مهسا فایل |
سایت دانلود فایل پاورپوینت کامل عثمان بن جنی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint
در حال بارگذاری
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت کامل عثمان بن جنی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل عثمان بن جنی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت کامل عثمان بن جنی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :
ابنجنی ابوالفتح عثمان بن جنی موصلی
اِبْنِ جِنّی، ابوالفتح عثمان بن جنی موصلی (ح ۳۲۱- ۲۸ صفر ۳۹۲ق/۹۳۳- ۱۶ ژانویه ۱۰۰۲م)، عالم به صرف و نحو ، لغت و ادب عرب بود.
فهرست مندرجات
۱ – اجداد
۲ – شناخت اجمالی
۳ – آشنایی با ابوعلی فارسی
۴ – اساتید
۵ – تصدی منسب تدریس در بغداد
۶ – شاگردان
۷ – مراوده با سلاطین و بزرگان
۸ – شارح دیوان متنبی
۹ – از دیدگاه متنبی
۱۰ – دوستی با شریف رضی و سید مرتضی
۱۱ – ویژگیهای اخلاقی
۱۲ – اعتقادات
۱۳ – مذهب
۱۴ – قدرت علمی
۱۵ – ویژگی آثار
۱۶ – مکتب نحوی
۱۷ – توجه به مبدأ و ریشه زبان
۱۸ – علاقه به شعر
۱۹ – آثار
۱۹.۱ – آثار چاپ شده
۱۹.۲ – آثار خطی
۱۹.۳ – آثار دیگر
۲۰ – فهرست منابع
۲۱ – پانویس
۲۲ – منبع
۱ – اجداد
پدر او بردهای رومی از آن سلیمان بن فهد ازدی موصلی بود
[۱] خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد،ج۱۱،ص۳۱۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
که «جنی» نام داشت و جنی خود به گفته سیوطی
[۲] سیوطی، بغیه الوعاه،ج۲،ص۱۳۲، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۴م.
معرب گنی است.
بروکلمان احتمال داده است که نام پدر او گنایوس۱ بوده و به معنی بزرگ و فاضل و نجیب است،
[۳] نجار، محمدعلی، ج۱، ص۸، مقدمه بر الخصائص (نک: ابن جنی در همین مآخذ).
اما احمد امین آن را معرب «جونا۲» دانسته است.
[۴] امین، احمد، ظهر الاسلام،ج۱، ص۶۸، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
به این ترتیب بجاست که ابن جنی از بالیدن به اجداد خود چشم بپوشد و تبار خود را در قصیدهای بلند (۶۴ بیت)، همانا دانش خویش بداند.
[۵] خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد،ج۱۱، ص۳۱۱-۳۱۲، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۶] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۹۶-۱۰۱.
۲ – شناخت اجمالی
ابن جنی در موصل زاده شد،
[۷] ابن خلکان، وفیات، ج۳، ص۲۴۸.
از دوران کودکی و نوجوانی او اطلاعی در دست نیست.
جز اینکه در آغاز جوانی در جامع موصل، به تدریس صرف مشغول بوده است.
۳ – آشنایی با ابوعلی فارسی
در آن هنگام ابوعلی فارسی بر آن دیار گذشت و مدرس جوان را در مسألهای صرفی آزمود.
چون ابن جنی از دادن پاسخ عاجز ماند، در سلک شاگردان ابوعلی درآمد و تا درگذشت استاد، یعنی ۴۰ سال تمام در سفر و حضر، ملازم او شد.
[۸] ابن انباری، عبدالرحمان، نزهه الالباء، به کوشش ابراهیم سائری،ج۱، ص۲۲۹، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۹] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۹۰-۹۱.
به اعتبار این ۴۰ سال آغاز آشنایی او و ابوعلی را در ۳۳۷ق میتوان پنداشت.
[۱۰] ابن اثیر، الکامل، ج۸، ص۴۷۷.
به روایتی آغاز آشنایی ابوعلی با ابن جنی ۳۴۱ق بوده است.
[۱۱] المحتسب، ص۱۸۶۱.
۴ – اساتید
از دیگر استادان او میتوان از: محمد بن حسن ابوالعطار مقری ، ابی حاتم ، و قصرب نام برد
[۱۲] المحتسب، ص۱۷۸-۱۹۶.
[۱۳] المحتسب، ص۳۵۴-۳۵۷.
نیز چنین استنباط میشود که آغاز زندگی و تحصیلات ابن جنی در موصل بوده و در خدمت احمد بن محمد ابوالعباس موصلی ( اخفش دوم) علم نحو آموخته است
[۱۴] سیوطی، بغیه الوعاه،ج۱،ص۳۸۹، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۴م.
ابن جنی گر چه دست پرورده ابوعلی و برجستهترین شاگرد او به شمار میآید،
[۱۵] خطیب بغدادی،تاریخ بغداد، قاهره، احمد، ج۷، ص۲۷۵، ۱۳۴۹ق.
[۱۶] یاقوت، ادبا، ج۷، ص۲۳۴.
اما استادان دیگری نیز در عراق و موصل و شام داشته و خود در اجازه نامهای که به نام حسین بن احمد بن نصر ، نوشته به این امر تصریح کرده است.
[۱۷] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۱۱.
از جمله استادان او یکی متنبی است.
بر خلاف یکی از روایات یاقوت
[۱۸] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۸۹.
– که مقام او را اجل از شعر خوانی نزد متنبی پنداشته – ابن جنی اشعار شاعر را نزد خود او خوانده است
[۱۹] ابن وردی، عمر، تتمه المختصر، به کوشش احمد رفعت بدراوی،ج۱، ص۴۷۸، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
[۲۰] ذهبی، محمد، العبر، به کوشش فؤاد سید،ج۳، ص۵۳، کویت، ۱۹۶۱م.
[۲۱] ابن خلکان، وفیات، ج۳، ص۲۴۸.
و خود در موارد متعدد به این امر تصریح کرده است.
[۲۲] ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۱۲۲.
[۲۳] بدیعی، یوسف، الصبح المنبی عن حیثیه المتنبی،ص،۲۸۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۹۶۳م.
مصاحبتهای این دو بیشتر در حلب و در خلال سالهای ۳۳۷ تا ۳۴۶ق بوده است،
[۲۴] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۸۹.
چه متنبی در آن هنگام در دربار امیر سیفالدوله به سر میبرده است.
[۲۵] ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۱۲۲.
۵ – تصدی منسب تدریس در بغداد
ابن جنی با آنکه تا پایان عمر ابوعلی عنوان شاگردی او را داشته، قبل از درگذشت او خود استادی بزرگ به شمار میآمده و شماری از کتابهای خود را در حیات استاد، تألیف کرده و مورد تحسین او واقع شده است
[۲۶] ابن قفطی، علی، انباه الرواه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، ص۳۳۶، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
و پس از درگذشت استاد به جانشینی او بر مسند تدریس در بغداد تکیه زده
[۲۷] ابن انباری، عبدالرحمان،نزهه الالباء، به کوشش ابراهیم سائری، ج۱، ص۲۲۹، بغداد، ۱۹۵۹م.
و در عالم ادب ریاست به وی منتهی شده است.
[۲۸] ثعالبی، عبدالملک، یتیمه الذهر به کوشش محمد اسماعیل صاوی،ج۱، ص۸۹، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۴م.
۶ – شاگردان
ابن جنی شاگردان بسیاری تربیت کرده که بعدها خود از دانشمندان بنام در ادب عرب شدهاند.
معروفترینشان اینانند: ابوالقاسم عمر بن ثابت ثمانینی ، ابوالحسن علی بن عبیدالله سمسمی ، ابو احمد عبدالسلام بصری ، علی بن زید قاشانی (کاشانی)، ثابت بن محمد جرجانی ، ابوعبدالله حسن بن احمد بن نصر، محمد بن عبدالله بن شاهویه ، علی بن عمر بن محمد ابوالحسن بغدادی معروف به قزوینی و ابن وحشی .
[۲۹] ابن انباری، عبدالرحمان، نزهه الالباء، به کوشش ابراهیم سائری، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۰،بغداد، ۱۹۵۹م.
[۳۰] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۰۹.
[۳۱] یاقوت، ادبا، ج۱۳، ص۲۱۸.
[۳۲] ابن قاضی شهبه، ابوبکر، ج۱، ص۲۴۰، طبقات الشافعیه، به کوشش دکتر حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۳۳] سیوطی، بغیه الوعاه، ج۱، ص۱۲۹، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۴م.
بسیاری از نویسندگان متأخر، شریف رضی
[۳۴] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، به کوشش اسدالله اسماعیلیان، ج۵، ص۱۷۶،تهران، ۱۳۹۲ق.
[۳۵] قمی، عباس، ج۱، ص۲۴۶، الکنی و الالقاب، تهران، ۱۳۹۷ق.
[۳۶] امین، محسن، ج۸، ص۱۳۸، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۷] متز، آدام، ج۱، ص۵۰۶، الحضاره الاسلامیه، ترجمه محمد عبدالهادی ابوربده، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
و برخی دیگر برادر وی سیدمرتضی
[۳۸] مدرس، محمدعلی، ج۷، ص۴۵۰، ریحانه الادب، تبریز، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۳۹] آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۴، ص۱۶۵، قرن ۴، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
را نیز در زمره شاگردان ابن جنی برشمرده، ولی مأخذی به دست ندادهاند.
تنها درباره شاگردی شریف رضی نزد وی این قرینه به دست آمد که او خود در حقائق التأویل
[۴۰] شریف رضی، محمد، حقائق التأویل،ج۵،ص۳۳۱، به کوشش محمدرضا آل کاشف الغطاء، نجف، ۱۳۵۵ق.
از ابن جنی با عنوان «شیخنا» نام میبرد.
سه فرزند ابن جنی به نامهای علی، عالی و علاء را نیز که تربیتی نیکو و خطی خوش داشتهاند، میتوان در شمار شاگردان او دانست.
[۴۱] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۹۱.
۷ – مراوده با سلاطین و بزرگان
ابن جنی با امرا، سلاطین و برخی از بزرگان عصر خود ارتباط و مراوده داشته است و به نقل ابن قفطی
[۴۲] ابن قفطی، علی، انباه الرواه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، ص۳۴۰، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
در خاندان دیلمیان : عضدالدوله (حک ۳۳۸-۳۷۲ق/۹۴۹-۹۸۲م) و فرزندانش صمصامالدوله (حک ۳۸۲- ۳۸۸ق)، بهاءالدوله (حک ۳۷۹-۴۰۳ق) و شرفالدوله (حک ۳۷۲- ۳۷۹ق) را خدمت کرد و کتاب البشری و الظفر را نیز در تفسیر بیتی از اشعار عضدالدوله برای همو نوشت.
[۴۳] ج۱۲فص۱۱۲، یاقوت، ادبا.
ابن قفطی نوع خدمت ابن جنی را نزد این شهریاران معلوم نکرده است.
برخی به استناد نوشته یاقوت، ابن جنی را کاتب انشاء دربار عضدالدوله و صمصام الدوله دانستهاند، اما عبارات یاقوت
[۴۴] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۸۳-۸۵.
مطلقاً بر این امر دلالت ندارد.
۸ – شارح دیوان متنبی
ابن جنی چنانکه گذشت، دیرزمانی با متنبی همنشین بود،
[۴۵] ثعالبی، عبدالملک، یتیمه الذهر به کوشش محمد اسماعیل صاوی، ج۱، ص۸۹، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۴م.
و به او دلبستگی داشت و خردهگیریهای دیگران را نسبت به او برنمیتافت.
هموست که نظر نامساعد استاد خود ابوعلی را نسبت به شاعر تغییر داد و اسباب دوستی میان این دو را فراهم آورد
[۴۶] بدیعی، یوسف، الصبح المنبی عن حیثیه المتنبی، به کوشش مصطفی سقا و دیگران،ج۱، ص۱۶۱-۱۶۲، قاهره، ۱۹۶۳م.
و در پاسخ ابن وکیع (د ۳۹۳ق/۱۰۰۳م) کتابی نیز با عنوان النقض علی ابن وکیع فی شعر المتنبی در دفاع از او نوشت
[۴۷] ابن شاکر کتبی، محمد، ج۱۰، ص۲۳۰، عیون التواریخ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
و به گفته یافعی
[۴۸] یافعی، عبدالله، ج۲، ص۴۴۵، مرآه الجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۸ق.
ابن وکیع کتاب خود را در سرقات متنبی تألیف کرده بود.
علاوه بر این وی دو شرح بر دیوان متنبی دارد، یکی الفسر
[۴۹] ابن ندیم، الفهرست،ص۹۵.
و دیگری تفسیر معانی دیوان
[۵۰] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۱۰.
به نام الفتح الوهبی علی مشکلات المتنبی و این دو به شرح کبیر و صغیر نیز شهرت یافتهاند.
[۵۱] ابن شاکر کتبی، محمد،عیون التواریخ، ج۱۰، ص۲۳۰، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
بعضی او را نخستین شارح دیوان متنبی میدانند،
[۵۲] بلاشر رژیس، ابوالطیب المتنبی، ج۱، ص۳۸۷، ترجمه ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۵۳] بدیعی، یوسف، ج۱، ص۲۶۸، الصبح المنبی عن حیثیه المتنبی، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۹۶۳م.
اما میدانیم که نخست سعد بن محمد ازدی معروف به وحید که معاصر متنبی بوده، دیوان او را شرح کرده است
[۵۴] حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۸۱۲.
[۵۵] یاقوت، ادبا، ج۱۱، ص۱۹۷- ۱۹۸.
و به قول سزگین
[۵۶] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، (۴) /۳۱، ترجمه محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
ابن جنی در شرح خود آن را با رمز «حاء» مورد استفاده و هم انتقاد قرار داده است.
۹ – از دیدگاه متنبی
متنبی نسبت به ذکاوت و دانایی ابن جنی اعتقادی تمام داشت و درباره او گفته است: «این مردی است که بسیاری از مردم قدر او را نمیدانند»
[۵۷] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۸۹.
[۵۸] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۰۲.
و وقتی در شیراز وی را از معنی یکی از ابیاتش سؤال کردند، پاسخ داد: اگر دوستمان ابن جنی اینجا بود، آن را تفسیر میکرد
[۵۹] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۰۲.
و جای دیگر گفته است: از ابن جنی سؤال کنید و او خواهد گفت من چه اراده کردهام و چه اراده نکردهام
[۶۰] ابن نباته، محمد، سرح العیون، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
و شناخت او از شعر من بیش از خود من است.
[۶۱] فیروزآبادی، محمد، ج۱، ص۱۳۸، البلغه، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
ابن فضلالله نیز به همین معنی اشاره کرده است.
[۶۲] ابن فضلالله عمری، احمد،مسالک الابصار، به کوشش فؤاد سزگین، ج۷، ص۹۱، فرانکفورت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
سپس چون متنبی درگذشت، ابن جنی قصیدهای بلند در رثای وی سرود.
[۶۳] باخرزی، علی، دمیه القصر، به کوشش محمد تونجی، ج۳، ص۱۴۸۱- ۱۴۸۵،بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
با وجود اینهمه روایت و تصریحات خود ابن جنی بر دیدارهایش با متنبی
[۶۴] ابن جنی، الخصائص، ج۱، ص۲۳۹، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۶۵] ابن نباته، محمد، ج۱، ص۴۰، سرح العیون، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
[۶۶] ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۴۰۱.
ملاح
[۶۷] ملاح، عبدالغنی، «هل التقی المتنبی بابن جنی»،ج۶،(۳)ص۱۴۱-۱۵۰، المورد، بغداد، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
کوشیده است ملاقات این دو را منتفی و ناممکن جلوه دهد، اما او نه منابع را به نحو شایستهای بررسی کرده و نه استنباط صحیحی داشته است.
۱۰ – دوستی با شریف رضی و سید مرتضی
ابن جنی با شریف رضی و سید مرتضی دوستی داشت،
[۶۸] یاقوت، ادبا، ج۱۴، ص۸۰.
دوستی او با شریف رضی بسیار استوار بود، چنانکه ۴ قصیده از اشعار او را شرح کرد و در کتابی به نام تفسیر مراثی الثلاثه و القصیده الرائیه للشریف الرضی گرد آورد
[۶۹] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۵.
و مراد او از «الثلاثه» همانا ابوطاهر ابراهیم بن نصرالدوله ، صاحب بن عباد و صابی است.
[۷۰] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۱۲.
در مقابل، شریف رضی نیز در قصیدهای مشتمل بر ۳۵ بیت، ابن جنی را ستوده و از وی تشکر کرده است
[۷۱] شریف رضی، دیوان،ج۲،ص۶۴۰، بیروت، ۱۳۱۰ق.
وی قصیدهای ۵۹ بیتی نیز در رثای ابن جنی سروده است
[۷۲] شریف رضی، دیوان، ج۱،ص۵۶۲-۵۶۳،بیروت، ۱۳۱۰ق.
که در آن بر مرگ دوست و برادر دانشمند خویش میگرید و مقام علمی و وفا و صداقت و فضایل اخلاقی او را میستاید.
در مقدمه این قصیده به دوستی استوار میان آن دو و استفاده رضی از او اشاره شده و نیز آمده است که شریف رضی بر جنازه او نماز گزارده است.
۱۱ – ویژگیهای اخلاقی
همگان ابن جنی را مردی شریف و موقر و مورد اعتماد و دارای دیگر فضایل اخلاقی دانستهاند.
واکنش ملایم او در قبال مزاح اهانت آمیز ابوالحسین قمی
[۷۳] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۸۳ – ۸۵.
نشانه وقار و سعه صدر اوست.
ابتکاری که در رفع اختلاف میان استادش ابوعلی و متنبی از خود نشان داد که قبلاً به آن اشاره شد، از حسن نیت وی حکایت میکند.
همچنین ۴۰ سال ملازمت استاد و حفظ حرمت او و رعایت جانب امانت در نقل قول از وی،
[۷۴] سیوطی، المزهر، ج۱، ص۷۹، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم و دیگران، بیروت.
دلیل بر جوانمردی و بزرگمنشی اوست.
ابن جنی مسلمانی معتقد بود و بر او گران میآمد که متنبی به سستی در عقیده معرفی شود، لذا در شرح ابیاتی که چنین مفاهیمی در بردارد، اظهار امیدواری میکند که «منظور متنبی این نباشد، که این گفته ملحدان است».
[۷۵] بدیعی، یوسف، الصبح المنبی عن حیثیه المتنبی،ج۱، ص۳۸۷، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۹۶۳م.
[۷۶] غیاض، محسن، ج۱، ص۱۹، مقدمه بر الفتح الوهبی ابن جنی، بغداد، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۷۷] غیاض، محسن، ج۱، ص۲۰، مقدمه بر الفتح الوهبی ابن جنی، بغداد، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۱۲ – اعتقادات
بی شک ابن جنی مانند استاد خود ابوعلی فارسی
[۷۸] سیوطی، المزهر، ج۱، ص۱۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم و دیگران، بیروت.
به مذهب اعتزال میگرایید.
او در بحث از برخی مسائل نحوی مطالبی آورده است که بر مذهب او دلالت تمام دارد.
از جمله در الخصائص خود
[۷۹] ابن جنی، الخصائص، ج۲، ص۲۱۳، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
گوید: «بعضی گفتهاند فعل از خداوند صادر میگردد و بنده مکتسب آن است، و این از نظر ما نادرست است» و در مورد دیگر
[۸۰] ابن جنی، الخصائص، ج۲، ص۴۴۹، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
تصریح میکند که آفرینش افعال ما از طرف خدا نیست و نیز گفته است
[۸۱] ابن جنی، الخصائص، ج۲، ص۴۴۹، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
ما علم را برای خدا اثبات نمیکنیم، چه او خود عالم است.
ابن جنی در این ۳ جمله، اعتقاد خود را به چند اصل از عقاید معتزله بیان کرده است:
۱.خداوند خالق افعال و اعمال بندگان نیست.
۲.بندگان دارای اراده و اختیارند و خود موجد فعل خویشند.
۳.خداوند بذاته عالم و قادر و…است و افزودن صفت به ذات او صواب نیست.
[۸۲] اشعری، علی،مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۱۶۴، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، ۱۴۰۰ق/۱۹۵۰م.
[۸۳] شهرستانی، محمد، ملل و نحل، ج۱، ص۵۵ -۵۶، در حاشیه الفصل ابن حزم، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
با اینهمه، اثری
[۸۴] اثری، محمد بهجت، مقدمه بر تفسیر ج۱، ص ۷۷، (نک: هم، ابن جنی).
معتقد است که او چندان به اعتزال پایبند نبود و بیشتر بر اساس اجتهاد و نظر خود بر مذهب اهل سنت میرفت و به آیین ابوحنیفه متمایل بود.
[۸۵] نجار، محمدعلی،مقدمه بر الخصائص، ج۱، ص۴۰-۴۱، (نک: ابن جنی در همین مآخذ).
۱۳ – مذهب
راست است که ابن جنی در معنی لغوی تیمم ، نظر ابوحنیفه و اصحاب او را در تأیید نظر خود نقل میکند،
[۸۶] ابن جنی، عثمان، تفسیر ارجوزه ابی نواس، ج۱، ص۱۲۱، به کوشش محمد بهجه الاثری، دمشق، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
اما این دلیل بر پیروی او از م ذهب حنفی نیست.
مؤلفان شیعی
[۸۷] صدر، حسن، ج۱، ص۱۴۲، تأسیس الشیعه، بغداد، ۱۳۵۴ق.
[۸۸] مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب،ج۷، ص۲۵۰، تبریز، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۸۹] آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۶۵، قرن ۴، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
[۹۰] امین، محسن، ج۸، ص۱۳۸-۱۳۹، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
او را شیعی مذهب میدانند و ظاهراً چند عامل باعث چنین تصوری شده است: نخست آنکه وی با شریف رضی و سید مرتضی بسیار نزدیک بود؛ دوم آن که طبق روایتی، حضرت علی (ع) به خواب یکی از شاگردان ابن جنی درآمد و امام در مجلسی ابن جنی را فرمود که «هان، کتاب شواذ را به پایان ببر که به ما خواهد رسید»
[۹۱] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۱۱۴.
سه دیگر آنکه ابن جنی بر امام علی و اهل بیت (ع) به روش شیعیان درود میفرستاد.
[۹۲] ابن جنی، الخصائص، ج۲، ص۱۳۵، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۹۳] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۹۵.
علاوه بر اینها وی در سفر واسط، در خانه ابوعی جوانی، نقیب علویان اقامت گزید.
[۹۴] ابن قفطی، علی، انباه الرواه،ج۲، ص۳۴۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۱۴ – قدرت علمی
ابن جنی دانشمندی بنام و مبتکر در صرف و نحو ، لغت ، قرائت ، ادب ، بلاغت ، شعر و عروض و قافیه به شمار آمده است و گواه، اینهمه آثار و تألیفات او در این موارد و اظهار نظر دانشمندان و محققان درباره اوست.
ثعالبی
[۹۵] ثعالبی، عبدالملک، یتیمه الذهر به کوشش محمد اسماعیل صاوی، ج۱، ص۸۹،قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۴م.
او را محور و قطب زبان عربی معرفی کرده و باخرزی
[۹۶] باخرزی، علی، دمیه القصر، به کوشش محمد تونجی، ج۳، ص۱۴۸۱،بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
او را در حل مشکلات و مسائل پیچیده ادب و به خصوص اِعراب، قادرترین دانشمند دانسته است.
یاقوت
[۹۷] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۸۱.
[۹۸] یاقوت، ادبا، ج۱۲، ص۹۱.
او را از حاذقترین و عالمترین مردان ادب و لغت و صرف و نحو برشمرده و معتقد است احدی در علم تصریف و اصول و فروع آن، عالمتر و استوارتر از او وجود ندارد.
فیروزآبادی از وی به عنوان امام یگانه و صاحب تألیفات مهم و ابتکارات عجیب نام برده است.
[۹۹] فیروزآبادی، محمد، البلغه، به کوشش محمد مصری،ج۱، ص ۱۳۷، دمشق، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
البته از اینگونه تمجیدات در همه منابع آمده است و جدا از کتب تاریخ و ادب و تراجم و احوال، در اکثر قریب به اتفاق فرهنگها و کتب لغوی و قرائت و صرف و نحو عرب که پس از ابن جنی تألیف شده، اثری از این دانشمند به چشم میخورد.
۱۵ – ویژگی آثار
آثار ابن جنی نشان میدهد که وی تنها به نقل اقوال استادان خود اکتفا نمیکرد، بلکه ضمن حفظ حرمت آنان، به راه خود میرفت.
مثلاً به رغم احترام بسیار نسبت به استاد خود ابوعلی،
[۱۰۰] ابن جنی، الخصائص، ج۱، ص۲۷۶-۲۷۷، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
به تبعیت صرف از او مقید نبود و در مواردی نظرش را رد میکرد
[۱۰۱] ابن جنی، الخصائص، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
و چه بسا که استاد نظر او را میپذیرفت.
[۱۰۲] ابن جنی، الخصائص، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۶، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
او به اَعراب بادیهنشینی که لغت نزد آنان به فساد کشیده نشده بود، مراجعه میکرد و لغات و ترکیبات سخن را از آنان میشنید
[۱۰۳] ابن جنی، الخصائص، ج۱، ص۷۶، به کوشش محمدعلی نجار، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
و آنها را در قالبهای منطقی قیاس که ویژگی مکتب بصره بود، میریخت.
بیگمان ابن جنی آخرین فرد از سلسله قیاس گرایان مکتب بصره است.
آن آیین منطقی را که سیبویه پی ریخته بود، نخست مبرد و سپس نحویان بزرگ سده ۴ق چون زجاج و مبرمان و ابن درستویه و سیرافی در قالبهایی معقول و مفهوم ریختند و سپس ابوعلی فارسی و ابن جنی به آن کمال بخشیدند.
پس از ابن جنی دیگر کسی نتوانست چیزی بر ساختمان قیاس در نحو بیفزاید.
۱۶ – مکتب نحوی
محققان خاور زمین درباره مکتب نحوی او اتفاق نظر ندارند: بسیاری او را بصری،
[۱۰۴] نجار، محمدعلی، مقدمه بر الخصائص ،ج۱، ص۴۴، .
برخی صاحب مکتبی مستقل
[۱۰۵] طلس، محمد اسعاد، «ابوالفتح»،(۴)،ص۶۱۵، مجله المجمع العلمی العربی، دمشق.
و گروهی نیز او را پیرو مکتب بغداد میدانند.
[۱۰۶] ضیف، شوقی، ج۱، ص۲۶۸، المدارس النحویه، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۰۷] محمود حسینی، محمود، ج۱، ص۳۵۳، المدرسه البغدادیه، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
این اختلاف نظرها از آنجا سرچشمه میگیرد که در زمان او نزاعهای تند تعصب آلود در مورد دو مکتب فروکش کرده و مذهب مختلط بغدادی پدیدار شده بود، و نحویان کمتر نسبت به مکتب خاصی تعصب میورزیدند.
از سوی دیگر موازین دو مکتب، آنچنانکه در اذهان متصور است، در همه موارد تحدید و تبیین نشده بود و به همین جهت است که درباره «مکتب» بسیاری از نحویان مباحثه درمیگیرد.
این امر در شیوه ابن جنی به خوبی متجلی است.
او خود، تنها « حق » را سزاوار پیروی میداند و معتقد است که اگر قیاس کسی را به نظر رهنمون شد و سپس دریافت که اهل زبان خلاف آن را استعمال میکنند، بهتر است از نظر خود سر بتابد
[۱۰۸] سیوطی، الاقتراح،ص۱۱۴، به کوشش احمد صبحی خواست، استانبول، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
بدین سان وی هم قیاس را متبع میداند و هم سماع را، استادش ابوعلی فارسی نیز گویی از همین روش پیروی میکرده و بارها به سماع روی آورده است، زیرا او خود گوید که در ۱۰۰ مسأله مبتنی بر سماع خطا کرده، اما در یک مسأله قیاس هم به خطا نرفته است.
[۱۰۹] ی
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
