴۱۰.

[۱۹۴] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، ج۲، ص۳۳۰.

[۱۹۵] صالحی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج۸، ص۳۷۲.

بر این اساس، تکبیرهای پنج‌گانه نماز میت در فقه امامی

[۱۹۶] حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، ج۲، ص۶۸-۶۹.

[۱۹۷] مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده، ج۲، ص۴۳۴-۴۳۵.

[۱۹۸] کاظمی، فاضل جواد، مسالک الافهام، ج۱، ص۲۶۴.

و تکبیرهای چهار‌گانه در فقه اهل سنت واجب شده است.

[۱۹۹] قرطبی، محمد بن رشد، البیان و التحصیل، ج۲، ص۲۱۵.

[۲۰۰] قرطبی، محمد بن رشد، بدایه المجتهد، ج۱، ص۱۸۸.

[۲۰۱] حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، ج۲، ص۶۹.

۹ – تکبیر در حج و عمره

در حدیثی، تکبیرگویی حج‌گزار و عمره‌گزار، مایه اوج‌یابی شرف و بزرگی او خوانده شده است.

[۲۰۲] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۱، ص۴۲۱.

به روایت سعید بن جبیر، از آن‌جا که امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) در روز عرفه تکبیر می‌گفت، معاویه برای مخالفت با او، این تکبیر را ترک کرد.

[۲۰۳] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۵، ص۶.

بر پایه گزارشی دیگر، تکبیرگویی مردم در ایام حج در بازارهای مکه تا هنگامی که حجاج بن یوسف ثقفی (حک: ۷۳ق-۷۵ق) به حکومت مکه رسید، رایج بوده است. بر پایه این گزارش، حجاج این کار را ممنوع کرد؛ اما پس از او این سنت دیگر بار تداوم یافت.

[۲۰۴] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۲، ص۳۷۳.

خالد بن عبدالله قسری، حاکم اموی مکه (حک: ۸۷ق-۹۶ق) برای شمارش تعداد طواف‌ها و نیز ایجاد آمادگی برای خواندن نماز تراویح در ماه‌های رمضان، شماری از خدمتکاران کعبه را موظف کرده بود که در هر شوط طواف، در پیرامون کعبه تکبیر گویند.

[۲۰۵] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۲، ص۱۰۱.

[۲۰۶] ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، ج۲، ص۶۵-۶۶.

[۲۰۷] ابن ضیاء، محمد بن احمد، تاریخ مکه المشرفه، ج۱، ص۱۵۰.

۱۰ – تکبیر در مناسک حج

در منابع حدیثی و فقهی، ذکر «الله اکبر» در بسیاری از مناسک حج و عمره و پاره‌ای اعمال دیگر مستحب به شمار رفته است؛ از جمله:

۱۰.۱ – تکبیر در آغاز سفر حج

شماری از منابع، تکبیرگویی را هنگام سوار شدن بر مرکب برای آغاز سفر حج مستحب دانسته‌اند.

[۲۰۸] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۶۷۵.

[۲۰۹] کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الامین، ص۲۶۹.

۱۰.۲ – تکبیر در دهه اول ذی‌حجه

بر پایه احادیث، مقصود از «ایام معلومات» که در آیه ۲۸ سوره حج ذکر خداوند در آن‌ها سفارش شده، ۱۰ روز اول ماه ذی‌حجه است.

[۲۱۰] حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۱۷۴.

[۲۱۱] شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص۶۷۱.

[۲۱۲] حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، ص۲۱۹.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) این روزها را محبوب‌ترین ایام نزد خداوند خوانده و به تکبیر و تهلیل و یادکرد خدا در آن‌ها سفارش فرموده است.

[۲۱۳] ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف، ج۳، ص۲۵۰.

[۲۱۴] بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۵، ص۳۱۱.

شماری از فقیهان امامی، استحباب تکبیر پیش از روز عید قربان را نفی کرده‌ و حتی در این زمینه ادعای اجماع نموده‌اند.

[۲۱۵] شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۳۸۰.

[۲۱۶] حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، ج۴، ص۱۵۳.

[۲۱۷] عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۶۲.

بر پایه گزارش‌هایی، تکبیرگویی در دهه اول ذی‌حجه در بازار‌های مکه، به عمر و عبدالله بن عمر منسوب است. آورده‌اند که مردم از آن دو پیروی ‌کردند.

[۲۱۸] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۲، ص۳۷۲.

[۲۱۹] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۴، ص۲۲۷.

از این رو، شماری از فقیهان اهل سنت به استحباب تکبیر در این ایام فتوا داده‌اند و آن را «تکبیر مطلق» خوانده‌اند و تکبیر پس از نماز‌های واجب را در ایام تشریق «تکبیر مقید» نامیده‌اند.

[۲۲۰] ابن قدامه مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الکافی، ج۱، ص۳۴۳.

[۲۲۱] ابن قدامه مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر، ج۲، ص۲۵۲.

[۲۲۲] بکری دمیاطی، عثمان بن محمد، اعانه الطالبین، ج۱، ص۳۰۳.

[۲۲۳] ابن ضویان، ابراهیم، منار السبیل، ج۱، ص۱۵۳.

۱۰.۳ – تکبیر پس از قطع تلبیه

فقیهان امامی

[۲۲۴] مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده، ج۶ ص۲۳۵.

[۲۲۵] سبزواری، محمدباقر، ذخیره المعاد، ج۲، ص۵۸۳.

[۲۲۶] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۲۷۷.

و اهل سنت

[۲۲۷] سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۴، ص۲۰.

[۲۲۸] رافعی، عبدالکریم بن محمد، فتح العزیز، ج۷، ص۳۷۰.

[۲۲۹] بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع، ج۲، ص۵۰۱.

به پشتوانه احادیثی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)

[۲۳۰] نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، ج۵، ص۱۸۷.

[۲۳۱] حاکم نیشابوری، محمد بن حسن، المستدرک، ج۱، ص۶۳۲.

[۲۳۲] بیهقی، السنن کبری، ج۵، ص۲۲۵.

و امامان شیعه:

[۲۳۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۳۹۹.

[۲۳۴] شیخ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۱۷۶.

[۲۳۵] شیخ طوسی، التهذیب الاحکام، ج۵، ص۹۴.

به استحباب تکبیر پس از پایان یافتن زمان لبیک گفتن باور دارند.

۱۰.۴ – تکبیر هنگام دیدن کعبه

شماری از فقیهان اهل سنت به پشتوانه روایاتی،

[۲۳۶] بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج۴، ص۱۱۶.

تکبیرگویی هنگام دیدن کعبه را مستحب دانسته‌اند.

[۲۳۷] سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۴، ص۹.

۱۰.۵ – تکبیر هنگام روبه‌رو شدن با حجرالاسود

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در فتح مکه، هنگام استلام حجرالاسود تکبیر گفت و مسلمانان با ایشان همراهی کردند.

[۲۳۸] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۱، ص۳۹۰.

امام صادق (علیه‌السلام) سفارش فرموده که حج‌گزار هنگام ورود به مسجدالحرام، روبه‌روی حجرالاسود قرار گیرد و این ذکر را به زبان آورد: «اللهُ اَکْبَرُ مِنْ خَلْقِهِ وَ اَکْبَرُ مِمَّنْ اَخْشَی وَ اَحْذَر»؛ «خداوند از آفریدگانش بزرگ‌تر است و نیز بزرگ‌تر است از هر که از او می‌ترسم و بیم دارم.»

[۲۳۹] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۴۰۳.

[۲۴۰] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۴۰۱.

در حدیثی دیگر، ایشان به تکبیرگویی و درود فرستادن بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اهل بیت ایشان هنگام روبه‌رو شدن با حجرالاسود سفارش کرده است.

[۲۴۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۴۰۷.

نیز امام صادق: هرگاه نزد حجرالاسود می‌آمد، می‌فرمود: «اللهُ اَکْبَرُ السَّلَامُ عَلَی رسولِ الله.»

[۲۴۲] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۴۰۷.

بر پایه حدیثی، امام باقر (علیه‌السلام) هنگام استلام حجر دعایی دیگر حاوی تکبیر را سفارش فرموده

[۲۴۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۴۰۴.

[۲۴۴] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۴۰۱.

که فقیهان امامی بر پایه آن، این ذکر را مستحب شمرده‌اند.

[۲۴۵] بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق، ج۱۶، ص۱۱۹.

[۲۴۶] نراقی، احمد، مستند الشیعه، ج۱۲، ص۶۴.

[۲۴۷] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۴۰-۳۴۱.

در منابع اهل سنت نیز ذکر «بِسْمِ اللهِ وَ اللهُ اَکْبَرُ» هنگام استلام حجر از ابن‌عمر به نقل از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) سفارش شده است

[۲۴۸] ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، ج۸، ص۲۴۷.

و شماری از فقیهان بر پایه آن فتوا داده‌اند.

[۲۴۹] زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق، ج۲، ص۱۶.

به روایتی دیگر، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به عمر بن خطاب که در ازدحام جمعیت، با دشواری به سوی حجرالاسود راه می‌گشود، سفارش فرمود که دیگران را آزار ندهد، بلکه روبه‌روی حجر بایستد و ذکر «لا اله الا الله و الله اکبر» را بگوید.

[۲۵۰] صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج۵، ص۳۲.

[۲۵۱] ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، ج۱، ص۲۸.

[۲۵۲] بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج۵، ص۱۲۸.

اهل سنت به پشتوانه این حدیث و روایات مشابه

[۲۵۳] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۲، ص۱۵۲.

[۲۵۴] بدرالدین العینی، محمود بن احمد، عمده القاری، ج۹، ص۲۵۷.

هنگام استلام حجرالاسود و در صورت ممکن نبودن استلام، همانند فقیهان امامی،

[۲۵۵] شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۳۷۷.

[۲۵۶] ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۱، ص۶۰۳.

[۲۵۷] حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، ج۸، ص۳۵۲.

به جای استلام، تکبیر گفتن را مستحب شمرده‌اند.

[۲۵۸] مالک بن انس، المدونه الکبری، ج۱، ص۲۹۶، ۳۶۴.

[۲۵۹] ابن قدامه مقدسی، عبدالله بن احمد، المغنی، ج۳، ص۳۳۸.

[۲۶۰] ابن عابدین، محمدامین بن عمر، حاشیه رد المحتار، ج۲، ص۴۹۸.

۱۰.۶ – تکبیر هنگام طواف

بر پایه روایتی از اهل سنت، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام طواف، ابوبکر را در حال خواندن شعر یافت و تکبیر گفت و او را نیز به تکبیرگویی تشویق کرد.

[۲۶۱] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۱، ص۳۰۳.

[۲۶۲]