توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل صاحب وسایل ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل صاحب وسایل ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل صاحب وسایل ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

محمد بن حسن حر عاملی

محمد بن حسن حرّ عاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ه.ق)، معروف به شیخ حر عاملی، محدّث، شاعر و فقیه نامور امامی قرن یازدهم و از عالمان مهاجر جبل‌ عامل به ایران می‌باشد. وی به «صاحب وسائل» نیز مشهور است.
شیخ حر عاملی از شاگردان پدرش علامه شیخ حسن بن علی حر عاملی، عمویش علامه شیخ محمد بن علی حر عاملی، علامه شیخ عبدالسلام، شیخ زین‌الدین‌ بن محمد نوه شهید ثانی، علامه مجلسی، فیض کاشانی، علامه سید هاشم بحرانی و دیگر بزرگان عصر خود به شمار می‌رود. وی تا سن چهل سالگی در جبل عامل زندگی نمود و در طول این مدت دو بار به سفر حج مشرف شد. سال ۱۰۷۳ از جبل‌ عامل به عراق رفت و سپس برای زیارت امام رضا (علیه‌السلام) راهی ایران شد و تا آخر عمر در آنجا ماند و به تدریس و تألیف پرداخت. ایشان شاگردان بسیاری تربیت کرده و تالیفات ارزنده‌ای نگاشته که مهم‌ترین و مشهورترین آنها کتاب وسایل الشیعه که از مهم‌ترین کتاب‌های حدیثی متأخر شیعه و پر مراجعه‌ترین منبع حدیثی فقهی نزد عالمان امامیه است.

فهرست مندرجات

۱ – منابع در شرح‌حال حر عاملی
۲ – ولادت
۳ – خاندان
۴ – تحصیلات
۵ – شخصیت علمی
۶ – شخصیت ادبی
۷ – شخصیت اجتماعی
۷.۱ – بی‌پروایی و حاضرجوابی
۷.۲ – توجه به زمانه خویش
۷.۳ – اقامه نماز جماعت
۸ – اساتید
۹ – کسب اجازه روایت
۱۰ – از نگاه بزرگان
۱۰.۱ – سید علی‌خان مدنی
۱۰.۲ – صاحب مقابس الانوار
۱۰.۳ – علامه امینی
۱۰.۴ – محدث قمی
۱۰.۵ – دیگر بزرگان
۱۱ – سفر‌ها
۱۱.۱ – مکه
۱۱.۲ – عراق و اصفهان
۱۱.۳ – بازگشت به مشهد
۱۲ – فرزندان
۱۳ – برادران
۱۴ – شاگردان
۱۵ – آثار
۱۵.۱ – وسائل الشیعه
۱۵.۲ – هدایه الأمه الی أحکام الأئمه
۱۵.۳ – تحریر وسائل‌الشیعه
۱۵.۴ – الجواهر السنیه
۱۵.۵ – رساله‌های متعدد
۱۵.۶ – الفصول المهمه
۱۵.۷ – إثبات الهداه
۱۵.۸ – الایقاظ من الهجعه
۱۵.۹ – امل الآمل
۱۵.۱۰ – الصحیفه السجادیه الثانیه
۱۵.۱۱ – دیوان شعر
۱۵.۱۲ – منظومه تعلیمی
۱۵.۱۳ – مجموعه مقالات
۱۵.۱۴ – سایر آثار
۱۶ – وفات و مدفن
۱۷ – فهرست منابع
۱۸ – عناوین مرتبط
۱۹ – پانویس
۲۰ – منبع

۱ – منابع در شرح‌حال حر عاملی

بیشتر اطلاعات درباره زندگی شیخ حر عاملی، بر اساس شرح‌حالی است که خود در کتابش، امل ‌الآمل،

[۱] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۴۱-۱۵۴.

آورده و نیز مطالبی که در شرح‌حال اقوام خود ذکر کرده

[۲] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۳۲.

[۳] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۶۶-۶۷.

[۴] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۷۸.

و در دیگر منابع، با تفاوت‌های اندکی، تکرار شده است.

[۵] محبی، محمدامین، خلاصه الاثر، ج۳، ص۴۳۲- ۴۳۵.

[۶] افندی اصفهانی، عبداللّه ‌بن عیسی، ریاض‌ العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۶۳-۷۵.

[۷] بحرانی، یوسف ‌بن احمد، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۷۶- ۸۰.

[۸] موسوی خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، ج۷، ص۹۶- ۱۰۴.

در سلافه العصر، که بعد از امل‌ الآمل کهن‌ترین منبع در شرح‌حال حرّ عاملی است، بیشتر به جنبه‌های ادبی زندگی او توجه شده است.

[۹] مدنی، علی‌خان ‌بن احمد، سلافه العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۲۱۲.

۲ – ولادت

شیخ حر عاملی در شب جمعه ۸ رجب سال ۱۰۳۳ در روستای مَشْغَری/ مشغره از مناطق مشهور و کهن در جبل‌ عامل لبنان، به دنیا آمد.

[۱۰] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌ الآمل، ج۱، ص۱۴۱.

[۱۱] افندی اصفهانی، عبداللّه ‌بن عیسی، ریاض‌ العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۶۳.

(درباره روستای مذکور رجوع کنید به،

[۱۲] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۲، ص۲۸۰.

[۱۳] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۵، ص۱۳۴، ذیل «مشغر».

)

۳ – خاندان

به ‌نوشته شیخ عباس قمی

[۱۴] قمی، عباس، حماسه کربلا، ج۱، ص۲۴۲، به نقل از برادر شیخ‌ حرّ عاملی در الدُّر المَسْلوک.

نسب خاندان حرّ عاملی به حرّ بن یزید ریاحی می‌رسد. سید محسن امین

[۱۵] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۹۴.

گرچه دلیلی بر صحت این نسبت نیافته، به نقل از یکی از افراد خاندان حرّ عاملی، که معاصر امین بوده، نسب‌نامه‌ای را آورده، ولی در هیچ‌یک از آثار شیخ‌ حرّ عاملی به چنین مطلبی اشاره نشده است.

[۱۶] قمی، عباس، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ج۲، ص۷۵۶.

[۱۷] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۹۴.

[۱۸] مروّه، علی، التشیع بین جبل عامل و ایران، ج۱، ص۹۰.

تعبیر محقق کرکی در اجازه به نیای اعلای شیخ‌ حرّ عاملی، حسین‌ بن شمس‌الدین محمد، حاکی از آن است که این شمس‌الدین ملقب به حرّ بوده است (الحرّ لقباً).
شیخ‌ حرّ عاملی در خانواده‌ای اهل علم و ادب و فقاهت بالید.

[۱۹] موسوی خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، ج۷، ص۱۰۴.

[۲۰] صدر، حسن، تکمله امل‌الآمل، ج۱، ص۲۲۲.

نخستین فرد شناخته شده خاندان او، حسین ‌بن شمس‌الدین محمد حرّ بن شمس‌الدین محمد بن مکی است که محقق کرکی در ۹۰۳ در دمشق به او اجازه روایت داد. (برای متن اجازه رجوع شود به بحار الانوار.

[۲۱] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۵، ص۵۴-۵۷.

) جعفر مهاجر

[۲۲] مهاجر، جعفر، جبل عامل بین‌ الشّهیدین، ج۱، ص۲۳۲.

بر این اساس، از سکونت حسین ‌بن شمس‌الدین و اجداد او در دمشق سخن گفته است. حرّ عاملی از این نیای اعلای خود نامی نبرده و تنها از فرزند او، محمد بن حسین مشغری، یاد کرده است.

[۲۳] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص ۱۵۴.

احتمالا محمد بن حسین نخستین فرد از خاندان شیخ حرّ بوده، که به دلیل تغییر اوضاع سیاسی دمشق و منضم شدن شام به قلمرو عثمانی، پس از نبرد مَرْج دابِق در ۹۲۲، در مَشغَره سکونت گزیده است.

[۲۴] مهاجر، جعفر، جبل عامل بین‌ الشّهیدین، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۴.

به نوشته جعفر مهاجر،

[۲۵] مهاجر، جعفر، جبل عامل بین‌ الشّهیدین، ج۱، ص۲۳۳.

محمد بن حسین نزد فقیهان جبل عامل تحصیل نکرد و تنها استاد وی پدرش بود. فرزندان او، محمد بن محمد و عبدالسلام و علی، در مشغره و جُبَع اقامت داشتند.

[۲۶] مهاجر، جعفر، جبل عامل بین‌ الشّهیدین، ج۱، ص۲۳۵.

جد پدری شیخ حرّ، علی‌ بن شمس‌الدین محمد حرّ عاملی، عالم و ادیب فاضلی بود که شیخ‌ حرّ او را در امل‌ الآمل

[۲۷] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۲۹.

ستوده و گفته است که وی در نجف اشرف مسموم و شهید شد. جد مادری شیخ‌ حرّ، عبدالسلام ‌بن شمس‌الدین محمد حرّ عاملی

[۲۸] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۰۷.

در احکام فقهی بسیار متبحر بود.
پدر شیخ‌ حرّ، حسن ‌بن علی، عالم و فقیه و ادیب فاضلی بود که در ۱۰۶۲ در مسیر زیارت مشهد رضوی، در بسطام از دنیا رفت و فرزندش، زین‌العابدین، جنازه او را به مشهد برد و در پایین پای امام رضا (علیه‌السلام) دفن کرد. شیخ‌ حرّ عاملی خبر درگذشت او را در سفر حج دوم خود شنید و در رثای او قصیده‌ای طولانی سرود.

[۲۹] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۶۵-۶۶.

[۳۰] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۱۲.

عموی او، محمد بن علی ‌بن محمد، سفرنامه‌ای به نام الرحله و دیوان شعر بزرگی داشته و شیخ‌ حرّ آثار برخی عالمان عاملی را از طریق او روایت کرده است.

[۳۱] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۷۰.

[۳۲] افندی اصفهانی، عبداللّه ‌بن عیسی، ریاض‌ العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۶.

(برای توضیح درباره خاندان حرّ عاملی رجوع شود به الهجره العاملیه

[۳۳] مهاجر، جعفر، الهجره العاملیه الی ایران فی‌ العصر الصفوی، ج۱، ص۲۹-۴۳.

[۳۴] مهاجر، جعفر، جبل عامل بین‌ الشّهیدین، ج۱، ص۲۲۹-۲۴۱.

) محمد بن علی ‌بن محمد در جبل‌ عامل سکونت گزید و امروزه خاندان حرّ عاملی ساکن در لبنان از نسل اویند.

[۳۵] مهاجر، جعفر، جبل عامل بین‌ الشّهیدین، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸.

۴ – تحصیلات

شیخ‌ حرّ عاملی مقدمات علوم را در مشغره و نزد خویشان خود، که از عالمان مشهور جبل‌ عامل بودند، آموخت. در این مرحله وی نزد پدر، عمو،

[۳۶] اردبیلی، محمد بن علی، جامع‌ الرواه و ازاحه الاشتباهات عن‌ الطرق و الاسناد.

جد مادری‌اش شیخ‌ عبدالسلام، دایی پدرش علی ‌بن محمود عاملی مشغری که خود آثار فقهی چندی نگاشته بود، و کسان دیگر از عالمان شیعی ساکن در مشغره، به تحصیل علوم دینی پرداخت.

[۳۷] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۰۷.

[۳۸] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۲۵.

[۳۹] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۳۴.

[۴۰] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص‌۱۴۱.

[۴۱] افندی اصفهانی، عبداللّه ‌بن عیسی، ریاض‌ العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۲۵۵.

پس از آن به جبع رفت و در آن‌جا نزد زین‌الدین‌ بن محمد بن حسن ‌بن زین‌الدین، نواده شهید ثانی و شیخ ‌حسین ‌بن حسن ظهیری و عالمان دیگر به فراگیری فقه و دیگر علوم و متون متداول پرداخت. همچنین برخی کتاب‌های نحو و فقه و سایر علوم را نزد ظهیری خواند.

[۴۲] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌ الآمل، ج۱، ص۵۸-۵۹.

[۴۳] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۹۲.

[۴۴] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۲.

ظهیری نخستین شیخِ اجازه حرّ عاملی بود که در ۱۰۵۱ به او اجازه روایت داد.

[۴۵] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۷۰.

[۴۶] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۴.

[۴۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۹.

۵ – شخصیت علمی

شیخ حر عاملی از برجسته‌ترین علمای شیعه در قرن یازدهم هجری به شمار می‌آید. او دارای تالیفاتی ارزنده و شخصیتی مورد احترام نزد علمای شیعه است.
او یکی از چهره‌های بزرگی است که مذهب شیعه را با روایات اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) بیش از پیش غنی ساخت و آثاری را بعد از خود بر جای نهاد که سزاوار ستایش و تقدیر است.
وی یکی از حلقه‌های محکم و ارزشمند شیعه برای اتصال به روایات امامان معصوم و پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.

۶ – شخصیت ادبی

شیخ حر عاملی شاعر و ادیبی توانا بوده است، شاهد صادق این مدعا یکی دیوان شعر وی است که مشتمل بر حدود بیست هزار بیت می‌باشد و دیگری منظومه‌های متعددی است که در مورد مسائل گوناگون فقهی، تاریخی و… سروده است. اشعار او بیشتر در مدح و ستایش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) است.
از ویژگی‌های شعر او طولانی بودن است. او قصیده‌ای در مدح پیامبر و اهل‌بیت آن حضرت دارد که بیش از صد بیت است و قصیده‌ای در معجزات و فضایل پیامبر و اهل‌بیت آن حضرت سروده که شامل چهار صد بیت می‌باشد.
او در شیوه‌های شعری از مهارت خاصی برخوردار بوده است، مثلا ۲۹ قصیده در مدح اهل‌بیت دارد که مجموعه ابیات هر قصیده را با یکی از حروف الفبا قافیه بسته است.
در قصیده‌ای دیگر چهار طرف هر بیت را با یک کلمه آورده است و در قصیده‌ای تمام ابیات را بدون الف آورده است.
از جمله اشعار اوست:
لئن طاب لی ذکر الحبائب اننی •••• اری مدح اهل البیت احلی و اطیبا
«اگر یاد دوستان لذت بخش است، برای من مدح اهل‌بیت شیرین‌تر و لذت بخش‌تر است.»

۷ – شخصیت اجتماعی

۷.۱ – بی‌پروایی و حاضرجوابی

گویند شیخ حر عاملی در زمان اقامتش در اصفهان، روزی وارد مجلس شاه سلیمان صفوی شد و بی آنکه درخواست اذن نماید بر کناره تختی که شاه بر آن نشسته بود، نشست، در حالی که بین شاه و او تنها یک بالش فاصله بود. شاه از اهل مجلس درباره وی پرسش نمود، گفتند: او دانشمندی بزرگ از دانشمندان تازی است که وی را محمد بن حسن حر عاملی می‌خوانند. شاه که هرگز کسی را این‌گونه بی‌پروا در برابر خویش ندیده بود، به او رو کرد و گفت: تفاوت میان حر و خر چقدر است؟ وی فورا پاسخ داد یک متکا (بالش). شاه از بی‌پروایی و حاضرجوابی او شگفت زده شد.

۷.۲ – توجه به زمانه خویش

شیخ حر عاملی، رساله‌ای درباره کشیدن توتون نوشته که حاکی از توجه وی به مسائل زمانه خویش است.

۷.۳ – اقامه نماز جماعت

شیخ حر عاملی به اقامه نماز جماعت نیز می‌پرداخت، اما توان برگزاری نماز جمعه را که قائل به وجوب آن بود نداشت، چرا که امام جمعه منصوب را نامناسب و موظف از سوی جائر می‌دانست و از سوی دیگر به دلیل کهولت سن برایش امکان‌پذیر نبود که خود نماز را در مکانی دیگر با فاصله یک فرسخ، به جا آورد.

[۴۸] سماهیجی، عبداللّه‌ بن صالح، الاجازه الکبیره الی‌ الشیخ ناصر الجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳.

۸ – اساتید

آیت‌الله مرعشی نجفی نام علما و دانشمندانی که شیخ حُرّ در محضر آنان زانوی ادب زده و در دروس مختلف از آنان کسب فیض نموده یا مفتخر به گرفتن اجازه نقل روایت شده است در مقدمه کتاب اثبات الهداه به رشته تحریر درآورده است؛ که عبارت اند از:
۱. علامه شیخ حسن حر عاملی (پدر بزرگوارش) که در محضر او درس خوانده و از او روایت نقل کرده است؛
۲. علامه شیح محمد حُرّ (عموی او) علاوه بر درس فراگیری، از او روایت نقل می‌کند؛
۳. علامه شیخ عبدالسلام (جد مادری)؛
۴. علامه شیخ علی فرزند محمود مشغری عاملی؛
۵. علامه شیخ زین‌الدین فرزند محمد بن حسن فرزند شهید ثانی؛
۶. علامه شیخ حسین فرزند حسن بن ظهیرالدین عاملی ظهیری؛
۷. علامه سید حسن حسینی عاملی؛
۸. علامه شیخ عبدالله فوشی حر؛
۹. علامه مجلسی (ره) که مشهورترین و بزرگترین استادان شیخ حُرّ عاملی بوده است. شیخ حُرّ در موارد زیادی در کتاب امل الآمل تصریح کرده که از مرحوم مجلسی حدیث نقل کرده است؛
۱۰. فیض کاشانی (ره)؛
۱۱. علامه مولی محمدطاهر فرزند محمدحسن شیرازی نجفی؛
۱۲. علامه شیخ علی مؤلف «الدر المنثور» از نوادگان شهید ثانی؛
۱۳. علامه سید علی فرزند علی موسی عاملی؛
۱۴. علامه محقق آقا حسین خوانساری، شارح کتاب دروس؛
۱۵. علامه سید هاشم بحرانی، صاحب تفسیر البرهان؛
۱۶. علامه مولا محمد کاشانی مقیم قم.

۹ – کسب اجازه روایت

حرّ عاملی، علاوه بر ظهیری، از کسان بسیاری اجازه روایت داشته است، از جمله از علی ‌بن محمود عاملی، که طریق اتصال روایی حرّ عاملی به ‌برخی عالمان جبل‌ عامل بوده‌ است.

[۴۹] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۳۴.

و محمدباقر مجلسی، که به یکدیگر اجازه روایت داده‌اند

[۵۰] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳۰ ص۱۷۳، خاتمه.

(برای متن اجازه شیخ‌ حرّ به علامه مجلسی رجوع شود به بحار الانوار.

[۵۱] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۳-۱۰۶.

) حرّ عاملی در وسائل‌ الشیعه

[۵۲] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳۰، ص۱۶۷-۱۹۰.

فهرست کاملی از استادان و طرق خود در روایت آثار امامیه را ذکر کرده است.

[۵۳] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌ الآمل، ج۱، ص۱۱۶.

[۵۴] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌ الآمل، ج۱، ص۱۳۹.

[۵۵] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۴-۱۰۵.

[۵۶] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۹-۱۱۱.

۱۰ – از نگاه بزرگان

شیخ حر عاملی در میان فقها، محدّثان و ادیبان عصر خود کاملا شناخته شده بود و بزرگان بسیاری او را ستوده‌اند.

۱۰.۱ – سید علی‌خان مدنی

سید علی‌خان مدنی، شارح صحیفه سجادیه درباره ایشان می‌فرماید:
«شیخ محمد بن حسن بن علی بن محمد حر شامی عاملی، شخصیتی برجسته و دارای مقام و منزلتی علمی است که سخن، در معرفی او ناتوان است. فواید ارزشمند نوشته‌هایش تمام جهان را فرا گرفته و همچون ابر بارانی تمام سرزمین‌ها را از قطرات حیات بخش بارانش سیراب ساخته است. تالیفات او بر پیشانی روزگار همچون مروارید می‌درخشد و کلماتش در میان سطرها همچون گوهرهایی گران‌بها و کنار هم چیده شده است».

۱۰.۲ – صاحب مقابس الانوار

صاحب مقابس الانوار درباره ایشان می‌فرماید: «عالم فاضل، ادیب، فقیه، محدث کامل، جمع‌آورنده روایات و احادیث، و مرتب‌کننده آن اسرار نورانی، شیخ محمد بن حسن حر عاملی مشغری طوسی که خداوند با فضل قدوسی خود با ایشان رفتار نماید…».

۱۰.۳ – علامه امینی

علامه امینی در کتاب «الغدیر» درباره ایشان می‌فرماید: «او مرواریدی بر تاج زمان و نقطه‌ای درخشان بر پیشانی فضیلت است. هرگاه در پی شناخت ایشان برآیی، ایشان را آگاه به هر فنی خواهی یافت. جملات مدح و ستایش در معرفی او ناتوانند. گویا او تندیس علم و دانش و ادب و تجسم فضل و کمال است. از آثار او، نگارش احادیث ائمه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در اثبات امامت و نشر فضایل و جمع‌آوری احکام و حکمت‌ها و مدح و ستایش آنان است و تالیفات ارزشمندش یاد او را جاودان ساخته است».

۱۰.۴ – محدث قمی

محدث قمی درباره او می‌نویسد:
«محمد بن حسن بن علی مشغری، شیخ محدثان و بافضیلت‌ترین متبحران، عالم، فقیه هوشیار، محدث پارسا، ثقه جلیل‌القدر و سرچشمه بزرگواری‌ها و فضیلت‌ها و دارای تالیفات سودمندی است».

۱۰.۵ – دیگر بزرگان

شیخ حر عاملی در میان فقها، محدّثان و ادیبان عصر خود کاملا شناخته شده بود و کسانی چون محمد بن علی اردبیلی،

[۵۷] اردبیلی، محمد بن علی، جامع‌ الرواه، ج۲، ص۹۰.

سیدعلی‌خان مدنی،

[۵۸] مدنی، علی‌خان ‌بن احمد، سلافه العصر، ج۱، ص۳۵۹.

ضیاءالدین یوسف ‌بن یحیی حسنی صنعانی

[۵۹] حسنی صنعانی، یوسف‌ بن یحیی، نَسمَه السَّحَر بذکر مَن تشیع و شَعر، ج۳، ص۹۲-۹۳.

و شیخ‌ عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی،

[۶۰] سماهیجی، عبداللّه‌ بن صالح، الاجازه الکبیره الی‌ الشیخ ناصر الجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳.

وی را ستوده‌اند.

۱۱ – سفر‌ها

شیخ حر عاملی تا سن چهل سالگی در جبل عامل زندگی می‌کرد و در طول این مدت دو بار به سفر حج مشرف شد.

[۶۱] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۴۲.

حرّ عاملی در ۱۰۷۳ از جبل‌ عامل به عراق رفت و سپس برای زیارت امام رضا (علیه‌السلام) راهی ایران شد و چون مشهد را برای اقامت مناسب دید، تا آخر عمر در آنجا ماند و به تدریس و تألیف پرداخت.

[۶۲] سماهیجی، عبداللّه‌ بن صالح، الاجازه الکبیره الی‌ الشیخ ناصر الجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳.

۱۱.۱ – مکه

در سال ۱۰۸۸ ق،

[۶۳] حر عاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیه، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۳.

(که رؤیایی از سفر سوم حج خود نقل کرده است) ترک‌های تحت امر حکومت عثمانی عده‌ای ایرانی را به اتهام واهی آلوده کردن خانه خدا به کثافت، قتل‌عام کردند در حالی که شیخ حر عاملی دو روز قبل از این واقعه به شیعیان گوش‌زد کرده بود که اینها در پی بهانه‌ای برای کشتار شما هستند و شما از خانه‌هایتان خارج نشوید. در این واقعه وی، توسط سید موسی بن سلیمان، یکی از اشراف مکه و از سادات حسنی، نجات یافت و از طریق یمن به عراق رفت.
محمدامین محبی

[۶۴] محبی، محمدامین، خلاصه الاثر، ج۳، ص۴۳۲- ۴۳۳.

به این واقعه اشاره کرده، اما به اشتباه، مطالب راجع به نذر محمد بن علی حرّ عاملی را به شیخ حرّ عاملی نسبت داده هر چند در این‌که چنین حادثه‌ای برای شیخ حرّ رخ داده باشد، تردید است. حسنی صنعانی

[۶۵] حسنی صنعانی، یوسف‌ بن یحیی، نَسمَه السَّحَر بذکر مَن تشیع و شَعر، ج۳، ص۹۰.

ــ که منبع محبی در شرح‌حال حرّ عاملی بوده ــ ماجرای نذر را در شرح حال محمد بن علی حرّ عاملی آورده است.

۱۱.۲ – عراق و اصفهان

شیخ حرّ عاملی در مدت اقامتش در ایران، دو بار برای زیارت عتبات به عراق سفر کرد.

[۶۶] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۴۲.

یک‌بار نیز به اصفهان رفت و در همان سفر علامه مجلسی را ملاقات کرد و از او اجازه روایت گرفت.

[۶۷] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۴۲.

۱۱.۳ – بازگشت به مشهد

هنگامی که شیخ حرّ عاملی به مشهد بازگشت، از طرف شاه ایران منصوب به مقام «قاضی القضاتی» و شیخ‌الاسلامی خراسان گردید، گرچه از پذیرش آن خودداری می‌کرد.

[۶۸] سماهیجی، عبداللّه‌ بن صالح، الاجازه الکبیره الی‌ الشیخ ناصر الجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳.

[۶۹] قمی، عباس، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ج۲، ص۷۵۶.

و بعد از مدت کوتاهی از علمای بزرگ آن سامان گشت. او در مشهد مقدس جلسه درس و بحث تشکیل داده و شاگردان و علمای فراوانی را تربیت نمود. مجلس درس او مملو از طلاب مخلص و کوشا در طلب علوم آل البیت (علیهم‌السّلام) بود. وی در آن شهر مقدس تالیفات ارزشمندی را نیز به نگارش درآورده است.

۱۲ – فرزندان

شیخ‌ حرّ چهار پسر به نام‌های محمدرضا، حسن، احمد، محمود و دختری داشت که به امّ سید صالح مشهور بود و همسر شاگرد حرّ عاملی، سید محمد بن ابراهیم شرف‌الدین، (نیای مادری سید حسن صدر) بود.

[۷۰] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۵۷.

[۷۱] حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، ج۱، ص۵، مقدمه شهاب‌الدین مرعشی نجفی.

[۷۲] مرعشی نجفی، شهاب‌الدین، الاجازه الکبیره، ج۱، ص۸۳.

[۷۳] حسن صدر، تکمله امل‌ الآمل، ج۱، ص۳۷۸.

از محمدرضا، همچون پدرش، به عنوان فقیه و محدّثی اخباری یاد شده است. از جمله آثار او تدوین مجموعه‌ای از اشعار شیخ‌ بهایی بوده است.

[۷۴] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۵۷.

[۷۵] افندی اصفهانی، عبداللّه ‌بن عیسی، ریاض‌ العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۹۰.

وی در ۱۱۱۰ درگذشت و در کنار پدرش به خاک سپرده شد.

[۷۶] صدر، حسن، تکمله امل‌ الآمل، ج۱، ص۳۷۸.

۱۳ – برادران

برادر کوچک‌تر حرّ، احمد بن حسن، نیز از عالمان امامی بود و به تاریخ‌نگاری علاقه خاص داشت. وی کتابی در تفسیر قرآن، دو اثر تاریخی، حاشیه‌ای بر المختصر النافع و چند اثر دیگر تألیف کرده است.

[۷۷] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌ الآمل، ج۱، ص۳۱-۳۲.

کتاب الدُّر المَسْلوک فی أخبار الأنبیاء و الأوصیاء و الخلفاء و الملوک او تاریخ عمومی است که در آن به ذکر حوادث تا سال ۱۸۰۶ پرداخته (برای نسخه‌های کتاب رجوع شود به

[۷۸] حسینی‌ اشکوری، احمد، التراث العربی فی خزانه مخطوطات مکتبه آیهاللّه العظمی المرعشی النجفی، ج۳، ص۹-۱۰.

[۷۹] آصف ‌فکرت، محمد، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج۱، ص۲۴۴.

) و در پایان، اطلاعاتی درباره خود، مانند سفر به عتبات در ۱۰۷۰، سفر حج در ۱۰۷۱ و مجاورت در مشهد در ۱۰۸۴ ذکر کرده است. وی در این بخش از کتاب خود اشاره کرده که در ۱۰۸۴ که وی در مشهد سکونت گزیده بود، زلزله‌ای رخ داد که به ویرانی گنبد حرم و دو مناره مسجد جامع انجامید و به فرمان شاه‌ سلیمان صفوی، بار دیگر بناهای ویران شده، بازسازی شد. وی بعد از درگذشت برادرش، شیخ حرّ، شیخ‌الاسلام مشهد شد. در ۱۱۱۵ شاه‌ سلطان حسین او را به اصفهان فراخواند. در ۱۱۲۰ فرزندش صالح به دنیا آمد. پس از این تاریخ اطلاع دیگری از او در دست نیست.

[۸۰] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۷۰-۷۱، به نقل از الدر المسلوک.

دیگر برادر حرّ عاملی، شیخ زین‌العابدین، نیز از عالمان امامی بوده و شعر نیز می‌سروده است. شرحی با عنوان المناسک المَرویه فی شرح الإثنَیْ عشریه الحَجّیه بر رساله حج شیخ‌ بهایی و اثری در تاریخ به زبان فارسی نوشته است. وی در هنگام بازگشت از سفر حج، در ۱۰۷۸ در صنعا درگذشت.

[۸۱] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل،ج۱، ص۹۸-۱۰۰.

دیگر برادر حرّ، شیخ‌ علی، نیز عالمی فاضل بود که نزد پدرش و شیخ‌ حرّ تحصیل کرد. وی در ۱۰۷۸ درگذشت.

[۸۲] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۱۸.

[۸۳] افندی اصفهانی، عبداللّه ‌بن عیسی، ریاض‌ العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۱۰.

۱۴ – شاگردان

مجلس درس حرّ عاملی بسیار پر رونق بود. او شاگردان بسیاری، خاصه در دوران اقامت در مشهد، پرورش داد.

[۸۴] حر عاملی، محمد بن حسن، امل‌ الآمل، ج۱، ص۷۹.

[۸۵] بحرانی، یوسف ‌بن احمد، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۵۱.

از جمله شاگردان و کسانی که از حرّ اجازه روایت داشتند، این اشخاص بودند: دو فرزندش، محمدرضا و حسن، سید محمدصالح ‌بن محمدباقر رضوی، (برای متن اجازه رجوع شود به

[۸۶] حر عاملی، محمد بن حسن، اجازه الحرّ العاملی، ج۱، ص۲۰۴-۲۴۵.

) محمدفاضل ‌بن محمدمهدی مشهدی، (برای متن اجازه رجوع شود به

[۸۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۷-۱۲۱.

) نورالدین جزایری،

[۸۸] جزایری، عبدالله بن نورالدین، الاجازه الکبیره، ج۱، ص۶۷.

محمود بن عبدالسلام بحرانی، محمدصالح قزوینی، و محدّث پرکار، مهذب‌الدین احمد بن عبدالرضا بصری.

[۸۹] بصری، احمد بن عبدالرضا، فائق‌ المقال فی‌الحدیث و الرجال، ج۱، ص۳۵۳.

[۹۰] جزایری، عبدالله بن نورالدین، الاجازه الکبیره، ج۱، ص۹۰-۹۱.

(برای دیگر شاگردان او به این منابع رجوع کنید

[۹۱] جزایری، عبدالله بن نورالدین، الاجازه الکبیره، ج۱، ص۹۴.

[۹۲] مروّه، علی، التشیع بین جبل عامل و ایران، ج۱، ص۹۸-۱۰۰.

[۹۳] موسوعه طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، ج۱۲، ص۲۶۸-۲۶۹.

[۹۴] حر عاملی،