پاورپوینت کامل تشیع در عراق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تشیع در عراق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تشیع در عراق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تشیع در عراق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

محتویات

۱ جغرافیا
۲ اقوام و مذاهب
۳ اقوام شیعه

۳.۱ ترکمانان
۳.۲ کردهای فَیلی
۳.۳ شبک‌ها
۳.۴ جمعیت استان‌های عراق بر اساس آمار ۲۰۰۴

۴ تاریخچه

۴.۱ پیش از اسلام
۴.۲ پس از اسلام

۵ وقایع مهم تاریخی

۵.۱ جنگ‌های امام علی(ع)
۵.۲ صلح امام حسن(ع)
۵.۳ واقعه کربلا
۵.۴ قیام‌ها
۵.۵ حضور امامان شیعه در عراق

۶ حاکمان عراق

۶.۱ پیش از اسلام
۶.۲ بنی هاشم
۶.۳ امویان
۶.۴ عباسیان
۶.۵ عثمانیان
۶.۶ حکومت‌های شیعی

۶.۶.۱ حکومت‌های محلی شیعی

۷ پیشینه تشیع
۸ جغرافیای تشیع در عراق

۸.۱ تشیع در بصره
۸.۲ تشیع در بغداد
۸.۳ تشیع در واسط
۸.۴ تشیع در نیمه شمالی عراق
۸.۵ تشیع در عشایر عراق

۹ وضعیت شیعیان در دوران معاصر

۹.۱ شیعیان در انقلاب ۱۹۲۰م
۹.۲ مناصب در اختیار شیعیان در دوران پادشاهی (به جز ریاست وزرا)
۹.۳ شیعیان در دوره حزب بعث
۹.۴ شیعیان پس از صدام حسین
۹.۵ شیعیان در تدوین قانون اساسی و دولت عراق

۱۰ سال‌شمار شیعی عراق
۱۱ شهرهای مهم شیعی
۱۲ اماکن مقدس
۱۳ حوزه‌های علمیه شیعه
۱۴ قبایل شیعی
۱۵ احزاب شیعی
۱۶ رسانه‌های شیعی عراق
۱۷ تأثیر تشیع عراق (کوفه، نجف، حله) بر ایران
۱۸ روابط با ایران
۱۹ آیین و رسوم شیعیان
۲۰ آثار تاریخی و هنری
۲۱ حمله داعش به شمال عراق
۲۲ نگارخانه
۲۳ جستارهای وابسته
۲۴ پانویس
۲۵ منابع
۲۶ منابع مطالعاتی
۲۷ پیوند به بیرون

جغرافیا

عراق از کشورهای خاورمیانه و جنوب غرب آسیا است که از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه است. عراق در جنوب، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد. دو رود دجله و فرات از شمال به جنوب این کشور روان هستند و به خلیج فارس می‌ریزند.[۱] مساحت عراق ۴۳۸،۳۱۷ کیلومتر مربع است.

استان‌های عراق

کردستان عراق منطقه‌ای خودمختار در بخش شمال کشور عراق است. اقلیم کردستان دارای پارلمان ۱۰۰ نفره، نخست‌وزیر و هیات دولت محلی است. ۱۷ درصد بودجه کشور عراق به اقلیم کردستان اختصاص دارد. زبان رسمی آن کردی و پرچمش هم از پرچم عراق متفاوت است. اربیل پایتخت اقلیم کردستان، و سلیمانیه از شهرهای مهم آن است.[۲] روز عاشورا در کردستان عراق تعطیل رسمی است.[۳]

اقوام و مذاهب

نمودار نژادها در عراق
     عرب (۷۰)     کرد (۲۰)     فارس (۴)     ترکمن (۶)     دیگر (۰)

پیروان ادیان و مذاهب در عراق
     شیعه (۶۰)     سنی (۳۷)     دیگر (۳)

ترکیب جمعیت عراق از نظر نژاد، ۷۰ عرب، ۲۰ کرد، ۴ فارس و ۶ ترکمن و سایر اقوام است. در شهر‌های شمالی ترک‌زبان‌هایی زندگی می‌کنند که مردم عراق آنها را ترکمن می‌خوانند.[۴]

مردم عراق از نظر مذهبی به شیعه و سنی تقسیم می‌شوند. حدود ۶۰ جمعیت آن شیعه، ۳۷ سنی و ۳ پیروان سایر ادیان (مسیحیان، یهودیان، آشوریان و…) هستند.[۵]

عرب‌های شیعه که بیشتر جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند، عموما در جنوب و مرکز این کشور ساکنند. اهالی کربلا، دیوانیه، حله، منتفک، عماره و کوت شیعه‌اند. همچنین در استان‌های دیالی، بغداد و بصره اکثریت با شیعیان است. در نقاط دیگر نیز شیعیان پراکنده‌اند.[۶] عرب‌های سنی در بخش شمالی عراق تمرکز یافته‌اند. کردها، در مناطق کوهستانی شمال شرق کشور سکونت دارند. سلیمانیه و موصل کانون اصلی آنهاست.[۷]

جمعیت مسلمانان عراق بر اساس منابع مختلف[۸][۹]

اقوام شیعه

ترکمانان

نوشتار اصلی: ترکمانان عراق

بیشتر ترکمانان عراق پیرو مذهب شیعه هستند. گفته شده که گسترش تشیع ترکمانان به زمان شاه روح، نواد تیمور گورکانی و سپس دولت قراقویونلوها و حکومت صفویه مربوط است. ترکمانان در شهرهای تلّعفر، داقوق، تازه خورماتو و ناحیه بشیر در مسیر کرکوک به سمت جنوب ساکنند. همچنین شماری از ترکمانان شیعه در مناطق التون، کوبری، کرکوک و کفری، در کنار کردهای سنی زندگی می‌کنند.[۱۲][۱۳]

کردهای فَیلی

نوشتار اصلی: کردهای فیلی

کردهای شیعی در استان دیالی، به‌ویژه در منطقه خانقین و محل عقدالاکراد در بغداد زندگی می‌کنند. در اصطلاح محلی، کردهای فیلی خوانده می‌شوند. کردهای فیلی شیعه هستند. در گذشته در استان دیالی متمرکز بودند اما در پی فشارهای حکومت بعث، بسیاری به بغداد و استان‌های همجوار رفتند. این کردها، شاخه‌هایی از عشایر کرد ایلام و کرمانشاه هستند و ارتباطی با کردهای شمال عراق ندارند و به لحاظ سیاسی خود را مستقل می‌دانند. در گذشته رفت و آمدشان به ایران زیاد بوده است، به همین دلیل به زبان فارسی، عربی و ترکی آشنا هستند. بسیاری از آنان در اربیل و کرکوک نیز زندگی می‌کنند. به گفته رسول جعفریان کردهای فیلی عراق نزدیک به یک میلیون نفر هستند. آنان در دوره صدام حسین خود را عرب معرفی کرده و حتی تشیع خود را پنهان می‌کردند. این طایفه با عنوان اتحاد اسلامی کردهای فیلی عراق در صحنه سیاسی عراق پس از صدام فعالیت دارند.[۱۴] تعدادی از ایرانیانی که دوره حاکمیت صدام حسین از عراق اخراج شدند، کرد فیلی بودند.

شبک‌ها

نوشتار اصلی: شبک‌ها

شَبَک‌ها از اقوام عراقی هستند که به زبان خاصی نزدیک به زبان کردی صحبت می‌کنند. اکثر شبک‌ها از لحاظ مذهبی پیوند نزدیکى با مذهب علویان آناتولی (قزلباش) دارند. محل اصلی زندگی شبک‌ها در استان موصل است. نزدیک به ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار شبک در این استان زندگی می‌کنند. ۵۰ روستا و شهرک در منطقه استان نینوا محل زندگی شیعیان شبک عراق است.

جمعیت استان‌های عراق بر اساس آمار ۲۰۰۴

تاریخچه

عراق پیشینه تاریخی بسیار کهنی دارد؛ از این رو، در جای جای آن، آثار تاریخی و باستانی از دوره‌های گوناگون، از هزاران سال پیش از میلاد تا پس از ظهور اسلام وجود دارد. سرزمین کنونی عراق در گذشته بین النهرین نامیده می‌شد و از قدیمی‌ترین مراکز تمدن آسیا بود.[۱۶]

پیش از اسلام

باغ‌های معلق بابل

سرزمین عراق یا بین النهرین از حدود شش هزار سال قبل، تمدن‌های کهنی را در خود جای داده است.[۱۷] سومریان، اکدی‌ها، آشوری‌ها، اموری‌ها و کلدانی‌ها نخستین تمدن‌های باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنا نهادند. از پادشاهان نامدار این دوره حمورابی است. قانون او نخستین قانون مدون و مکتوب جهان محسوب می‌شود. پایتخت او شهر بابل بود که آبادترین شهر دنیای باستان به شمار می‌رفت.[۱۸]

حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد، کورش از شاهان هخامنشی، مرکز و شمال بین النهرین را به ایران ملحق کرد. پس از هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان بر عراق حکومت کردند. عراق در دوره ساسانی اهمیت بسیاری یافت و تیسفون (مداین) پایتخت شد. ایوان مداین (طاق کسری) از آثار این دوره است.[۱۹]

ساسانیان (۲۲۶ـ۶۵۲م) چهار قرن عراق را در تصرف خود داشت تا اینکه در سال ۱۶ قمری، سپاه مسلمانان، لشکریان ایران را شکست داد و دین اسلام وارد عراق و ایران شد.[۲۰] عراق کنونی در دوران پیش از اسلام، بخشی از ایران بود.[۲۱]

پس از اسلام

مدائن در سال ۱۴ هجری به تصرف مسلمانان درآمد. مسلمانان نیمه جنوبی بین‌النهرین را عراق و نام شمالی آن را جزیره می‌گفتند.[۲۲] سلمان فارسی و حذیفه بن یمان، از صحابه پیامبر اسلام، مدت‌ها حاکم مدائن بودند.[۲۳] در زمان خلیفه دوم، عراق جزئی از قلمرو اسلامی شد.[۲۴] امام علی(ع) در سال ۳۵ قمری مرکز حکومت را از حجاز به کوفه انتقال داد. سه جنگ جمل، صفین و نهروان در این سرزمین به وقوع پیوستند. در ۶۱ ق امام حسین(ع) و یارانش در کربلا، توسط یزید بن معاویه به شهادت رسیدند.[۲۵]

در زمان عباسیان بغداد مرکز خلافت شد.[۲۶] در سال ۶۵۶ق مغول‌ها عراق را تصرف کردند. سپس بخش‌هایی از عراق امروزی، تحت تسلط آق قویونلوها و صفویه قرار گرفت. قوای عثمانی در ۱۵۳۵م، عراق را به تصرف خود درآوردند. هنگامی که این سرزمین تحت قلمرو عثمانی درآمد به ایالت بغداد معروف شد.[۲۷]

عراق در ۱۹۱۹م از عثمانی جدا شد و تحت سرپرستی بریتانیا درآمد. با به قدرت رسیدن فیصل اول، «پادشاهی عراق» نام گرفت[۲۸] با مخالفت علمایی چون میرزا محمدتقی شیرازی، محمد خالصی‌زاده و آیت‌الله کاشانی با سرپرستی بریتانیا بر عراق، در سال ۱۹۳۲م استقلال یافت.[۲۹]

در ۱۹۵۸م عبدالکریم قاسم با کودتایی نظام سلطنتی را برانداخت و در کشور اعلام جمهوری کرد.[۳۰] ۱۰ سال بعد با روی کار آمدن بعثی‌ها، این کشور به جمهوری دموکراتیک خلق عراق تغییر نام داد.[۳۱]

پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش در ایران، صدام حسین در سال ۱۳۵۸ش/۱۹۷۹م به قدرت رسید و در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ش، جنگی علیه ایران آغاز کرد که ۸ سال طول کشید. عراق در سال ۱۹۹۱م به کویت حمله کرد.[۳۲] در ۲۹ اسفند ۱۳۸۱ش نیروهای امریکایی و انگلیسی به بهانه مجازات صدام حسین، و حاکم کردن دموکراسی بر این کشور، به عراق حمله نظامی کردند.[۳۳] در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ انتخابات مجلس عراق برگزار شد. جلال طالبانی ریاست جمهوری و ابراهیم جعفری نخست ‎وزیری را به عهده گرفتند. در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۵ قانون اساسی عراق به تصویب رسید. در آوریل ۲۰۰۶ نوری مالکی جای ابراهیم جعفری را گرفت و تا اوت ۲۰۱۴ در این سمت بود. رئیس جمهور کنونی عراق برهم صالح و نخست‌وزیر آن مصطفی کاظمی است.

وقایع مهم تاریخی

جنگ‌های امام علی(ع)

استان‌ها و شهرهای مهم عراق (برای بزرگ‌نمایی موس را روی تصویر ببرید)

کربلا

نجف

دیالی

الانبار

صلاح الدین

رباط

حله

بصره

سامرا

بغداد

المثنی

نینوا

المیسان

واسط

بابل

سلیمانیه

کرکوک

تأمیم

ناصریه

ذی قار

قادسیه

موصل

دهوک

یعقوبیه

الکوت

اربل

العماره

السماوه

ابوصخیر

جنگ جمل

نوشتار اصلی: جنگ جمل

نخستین جنگ امام علی(ع) در زمان حکومتش با گروهی از مسلمانان به رهبری عایشه، طلحه و زبیر در سال ۳۶ قمری در خُرَیبَه‌، از نواحی‌ بصره‌ رخ داد.[۳۴] این جنگ سرانجام با پیروزی سپاه امام به پایان رسید.[۳۵]

جنگ صفین

نوشتار اصلی: جنگ صفین

جنگ صفین، نبردی که در زمان حکومت امام علی(ع) بین سپاه او و لشکر معاویه بن ابی‌سفیان در سال ۳۷ قمری در منطقه صفین (منطقه‌ای در غرب رقّه) به وقوع پیوست و سرانجام منجر به حکمیت شد.[۳۶]

جنگ نهروان

نوشتار اصلی: جنگ نهروان

جنگ نهروان، نبرد امام علی(ع) با خوارج بود که در ۳۸ق در منطقه نهروان رخ داد. خوارج با اعتراض به حکمیت و با سر دادن شعار «لا حکم الّا لله» به جنگ با حضرت علی(ع) پرداختند.

صلح امام حسن(ع)

نوشتار اصلی: صلح امام حسن علیه السلام

امام حسن(ع) در سال ۴۱ قمری در ناحیه مَسکِن قرارداد صلحی با معاویه بن ابی‌سفیان امضا کرد. بر اساس این قرارداد، حکومت به معاویه واگذار شد و عدم نصب جانشین از سوی معاویه و همچنین حفظ جان یاران و شیعیان امام علی(ع)، از مهمترین مفاد صلح‌نامه بود.[۳۷]

واقعه کربلا

نوشتار اصلی: واقعه کربلا

۱۰ محرم سال ۶۱ قمری، سپاه یزید به فرماندهی عمر بن سعد امام حسین(ع) و یارانش را در کربلا به شهادت رساند. این حادثه به واقعه کربلا مشهور شد.

قیام‌ها

قیام مختار

نوشتار اصلی: قیام مختار

مختار بن ابوعبید ثقفی در سال ۶۶ قمری به خونخواهی امام حسین(ع) قیام کرد. شیعیان کوفه او را در این امر همراهی کردند. او در این قیام شمر بن ذی الجوشن، خولی بن یزید، عمر بن سعد و عبیدالله بن زیاد را به قتل رساند.

قیام توابین

نوشتار اصلی: قیام توابین

نخستین قیام شیعی پس از واقعه عاشورا که با هدف خونخواهی امام حسین(ع) و به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی در منطقه «عین الورده» انجام گرفت.

قیام زید بن علی

نوشتار اصلی: قیام زید بن علی

زید بن علی در سال ۱۲۲ قمری قیام کرد که منجر به شهادتش شد. آگاهی زید از ستم‌های بنی‌امیه و دعوت مردم کوفه از وی، از انگیزه‌های او برای قیام بود. پس از شهادت زید، یارانش جنازه او را شبانه دفن کردند. امویان جنازه زید را بیرون کشیده و سرش را از بدنش جدا کردند و برای هشام بن عبدالملک فرستادند و بدنش را به دار آویختند. بدن وی تا زمان مرگ هشام بر دار ماند و پس از آن به امر ولید، جنازه را از دار پایین آورده، سوزانده و خاکسترش را به باد دادند.[نیازمند منبع]

حضور امامان شیعه در عراق

حاکمان عراق

پیش از اسلام

عراق پیش از اسلام تحت سلطه سومریان، آشوریان، بابلیان، هخامنشیان، ساسانیان و… بود، از این‌رو پادشاهان بسیاری همچون بُخت نصر، کورش هخامنشی و اسکندر مقدونی بر آن حکمرانی کردند.

بنی هاشم

نوشتار اصلی: بنی هاشم

بنی‌هاشم، تیره‌ای از قبیله قریش است که نسبشان به هاشم بن عبد مناف می‌رسد. رسول خدا(ص) و امامان شیعه از این تیره بوده‌اند. از بنی‌هاشم، امام علی(ع) و فرزندش امام حسن(ع) برای مدتی خلافت را در دست گرفتند. امام علی(ع) مرکز خلافت را از مدینه به کوفه منتقل کرد. امام حسن مجتبی(ع) در سال ۴۰ق، پس از شهادت پدرش حکومت را در دست گرفت. اما طولی نکشید که در سال ۴۱ق با صلح با معاویه حکومت را به او واگذار کرد.

امویان

نوشتار‌های اصلی: بنی امیه، معاویه بن ابی سفیان و یزید بن معاویه

بنی‌امیه (حکومت:۴۱-۱۳۲ق)، تیره‌ای از قبیله قریش هستند که نسبشان به امیه بن عبدشمس بن عبدمناف می‌رسد. امویان در ۴۱ق قدرت را در دست گرفتند و تا ۱۳۲ق بر عراق حکومت کردند. امویان خلافت را به سلطنت تبدیل کردند. بنی‌امیه با بنی‌هاشم دشمنی داشتند.[۳۹] معاویه و یزید نخستین خلفای اموی بودند.
معاویه بن ابی‌سفیان:او نخستین خلیفه اموی بود. معاویه با صلح با امام حسن(ع) در ۴۱ق رسما حکومت را در دست گرفت. او مرکز خلافت را از کوفه به شام منتقل کرد. در زمان امام علی(ع) جنگ صفین را به راه انداخت.[۴۰]
یزید بن معاویه: یزید (۲۵-۶۴ق) دومین خلیفه اموی بود و پس از پدرش به خلافت نشست. پدر یزید، معاویه بن ابوسفیان و مادرش، هند دختر عتبه از دشمنان سرسخت پیامبر اسلام(ص) پیش از فتح مکه بودند.[۴۱] یزید، نخستین کسی بود که بر خلاف سنّت خلفای پیشین، به انتصاب پدرش و به صورت موروثی مدعی خلافت شد. او به نواختن ساز و شرب خمر شهرت داشت.[۴۲] از مهمترین جنایات او می‌توان به واقعه کربلا، واقعه حره[۴۳] و حمله به کعبه[۴۴] اشاره کرد.[۴۵]

عباسیان

نوشتار اصلی: بنی عباس

بنی‌عباس، بزرگ‌ترین سلسله خلفای اسلامی هستند که نسب آنان به عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر اکرم(ص) می‌رسد. هر چند خلافت عباسیان با سفاح آغاز شد اما منصور را بنیانگذار آن می‌دانند. دوران زندگی امام ششم تا یازدهم از امامان شیعه، با خلافت عباسیان همزمان شد. این ۶ امام شیعه توسط خلفای وقت به شهادت رسیدند.

عثمانیان

نوشتار اصلی: عثمانی

عثمانیان از سلسله‌های حکومتی در عراق بودند. سلطان سلیمان قانونی، از پادشاهان سنی عثمانی، در آبادانی نجف تلاش فراوانی کرد. او و پادشاهان شیعی صفوی در یک رقابت گسترده به نجف رونق زیادی بخشیدند.

حکومت‌های شیعی

نوشتار‌های اصلی: آل بویه، ایلخانان و صفویه

آل بویه: حکومت شیعی آل بویه از ۳۲۸ تا ۴۴۶ق در ایران و عراق بر حکومت عباسی تسلط یافت. این حکومت نخست در ایران تأسیس شد و سپس توسط احمد بن بویه به عراق هم کشیده شد. قدرتمندترین حاکم این دولت عضدالدوله بود. پس از او به دلیل اختلافات امرای آل بویه، زمینه‌های سقوط این حکومت شیعی فراهم شد و سرانجام سلطان محمود غزنوی به آن پایان داد. آنان با داشتن وزرایی شیعی چون ابن عمید، صاحب بن عباد، مهلبی و ابن سینا به گسترش تشیع کمک کردند. رسمی کردن مراسم سوگواری در روز عاشورا، نوشتن برخی شعائر شیعه بر سردر مساجد بغداد، زیارت قبور ائمه اطهار، ساختن مساجد و تأسیس ساختمان‌هایی در کربلا و نجف برای زائران، از جمله خدمات آل بویه بوده است.
ایلخانان: ایلخانان مغول از دولت‏‌های شیعی حاکم در ایران هستند که در قرن هشتم و نهم بر عراق حکومت می‌کردند. برخی از دولتمردان ایلخانی در حرم امام علی(ع) دفن شده‏‌اند.
صفویان: صفویان، از سلسه‌های حکومتی شیعی‌ در ایران بودند که پایه‌های اصلی دولت خود را بر اساس مذهب تشیع بنا نهادند. بارزترین اقدام این دولت، رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع در حوزه فرهنگی ایران آن روز بود. انتقال آب فرات به شهر نجف و عمده‌ترین بازسازی حرم کاظمین به دستور شاه اسماعیل از مهمترین خدمات آنان در عراق بود.[نیازمند منبع]

حکومت‌های محلی شیعی

نوشتار‌های اصلی: حمدانیان، مزیدیان و مشعشعیان

حمدانیان، از خاندان‌های شیعی دوازده امامی حاکم بر موصل و حلب، در قرن سوم و چهارم قمری بودند[۴۶]. مؤسس حکومت حمدانیان در موصل، ابوالهیجاء عبداللّه بن حمدان بود.[۴۷] وی در ۲۸۳ق دیوار پیرامون شهر نجف را بازسازی کرد و قبه‌ای بزرگ بر روی قبر امام علی(ع) ساخت. حفاظت از مرزهای قلمرو اسلامی در مقابل تهاجم رومی‌ها و درج اسامی پنج تن(ع) بر روی برخی سکه‌ها، از دیگر اقدامات دینی او بود.[۴۸]
مزیدیان(حکومت:۳۵۰-۴۵۴ ق)، شاخه‌ای از اعراب بنی اسد بودند که در قرن‌های نخستین در محلی میان هیت و کوفه استقرار یافتند.[۴۹] علی بن مزید مشهور به سناءالدوله در حکومت احمد معزالدوله اجازه یافت در زمین‌های میان کوفه و هیت امارتی تحت نظر بویه پدید آورد. با آنکه آنان شهرهای کوفه و بصره را زیر سلطه خود درآوردند، شهر جدید حله را تأسیس کردند و آن را پایتخت خود قرار دادند.[۵۰] تأسیس حوزه علمیه حله مهمترین اقدام علمی – فرهنگی مزیدیان در قرن پنجم بود.[۵۱]
دولت شیعی شاهینیه(حکومت:۳۳۸-۳۸۱ ق): این سلسله در بطایح، منطقه‌ای حد فاصل واسط و بصره پدید آمد. بناینگذار آن عمران بن شاهین بود[۵۲]. وی با امان خواستن از ابوالقاسم بریدی، به امارت جامده و نواحی بطایح منصوب شد.[۵۳]
دولت شیعی بنی عقیل: شاخه‌ای از قبیله عامر بن صعصعه بودند که پیش از اسلام از جزیره العرب به عراق کوچ کردند و تابع حمدانیان شدند. زمانی که قدرت بنی حمدان رو به ضعف نهاد، بنی عقیل بر موصل چیره شدند. بعدها دامنه حکومت آنان از بغداد تا حلب گسترش یافت و سرانجام در مقابله با حملات سلجوقیان، رهبری نظامی عراق را به امرای ترک واگذار کردند. پس از اینکه قدرت را از دست دادند، به سوی مراتع پیشین خود در شرق عربستان بازگشتند.[۵۴]
بریدیان، از جمله خاندان‌های شیعی در عراق بودند که در اوائل قرن چهارم قمری بر جنوب عراق و خوزستان فرمانروایی داشتند. در آغاز ۳۲۰ قمری ابویوسف بریدی عهده‌دار بصره و توابع آن شد.[۵۵] ابوعبدالله بریدی در ۳۲۹ بر واسط و بغداد تسلط یافت و المتقی عباسی را وادار کرد تا منصب وزارت عباسیان را به او واگذار کند. اما طولی نکشید که وزارت از او پس گرفته شد[۵۶]. در زمان آل بویه، ابوالقاسم بریدی به فرمانروایی بصره برگزیده شد و در ۳۳۵ قمری حکومت واسط و اطراف آن نیز به او واگذار شد. تا سال ۳۴۹ بر بصره حکومت داشت.[۵۷]
مشعشعیان: دولت شیعی توسط محمد بن فلاح مشعشعی، از شاگردان ابن فهد حلی در جنوب ایران و عراق پایه‌ریزی شد.[۵۸]

پیشینه تشیع

پیشینه تشیع در عراق به زمان امام علی(ع) برمی‌گردد. تشیع در آن زمان در کوفه خود را آشکار ساخت. تعداد پرشماری از محدثان کوفی، شیعه بودند و میراث تشیع را در نیمه قرن دوم به بغداد منتقل کردند.[۵۹] با آنکه زادگاه تشیع مدینه است، اما کوفه پایگاه اصلی تشیع به شمار می‌رفت و تاریخ این شهر با تشیع درآمیخته است تا بدانجا که ابوبکر خوارزمی (م۳۸۳) در نامه‌ای به شیعیان نیشابور، تشیع را پدیده‌ای عراقی معرفی می‌کند.[۶۰] در زمان امویان دست کم یک سوم شهر کوفه شیعه بودند.[۶۱]

تشیع‌ در عراق، نخست در قرن دوم و سوم هجری از کوفه به بغداد منتقل شد به گونه‌ای که محل کرخ بغداد، که امروزه سنی‌نشین است، در آن دوره شیعه‌نشین بود. در قرن چهارم، با حمایت دولت شیعی آل بویه شهرهای کربلا، نجف و کاظمین اهمیت یافت.[۶۲]

زمانی که عراق به تصرف صفویان درآمد بسیاری از بازرگانان شیعه ایرانی و هندی به عراق آمدند. پس از مهاجرت قبایلی از عربستان به عراق، شیعیان بر آنها تاثیر گذاشتند و سبب جذب آنها به تشیع شدند.[۶۳]

جغرافیای تشیع در عراق

پراکندگی مذهبی در عراق (منبع: اطلس شیعه)

بیشترشیعیان عراق در جلگه آبرفتی عراق، یعنی مناطق مرکز و جنوب این کشور زندگی می‌کنند. این منطقه، که در قدیم به آن سَواد می‌گفتند، از نظر اقتصادی اهمیت فراوانی دارد. زیرا بیشتر زمین‌های کشاورزی عراق را دربر می‌گیرد و از سویی ذخایر نفتی بسیاری نیز در این منطقه یافت می‌شود.

غیر از شهرهای مقدس شیعی همچون نجف، کربلا و کوفه که شیعه‌نشین بوده و هستند، شهرهای دیگری نیز دارای پیشینه شیعی بوده و اکنون نیز دارای جمعیت شیعی هستند:

تشیع در بصره

در جنگ جمل گروه بسیاری از شیعیان بصره به مخالفت با اصحاب جمل پرداختند. قبیله عبدالقیس در این شهر زندگی می‌کردند و شیعه امام علی(ع) به شمار می‌رفتند. قبایل خزاعه و بجیله بر مذهب تشیع بودند. زمانی که امام حسین(ع) به سمت کوفه آمد، نامه‌ای برای شیعیان بصره نوشت و آن را همراه غلام خود به این شهر فرستاد. شیعیان در منزل ماریه عبدیه دختر سعد اجتماع کردند. شریک بن اعور از چهرهای برجسته شیعه در بصره بود که اندکی پیش از شهادت مسلم در کوفه درگذشت. تعبیر شیعه البصره در منابع کهن آمده است. عبدالعزیز جلودی از نویسندگان شیعی در بصره بود. اسامی صدها نفر از شیعیان برجسته بصره در کتاب النصره لشیعه البصره آمده است. حاکمان شیعی همچون بریدیان، شاهینیه، بنی مزید و… در نواحی بصره قدرت را در دست گرفتند.

در دو قرن اخیر، تشیع در بصره رشد چشمگیری داشته و بسیاری از قبایل شیعی، از اطراف به این شهر کوچ کرده‌اند به طوری که به‌جز منطقه الزبیر، که مخلوطی از شیعه و سنی است، یکسره شیعی شده است.[۶۴]

تشیع در بغداد

از زمانی که بغداد تأسیس شد، مهاجرانی از کوفه، بصره و خراسان، در منطقه کرخ بغداد ساکن شدند؛ از جمله بسیاری از بزرگان شیعه که از اشراف بغداد و کارگزاران دولتی بودند. در منابع، از کرخ به محله رافضه یاد شده است[۶۵]. یاقوت حموی می‌نویسد: اهل الکرخ کلهم شیعه امامیه لا یوجد فیهم سنی البته[۶۶][۶۷]. از سال ۳۳۴ق که آل بویه به بغداد آمدند، با حمایت آشکار از شیعه و علنی شدن مراسم شیعه در روز عاشورا و غدیر، درگیری میان سنیان محله باب البصره و شیعیان کرخ آغاز شد. با آمدن ترکان، شیعیان مورد اذیت و آزار قرار گرفتند. در مأذنه‌های کرخ حی علی خیر العمل گفته می‌شد که نشانه تسلط کامل شیعیان در آن منطقه بود.[۶۸] یکی از نقاط مهم کرخ، محله و مسجد براثا بود. مسجد براثا مکانی مقدس برای شیعیان بود و بارها مورد تخریب و ویرانی قرار گرفت[۶۹] و امروزه یکی از مراکز مهم اجتماع شیعیان برای نماز جمعه در بغداد است.[۷۰] به جز منطقه کرخ، بسیاری از شیعیان در منطقه باب الطاقه زندگی می‌کردند. حسین بن روح نوبختی در محله‌ای در حاشیه رصافه و باب الطاق زندگی می‌کرد که به نام نوبختیه نامیده می‌شد. مرقد وی در همان جاست و در حال حاضر به سوق الشورجه شناخته می‌شود که یکی از مناطق شیعه‌نشین بغداد امروزی است.[۷۱] مقابر قریش قبرستانی در شمال غربی بغداد، جایی بود که به مناسبت دفن امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام به کاظمین شهرت یافت. سید مرتضی، خواجه نصیرالدین طوسی و شمار دیگری از شخصیت‌های شیعه در آنجا مدفونند.[۷۲]

امروزه شیعیان بخش بزرگی از جمعیت بغداد را تشکیل می‌دهند و بنابر برخی آمارها و گزارش‌ها، اکثریت جمعیت این شهر شیعیان هستند.[۷۳] شهرک صدر در شرق بغداد با بیش از دو و نیم میلیون جمعیت، یکی از مناطق شیعه‌نشین بغداد به شمار می‌آید.[۷۴]

تشیع در واسط

واسط شهری است که حجاج بن یوسف برای خود در حاشیه دجله و میان راه کوفه و بصره ایجاد کرد و به همین دلیل واسط نامیده شد. بعدها شهر واسط به دلیل طغیان رودخانه از میان رفت. اما امروزه استانی در عراق که مرکز آن الکوت است، واسط نام دارد و یک منطقه شیعه‌نشین است. سعید بن جبیر از مشهورترین تابعین که دارای تمایلات شیعی بود و نزد ابن عباس شاگردی کرد، آنجا می‌زیست. وی به دستور حجاج کشته شد و قبر او زیارتگاه مسلمانان شد. شهر واسط از شهرهایی بود که در دوره عباسیان به تدریج محل اقامت شیعیان امامی و زیدی گردید؛ هشام بن حکم متکلم مشهور شیعی به رغم اینکه در کوفه به دنیا آمد، اما رشدش در واسط و تجارتش در بغداد بود. ابراهیم بن حیان اسدی کوفی از اصحاب امام صادق(ع) از کوفه به واسط رفت و در آنجا ساکن شد. عبیدالله بن ابی زید احمد انباری، احمد بن سهل واسطی، علی بن بلال بغدادی و علی بن محمد شاکر لیثی واسطی نویسنده کتاب عیون الحکم و المواعظ در شهر واسط زندگی می‌کردند. حسن بن علی بن نصر بن عقل، معروف به ابوعلی عبدی واسطی بغدادی از شاعران عراق در قرن ششم قمری بود که برای امرای مختلفی شعر می‌سرود. ابوالفضل اسفندیار بن موفق بن محمد بن یحیی از شاعران شیعه در واسط زاده شد. محمد بن فلاح مشعشعی بنیانگذار دولت شیعی مشعشعی در جنوب ایران و عراق، در واسط زاده شد و در حله تحصیل کرد و از شاگردان ابن فهد حلی بود. شماری از فرزندان ائمه نیز در این منطقه مدفونند.[۷۵]

تشیع در نیمه شمالی عراق

تشیع در سامرا سابقه چندانی ندارد. تنها میرزای شیرازی دوران مرجعیت خود را در این شهر سپری کرد. اما بلد در فاصله ۲۰ کیلومتری سامرا از شهرهای شیعه‌نشین است. به جز اهالی چند روستا تمامی ساکنان بلد شیعه هستند.[۷۶] مزار امامزاده سید محمد از آثار شیعی این منطقه است. در جریان انتفاضه شعبان ۱۹۹۱، تعداد زیادی از افراد این شهر به زندان افتادند و ۳۹۵ نفر از شیعیان این شهر اعدام و ۲۲۵ نفر زندانی شدند و بیش از صد خانواده به اجبار در صحرای سماوه در جنوب غرب عراق اسکان داده شدند.[۷۷] اربیل نیز از شهرهای شیعی این منطقه است که علی بن عیسی اربلی (متوفای۶۹۲) نویسنده کشف الغمه از آن برخاسته است.[۷۸] تشیع در موصل به دوران حکومت حمدانیان و آل بویه برمی‌گردد. بدرالدین لؤلؤ موصولی حاکم موصل در قرن هفتم، در گسترش تشیع تلاش فراوانی کرد. مزار امامزادگان و وجود شعرا و ادیبان شیعی در قرن ششم و هفتم که در منابع با عنوان غالی و رافضی از آنها یاد شده، نشانه سابقه تشیع در این شهر است[۷۹].

در حال حاضر بیش از ۴۰۰ خانواده شیعی در محله فیصله موصل زندگی می‌کنند. در کرکوک در یکصد متری جنوب موصل، ترکمن‌های شیعه در محله تسعین زندگی می‌کنند.[۸۰]

تشیع در عشایر عراق

در جنوب عراق اتحادیه‌های عشایری وجود دارد که تشیع در برخی از آنها مانند بنی سلامه و طائی‌ها ریشه کهن دارد. تشیع در برخی دیگر مانند ربیعه، خزعل، بنوتمیم، زبید، بنوعمیر، الدوار، الدفافعه و… نوپاست.[۸۱] رفت و آمد ایرانی‌ها برای عتبات از این نواحی و حضور طلاب برای تبلیغ در میان عشایر سبب گسترش تشیع در عشایر عراق شد.[۸۲] ابراهیم حیدری بغدادی (م ۱۸۸۲م) در کتاب عنوان المجد از سیر تشیع عشایر عراق سخن گفته و شیعه و سنی بودن هر کدام را مشخص می‌کند.[۸۳]

وضعیت شیعیان در دوران معاصر

شیعیان در انقلاب ۱۹۲۰م

شیعیان با اینکه از دولت عثمانی رنج می‌بردند، اما در حمله انگلیسی‌ها به عثمانی، از خود مقاومت نشان دادند. این مقاومت با اجازه و فتوای علمای نجف شکل گرفت. سید محمد سعید حبّوبی، شیخ عبدالکریم جزایری و سید کاظم یزدی در نجف سخنرانی کردند. محمد مهدی خالصی در کاظمین بر مقاومت تأکید کرد. سید مهدی حیدری و محمد تقی شیرازی فتوای جهاد صادر کردند. محمد تقی شیرازی با به دست گرفتن رهبری شیعیان، مسئله استقلال عراق را مطرح کرد و پس از او شیخ الشریعه اصفهانی رهبری شیعیان را به دست گرفت.[۸۴]

پس از مخالفت‌های علمای نجف با سیاست‌های انگلستان در عراق، حاکمان عراق در ۵ شوال ۱۳۳۷ ق دستور تبعید علمای بین‌النهرین را صادر کردند. سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا حسین نائینی و دیگران به ایران تبعید شدند.[۸۵][۸۶] در این دوره مناصب کلیدی عراق در اختیار اهل سنت بود. حزب الدعوه از ۱۹۵۸ فعالیت خود را آغاز کرد.[۸۷]

تا سال ۱۹۴۷ هیچ شیعه‌ای به منصب ریاست وزرا نرسیده بود. ملک فیصل تلاش کرد پای روحانیون شیعه را به حکومت باز کند. برای مدتی وزارت معارف را بر عهده سید هبه الدین شهرستانی گذاشت،[۸۸] و طی سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۸م سید محمد صدر (با سید محمد صدر از مراجع تقلید اشتباه نشود)، صالح جبر و عبدالوهاب مرجان برای مدتی نخست‌وزیر عراق شدند.[۸۹]