توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مرقد امام کاظم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مرقد امام کاظم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مرقد امام کاظم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

آستان مقدس کاظمین

آستان مقدس کاظمین، حرم مطهر امام موسی کاظم (علیه‌السلام) و امام جواد (علیه‌السلام) است که در شهر کاظمین در نزدیکی شهر بغداد واقع شده است.
زمین این آستان در ابتدا به عنوان قبرستان قریش شناخته می‌شد و با شهادت امام موسی کاظم (علیه‌السلام) و دفن در این مکان و همچنین دفن امام جواد (علیه‌السلام)، به عنوان زیارتگاه شیعیان شناخته می‌شود.
این آستان از زمان تاسیس تا به امروز در دوره‌های مختلف دستخوش حوادث و تحولات بسیاری بوده؛ گاهی بر اثر حوادث طبیعی و یا توسط دشمنان دچار ویرانی می‌شده و به وسیله ارادتمندان و برخی سلاطین وقت بازسازی و تعمیر شده است. این اقدامات را می‌توان به دوره‌های آل‌بویه، صفویه، قاجار و دوره عصر حاضر تقسیم کرد.
آستان کاظمین در وضعیت فعلی، وسیع‌ترین و یکی از باشکوه‌ترین آستانه‌های عتبات عالیات عراق، به شمار می‌آید. مجموع مساحت صحن، حرم و حاشیه‌های آن، حدود ۲۶ هزار مترمربع است و متشکل از صحن به شکل مستطیل نزدیک به مربع، روضه منوره (گنبدخانه)، رواق‌های اطراف آن، ایوان‌ها و دکه‌هایی است که از سمت شمال، به مسجد دوره صفوی متصل است و دارای چهار رواق، دو گنبد دوقلو و مشابه، بالای قبر هریک از دو امام و مسجد صفوی در ضلع شمالی حرم مطهر می‌باشد که به توصیف و تاریخچه همه آنها خواهیم پرداخت.

آستان مقدس کاظمین

آستان مقدس کاظمین

اطلاعات کلی

عنوان

آستان مقدس کاظمین

بنیانگذار

منصور عباسی

تأسیس

۱۴۹ ق

مکان

عراق، کاظمین

نام‌های دیگر

حرم امام موسی کاظم (علیه‌السلام) و امام جواد (علیه‌السلام)

اشخاص‌مدفون‌درحرم

شیخ مفید، خواجه نصیرالدین طوسی، ابن‌قولویه، سیدرضی، سیدمرتضی، ابوحنیفه

اطلاعات بنا

مساحت

حدود هفت‌هزار مترمربع

دروازه‌های صحن

باب القریش، باب القبله، باب المراد، باب صاحب الزمان، باب الفرهادیه، باب آینه، باب مسجد صفوی و باب الجنه

رواق‌های حرم

رواق باب‌المراد، رواق باب‌القریش، رواق شمالی، رواق غربی

مشخصات ضریح

طول ضریح، ۷۶/ ۶، عرض آن، ۱۷/ ۵ و ارتفاع آن، ۵/ ۳ متر

بازسازی‌کننده

معزالدوله دیلمی، شاه اسماعیل صفوی، شاه‌عباس صفوی و دیگران

سال‌های‌بازسازی

۳۳۶ ق، ۹۲۶ ق و سال‌های دیگر

فهرست مندرجات

۱ – پیشینه کاظمین
۱.۱ – قبرستان قریش
۱.۲ – دفن امام کاظم در مقابر قریش
۱.۳ – محل زیارت شیعیان
۱.۴ – دفن امام جواد کنار جدش
۲ – آستان کاظمین در دوره‌های مختلف
۲.۱ – از دوره آل‌بویه تا آغاز دوره صفوی‌
۲.۱.۱ – وضعیت بنای اولیه
۲.۱.۲ – طغیان رودخانه دجله
۲.۱.۳ – آتش‌سوزی قبر و گنبد
۲.۱.۴ – فروریختن آستان با سیلاب
۲.۱.۵ – اقدامات در زمان سلجوقی
۲.۱.۶ – غارت حرم در زمان خلیفه عباسی
۲.۱.۷ – خرابی آستان بر اثر سیلاب‌ها
۲.۱.۸ – آتش‌سوزی در دوره الظاهر بامرالله
۲.۱.۹ – ویرانی بر اثر سیلاب
۲.۱.۱۰ – حمله مغولان
۲.۲ – در دوره صفوی‌
۲.۲.۱ – اقدامات شاه اسماعیل
۲.۲.۲ – ساخت ساختمان مناره
۲.۲.۳ – بازسازی توسط شاه‌عباس کبیر
۲.۳ – در دوره قاجار
۲.۳.۱ – اقدامات آقامحمدخان
۲.۳.۲ – اقدامات فتحعلی‌شاه
۲.۳.۳ – اقدامات سلطان محمود دوم
۲.۳.۴ – اقدامات از سال ۱۲۸۱ تا ۱۲۹۶
۲.۳.۵ – اقدامات فرهاد میرزای قاجار
۲.۳.۶ – اقدامات از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۳۲
۳ – طرح توسعه آستان در دوره معاصر
۴ – تاریخچه صندوقچه‌های قبر و ضریح مطهر
۴.۱ – نصب ضریح چوبی
۴.۲ – نصب ضریح نقره‌ای
۵ – توصیف ساختمان آستان
۵.۱ – صحن مطهر
۵.۲ – حرم و گنبدخانه‌ها
۵.۳ – رواق‌های حرم‌
۵.۴ – گنبد و مناره‌ها
۵.۵ – مسجد صفوی‌
۶ – پانویس
۷ – منبع

۱ – پیشینه کاظمین

کاظمین، شهری جدا از بغداد است و در شمال غرب این شهر و غرب رود دجله واقع شده است.

۱.۱ – قبرستان قریش

زمینی که آستان مقدس کاظمین، امروزه در آن واقع است، در آغاز به نام «مقابر قریش» (قبرستان قریش)، شناخته می‌شد. برای نخستین بار، منصور عباسی پس از تاسیس بغداد در سال ۱۴۹ ه. ق، زمین اینجا را به قبرستان تبدیل کرد.
نخستین کسی که در این گورستان دفن گردید، جعفر اکبر، فرزند منصور بود که در سال ۱۵۰ ه. ق، از دنیا رفت.

[۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۵، ص۱۶۳.

پس از او، هیثم بن معاویه، والی منصور بر بصره، در سال ۱۵۶ ه. ق، در این قبرستان دفن شد

[۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۸، ص۵۰.

و از آن پس، دفن اموات در این قبرستان، ادامه یافت.
در برخی منابع، از این قبرستان با نام «مقابر بنی‌هاشم» نیز یاد شده است؛

[۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۸، ص۵۰.

از جمله شیخ مفید می‌گوید: «آنجا قبرستان بنی‌هاشم و بزرگان مردم بوده است».

[۴] مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۴۳.

شاید انتخاب لفظ قریش برای نام این قبرستان، اشاره به آن است که عموم قریشیان، چه بنی‌عباس و چه دیگران، در آن به خاک سپرده می‌شدند.

[۵] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۱۴.

علت شهرت آن به بنی‌هاشم نیز می‌تواند ناظر به همین موضوع باشد.

۱.۲ – دفن امام کاظم در مقابر قریش

امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، پس از اینکه در سال ۱۸۳ ه. ق، مسموم گردید و به شهادت رسید، در مقابر قریش، به خاک سپرده شد. به گفته صاحب اثبات الوصیه، امام (علیه‌السلام) را در مکانی که خود ایشان در زمان حیات خریداری کرده بود، به خاک سپردند.

[۶] مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، ص۲۱۳.

۱.۳ – محل زیارت شیعیان

از برخی روایات چنین برمی‌آید که قبر امام (علیه‌السلام) پس از خاکسپاری، درون محوطه محصوری قرار داشت که شیعیان، از ترس حاکمان، به سختی می‌توانستند آن را زیارت کنند. از این‌رو امام رضا (علیه‌السلام) به شیعیان اجازه داده بود تا مردم از پشت دیوار، به امام کاظم (علیه‌السلام) سلام بدهند.

[۷] ر. ک:ابن‌قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۳۱۳ – ۳۱۵.

بر اساس روایت دیگری، امام رضا (علیه‌السلام) به شیعیان گفته بود که در مساجدی که اطراف قبر شریف است، نماز و دعا بخوانید.

[۸] ر. ک:ابن‌قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۳۱۴.

[۹] طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۸۳.

۱.۴ – دفن امام جواد کنار جدش

از گذشت حدود چهل سال از شهادت و دفن امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، در سال ۲۲۰ ه. ق نیز امام جواد (علیه‌السلام) در بغداد، مسموم گردید و به شهادت رسید و بدن مطهر ایشان را کنار قبر جدشان، امام کاظم (علیه‌السلام)، به خاک سپردند. بعدها زیارتگاه و مدفن شریف این دو امام، به نام «مشهد باب التبن» شهرت یافت که وجه تسمیه آن، وقوع آن در نزدیکی یکی از محلات بغداد، به نام «باب التبن» بود.

[۱۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۱، ص۳۰۶.

۲ – آستان کاظمین در دوره‌های مختلف

آستان کاظمین در دوره‌های مختلف دستخوش حوادثی بوده که به برخی از آنها می‌پردازیم.

۲.۱ – از دوره آل‌بویه تا آغاز دوره صفوی‌

اقدامات و حوادثی که در این دوره رخ داده از قرار زیر است.

۲.۱.۱ – وضعیت بنای اولیه

از وضعیت بنای اولیه آستان کاظمین تا قرن چهارم هجری، اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما می‌دانیم که در نیمه‌های این قرن، ساختمان و زیارتگاهی بر قبر مطهر دو امام (علیه‌السلام) وجود داشته است. مورخان در ذیل زندگی‌نامه «ناشی» (متوفای ۳۶۵ ه. ق)، شاعر بزرگ شیعه، آورده‌اند که او به دست خود، چلچراغ مربع و زیبایی ساخت که در زیارتگاه کاظمین نصب گردید.

[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۸۶.

منابع تاریخی، درباره تاریخ و دوره ساخت زیارتگاه، سکوت ورزیده و از بانی آن، نام نبرده‌اند؛ اما مرحوم شیخ محمد سماوی اشاره کرده است که معزالدوله دیلمی در سال ۳۳۶ ه. ق، پس از اینکه در سال ۳۳۴ ه. ق، بغداد را به تصرف خود درآورد، این آستان مقدس را ساخته است.

[۱۲] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ المشهد الکاظمی، ص۲۴، (به نقل از: صدی الفؤاد).

البته گرچه در منابع تاریخی کهن، چنین مطلبی به چشم نمی‌خورد، اما با توجه به گرایش شیعی آل‌بویه و نیز با توجه به اینکه پس از مرگ معزالدوله، جنازه وی را به مقابر قریش (نزدیک قبر دو امام (علیه‌السلام)) منتقل کردند،

[۱۳] ابن‌خلّکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۶.

بعید نیست که او به ساخت زیارتگاه، اقدام کرده باشد.
به هر حال، مسلم است که آل‌بویه توجه ویژه‌ای به این زیارتگاه داشته‌اند و به‌جز معزالدوله، تعداد دیگری از امرای آل‌بویه، از جمله ابوطاهر جلال‌الدوله، فرزند بهاءالدوله، فرزند عضدالدوله و نیز فرزند بزرگ جلال‌الدوله، معروف به «ملک عزیز»، در این آستان مقدس، به خاک سپرده شده‌اند.

۲.۱.۲ – طغیان رودخانه دجله

در سال ۳۶۷ ه. ق، آب رودخانه دجله طغیان کرد و سیلاب، بخش‌های زیادی از سمت شرقی بغداد را غرق کرد. در سمت غربی بغداد نیز بخش‌هایی از قبور باب‌التبن‌ (در مجاورت زیارتگاه کاظمین) نیز به زیر آب، فرورفت.

[۱۴] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۶۹۴.

در سال ۳۶۹ ه. ق، عضدالدوله دیلمی، امیر مقتدر آل‌بویه، خدمات عمرانی و اجتماعی گسترده‌ای را در بغداد آغاز کرد. او در این شهر، مساجد و بازارهایی بنا نمود و کانال‌های آبی را که خراب شده بود، بازسازی کرد.

[۱۵] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۷۰۴ – ۷۰۵.

به گفته شیخ محمد سماوی، عضدالدوله اطراف حرم کاظمین نیز حصاری ایجاد کرد که شاید هدف او از این کار، محافظت روضه مقدسه از سیلاب‌های رود دجله بوده است.

[۱۶] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۲۸.

در این دوره، شیعیان که بیشتر در محله کرخ بغداد، ساکن بودند، همه ساله در روز عاشورا، مراسم عزاداری و در عید غدیر، مراسم جشن و سرور، برگزار می‌کردند؛ اما در برخی سال‌ها، از جمله در سال ۴۴۱ ه. ق، به دنبال برگزاری این مراسم، میان شیعه و سنی در بغداد، فتنه و درگیری رخ می‌داد.

[۱۷] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۵۶۱.

۲.۱.۳ – آتش‌سوزی قبر و گنبد

در سال ۴۴۳ ه. ق، فتنه میان شیعیان و اهل‌سنت در بغداد، به اوج خود رسید. با تحریک برخی از حنبلیان، سنیان به آستان کاظمین یورش بردند و همه هدایای نفیس و اشیای گران‌بهای موجود در آنجا، از جمله چلچراغ‌ها، پرده‌ها و محراب‌های طلا و نقره را غارت کردند. آنها سپس قبر مطهر دو امام (علیه‌السلام) و دو گنبد چوبی را که روی این دو قبر واقع بود، آتش زدند و به دنبال آن، قبور بسیاری از امیران و وزیران و شخصیت‌های مشهور اطراف قبر دو امام (علیه‌السلام)، از جمله قبور معزالدوله و جلال‌الدوله دیلمی، جعفر، فرزند منصور دوانیقی، امین عباسی، فرزند‌ هارون‌الرشید و مادرش زبیده نیز در آتش سوخت.

[۱۸] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۵۷۷.

به گفته سماوی، پس از این آتش‌سوزی، در سال ۴۴۴ ه. ق، ارسلان بساسیری و ملک رحیم (از امیران آل‌بویه)، به کمک یکدیگر، حرم را بازسازی نمودند و دو صندوقچه‌ چوبی جدید، روی هریک از قبور، نصب کردند و گنبدی از همان چوب، بر قبر بنا نهادند؛ اما به عقیده مصطفی جواد، بساسیری، به تنهایی در سال ۴۵۰ ه. ق، این کار را انجام داد. گفتنی است، ادامه آشوب‌ها و فتنه‌ها تا سال ۴۴۹ ه. ق، می‌تواند مؤید این قول باشد.

[۱۹] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۳۳.

۲.۱.۴ – فروریختن آستان با سیلاب

در سال ۴۶۶ ه. ق، مصادف با اوایل دوره حاکمیت سلجوقیان، بار دیگر رود دجله طغیان کرد و سمت شرقی بغداد را سیلاب فراگرفت. بخش‌هایی از سمت غربی بغداد نیز، از جمله قبرستان احمد بن حنبل و آستان کاظمین، به زیر آب فرورفت و دیوار آستان مقدس، فروریخت. از این‌رو، شرف‌الدوله مسلم بن قریش عُقیلی، هزار دینار صرف بازسازی آن کرد.

[۲۰] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۹۰ – ۹۱.

۲.۱.۵ – اقدامات در زمان سلجوقی

در سال ۴۷۹ ه. ق، ملکشاه سلجوقی همراه خواجه نظام‌الملک، وارد بغداد شدند و حرم کاظمین و سایر زیارتگاه‌های مشهور بغداد، نظیر قبر معروف کرخی، احمد ابن حنبل و ابوحنیفه را زیارت کردند. سپس آنها به زیارت قبور امام علی (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) در نجف و کربلا رفتند.

[۲۱] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۱۵۶.

در دوره برکیارق سلجوقی، فرزند ملکشاه، وزیر وی مجدالملک براوستانی قمی به بازسازی آستان کاظمین اقدام نمود.

[۲۲] رازى قزوینى، عبدالجلیل، النقض، ص۲۳۶.

سماوی، تاریخ این بازسازی را سال ۴۹۰ ه. ق، دانسته است.

[۲۳] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۳۴.

۲.۱.۶ – غارت حرم در زمان خلیفه عباسی

در محرم سال ۵۱۷ ه. ق، خلیفه عباسی، المسترشد بالله، از جنگ خود با نورالدوله دبیس بن صدقه (حاکم شیعه مذهب بنی‌مزید)، به بغداد بازگشت و به دنبال آن، اهل‌سنت به آستان کاظمین یورش بردند و درها و پنجره‌های آن را کندند و گنجینه‌ها و اشیای باارزش‌ موجود در آن را به غارت بردند. پس از آن، سادات علوی، به دیوان خلافت شکایت کردند و خلیفه دستور داد تا جنایتکاران را تادیب کنند و بعضی از اشیای به غارت رفته را بازگردانند.

[۲۴] ابن‌جوزی، عبدالرحمان بن علی، المنتظم، ج۱۷، ص۲۱۷.

[۲۵] ر. ک:ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۶۰۹.

ابن‌قلانسی نیز به این حادثه اشاره کرده و گفته است: «مقابر قریش در بغداد، غارت شد و چراغ‌های زراندود و پرده‌ها و ابریشم‌های آن، به تاراج رفت».

[۲۶] ابن‌قلانسی، حمزه بن اسد، تاریخ دمشق، ص۳۲۸.

۲.۱.۷ – خرابی آستان بر اثر سیلاب‌ها

در دو قرن ششم و هفتم هجری، رود دجله چند بار طغیان کرد و بر اثر آن، سیلاب‌های عظیمی در بغداد جاری شد که به آستان کاظمین نیز آسیب‌هایی رسید. از آن طغیان‌ها، می‌توان به طغیان سال ۵۵۴ ه. ق‌،

[۲۷] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۲۴۸.

طغیان سال ۵۶۹ ه. ق که بر اثر آن، بیشتر دیوارهای آستان کاظمین، خراب شد

[۲۸] ابن‌جوزی، عبدالرحمان بن علی، المنتظم، ج۱۸، ص۲۰۴.

و نیز سیل سال ۶۱۴ ه. ق‌،

[۲۹] ابن‌جوزی، عبدالرحمان بن علی، المنتظم، ج۱۱، ص۳۳۲.

اشاره کرد.

۲.۱.۸ – آتش‌سوزی در دوره الظاهر بامرالله

در دوره الظاهر بامر الله عباسی (خلافت: ۶۲۲- ۶۲۳ ه. ق)، گنبد آستان مقدس کاظمین در آتش‌سوزی سوخت. ازاین‌رو الظاهر، بازسازی آن را آغاز کرد؛ اما پیش از اینکه آن را به پایان برساند، از دنیا رفت و جانشین وی، المستنصر عباسی، کار وی را تکمیل کرد.

[۳۰] ابن‌طقطقی، محمد بن علی، الفخری فی الآداب السلطانیه، ص۳۲۹.

از دوره المستنصر بالله، صندوقچه چوبی قبر امام موسی کاظم (علیه‌السلام) باقی مانده است که تاریخ آن، سال ۶۲۴ ه. ق، است.

۲.۱.۹ – ویرانی بر اثر سیلاب

در ماه شوال سال ۶۴۶ ه. ق، رود دجله به علت بارندگی فراوان، طغیان کرد و سیلاب بزرگی به وجود آورد که در جریان آن، بخشی از دیوارهای آستان کاظمین، فرو ریخت.

[۳۱] ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، الحوادث الجامعه، ص۱۸۱.

این بارندگی‌ها ادامه یافت و در ماه ذی‌الحجه همان سال، سیلاب سهمگین‌تری جاری شد که تمام بغداد را به زیر آب فرو برد و بر اثر آن، حصارها و اتاق‌های اطراف حرم‌ کاظمین، ویران شد و سیلاب چنان بارگاه مطهر دو امام را فراگرفت که فقط گنبد بنا، آشکار بود.

[۳۲] ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، الحوادث الجامعه، ص۱۸۳.

پس از این خرابی‌ها، در سال ۶۴۷ ه. ق، خلیفه عباسی دستور بازسازی حصار حرم مطهر را صادر کرد. به نوشته ابن‌فوطی، کارگران به هنگام بازسازی دیوارها، به ظرفی سفالین برخوردند که در آن، هزار درهم قدیمی وجود داشت. بخشی از آنها، یونانی و دارای تصاویر بود و بخش دیگری از آنها، در سال ۱۳۲ ه. ق در بغداد و بخش دیگری نیز مقارن همان تاریخ در واسط، ضرب شده بودند. جریان را به خلیفه گزارش دادند. خلیفه نیز دستور داد بهای آنها را برای بازسازی حرم مطهر صرف کنند. مردم، قسمتی از آنها را به بالاترین قیمت خریدند و قسمتی نیز به بزرگان هدیه داده شد و آنان در عوض، وجوهی بیشتر از آنچه هدیه گرفته بودند، به حرم بخشیدند.

[۳۳] ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، الحوادث الجامعه، ص۱۹۰.

وفیها امر الخلیفه بعماره سور مشهد موسی بن جعفر (علیه‌السّلام)، فلما شرعوا فی ذلک وجدوا برنیه فیها الفا درهم قدیمه منها یونانیه علیها صور ومنها ضرب بغداد سنه نیف وثلاثین ومائه ومنها ما هو ضرب واسط یقارب هذا التاریخ فعرضت علی الخلیفه، فامر ان تصرف فی عماره المشهد فاشتراها الناس باوفر الاثمان واهدی منها الی الاکابر فنفذوا الی المشهد اضعاف ما کان حُمِل الیهم.

۲.۱.۱۰ – حمله مغولان

در سال ۶۵۶ ه. ق، مغولان به بغداد، حمله و این شهر را اشغال کردند. در جریان این حمله، بسیاری از مساجد و زیارتگاه‌های این شهر، از قبیل مسجد خلیفه، حرم امام کاظم و امام جواد (علیه‌السلام) و نیز قبور خلفای عباسی، به آتش کشیده شد.

[۳۴] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۵۶.

مدتی پس از این حادثه، امیر قراتای، عمادالدین عمر بن محمد قزوینی را به قائم‌مقامی خود منصوب کرد و او نیز شهاب‌الدین علی بن عبدالله را به سمت ناظر اوقاف تعیین کرد و به او دستور داد تا مسجد خلیفه و آستان کاظمین را بازسازی کند.

[۳۵] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۵۶.

در سال ۷۶۹ ه. ق، سلطان اویس جلایری، به بازسازی حرم اقدام کرد و دو گنبد و دو مناره ساخت و دستور داد دو صندوق از سنگ مرمر، روی قبر شریف دو امام هفتم و نهم (علیه‌السلام)، نصب کردند. همچنین او، رواق و رباطی را که در صحن مطهر بود، بازسازی کرد و اموالی بین خادمان و متولیان حرم و سادات علوی ساکن آنجا، تقسیم کرد.

[۳۶] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۵۷ (به نقل از صدی الفؤاد).

در فاصله زمانی این بازسازی تا روی کار آمدن صفویان، در منابع تاریخی، گزارشی از بازسازی‌ها و اقدامات عمرانی در آستان مقدس کاظمین، به چشم نمی‌خورد.

۲.۲ – در دوره صفوی‌

پس از تشکیل دولت صفوی، شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۱۴ ه. ق، عراق را تصرف کرد و وارد بغداد شد.

۲.۲.۱ – اقدامات شاه اسماعیل

به دستور وی، اقدامات گسترده‌ای برای بازسازی و توسعه آستان کاظمین آغاز شد؛ از جمله این اقدامات، نصب دو صندوقچه چوبی نفیس روی قبرهای شریف، سنگ‌فرش کردن رواق‌ها با سنگ مرمر و آراستن حرم و دیوارهای بیرونی آن با کاشی‌های حاوی آیات قرآن و نقش‌های گیاهی زیبا بود. او همچنین دستور داد دو گلدسته دیگر، به دو گلدسته قبلی افزوده گردد و مسجد بزرگی، متصل به قسمت شمالی حرم، ساخته شود. او اجرای این طرح را به «امیر خادم بیک» واگذار کرد و خود، به ایران بازگشت.

[۳۷] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، ص۶۲. به نقل از صدی الفؤاد و العراق بین احتلالین.

اسکلت اصلی حرم مطهر امامین کاظمین و نیز مسجد متصل به آن از سمت شمال، از آثار دوره شاه اسماعیل صفوی است که تا به امروز، باقی مانده است. همچنین بخش‌هایی از کتیبه‌های کاشی این دوره نیز تاکنون در آستان مقدس کاظمین، باقی مانده است، از جمله در قسمت بیرونی دیوار رواق شرقی در ایوان باب‌المراد، کتیبه‌ای به تاریخ ششم ربیع‌الثانی ۹۲۶ ه. ق وجود دارد که در آن، شاه اسماعیل صفوی را بانی آنجا دانسته است. همچنین گرداگرد دیوار داخلی حرم مطهر، در ارتفاع دو متری از سطح زمین، کتیبه‌ای از کاشی، حاوی آیات مبارک سوره دهر، سوره نبا و سه آیه آخر سوره زمر، وجود دارد که در پایان آن، تاریخ ۹۳۵ ه. ق ذکر شده است. این تاریخ، نشان می‌دهد که کارهای عمرانی، پس از مرگ شاه اسماعیل و در زمان شاه طهماسب صفوی، پایان یافته است.

[۳۸] آل یاسین، محمدحسن، تاریخ حرم کاظمین (علیهما‌السّلام)، صص ۶۴ – ۶۵.

افزون‌ بر آثار یاد شده، سه لنگه از درهای چوبی خاتم‌کاری حرم نیز باقی مانده است که البته تاریخ ندارد؛ اما از نظر شیوه تزیینات و نوع کتیبه‌های آن، شبیه صندوقچه‌های روی قبر است. این درها، به علت کهنگی، از جای خود برداشته شده است و در حال حاضر، در موزه آثار عربی (اسلامی) بغداد به شماره‌های ۷۱۴۶، ۷۱۴۷ و ۷۱۴۸، نگهداری می‌شود و درهایی از طلا و نقره، جایگز