پاورپوینت کامل عرضه اعمال بر پیامبر و امامان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل عرضه اعمال بر پیامبر و امامان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل عرضه اعمال بر پیامبر و امامان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل عرضه اعمال بر پیامبر و امامان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل عرضه اعمال بر پیامبر و امامان ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

کلیدواژه: اعمال امت، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، امامان (علیهم السلام).

پرسش: آیا اعمال امت بر پیامبر و امامان (علیهم السلام) عرضه می‌شود؟

پاسخ: طبق آیه قرآن کریم، خداوند متعال، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مؤمنان از اعمال و کردار بندگان، آگاه هستند: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ اِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ «بگو: عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را می‌بینند! و به‌زودی، به سوی دانای نهان و آشکار، بازگردانده می‌شوید و شما را به آن‌چه عمل می‌کردید، خبر می‌دهد»!
روایاتی که در منابع شیعه از رسول خدا و ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) وارد شده، مصداق «مؤمنان» را ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) می‌دانند؛ در نتیجه آن بزرگواران نیز بر اعمال بندگان آگاه هستند. در روایات صحیح اهل سنت تصریح شده است که حتی اعمال زنده‌ها بر اموات نزدیک انسان نیز عرضه می‌شود و علمای اهل سنت این مطلب را تأیید کرده و می‌گویند که خداوند متعال آن‌ها را از اعمال بندگان آگاه می‌سازد؛ اما درباره چگونگی عرضه اعمال، تعبیر روایات شیعه مختلف است؛ براساس برخی اخبار، هر روز، طبق دسته دیگر هر پنجشنبه، و برخی اخبار هر ماه را زمان عرضه اعمال بیان کرده‌اند. هم‌چنین عرض اعمال منحصر به زمان حیات پیامبر و ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) نیست؛ بلکه پس از وفات هم بر ایشان عرضه می‌شود؛ زیرا پس از حیات دنیوی نیز آن‌ها زنده هستند.

فهرست مندرجات

۱ – عرضه اعمال در روایات شیعه
۱.۱ – دسته اول روایات عرضه اعمال بر پیامبر
۱.۱.۱ – روایت اول
۱.۱.۱.۱ – سندی بن محمد
۱.۱.۱.۲ – علاء بن رزین
۱.۱.۱.۳ – محمد بن مسلم
۱.۱.۲ – روایت دوم
۱.۱.۳ – روایت سوم
۱.۱.۴ – روایت چهارم
۱.۲ – دسته دوم روایات عرضه اعمال بر ائمه
۱.۲.۱ – روایت اول
۱.۲.۲ – روایت دوم
۱.۲.۳ – روایت سوم
۱.۲.۴ – روایت چهارم
۱.۲.۴.۱ – عمر بن اذینه
۱.۲.۴.۲ – برید بن معاویه
۱.۲.۵ – روایت پنجم
۱.۲.۶ – روایت ششم
۱.۲.۶.۱ – دیدگاه شیعه در توثیق معلی
۱.۲.۶.۲ – رد تضعیفات نجاشی و ابن‌غضائری
۱.۲.۷ – روایت هفتم
۱.۲.۸ – روایت هشتم
۱.۲.۹ – روایت نهم
۱.۲.۱۰ – نکات مستفاد از روایات
۱.۲.۱۰.۱ – نکته اول
۱.۲.۱۰.۲ – نکته دوم
۱.۲.۱۰.۳ – نکته سوم
۱.۲.۱۰.۴ – نکته چهارم
۱.۲.۱۰.۵ – نکته پنجم
۱.۲.۱۱ – تصریح علمای شیعه
۲ – عرضه اعمال در روایات اهل سنت
۲.۱ – دسته اول روایات عرضه اعمال بر پیامبر
۲.۱.۱ – طریق اول از عبدالله بن مسعود
۲.۱.۲ – طریق دوم از بکر بن عبدالله مزنی
۲.۱.۳ – نظر علمای اهل‌سنت
۲.۲ – دسته دوم روایات عرضه اعمال بر اهل قبور
۲.۲.۱ – روایت اول
۲.۲.۲ – روایت دوم
۲.۲.۳ – نظر علمای اهل تسنن
۳ – نتیجه کلی
۴ – پانویس
۵ – منبع

عرضه اعمال در روایات شیعه

عرضه اعمال به محضر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، از مباحث مورد اتفاق شیعه و اهل سنت است و طبق روایات شیعه، اعمال بندگان بر ائمه معصومین (علیهم‌السلام) نیز عرضه می‌شود؛ اما در روایات اهل سنت بحث عرضه اعمال بر اهل قبور و اموات نزدیک بازماندگان نیز مطرح شده است. در این نوشتار به صورت اختصار این بحث را نخست از دیدگاه روایات شیعه بررسی می‌کنیم.

در اصول کافی باب (عرض الاعمال علی النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) والائمه (علیهم‌السلام) ) حدود شش روایت در این زمینه آمده که برخی روایات آن معتبر هستند. در منابع روایی دیگر نیز، نظیر این روایات نقل شده که در مجموع به حد تواتر می‌رسند. این روایات به دو دسته تقسیم می‌شوند:
دسته اول: عرضه اعمال به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؛
دسته دوم: عرضه اعمال بر ائمه طاهرین (علیهم‌السلام).

دسته اول روایات عرضه اعمال بر پیامبر

تعدادی از روایات معتبر بیانگر این نکته هستند که اعمال بندگان الهی به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه می‌شود:

روایت اول

روایت اول (سند صحیح): امام باقر (علیه‌السلام) در روایت صحیح در پاسخ سؤال از عرضه شدن اعمال به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: این مطلب قطعی است و تردیدی در آن وجود ندارد:
«حَدَّثَنَا السِّنْدِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ اَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: سَاَلْتُهُ عَنِ الْاَعْمَالِ هَلْ یُعْرَضُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قَالَ مَا فِیهِ شَکٌّ قِیلَ لَهُ اَ رَاَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» فَقَالَ لِلَّهِ شُهَدَاءُ فِی اَرْضِهِ؛ محمد بن مسلم می‌گوید: از امام باقر (علیه‌السلام) سؤال کردم آیا به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اعمال عرضه می‌شود؟ فرمود: در این مطلب شکی نیست. برای ایشان گفته شد نظر شما درباره آیه: «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ؛ » چیست؟ فرمود: خداوند در روی زمین شاهدانی دارد.

بررسی سند روایت: این روایت از نظر سند، صحیح است، برای اثبات این مطلب لازم است تک‌تک راویان حدیث مورد بررسی قرار گیرد:

سندی بن محمد

۱. السندی بن محمد: اسم این راوی «ابان» است و از نظر علمای رجال شیعه مورد اعتماد و موثق می‌باشد.
نجاشی درباره او می‌نویسد:
«سندی بن محمد و اسمه ابان، یکنی ابا بشر صلیب من جهینه، ویقال من بجیله، وهو الاشهر. وهو ابن اخت صفوان بن یحیی. کان ثقه، وجها فی اصحابنا الکوفیین؛ سندی بن محمد اسمش ابان و کنیه‌اش ابوبشر صلیب از قبیله جهینه و گفته می‌شود از بجیله است و این قول مشهور‌تر است. وی پسر خواهر صفوان بن یحیی است. او شخص موثق و بزرگ اصحاب ما در میان کوفیان بود».

آقای نمازی شاهرودی نیز می‌نویسد:
«ابان بن محمد البجلی الکوفی المعروف بالسندی البزاز ابن اخت صفوان بن یحیی: ثقه وجه بالاتفاق …»؛ ابان بن محمد بجلی کوفی معروف به سندی بزاز، پسر خواهر صفوان بن یحیی به اتفاق علما، موثق و بزرگ ما است.

علاء بن رزین

۲. العلاء بن رزین: ایشان نیز از نظر علمای رجال موثق است. نجاشی او را این‌گونه معرفی می‌کند:
«العلاء بن رزین القلاء ثقفی، مولی، قاله ابن فضال…. . روی عن ابی‌عبدالله (علیه‌السلام)، وصحب محمد بن مسلم و فقه علیه وکان ثقه وجها؛ علاء بن رزین قلاء اهل ثقیف و غلام بود، این مطلب را ابن فضال گفته است … وی از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده و با محمد بن مسلم مصاحب بود و از نزد وی فقه آموخت. او فرد موثق و بزرگ و دارای اعتبار بود».

محمد بن مسلم

۳. محمد بن مسلم: محمد بن مسلم نیز از شاگردان امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) و موثق است. نجاشی او را این‌گونه معرفی کرده است:
«محمد بن مسلم بن رباح ابوجعفر الاوقص الطحان مولی ثقیف الاعور، وجه اصحابنا بالکوفه، فقیه، ورفع صحب اباجعفر واباعبدالله (علیهماالسلام)، وروی عنهما وکان من اوثق الناس؛ محمد بن مسلم بن رباح، کنیه‌اش ابوجعفر اوقصطحان و غلام ثقیف اعور بود. او بزرگ اصحاب امامیه در کوفه و فقیه بود و به مصاحبت امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) دست یافت و از آن‌ها روایت نقل کرده است. وی از موثق‌ترین مردم بود.

شیخ طوسی نیز همانند نجاشی ایشان را معرفی کرده و تصریح می‌کند که علاء بن رزین بیش‌ترین روایت را از وی دارد:
«محمد بن مسلم بن رباح الثقفی، ابوجعفر الطحان الاعور. واروی الناس عنه العلا بن رزین القلا».

نقل این روایت با سند دیگر: مرحوم صفار در کتاب «بصائر الدرجات» این روایت را از طریق محمد بن مسلم و زراره با سند دیگر نیز نقل کرده است:
«حدثنا ابوطالب عن حماد بن عیسی عن حریز عن محمد بن مسلم وزراره قال سئلنا ابا عبدالله عن الاعمال تعرض علی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قال ما فیه شک ثم تلا هذه الآیه قل «قلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ قال ان لله شهداء فی ارضه؛
در این روایت امام صادق (علیه‌السلام) عرضه اعمال را به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قطعی دانسته و در پایان تصریح کرده است که «برای خداوند شاهدانی در روی زمین است» که این قسمت از روایت، تفسیر کلمه «المؤمنون» خواهد بود».

روایت دوم

روایت دوم (با سند صحیح): به نقل از کلینی در روایت صحیح امام هشتم (علیه‌السلام) فرمودند که تمام اعمال (خوب و بد) بندگان به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه می‌شود:
«عِدَّهٌ مِنْ اَصْحَابِنَا عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا (علیه‌السلام) یَقُولُ اِنَّ الْاَعْمَالَ تُعْرَضُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اَبْرَارَهَا وَ فُجَّارَهَا؛ امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید. همانا کردار نیک و بد بندگان بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه می‌شود».

این روایت از نظر سند صحیح است و علامه محمدتقی مجلسی در کتاب «روضه المتقین» به تصحیح روایت تصریح دارد:
«و فی الصحیح. عن الوشاء قال: سمعت الرضا (علیه‌السلام) یقول: ان الاعمال تعرض علی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابرارها و فجارها؛ در روایت صحیح از وشاء آمده است که می‌گوید از امام هشتم (علیه‌السلام) شنیدم: اعمال خوب و بد بندگان به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه می‌شود».

محمدباقر مجلسی نیز در کتاب «مرآه العقول» می‌نویسد:
الحدیث السادس: صحیح.

روایت سوم

روایت سوم (موثقه سماعه): امام صادق (علیه‌السلام) در روایت موثق دیگر نیز به عرضه شدن اعمال به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تصریح کرده‌اند:
«عَلِیُّ بْنُ اِبْرَاهِیمَ عَنْ اَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَهَ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السلام) قَالَ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا لَکُمْ تَسُوءُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ کَیْفَ نَسُوؤُهُ فَقَالَ اَمَا تَعْلَمُونَ اَنَّ اَعْمَالَکُمْ تُعْرَضُ عَلَیْهِ فَاِذَا رَاَی فِیهَا مَعْصِیَهً سَاءَهُ ذَلِکَ فَلَا تَسُوءُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ سُرُّوهُ؛ سماعه می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمود: شما را چه می‌شود که پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را ناراحت و‌ اندوهگین می‌کنید؟ مردی گفت: چگونه ایشان را ناراحت می‌کنیم؟! حضرت صادق (علیه‌السلام) فرمودند: مگر نمی‌دانید که اعمال شما بر حضرت عرضه می‌شود و چون گناهی در آن ببینند،‌ اندوهگین می‌شوند؟ بنابراین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را ناراحت نکنید و ایشان را (با عبادات و طاعات خویش) مسرور سازید».

سند این روایت نیز معتبر است؛ چنانچه علامه محمدتقی مجلسی درباره آن می‌نویسد:
«و فی الموثق کالصحیح. عن سماعه، عن ابی عبدالله (علیه‌السلام) قال: سمعته یقول ما لکم تسوءون رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؟ فقال له رجل کیف نسوءه؟ فقال: اما تعلمون ان اعمالکم تعرض علیه فاذا رای فیها معصیه ساءه ذلک فلا تسوءوا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سروه؛ در روایت موثق که همانند روایت صحیح است، سماعه از امام صادق (علیه‌السلام) شنیده است که فرمود: شما را چه شده است که رسول خدا را ناراحت می‌کنید؟ …».

علامه محمدباقر مجلسی نیز این روایت را موثق دانسته است: الحدیث الثالث: حسن موثق.

روایت چهارم

امام صادق (علیه‌السلام) در روایت دیگری که مؤید روایات گذشته است، فرموده‌اند که اعمال بندگان هر صبح بر حضرت عرضه می‌شود:

«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَبِی حَمْزَهَ عَنْ اَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ اَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه‌السلام) قَالَ تُعْرَضُ الْاَعْمَالُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اَعْمَالُ الْعِبَادِ کُلَّ صَبَاحٍ اَبْرَارُهَا وَ فُجَّارُهَا فَاحْذَرُوهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ» وَ سَکَتَ؛
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: همه اعمال (خوب و بد) بندگان در هر صبح بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه می‌شود، پس مراقب اعمالتان باشید و معنای گفتار خداوند تعالی همین است، همان‌جا که می‌فرماید: اعمال‌تان را انجام دهید که محققاً خدا و رسولش کردار شما را می‌بیند. امام تا این‌جا آیه را تلاوت نمودند و ساکت شدند.

در نتیجه طبق این روایات صحیح و معتبر، اعمال بندگان به محضر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه می‌شود و در این مطلب جای شک و تردیدی نیست.

دسته دوم روایات عرضه اعمال بر ائمه

دسته دیگری از روایات بیان می‌کنند که اعمال بندگان خداوند بر ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) نیز عرضه می‌شود و آن‌ها نیز پرونده اعمال را می‌بینند.

روایت اول

روایت اول (با سند صحیح): مضمون آیه «فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» این است که خداوند، رسول خدا و مؤمنان اعمال بندگان الهی را می‌بینند. به عبارت دیگر، پرونده اعمال انسان‌ها به‌ محضر خداوند، رسول خدا و مؤمنان عرضه می‌شود.

در این‌که مصداق «مؤمنون» در این آیه چه کسانی هستند، روایات فراوان آن را به ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) تفسیر و تأویل می‌کنند.

در روایت صحیح از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که ایشان کلمه «المؤمنون» را به ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) تفسیر کرده‌اند و نشان می‌دهند که آن‌ها نیز پرونده اعمال بندگان را می‌بییند. این روایت را محمد بن حسن صفار در کتاب ارزشمند خود با این سند نقل کرده است:

«حَدَّثَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الطَّائِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ الْمِیثَمِیِّ قَالَ: سَاَلْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ « اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قَالَ هُمُ الْاَئِمَّهُ؛ یعقوب بن شعیب میثمی می‌گوید: از محضر امام صادق (علیه‌السلام) درباره آیه «فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» سؤال کردم، حضرت فرمودند: آن‌ها ائمه (علیهم‌السلام) هستند».

در اصول کافی نیز این روایت آمده و عبارت «عده من اصحابنا» در اول همین سند اضافه شده است:
مرحوم صفار در جای دیگر کتابش، روایت فوق را با ‌اندک تغییر در سند این‌گونه آورده است:
بررسی سند روایت: این روایت از نظر سند صحیح است و برای اثبات این مطلب راویان سند را بررسی می‌نماییم:
۱. احمد بن محمد بن عیسی الاشعری: ایشان از بزرگان شیعه و مورد اعتماد و موثق هستند. نجاشی درباره او می‌نویسد:
«احمد بن محمد بن عیسی … الاشعری …. . یکنی ابا جعفر، وابو جعفر رحمه الله شیخ القمیین، ووجههم، وفقیههم؛ احمد بن محمد بن عیسی اشعری، کنیه‌اش ابوجعفر است. و ابوجعفر (رحمه‌الله‌علیه) بزرگ قمییان و دارای جایگاه بلند در میان آن‌ها و فقیه آنان است.
۲. حسین بن سعید اهوازی: ایشان نیز از نظر علمای رجال شیعه ثقه هستند. شیخ طوسی می‌نویسد: «الحسین بن سعید بن حماد بن سعید بن مهران الاهوازی، … ثقه»
شیخ طوسی در کتاب دیگرش نیز به ثقه بودنش تصریح کرده است: «الحسین بن سعید بن حماد، … الاهوازی، ثقه».
۳. نضر بن سوید الصیرفی: شیخ طوسی بر ثقه بودن این راوی نیز تصریح می‌کند: «النضر بن سوید، له کتاب، وهو ثقه».
۴. یحیی بن عمران الحلبی: نجاشی ایشان را دو بار توثیق کرده و می‌نویسد:
«یحیی بن عمران بن علی بن ابی‌شعبه الحلبی روی عن ابی‌عبدالله وابی الحسن (علیهماالسلام)، ثقه ثقه، صحیح الحدیث؛ یحیی بن عمران … مورد اعتما و مورد اعتماد و دارای روایت صحیح است».
۵. عبدالحمید بن عواض الطائی: شیخ طوسی درباره ایشان می‌نویسد: «عبدالحمید بن عواض الطائی، ثقه، من اصحاب ابی‌جعفر وابی‌عبدالله (علیه‌السلام)؛ عبدالحمید بن عواض طائی موثق و از اصحاب امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) است».
۶. یعقوب بن شعیب المیثمی: ایشان از نوادگان میثم تمار (از اصحاب با وفای امیرمؤمنان (علیه‌السلام)) و مورد اعتماد علمای شیعه است. نجاشی درباره او می‌نویسد: «یعقوب بن شعیب بن میثم بن یحیی التمار مولی بنی‌اسد، ابومحمد، ثقه؛ یعقوب بن شعیب بن میثم بن یحیی … کنیه‌اش ابومحمد، موثق است».
با توجه به این‌که همه راویان این سند ثقه هستند، روایت از نظر اصطلاح علوم حدیث، «صحیح» است.
علامه محمدتقی مجلسی در کتاب (روضه المتقین) در شرح این قسمت «وَ اِنْ کَانَ الْعَرْضُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقّاً فَالْمَکْرُ لِمَاذَا» بعد از نقل روایت ۵۸۳۶، بر صحیح بودن سند این روایت اصول کافی را (که سندش را ذکر کردیم) تصریح کرده است:
«فیمکن ان یکون المراد بعرضها علیه تعالی عرضها علی انبیائه و اوصیائه فی الدنیا و الآخره. کما رواه الکلینی فی الصحیح، عن یعقوب بن شعیب قال: سالت ابا عبدالله عن قول الله (عزّوجلّ) «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قال: هم الائمه (علیهم‌السلام)».

ممکن است مراد از عرضه اعمال بر خداوند، عرضه بر انبیاء و اوصیاء آن‌ها در دنیا و آخرت باشد؛ چنانچه این مطلب را مرحوم کلینی در روایت صحیح از یعقوب بن شعیب نقل کرده که وی از امام صادق (علیه‌السلام) درباره این آیه سؤال کرد و حضرت فرمود: آن‌ها (مؤمنون) ائمه (علیهم‌السلام) هستند.

روایت دوم

روایت دوم (سند صحیح): در روایت صحیح دیگر امام کاظم (علیه‌السلام) نیز تصریح می‌کند که منظور از «مؤمنون» در این آیه ائمه اهل البیت (علیهم‌السلام) هستند:
«حَدَّثَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ اَبِی الْحَسَنِ (علیه‌السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی « اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قَالَ نَحْنُ هُمْ؛ حسین بن بشار از قول امام کاظم (علیه‌السلام) درباره آیه « اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» فرمودند: مراد از «مؤمنون» آن‌ها (ائمه اهل بیت) هستند».

بررسی سند روایت: این روایت از نظر سند صحیح است و برخی از راویان آن در روایت قبل بررسی شد:
۱. احمد بن محمد بن عیسی: در روایت قبل بررسی و وثاقت او ثابت شد.
۲. حسین بن سعید اهوازی: در روایت قبل بررسی و وثاقتشان ثابت شد.
۳. حسین بن بشار: این راوی نیز از نظر علمای علم رجال شیعه، موثق است. شیخ طوسی درباره ایشان می‌نویسد: «الحسین بن بشار، مدائنی، مولی زیاد، ثقه صحیح، روی عن ابی الحسن موسی (علیه‌السلام)؛ حسن بن بشار اهل مدائن و غلام زیاد است. وی شخص مورد اعتماد و روایتش صحیح است. او از محضر ابو الحسن امام کاظم (علیه‌السلام) روایت نقل کرده است. در نتیجه سند این روایت صحیح است».

مرحوم صفار این روایت را از امام کاظم (علیه‌السلام) با طریق دیگر نیز نقل کرده است:
۵. حَدَّثَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ اَبِی الْحَسَنِ (علیه‌السلام) فِی هَذِهِ الْآیَهِ قُلِ «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قَالَ نَحْنُ هُمْ؛ محمد بن فضیل از قول امام کاظم (علیه‌السلام) درباره آیه «قل اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» فرمودند: مراد از «مؤمنون» ما هستیم».

روایت سوم

روایت سوم (سند معتبر): حَدَّثَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْمِیثَمِیِّ قَالَ: سَاَلْتُ اَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه‌السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی «فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قَالَ هُمُ الْاَئِمَّهُ. میثمی می‌گوید: از محضر امام صادق (علیه‌السلام) درباره آیه «فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» سؤال کردم، حضرت فرمودند: آن‌ها ائمه (علیهم‌السلام) هستند».

روایت چهارم

روایت چهارم (سند صحیح): در روایت صحیح دیگر امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرموده است که مراد از «مؤمنون» در این آیه، ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام) هستند:
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ اَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ اُذَیْنَهَ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السلام) فَسَاَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ اِیَّانَا عَنَی؛ برید عجلی می‌گوید: نزد امام صادق (علیه‌السلام) بودم از ایشان درباره آیه «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» سؤال کردم، حضرت فرمودند: مقصود ما هستیم».

بررسی سند روایت: طبق بررسی که انجام شد، سند این روایت نیز صحیح است:
۱. محمد بن الحسین: ایشان از بزرگان امامیه و شخص مورد اطمینان است. نجاشی ایشان را این‌گونه معرفی کرده است:
«محمد بن الحسین بن ابی الخطاب ابو جعفر الزیات الهمدانی ـ واسم ابی الخطاب زید ـ جلیل من اصحابنا، عظیم القدر، کثیر الروایه، ثقه، عین، حسن التصانیف، مسکون الی روایته؛ محمد بن الحسین بن ابی‌الخطاب، کنیه‌اش ابوجعفر زیات از اهل همدان (اسم ابی‌الخطاب زید است) بزرگ امامیه، بزرگ مرتبه، دارای روایات فراوان و موثق، و چشم و چراغ و دارای تصنیفات نیکو و روایتش مورد اعتماد است».

شیخ طوسی نیز ایشان را توثیق کرده و تصریح می‌کند که ایشان کتاب‌های «اللؤلؤه و النوادر» دارد که ابن‌ابی‌جید از ابن‌ولید از صفار از این کتاب‌ها خبر داده است: محمد بن الحسین بن ابی‌الخطاب، کوفی، ثقه. له کتاب اللؤلؤه، وکتاب النوادر، اخبرنا بهما ابن‌ابی‌جید، عن ابن الولید، عن الصفار، عنه.
۲. یعقوب بن یزید: این راوی نیز از نظر علمای رجال‌شناس شیعه موثق است. نجاشی می‌نویسد:
«یعقوب بن یزید بن حماد الانباری السلمی، ابویوسف وکان ثقه صدوقا؛ یعقوب بن یزید بن حماد انباری … موثق و راستگو بود».
شیخ طوسی می‌نویسد: یعقوب بن یزید الکاتب ب الانباری، کثیر الروایه، ثقه. یعقوب بن یزید کاتب الانباری دارای روایات فراوان و ثقه است».
۳. محمد بن ابی‌عمیر: «محمد بن ابی‌عمیر زیاد بن عیسی ابواحمد الازدی … جلیل‌القدر عظیم المنزله فینا وعند المخالفین؛ محمد بن ابی‌عمیر زیاد بن عیسی کنیه‌اش ابواحمد ازدی است. وی در نزد امامیه و اهل سنت یک شخصیت بزرگ مرتبه بود».
شیخ طوسی می‌گوید: «محمد بن ابی‌عمیر، یکنی ابا احمد، من موالی الازد، واسم ابی‌عمیر زیاد، وکان من اوثق الناس عند الخاصه والعامه، وانسکهم نسکا، واورعهم واعبدهم …؛ محمد بن ابی‌عمیر … او در نزد شیعه و اهل سنت موثق‌ترین، زاهد‌ترین، پرهیزگارترین و عابد‌ترین مردم بود».

عمر بن اذینه

۴. عمر بن اذینه: ایشان نیز از روایان موثق در نزد علمای رجال شیعه است. شیخ طوسی می‌فرماید: «عمر بن اذینه، ثقه؛ عمر بن اذینه ثقه و مورد اعتماد است».
و در کتاب دیگرش نیز می‌فرماید: «عمر بن اذینه، ثقه، له کتاب؛ عمر بن اذینه ثقه و مورد اعتماد است و برای او کتابی است».
آقای نمازی شاهرودی مشخصات کامل ایشان را این‌گونه بیان کرده است:
۱۰۹۵۰ ـ عمر بن اذینه:
«شیخ جلیل ثقه بالاتفاق. وهو من اصحاب الصادق والکاظم صلوات الله علیهما. واسمه عمر بن محمد بن عبدالرحمن بن اذینه، کما عنونه النجاشی والعلامه و صرح به المجلسی. وقیل: اسمه محمد بن عمر بن اذینه غلب علیه اسم ابیه؛ عمر بن اذینه بزرگ عالی‌مقام و به اتفاق علما، موثق است. ایشان از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیهماالسلام) است. اسم وی عمر بن محمد بن عبد الرحمن بن اذینه است؛ همان‌گونه که نجاشی و علامه عنوان کرده و علامه مجلسی به این مطلب تصریح کرده است. برخی گفته‌اند: اسمش محمد بن عمر بن اذینه است که اسم پدرش بر وی غلبه پیدا کرده است.

برید بن معاویه

۵. برید بن معاویه: ایشان نیز از بزرگان امامیه و موثق و مورد اعتماد است. نجاشی می‌نویسد:
«برید بن معاویه ابوالقاسم العجلی، عربی، روی عن ابی عبدالله وابی‌جعفر (علیهماالسلام)، و مات فی حیاه ابی‌عبدالله [(علیه‌السلام)]، وجه من وجوه اصحابنا، وفقیه ایضا، له محل عند الائمه؛ برید بن معاویه، کنیه‌اش ابوالقاسم عجلی، از نژاد عرب است. ایشان از امام صادق و امام باقر (علیهماالسلام) روایت نقل کرده و در زمان حیات امام صادق (علیه‌السلام) از دنیا رفت. او بزرگی از بزرگان امامیه، و از فقهای ما بود و در نزد ائمه جایگاه بلندی داشت».
نتیجه: این روایت نیز از نظر سند صحیح است.
از مجموع این چهار روایت معتبر و روایات دیگر که مؤید آن‌هاست، ثابت می‌شود که علاوه بر خداوند و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ائمه (علیهم‌السلام) که مصداق «مؤمنون» هستند، نیز شاهد اعمال انسان‌ها هستند و کردار بندگان بر آن‌ها عرضه می‌شود.

روایت پنجم

عرض اعمال توسط فرشته به محضر امام (سند صحیح): امام هشتم (علیه‌السلام) در روایت صحیح دیگر فرمود: فرشته مأمور الهی اعمال انسان‌های هر شهر را نزد امام (علیه‌السلام) عرضه می‌کند:
«عَلِیُّ بْنُ اِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ قَالَ کُنْتُ اَنَا وَ ابْنُ فَضَّالٍ جُلُوساً اِذْ اَقْبَلَ یُونُسُ فَقَالَ دَخَلْتُ عَلَی اَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه‌السلام) فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ اَکْثَرَ النَّاسُ فِی الْعَمُودِ قَالَ فَقَالَ لِی یَا یُونُسُ مَا تَرَاهُ اَ تَرَاهُ عَمُوداً مِنْ حَدِیدٍ یُرْفَعُ لِصَاحِبِکَ قَالَ قُلْتُ مَا اَدْرِی قَالَ لَکِنَّهُ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِکُلِّ بَلْدَهٍ یَرْفَعُ اللَّهُ بِهِ اَعْمَالَ تِلْکَ الْبَلْدَهِ قَالَ فَقَامَ ابْنُ فَضَّالٍ فَقَبَّلَ رَاْسَهُ وَ قَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ یَا اَبَا مُحَمَّدٍ لَا تَزَالُ تَجِی ءُ بِالْحَدِیثِ الْحَقِّ الَّذِی یُفَرِّج اللَّهُ بِهِ عَنَّا؛ محمد بن عیسی بن عبید می‌گوید: من و ابن فضال نشسته بودیم که یونس بن عبدالرحمان وارد شد و گفت: به محضر امام رضا (علیه‌السلام) شرف‌یاب شدم و عرض کردم: فدایت شوم مردم درباره عمود بسیار سخن می‌گویند، امام (علیه‌السلام) فرمودند: ‌ای یونس! نظر تو چیست؟ آیا در نظر تو، عمودی از آهن است که برای امام برافراشته می‌شود؟ عرض کردم: نمی‌دانم، حضرت فرمودند: او فرشته‌ای است که در هر شهری گماشته شده و خدا به‌ وسیله او اعمال مردم آن شهر را به ‌امام می‌رساند. محمد بن عیسی بن عبید می‌گوید: ابن فضال برخواست و سر او را بوسید و گفت: ‌ای ابامحمد! خدا شما را رحمت کند، همواره برای ما سخن درست و حق نقل می‌کنی که به واسطه آن خدا مشکل ما را برطرف می‌کند».
این روایت نیز از نظر سند صحیح است و دو تن از علمای بزرگ شیعه آن را تصحیح کرده‌اند.

علامه محمدتقی مجلسی در کتاب «روضه المتقین» درباره این روایت می‌نویسد:
«و فی الصحیح، عن محمد بن عیسی بن عبید قال: کنت انا و ابن فضال جلوس، اذا قبل یونس فقال: دخلت علی ابی الحسن الرضا (علیه‌السلام) فقلت له: جعلت فداک قد اکثر الناس فی العمود قال: فقال لی: یا یونس ما تراه؟. …».
و در پایان روایت می‌گوید: مراد از «عمود» روح‌القدس است که همراه آن‌هاست:
«و یمکن ان یکون المراد به الروح‌القدس التی تکون معهم و ورد انه اعظم من جبرئیل و هو تقدس ارواحهم القدسیه؛ ممکن است مقصود از «عمود» روح‌القدس باشد که همراه ائمه است و در روایت آمده که او بزرگ‌تر از جبرئیل است. و روح‌القدس ارواح مقدس اهل بیت (علیهم‌السلام) را تقدیس می‌کند و منزه می‌شمرد (امدادهای الهی را به آن‌ها می‌رساند)».

علامه محمدباقر مجلسی نیز این روایت را تصحیح کرده است:
«الحدیث السابع: صحیح، و ابن فضال هو الحسن بن علی، و یونس هو ابن عبد الرحمن؛ روایت هفتم صحیح است. ابن‌فضال همان حسن بن علی و یونس همان ابن‌عبدالرحمان هستند».

روایت ششم

روایت ششم (با سند صحیح): در روایت معتبر دیگر امام صادق (علیه‌السلام) به معلی بن خنیس فرمود: که هر پنجشنبه اعمال بندگان به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه طاهرین عرضه می‌شود:

«حَدَّثَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ اُدَیْمِ بْنِ الْحُرِّ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ اَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه‌السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قَالَ هُوَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وَ الْاَئِمَّهُ تُعْرَضُ عَلَیْهِمْ اَعْمَالُ الْعِبَادِ کُلَ خَمِیسٍ. امام صادق (علیه‌السلام) درباره آیه «اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» فرمود: منظور از مؤمنون رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه هستند که اعمال بندگان هر روز پنجشنبه بر آن‌ها عرضه می‌شود».

بررسی سند روایت: برخی از افراد رجال این سند در روایت اول این دسته مورد بررسی قرار گرفت و دوباره سخنان علمای رجال را درباره آن‌ها تکرار نمی‌کنیم:
۱. احمد بن عیسی اشعری: وثاقت او از زبان علمای رجال شیعه ثابت شد.
۲. حسین بن سعید اهوازی: وثاقت وی نیز ثابت شد.
۳. نضر بن سوید: وثاقت وی نیز ثابت شد.
۴. یحیی بن الحلبی (یحیی بن عمران الحلبی): وثاقت وی نیز ثابت شد.
۵. ادیم بن الحر: نجاشی از بزرگ رجالیون شیعه درباره او می‌نویسد: «ادیم بن الحر الجعفی مولاهم، کوفی، ثقه، له اصل؛ ادیم بن حر جعفی، از اهل کوفه و ثقه است و او دارای اصل است».

آقای نمازی شاهرودی می‌نویسد:
۱۹۳۰ ـ «ادیم بن الحر الجعفی او الخثعمی الحذاء: من اصحاب الصادق (علیه‌السلام) ثقه بالاتفاق؛ ادیم بن حر جعفی یا خثعمی، از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) به اتفاق علماء ثقه است».
۶. معلی بن خنیس: معلی بن خنیس از شیعیان و ارادتمندان خاص امام صادق (علیه‌السلام) و از وکلاء آن حضرت بوده که به دست داوود بن علی (عموی منصور دوانقی) کشته شد و طبق اخباری که در مدح ایشان وارد شده، حضرت از این جریان ناراحت شد و بر داوود بن علی اعتراض کرد و در نهایت او را نفرین نمود که در اثر دعای امام از دنیا رفت. اما نجاشی ضمن معرفی، ایشان را تضعیف کرده است:

معلی بن خنیس ابوعبدالله مولی الصادق جعفر بن محمد (علیه‌السلام) ومن قبله کان مولی بنی اسد، کوفی، بزاز، ضعیف جدا، لا یعول علیه؛ معلی بن خنیس کنیه‌اش ابوعبدالله، از شیعیان جعفر بن محمد (علیه‌السلام) است و قبل از آن غلامی از بنی‌اسد بود. از اهل کوفه، بزاز جدا ضعیف است و بر او اعتماد نمی‌شود».

ابن غضائری نیز او را تضعیف کرده و سبب تضعیفش نیز در سخنان او روشن است:
«معلی بن خنیس، مولی ابی‌عبدالله (علیه‌السلام). کان اول امره مغیریا، ثم دعا الی محمد بن عبدالله بن الحسن، وفی هذه الظنه اخذه داوود بن علی فقتله. والغلاه یضیفون الیه کثیرا؛ ولا اری الاعتماد علی شیء من حدیثه؛ معلی بن خنیس، از شیعیان امام صادق (علیه‌السلام) بود. او در ابتدا از فرقه «مغیریه» (که ادعای الوهیت امام باقر (علیه‌السلام) را داشتند)، بود. سپس به سوی محمد بن عبدالله بن حسن مردم را دعوت کرده است. بنابراین گمان او را داود بن علی (عموی منصور داونقی) کشت. و غالیان نیز بیش‌تر با او رفت‌و‌آمد داشت. از این جهت اعتماد به روایت او نیست».

تا این‌جا روشن شد که دو تن از رجالیون شیعه ایشان را تضعیف کرده‌اند؛ اما حقیقت این است که تضعیف نجاشی و ابن‌غضائری درباره او پایه و اساسی ندارد و علمای دیگر رجال ایشان را توثیق، و مدح کرده و تضعیف سخنان آن‌ها را پاسخ داده‌اند. از این جهت لازم است در دو قسمت سرنوشت معلی بن خنیس روشن شود:

دیدگاه شیعه در توثیق معلی

بسیاری از علمای رجال و بزرگان شیعه معلی بن خنیس را توثیق و مدح کرده‌اند که به صورت فهرست به سخنان برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱. شیخ طوسی: ایشان که معاصر نجاشی و ابن‌غضائری است، در کتاب «الغیبه» در قسمت «ممدوحین وکلاء ائمه (علیهم‌السلام)» نام معلی بن خنیس را ذکر کرده و درباره وی می‌گوید:
«فمن الممدوحین حمران بن … ومنهم المعلی بن خنیس، وکان من قوام ابی‌عبدالله (علیه‌السلام)، وانما قتله داود بن علی بسببه، وکان محمودا عنده ومضی علی منهاجه وامره مشهور؛ از جمله ممدوحین، معلی بن خنیس است که از وکلاء امام صادق (علیه‌السلام) بود. به ‌همین سبب او را داوود بن علی کشت. او از نظر امام صادق یک انسان شایسته بود و بر طریق آن حضرت گذشت و حال او مشهور است».
علامه حلی تصریح می‌کند که این سخن شیخ طوسی، توصیف وی به عدال است: «وهذا یقتضی وصفه بالعداله؛ این سخن شیخ طوسی توصیف کردن معلی را به عدالت است».
۲. شیخ حرعاملی: ایشان نیز بعد از نقل سخن شیخ طوسی می‌گوید:
«والظاهر: ان وجه الذم ما مر فی: (زراره) فان الاحادیث کثیره فی المدح؛ ظاهر این است که دلیل مذمت او همان دلیل مذمت زراره است که گذشت؛ چراکه روایات در مدح او فراوان است».
۳. نظر نوری: مرحوم نوری نیز بعد از نقل روایات مدح درباره ایشان نتیجه می‌گیرد که وی از نظر ایمان قوی و ولایت اهل بیت را داشت و با این روایات می‌توان به وثاقت و جلالت ایشان استدلال کرد:
«وتحصل من جمیعها ـ وفیه الصحاح وغیرها المؤید بها ـ انه من اولیاء الله، وانه من اهل الجنه ودخلها بعد قتله، وانه (علیه‌السلام) کان یحبه، وانه کان وکیله و قیمه علی نفقات عیاله، … وانه کان قوی الایمان ثابت الولایه مؤثرا نفسه علی نفوس اخوانه. وان الصادق (علیه‌السلام) ما قنع بقتل قاتله حتی اهتم بالدعاء علی الامر به فاهلکه، ولم ینقل عنه مثله او بعض