توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل واژه شناسی حق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل واژه شناسی حق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل واژه شناسی حق ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

حق

برای دیگر کاربردها، حق (ابهام‌زدایی) را ببینید.

حق، وصف و مصدری پر بسامد در قرآن و حدیث و متون فقهی، دالّ بر راستی و واقعیت می‌باشد. این واژه در فلسفه و عرفان نیز کاربرد فراوان دارد.

فهرست مندرجات

۱ – واژه «حق» در لغت و قرآن و حدیث
۱.۱ – بررسی لغوی واژه«حق»
۱.۱.۱ – مهمترین کاربردهای ریشه«ح‌ق‌ق»
۱.۱.۲ – مشتقات اسمی وفعلی ریشه«ح‌ق‌ق»
۱.۱.۳ – سابقه استعمال ریشه«حق» ومشتقاتش
۱.۲ – وجوه استعمال واژه«حق» درقرآن
۱.۲.۱ – آیات دال برعینیت خدا و«حق»
۱.۲.۲ – استلزام دریافت مفهوم حق،به اثبات توحیدحق
۱.۲.۳ – عینیت قول خدا با فعل او
۱.۲.۴ – دلالت واژه«حق» برعقیده
۱.۲.۵ – عارفان به«حق» درقرآن
۱.۲.۶ – اتصاف افعال انسان به صفت حق
۱.۲.۷ – چیرگی دین حق برسایر ادیان
۱.۲.۸ – دلالت حقوقی واژه«حق» درقرآن
۱.۲.۹ – دلالت واژه«حق» برتأکید درقرآن
۱.۳ – وجوه استعمال واژه«حق» درحدیث
۱.۳.۱ – آثار و برکات شناخت حق
۱.۳.۲ – لزوم عمل به حق وپایداری برآن
۱.۳.۳ – صفات اهل حق در روایات شیعی
۱.۳.۴ – تقابل دولت حق بادولت باطل در روایات
۱.۳.۵ – معانی حقوقی واژه«حق» در روایات
۱.۳.۶ – بزرگترین حق خدا بربنده
۲ – فهرست منابع
۳ – پانویس
۴ – منبع

۱ – واژه «حق» در لغت و قرآن و حدیث

۱.۱ – بررسی لغوی واژه«حق»

برای ریشه حق، دو معنای اصلی ذکر شده است:
یکی استحکام و استواری، چنان که «ثوب محقَّق» به معنای لباس یا پارچه ای با بافت محکم است؛
و دیگری موافقت و مطابقت، چنان که به حفره ای که پاشنه در، در آن قرار می‌گیرد و می‌چرخد «حِقِّ الباب» و به محل اتصال دو استخوان «حُق» می گویند.

[۱] اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه «حَق»، چاپ احمد عبد الغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

[۲] ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ذیل واژه «حَق».

[۳] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه «حَق»، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران، ۱۳۳۲ش.

۱.۱.۱ – مهمترین کاربردهای ریشه«ح‌ق‌ق»

مهم ‌ترین کاربرد های ریشه «ح ق ق»، نخست مصدر های «حق» و «حقیقت» به معنای واقعیت است
و دوم، صفت حق است در وصف اعتقاد یا حکمی که با واقعیت مطابقت دارد.

[۴] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه «حَق»، چاپ محمد سید کیلانی، تهران، ۱۳۳۲ش.

برای یافتن تفاوت های معنایی و کاربردی حق و صدق می‌توانیم از کتب لغت بهره جوییم.

[۵] اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه «حَق»، چاپ احمد عبد الغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

[۶] ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ذیل واژه «حَق».

[۷] محمد اعلی بن علی تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۳۲۹، بیروت، دار صادر.

[۸] توشی هیکو ایزوتسو، مفاهیم اخلاقی – دینی در قرآن، ج۱، ص۹۷، مونترال ۱۹۶۶.

۱.۱.۲ – مشتقات اسمی وفعلی ریشه«ح‌ق‌ق»

مشتقات اسمی و فعلی ریشه «ح ق ق» بر مفاهیم مختلف مادّی و انتزاعی دلالت دارد که مشهور ترین این معانی عبارت‌اند از: نقیض باطل، موجود ثابت و انکار ناپذیر، نامی برای خدا (الحق)، وجوب، شایستگی، یقین، نصیب و بهره، خالص و محض هر شیء، وسط شیء، استوار و ظاهر ساختن، هر نوع بلوغ و رسیدن مانند رسیدن شتر بچه به وضعی که بتوان بر او بار برد، فربه شدن شتر، طلوع خورشید، کامل شدن بهار و معانی ای با شهرت کمتر چون پرچم، سفر شبانه، خانه عنکبوت و ظرفی که بتوان بر روی آن حکاکی نمود.

[۹] خلیل بن احمد، کتاب العین، ذیل واژه «حَق»، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.

[۱۰] محمد بن احمد ازهری، تهذیب اللغه، ذیل واژه «حَق»، ج ۳، چاپ عبدالحلیم نجار، قاهره.

[۱۱] اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه «حَق»، چاپ احمد عبد الغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

[۱۲] ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ذیل واژه «حَق».

[۱۳] ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ذیل واژه «حَق»، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.

[۱۴] ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «حَق».

[۱۵] محمد بن محمد زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ذیل واژه «حَق»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

۱.۱.۳ – سابقه استعمال ریشه«حق» ومشتقاتش

ریشه «حق» و برخی مشتقات آن، در زبان عرب پیش از اسلام متداول بوده

[۱۶] دانشنامه جهان اسلام، چاپ دوم، ذیل واژه «حَق»، توسط د ب مک دونالد–EE Calverley.

[۱۷] ادوین کالورلی، “اهل حق (حقیقت)، ج۱، ص۶۰، ” جهان اسلام ۱۹۶۴.

و دست کم در معانی اصلیِ واقعیت و راستی

[۱۸] مُفَضَّل بن محمد مُفَضَّل ضَبّی ، المُفَضَّلیات، ج۱، ص۱۳۱، شعر ثعلبه بن صعیر، چاپ احمد محمد شاکر و عبد السلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳.

و بهره یا نصیب

[۱۹] مُفَضَّل بن محمد مُفَضَّل ضَبّی، المُفَضَّلیات، ج۱، ص۳۵۶، شعر معاویه بن مالک، چاپ احمد محمد شاکر و عبد السلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳.

در اشعار و مَثَل‌ها به کار رفته است.
همچنین، دو واژه حاکی از نام خدا، به صورت حق و حقت، در کتیبه های جنوب عربستان یافته شده است.

[۲۰] دانشنامه جهان اسلام، چاپ دوم، ذیل واژه «حَق»، توسط د ب مک دونالد–EE Calverley.

[۲۱] ادوین کالورلی، “اهل حق (حقیقت)، ج۱، ص۶۰، ” جهان اسلام ۱۹۶۴.

در برخی دیگر از زبان های سامی باستانی، مانند عبری، کنعانی، آرامی و سریانی، اصلِ «ح ق» به صورت‌ها و معانی گوناگون رایج بوده و در کتاب مقدّس عبری، ۲۵۰ واژه از این ریشه آمده است.

[۲۲] ادوین کالورلی، “اهل حق (حقیقت)، ج۱، ص۵۶ـ۵۷، ” جهان اسلام ۱۹۶۴.

[۲۳] ویلهلم گزنیوس، واژگان عبری و چالدی گزنیوس به کتاب مقدس عهد عتیق، ج۱، صCCCI، ذیل “pp”، لندن ۱۸۸۴.

در «عهد قدیم»، اشتقاق های حق (“PP”) به معنای حک کردن بر چوب، سنگ یا فلز

[۲۴] ابن منظور، لسان العرب، ذیل «حق».

[۲۵] محمد بن محمد زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ذیل «حق»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

اشتقاق های حُق و حَقه به معنای ظرفی که بتوان بر آن حکاکی کرد، ثبت کردن، ترسیم کردن، مقرر کردن، فرمان، قانون، سنّت متداول یا رسم مربوط به خدا یا انسان ها، طبیعتِ اشیا، حقوق و امتیاز به کار رفته است،

[۲۶] دانشنامه جهان اسلام، چاپ دوم، ذیل واژه «حَق»، توسط د ب مک دونالد–EE Calverley.

[۲۷] ادوین کالورلی، “اهل حق (حقیقت)، ج۱، ص۵۶ـ۵۷، ” جهان اسلام ۱۹۶۴.

[۲۸] ویلهلم گزنیوس، واژگان عبری و چالدی گزنیوس به کتاب مقدس عهد عتیق، ج۱، صCCCI، ذیل “pp”، لندن ۱۸۸۴.

اما در میان همه زبان های سامی، گسترده ‌ترین حوزه معنایی و کامل ‌ترین و عالی ‌ترین معانی حق و مشتقات آن را در زبان عربی می‌توان یافت که نه فقط بر افعال و اشیای مادّی، بلکه بر کیفیات، صفات و واقعیات غیر مادّی نیز دلالت دارد.

[۲۹] ادوین کالورلی، “اهل حق (حقیقت)، ج۱، ص۵۷، ” جهان اسلام ۱۹۶۴.

[۳۰] ادوین کالورلی، “اهل حق (حقیقت)، ج۱، ص۵۹، ” جهان اسلام ۱۹۶۴.

۱.۲ – وجوه استعمال واژه«حق» درقرآن

واژه «حَق» و مشتقات آن در قرآن ۲۸۷ بار، در حوزه های معنایی گوناگون، به کار رفته است.

[۳۱] محمد فؤاد عبد الباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه «حَق»، قم ۱۳۸۰ش.

مهم ‌ترین زمینه معنایی واژه «حَق» در قرآن، مربوط به مفاهیم وجود و هستی است. مطابق آیات قرآن، مصداق کامل و منشأ اصلی حق، خداوند است.

[۳۲] حج/سوره ۲۲، آیه ۶.

[۳۳] حج/سوره ۲۲، آیه ۶۲.

[۳۴] نور/سوره ۲۴، آیه ۲۵.

[۳۵] لقمان/سوره ۳۱، آیه ۳۰.

علاوه بر این، «الحق» یکی از «اسماء الحسنی» است.

[۳۶] طه/سوره ۲۰، آیه ۱۱۴.

[۳۷] مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۱۱۶.

۱.۲.۱ – آیات دال برعینیت خدا و«حق»

آیاتی که خدا را عین حق دانسته یا با وصف حق توصیف کرده در دو زمینه اصلی بیان شده است:
دسته نخست آیاتی که بر قدرت عظیم خدا به عنوان منشأ هر ایجاد و تغییر و تحول در عالم هستی تأکید می‌کند، مانند آیات مربوط به «مراحل خلقت» انسان و تدبیر امور او، تدبیر روز و شب و تسخیر موجودات.

[۳۸] حج/سوره ۲۲، آیه ۵.

[۳۹] حج/سوره ۲۲، آیه ۶.

[۴۰] حج/سوره ۲۲، آیه ۶۲.

[۴۱] لقمان/سوره ۳۱، آیه ۳۰.

دسته دوم آیات مربوط به بعث، بازگرداندن انسان به سوی خدا و شهادت اعضا و جوارح بر اعمال انسان است.

[۴۲] انعام/سوره ۶، آیه ۶۲.

[۴۳] یونس/سوره ۱۰، آیه ۳۰.

[۴۴] نور/سوره ۲۴، آیه ۲۵.

[۴۵] قصص/سوره ۲۸، آیه ۷۵.

در آیات دسته نخست، حق در مقابل باطل ــ یعنی همان بت‌ها و معبود های مشرکان و هر گونه اختراع بی بنیاد ــ به معنای امری بسیار واقعی و نیرویی زنده مطرح می‌شود که در همه فرایند های زندگی و مرگ در جهان هستی سریان دارد

[۴۶] توشی هیکو ایزوتسو، مفاهیم اخلاقی – دینی در قرآن، ج۱، ص۹۷ـ۹۸، مونترال ۱۹۶۶.

و این حقیقتی است که به تصریح دسته دوم آیات، در آخرت

[۴۷] سوره الحاقه:آخرت.

بر همگان، حتی کافران و مشرکان، نیز آشکار می‌شود.
تفسیر این حوزه معنایی حق، در آثار مفسران، عموماً صبغه های فلسفی دارد، چنان که مفسران، حق را در این آیات به معنای موجود ثابتی دانسته‌اند که نمی‌توان در وجود او تردید کرد و هیچ گونه باطلی، از نقص و تغییر و فنا، در او راه ندارد.
در تحلیل این معنا، فخر رازی

[۴۸] محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ذیل سوره رعد آیه ۱۴، قاهره، چاپ افست تهران.

توضیح می‌دهد که موجود، یا عدم می‌پذیرد و باطل می‌شود، یا عدم و بطلان ندارد و بنابراین، واجب الوجود شایسته ‌ترین موجودی است که می‌توان او را حق نامید.
او یگانه موجود مطلق، غنی و قائم به ذات است که هستی همه موجودات دیگر از اوست و همه مسخَّر و نیازمند اویند و اوست که نظام حق را در عالم جاری می‌سازد.

[۴۹] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره طه آیه ۱۱۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۵۰] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره حج آیه ۶.

[۵۱] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره انعام آیه ۶۲.

[۵۲] محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ذیل سوره حج آیه ۶، قاهره، چاپ افست تهران.

[۵۳] محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ذیل سوره حج آیه ۶، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

[۵۴] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره حج آیه ۶.

هم نشینی وصف حق با صفات ولایت،

[۵۵] انعام/سوره ۶، آیه ۶۲.

[۵۶] کهف/سوره ۱۸، آیه ۴۴.

علوّ، سلطنت و مالکیت خدا

[۵۷] حج/سوره ۲۲، آیه ۶۲.

[۵۸] مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۱۱۶.

در آیات متعدد، مؤید این معناست.

۱.۲.۲ – استلزام دریافت مفهوم حق،به اثبات توحیدحق

مفسران با این استدلال که هستی همه موجودات، جز خدا، به باطل، یعنی نقص و تغییر فنا، آمیخته است،

[۵۹] محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ذیل سوره یونس آیه ۵۳، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

[۶۰] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره انبیاء آیه ۲۴.

نشان می‌دهند که دریافت حقیقت ِ مفهوم حق، مستلزم اثبات توحید حق است.
به این بیان که حقِ حقیقی و محض، که به هیچ باطلی مشوب نیست، یگانه و همان ذات احدیت است؛ از همین رو، در تعابیر قرآنی «لاتَقُولوا علی اللّهِ اِلّا الحقَّ»

[۶۱] نساء/سوره ۴، آیه ۱۷۱.

و «لَه دَعَوهُ الحَقِّ»،

[۶۲] رعد/سوره ۱۳، آیه ۱۴.

قول حق و دعوت حق را همان اعتقاد به توحید، تنزیه خدا از شریک یا ادای عبارت تهلیل دانسته اند.

[۶۳] طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۴.

[۶۴] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۶۵] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره نساء آیه ۱۷۱.

[۶۶] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۴.

چون از حق محض، جز حق صادر نمی‌شود،

[۶۷] بقره/سوره ۲، آیه ۱۴۷.

[۶۸] آل عمران/سوره ۳، آیه ۶۰.

همه افعال خدا در قرآن با تعبیر «بالحق» وصف می‌شود، از خلقت آسمان ها و زمین

[۶۹] انعام/سوره ۶، آیه ۷۳.

[۷۰] حجر/سوره ۱۵، آیه ۸۵.

و خورشید و ماه

[۷۱] یونس/سوره ۱۰، آیه ۵.

تا ارسال رُسُل،

[۷۲] نساء/سوره ۴، آیه ۱۷۰.

[۷۳] اعراف/سوره ۷، آیه ۴۳.

نزول قرآن بر پیامبر،

[۷۴] مائده/سوره ۵، آیه ۴۸.

[۷۵] اِسراء/سوره ۱۷، آیه ۱۰۵.

خروج پیامبر از مدینه برای جنگ بدر،

[۷۶] انفال/سوره ۸، آیه ۵.

نزول فرشتگان،

[۷۷] حجر/سوره ۱۵، آیه ۸.

نزول عذاب،

[۷۸] مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۴۱.

داوری در روز قیامت

[۷۹] زمر/سوره ۳۹، آیه ۶۹.

[۸۰] زمر/سوره ۳۹، آیه ۷۵.

و موارد متعدد دیگر.
به رغم یکسانی تعبیر به کار رفته در این آیات، مفسران معانی مختلفی برای آن ذکر کرده‌اند که وجه اشتراک بیش‌تر آنها، توصیف این افعال به حکمت، به معنای فعل دارای هدف و غایت صحیح، یا وقوع حتمی است.

[۸۱] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره آل عمران آیه ۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۸۲] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره انعام آیه ۷۳، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۸۳] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره یونس آیه ۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۸۴] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره شوری آیه ۱۷، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۸۵] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره آل عمران آیه ۴.

[۸۶] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره انعام آیه ۷۳.

[۸۷] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره یونس آیه ۵.

[۸۸] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره شوری آیه ۱۷.

[۸۹] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره آل عمران آیه ۴.

[۹۰] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره انعام آیه ۷۳.

[۹۱] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره یونس آیه ۵.

[۹۲] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره شوری آیه ۱۷.

[۹۳] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره آل عمران آیه ۴.

[۹۴] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره انعام آیه ۷۳.

[۹۵] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره یونس آیه ۵.

[۹۶] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره شوری آیه ۱۷.

۱.۲.۳ – عینیت قول خدا با فعل او

براساس آیات قرآن، «قول خدا» نیز، که عین فعل اوست، حق است.

[۹۷] انعام/سوره ۶، آیه ۷۳.

[۹۸] احزاب/سوره ۳۳، آیه ۴.

[۹۹] ص/سوره ۳۸، آیه ۸۴.

[۱۰۰] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن ذیل سوره انعام آیه ۷۳.

علامه طباطبائی

[۱۰۱] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره احزاب آیه ۴.

حق بودن قول خدا را به این معنا دانسته است که اگر از چیزی خبر دهد، مطابق با خبر الهی واقع می‌شود و اگر حُکمی را انشا کند، آثاری که با مصلحت واقعی مطابقت دارد، بر آن مترتب می‌شود.
مفسران، اطلاق «حق» بر قرآن یا توصیف نزول آن به «حق» را در آیات متعدد به همین معنا دانسته اند.

[۱۰۲] آل عمران/سوره ۳، آیه ۳.

[۱۰۳] انعام/سوره ۶، آیه ۱۱۴.

[۱۰۴] اِسراء/سوره ۱۷، آیه ۱۰۵.

[۱۰۵] زخرف/سوره ۴۳، آیه ۳۰۳۱.

[۱۰۶] محمد/سوره ۴۷، آیه ۲.

[۱۰۷] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره آل عمران آیه ۳.

[۱۰۸] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره انعام آیه ۱۱۴.

[۱۰۹] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره اسراء آیه ۱۰۵.

[۱۱۰] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره زخرف آیه ۳۰ـ۳۱.

[۱۱۱] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره محمد آیه ۲.

[۱۱۲] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره آل عمران آیه ۳.

[۱۱۳] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره انعام آیه ۱۱۴.

[۱۱۴] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره اسراء آیه ۱۰۵.

[۱۱۵] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره زخرف آیه ۳۰ـ۳۱.

[۱۱۶] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ذیل سوره محمد آیه ۲.

[۱۱۷] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره آل عمران آیه ۳، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۱۸] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره انعام آیه ۱۱۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۱۹] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره اسراء آیه ۱۰۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۲۰] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره زخرف آیه ۳۰ـ۳۱، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۲۱] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره محمد آیه ۲، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

همچنین، ترکیب اضافی «قَوْلَ الحَقِّ»

[۱۲۲] مریم/سوره ۱۹، آیه ۳۴.

درباره حضرت عیسی علیه‌السلام، عموماً تعبیری دیگر از «کلمه اللّه»

[۱۲۳] آل عمران/سوره ۳، آیه ۴۵.

[۱۲۴] نساء/سوره ۴، آیه ۱۷۱.

تفسیر می‌شود

[۱۲۵] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره مریم آیه ۳۴.

[۱۲۶] محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ذیل سوره مریم آیه ۳۴، قاهره، چاپ افست تهران.

که به نحوه خاص خلقت حضرت عیسی به واسطه یک کلمه خدا ــ کُن

[۱۲۷] آل عمران/سوره ۳، آیه ۵۹.

ــ مربوط است.

[۱۲۸] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره مریم آیه ۳۴.

[۱۲۹] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره مریم آیه ۳۴.

وعده های الهی، که از بارزترین مصادیق قول خداوند هستند، در آیات متعدد، با تعبیر «اِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ»

[۱۳۰] یونس/سوره ۱۰، آیه ۴.

[۱۳۱] یونس/سوره ۱۰، آیه ۵۵.

[۱۳۲] هود/سوره ۱۱، آیه ۴۵.

[۱۳۳] قصص/سوره ۲۸، آیه ۱۳.

[۱۳۴] روم/سوره ۳۰، آیه ۶۰.

[۱۳۵] لقمان/سوره ۳۱، آیه ۳۳.

[۱۳۶] غافر/سوره ۴۰، آیه ۵۵.

وصف شده اند.
حق بودن وعده های الهی، مانند نصرت و اعزاز دین پیامبر، برگشت انسان‌ها به سوی پروردگارشان، ثواب و عقاب یا برگرداندن موسی به مادرش، به معنای وقوع حتمی آن هاست.

[۱۳۷] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره یونس آیه ۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۳۸] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره یونس آیه ۵۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۳۹] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره هود آیه ۴۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۴۰] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره قصص آیه ۱۳، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۴۱] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره روم آیه ۶۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۴۲] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره لقمان آیه ۳۳، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۴۳] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره غافر آیه ۵۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۴۴] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره یونس آیه ۴.

[۱۴۵] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره یونس آیه ۵۵.

[۱۴۶] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره هود آیه ۴۵.

[۱۴۷] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره قصص آیه ۱۳.

[۱۴۸] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره روم آیه ۶۰.

[۱۴۹] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره لقمان آیه ۳۳.

[۱۵۰] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره غافر آیه ۵۵.

همچنین تعابیری مانند «حَقَّ عَلَیهِمُ القَولُ»،

[۱۵۱] فصلت/سوره ۴۱، آیه ۲۵.

«حَقَّ عَلیهِ کلمهُ العَذابِ»

[۱۵۲] زمر/سوره ۳۹، آیه ۱۹.

و مشابه این ها،

[۱۵۳] اعراف/سوره ۷، آیه ۳۰.

[۱۵۴] اِسراء/سوره ۱۷، آیه ۱۶.

[۱۵۵] حج/سوره ۲۲، آیه ۱۸.

[۱۵۶] ص/سوره ۳۸، آیه ۱۴.

حاکی از محقق شدن قولِ وعیدی خداوند درباره گمراهی و عذاب کافران در دنیا و آخرت است.

۱.۲.۴ – دلالت واژه«حق» برعقیده

واژه «حَق»، در دلالتی معرفتی، وصفی است برای عقیده،

[۱۵۷] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه «حَق»، چاپ محمد سید کیلانی، تهران، ۱۳۳۲ش.

از این وجه، حوزه معنایی دیگر حق در قرآن، در زمینه عقیده و فعل انسان است.
در آیات متعدد، عقیده مطابق با واقع، حق نامیده شده است.

[۱۵۸] انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۲۴.

[۱۵۹] احقاف/سوره ۴۶، آیه ۳۰.

[۱۶۰] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه «حَق»، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران، ۱۳۳۲ش.

[۱۶۱] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره حج آیه ۶، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۶۲] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره فرقان آیه ۲۶، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۶۳] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره انبیاء آیه ۱۸

[۱۶۴] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷.

در این معنا حق مقابل «ظن» و «ضلال» قرار می‌گیرد.

[۱۶۵] یونس/سوره ۱۰، آیه ۳۲.

[۱۶۶] یونس/سوره ۱۰، آیه ۳۶.

[۱۶۷] زمخشری، الکشّاف عن حقیقه التنزیل، ذیل سوره یونس آیه ۳۵.

مثال معروف حق و باطل در آیه ۱۷ سوره رعد بیان می‌کند که موضع انسان‌ها در برابر حقیقت متفاوت است؛ برخی حق بودنِ حقایقی چون قرآن را درمی یابند و برخی نسبت به آن کور و چشم بسته اند.

[۱۶۸] رعد/سوره ۱۳، آیه ۱۷۱۹.

مطابق این تمثیل، از آبی که خدا از آسمان فرو می‌فرستد، دشت‌ها به قدر خود مقداری از آب را در خود روان می‌کنند و کف زائد را سیل می‌برد.
همچنین زیور آلاتی که در آتش گداخته می‌شود، ماده خالصی دارد که باقی می‌ماند و پس مانده‌هایی که بی فایده است.

[۱۶۹] ابو الفتوح رازی، روض الجِنان و روح الجَنان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ش.( برای تعداد مثال‌ها در این آیه)

[۱۷۰] سیوطی، الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ذیل سوره رعد آیه ۱۷.( برای تعداد مثال‌ها در این آیه)

در این تمثیل، ویژگی مهم و مؤکد حق، ثبات و منشأ آثار بودن است و خصوصیت باطل، ظاهر نمایی و بی ثمری است.

[۱۷۱] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۱۷۲] محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

به همین ترتیب، در عالم هستی، موجودی حق است که ثابت باشد و هرچه ناپایدار و میرا باشد، از این جهت، باطل است.

[۱۷۳] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷.

براین اساس، اگر انسان معتقد به چیزی باشد که وجود خارجی ندارد، یا برای موجودات، خواص وجودی ای فرض کند که فاقد آن باشند، مانند استقلال یا بقا برای موجودات ممکن الموجود، یا اعتقاد به تجسد یافتن خدا در شخص انسانی، این عقاید باطل است.

[۱۷۴] عبد الرزاق کاشی، شرح فصوص الحکم، ج۱، ص۳۰۳، چاپ مجید هادی زاده، تهران ۱۳۸۳ش.

[۱۷۵] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷.

[۱۷۶] توشی هیکو ایزوتسو، تصوف و تائویسم: یک مطالعه مقایسه ای از مفاهیم کلیدی فلسفی، ج۱، ص۳۳، توکیو ۱۹۸۳.

۱.۲.۵ – عارفان به«حق» درقرآن

قرآن افراد خاصی را به عنوان کسانی که حق (به طور خاص، حق بودنِ قرآن) را در می‌یابند، معرفی کرده است: کسانی که از جانب خدا به ایشان علم داده شده، صاحبان خردهای ناب، برخی از اهل کتاب، و مؤمنان.

[۱۷۷] بقره/سوره ۲، آیه ۱۴۴.

[۱۷۸] مائده/سوره ۵، آیه ۸۳.

[۱۷۹] مائده/سوره ۵، آیه ۸۴.

[۱۸۰] رعد/سوره ۱۳، آیه ۱۹.

[۱۸۱] حج/سوره ۲۲، آیه ۵۴.

[۱۸۲] سبأ/سوره ۳۴، آیه ۶.

[۱۸۳] شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۸.

این افراد به احوال اشک ریختن از سر معرفت حق، ایمان آوردن، نرم دلی و دارا بودن بصیرت، وصف شده اند.

[۱۸۴] مائده/سوره ۵، آیه ۸۳.

[۱۸۵] رعد/سوره ۱۳، آیه ۱۹.

[۱۸۶] حج/سوره ۲۲، آیه ۵۴.

[۱۸۷] شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۸.

۱.۲.۶ – اتصاف افعال انسان به صفت حق

علاوه بر حوزه معرفت، به بیان علامه طباطبائی

[۱۸۸] طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره رعد آیه ۱۷.

در حوزه افعال انسان‌ها نیز هر فعل هنگامی حق است که با غایت و نتیجه ای که برایش مقرر شده است (مانند سیری