توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل حرم اباعبدالله الحسین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل حرم اباعبدالله الحسین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل حرم اباعبدالله الحسین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

حرم امام حسین (علیه‌السّلام)

آستان مقدس امام حسین (علیه‌السّلام) محل دفن امام حسین (علیه‌السّلام) و شهدای کربلا بوده و در شهر کربلا قرار دارد.
بنا بر برخی نقل‌ها مختار ثقفی اولین بنا را بر مرقد امام حسین (علیه‌السّلام) ساخت و در دوره‌های بعد شیعیان و محبان اهل‌بیت (علیه‌السّلام) مخصوصاً پادشاهان و حاکمان، اهتمام ویژه‌ای بر بازسازی، ترمیم و توسعه این حرم داشته‌اند.
این حرم بارها از سوی دشمنان اهل‌بیت از جمله برخی از خلفای عباسی و وهابیان مورد هجوم و تخریب واقع شده است. از مهمترین آن‌ها می‌توان به تخریب حرم امام حسین (علیه‌السّلام) توسط متوکل، تخریب و غارت حرم توسط وهابی‌ها در آوریل سال ۱۸۰۱ م و نیز تخریب توسط حکومت بعث عراق در پی انتفاضه شعبانیه در سال ۱۴۱۱ق اشاره کرد.
صحن مطهر به مساحت ۱۵۰۰ مترمربع حرم را احاطه کرده‌ است. این صحن دارای ده درب ورودی بوده و هرکدام از درب‌ها به یکی از محله‌های کربلا باز می‌شود.
اطراف صحن ایوان‌های بزرگی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: ایوان طلا، ایوان ناصری و ایوان وزیر. در طبقه دوم حرم مطهر گنجینه آستان وجود دارد و اشیاء نفیسی که شاهان ایران و هند و دیگران به حرم اهداء کر‌ده‌اند، در آنجا نگهداری‌ می‌شود.
اولین ضریح بر روی قبر ایشان از جنس چوب بود و توسط عضدالدوله دیلمی ساخته شد. در دوره قاجاریه ابتدا فتحعلی شاه و بعد انیس‌الدوله زن ناصرالدین‌شاه هرکدام ضریحی از جنس نقره برای قبر شریف امام حسین (علیه‌السّلام) ساختند. ضریح فعلی پس از نصب بر روی قبر مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، در اسفند سال ۱۳۹۱ رونمایی شد.

حرم امام حسین (علیه‌السّلام)

حرم امام حسین (علیه‌السّلام)

اطلاعات کلی

عنوان

حرم امام حسین (علیه‌السّلام)

تأسیس

۶۱ هجری قمری

مکان

عراق، کربلا

وقایع مرتبط

عاشورا

اشخاص‌مدفون‌درحرم

شهدای کربلا؛ برخی علمای شیعه مانند وحید بهبهانی، ملاحسینقلی همدانی؛ برخی سیاستمداران مانند امیر کبیر، مظفرالدین شاه قاجار

اطلاعات بنا

مساحت

تقریباً ۱۵۰۰ مترمربع

دروازه‌های صحن

باب القبله، باب قاضی الحاجات، باب الشهداء، باب الکرامه، باب السلام، باب الرجاء، باب السّدره، باب السلطانیه، باب رأس الحسین، باب الزینبیه

رواق‌های حرم

رواق ابراهیم مُجاب، رواق فقیهان، رواق حبیب بن مظاهر، رواق پادشاهان، خزانه و گنجینه حرم

ایوان‌های حرم

ایوان طلا، ایوان ناصری، ایوان شمالی

مشخصات گنبد

بلندی ۳۷ متر، طلاکاری‌ شده، دارای ده پنجره

مشخصات‌گلدسته‌ها

دو گلدسته طلاکاری‌ شده، ارتفاع حدود ۲۵ متر، قطر ۴ متر

بازسازی

متعدد شده است

بازسازی‌کننده

ستاد بازسازی عتبات عالیات

سال‌های‌بازسازی

این بنا ده‌ها بار بازسازی شده که آخرین آن‌ها در سال ۱۴۲۸ق بوده که صحن با سبک جدید مسقف شده است.

فهرست مندرجات

۱ – موقعیت قبر امام حسین و شهدا
۲ – نخستین زائران امام حسین
۲.۱ – جزئیات زیارت جابر
۳ – نخستین ساختمان قبر شریف‌
۴ – تخریب قبر در دوره متوکل‌
۵ – بازسازی حرم تا دوره صفوی‌
۵.۱ – غارت حرم
۵.۲ – حمله مغول
۵.۳ – بازسازی‌های آل جلایر
۶ – بازسازی حرم در دوره صفوی‌
۷ – حمله وهابی‌ها به کربلا
۸ – بازسازی حرم از دوره قاجار تا الآن
۸.۱ – اقدامات محمد‌علی شاه
۸.۲ – اقدامات ناصرالدین‌شاه
۹ – تاریخچه صندوقچه و ضریح
۹.۱ – ضریح جدید
۱۰ – توصیف معماری آستان مقدس‌
۱۰.۱ – صحن و حجره‌ها
۱۰.۲ – ورودی‌های صحن‌
۱۰.۳ – ایوان‌های صحن‌
۱۰.۳.۱ – ایوان وزیر
۱۰.۳.۲ – ایوان ناصری‌
۱۰.۳.۳ – ایوان طلا
۱۰.۴ – حرم و گنبدخانه‌
۱۰.۵ – رواق‌های حرم‌
۱۰.۶ – گنبد و گلدسته‌ها
۱۰.۷ – گنجینه آستان‌
۱۰.۸ – آثار و اماکن از بین رفته
۱۰.۸.۱ – صحن کوچک‌
۱۰.۸.۲ – مناره عبد
۱۰.۹ – مقبره آل‌بویه
۱۰.۱۰ – مسجد و مقام رأس الحسین
۱۰.۱۱ – مدارس علمیه
۱۰.۱۲ – مسجد بزرگ ناصری
۱۰.۱۳ – تکیه بکتاشیه
۱۱ – اماکن زیارتی در محدوده حرم
۱۱.۱ – قتلگاه‌
۱۱.۲ – تار موهای پیامبر
۱۱.۳ – قبر حضرت علی‌اکبر
۱۱.۴ – ضریح شهدای کربلا
۱۱.۵ – قبر حبیب بن مظاهر
۱۱.۶ – قبر ابراهیم مجاب‌
۱۱.۶.۱ – ضریح
۱۱.۶.۲ – ادعای برخی نسبت به قبر
۱۱.۷ – دفن‌شدگان در جوار ابراهیم مجاب
۱۲ – قبور علما در آستان حسینی
۱۲.۱ – فضولی بغدادی‌
۱۲.۲ – سیدابواحمد موسوی‌
۱۲.۳ – ملا حسینقلی همدانی‌
۱۲.۴ – میرزا محمدتقی شیرازی‌
۱۲.۵ – قبور علمای شیعه در رواق علما
۱۲.۵.۱ – سیدمحمدباقر وحید بهبهانی
۱۲.۵.۲ – صاحب ریاض
۱۲.۵.۳ – صاحب حدائق
۱۲.۶ – شخصیت‌های مدفون در حرم
۱۳ – پانویس
۱۴ – منبع

۱ – موقعیت قبر امام حسین و شهدا

به نوشته شیخ مفید، پس از آنکه لشکر عمر سعد به کوفه بازگشتند، گروهی از قبیله بنی‌اسد که در منطقه «غاضریه» اقامت داشتند، به محل جنگ آمدند و بر امام حسین (علیه‌السّلام) و یاران ایشان، نماز خواندند و آنها را دفن کردند. آنها امام حسین (علیه‌السّلام) را در محل قبر کنونی ایشان و فرزندش علی‌اکبر را پایین پای آن حضرت، به خاک سپردند.
سایر شهدای کربلا را نیز در یکجا، کنار یکدیگر در امتداد پایین پای امام، دفن کردند. حضرت عباس (علیه‌السّلام) را نیز در محل شهادت وی، در مسیر غاضریه، جایی که امروزه بارگاه ایشان قرار دارد، به خاک سپردند.

[۱] مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۲، ص۱۱۴.

گویند علت اینکه عباس را در محل شهادتش به خاک سپردند، آن بود که بدن وی به چند قسمت، پاره پاره شده بود و امکان انتقال آن به کنار قبر امام حسین (علیه‌السّلام) و سایر شهدا نبود. برخی نیز گفته‌اند که بنی‌اسد، حبیب بن مظاهر را در محلی نزدیک بالا سر امام حسین (علیه‌السّلام) دفن کردند و بنی‌تمیم، حر بن یزید ریاحی را به نقطه‌ای در فاصله یک میل از قبر حسین (علیه‌السّلام) منتقل و در آنجا دفن کردند.

[۲] سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین، ص۱۹۱.

۲ – نخستین زائران امام حسین

بارگاه ملکوتی سرور شهیدان، حضرت امام حسین (علیه‌السّلام)، از نخستین هفته‌های پس از واقعه عاشورا، به زیارتگاهی برای شیعیان تبدیل شد و از آن زمان تاکنون، همواره کانون توجه عاشقان و دوستداران آن حضرت بوده است.
برخی گفته‌اند نخستین زائر امام حسین (علیه‌السّلام)، «عبیدالله بن حر جعفی» بود

[۳] آل‌طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین و العباس (علیه‌السّلام)، ص۷۲.

که به گزارش طبری تاریخ‌نگار، پس از واقعه عاشورا، همراه یارانش به کربلا گریخت و با دیدن اجساد یا قبور شهدا، ابیاتی در رثای امام حسین (علیه‌السّلام) و بیان پشیمانی خود از یاری نکردن آن حضرت، سرود.

[۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۷۰.

اما در این گزارش، به زیارت کردن عبیدالله بن حر از قبر امام و یارانش، اشاره صریحی نشده است.

با این حال، مشهور میان علمای شیعه آن است که نخستین زائر قبر شریف امام (علیه‌السّلام)، «جابر بن عبدالله انصاری»، صحابی بزرگ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود که در نخستین سالروز اربعین حسینی در ۲۰ صفر سال ۶۱ ه. ق، به زیارت امام (علیه‌السّلام) مشرف شد.

[۵] مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعه، ص۴۶.

[۶] طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۸۷.

[۷] حلی، علی بن یوسف، العدد القویه، ص۲۱۹.

۲.۱ – جزئیات زیارت جابر

البته منابع دیگر شیعه، جزئیات زیارت وی را دو گونه گزارش کرده‌اند:
نخستین گزارش از عمادالدین طبری (متوفای ۵۲۵ ه. ق) است که زیارت جابر را همراه با عطیه عوفی، به تفصیل گزارش کرده است؛ اما در آن، سخنی از ملاقات وی با اهل‌بیت (علیهم‌السّلام)، به میان نیاورده است.

[۸] طبری، محمد بن علی، بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، ص۱۲۵-۱۲۶.

خوارزمی نیز شبیه این گزارش را با تفاوت‌هایی نقل کرده است.

[۹] خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۹۰-۱۹۱.

گزارش دوم از سید بن طاووس است که زیارت جابر را بدون همراهی عطیه و به اختصار بیان کرده و به دنبال آن ملاقات جابر را با اسرای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که از شام بازمی‌گشتند، آورده است.

[۱۰] سید بن طاووس، علی بن موسی، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص۱۱۴.

به هر حال، درباره تاریخ و جزئیات حضور جابر در کربلا و نیز امکان بازگشت اهل‌بیت (علیه‌السّلام) از شام به کربلا در روز اربعین و دیدار جابر با آنان، میان علما و صاحب‌نظران، اختلاف‌نظر وجود دارد.

[۱۱] ر. ک: رنجبر، محسن، تاریخ در آینه پژوهش، «پژوهشی در اربعین حسینی (علیه‌السّلام)»، ش۵، بهار ۱۳۸۴، ص۱۵۷.

[۱۲] رنجبر، محسن، تاریخ در آینه پژوهش، «پژوهشی در اربعین حسینی (علیه‌السّلام)»، ش۵، بهار ۱۳۸۴، ص۱۹۲.

۳ – نخستین ساختمان قبر شریف‌

درباره نخستین ساختمان بنا شده بر قبر شریف امام حسین (علیه‌السّلام)، در منابع تاریخی معتبر، اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما نویسندگان معاصر تاریخ کربلا و بارگاه امام حسین (علیه‌السّلام)، اقوال و ادعاهایی را درباره تاریخ احداث نخستین بنا روی قبر بیان کرده‌اند که از اعتبار تاریخی، برخوردار نیست. برخی گفته‌اند قبیله بنی‌اسد که امام حسین (علیه‌السّلام) و سایر شهیدان را به خاک سپردند، نخستین کسانی بودند که بر قبور آنان، تربتی ساختند؛ اما به نوشته برخی دیگر، مختار ثقفی، نخستین کسی بود که به ساخت‌وساز بر قبر مطهر اقدام نمود.

[۱۳] عبدالجواد، کلیددار، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۲۰۸

[۱۴] صدر، سیدحسن، نزهه اهل الحرمین فی عماره المشهدین، ص۴۶۷.

گرچه هیچ‌یک از این اقوال، مستند نیست و نمی‌توان به راحتی آنها را پذیرفت، اما وجود سقیفه (سایبان) یا گنبد کوچکی روی قبر شریف امام (علیه‌السّلام)، در قرن دوم هجری، دور از ذهن نیست؛ زیرا در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) درباره چگونگی زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) و بیان زیارتنامه ایشان، آمده است: «اگر از سمت ورودی رو به مشرق آمدی، پس در ورودی بایست و بگو…».

[۱۵] امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه ج۱، ص۶۲۲، به نقل از کامل الزیارات، ابن‌قولویه.

همچنین در ادامه، پس از بیان زیارتنامه امام (علیه‌السّلام) و حضرت علی‌اکبر، آمده است که «از سقیفه خارج می‌شوی و مقابل قبور شهدا می‌ایستی».

[۱۶] امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۲۲، به نقل از کامل الزیارات.

سیدمحسن امین از این عبارات، چنین نتیجه‌گیری کرده است که بنای بارگاه امام حسین (علیه‌السّلام) در آن زمان، شامل سقیفه‌ای بوده که یک درِ آن، سمت شرق قرار داشته است؛ اما به هر حال، در یا درهای دیگری نیز وجود داشته است.

[۱۷] امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۲۲.

همچنین از این زیارتنامه، چنین استنباط می‌شود که قبر حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) نیز داخل سقیفه قرار داشته است.
در روایت دیگری از امام صادق (علیه‌السّلام)، از ایستادن بیرون از «گنبد»، پیش از ورود به روضه شریف امام حسین (علیه‌السّلام)، سخن به میان آمده است‌

[۱۸] مشهدی، محمدجعفر، المزار الکبیر، ص۴۲۹.

و این روایت، بر وجود گنبدی بر قبر شریف دلالت دارد.

۴ – تخریب قبر در دوره متوکل‌

برخی از نویسندگان معاصر، از تخریب بارگاه امام (علیه‌السّلام) به دستور‌ هارون‌الرشید، سخن گفته‌اند.

[۱۹] صدر، سیدحسن، نزهه اهل الحرمین، ص۴۶۸.

[۲۰] آل‌طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیه‌السّلام)، ص۷۴.

اما در منابع تاریخی، اشاره‌ای به این موضوع نشده است و با توجه به اهتمام‌ هارون به احداث گنبد و بارگاهی بر قبر امام علی (علیه‌السّلام) در نجف، چنین اقدامی از وی، بعید می‌نماید.

اما متوکل عباسی که به تصریح منابع معتبر تاریخی، دشمنی و کینه‌اش به اهل‌بیت پیامبر شناخته شده بود، دستور داد تا قبر امام حسین (علیه‌السّلام) را تخریب نمایند و زائران را از گرد حرم آن حضرت، متفرق سازند و از زیارت ایشان منع کنند.
برخی نویسندگان متأخر، از چهار بار تخریب قبر امام حسین در دوره متوکل، سخن گفته‌اند؛ اما از منابع تاریخی و کهن، چنین برداشت می‌شود که در دوره متوکل، قبر امام حسین (علیه‌السّلام) یک یا دو بار تخریب شده است.
آنچه در بیشتر منابع تاریخی آمده، آن است که متوکل در سال ۲۳۶ ه. ق، دستور داد قبر امام حسین را خراب کنند و محل آن را شخم بزنند، بذرپاشی کنند و آب بر آن ببندند. همچنین از آمدن مردم به آنجا جلوگیری نمایند و با زائران قبر آن حضرت، برخورد کنند.

[۲۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۹، ص۱۸۵.

[۲۲] ابن‌اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۵۵.

[۲۳] ابن‌خلکان، احمد بن ابراهیم، وفیات الاعیان، ج۳، ص۳۶۵.

اما شیخ طوسی در امالی خود، چنین نقل کرده است که در سال ۲۳۷ ه. ق، متوکل یکی از فرماندهان خود را با عده زیادی از لشکریان فرستاد تا قبر امام حسین (علیه‌السّلام) را خراب کنند

[۲۴] ر. ک: فاطمی، سیدحسن، آینه پژوهش، «لغزش‌ها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (علیه‌السّلام)»، ص۱۰.

و مردم را از زیارت و اجتماع در آنجا منع کنند. او نیز به کربلا رفت و طبق دستور متوکل، عمل کرد.
سپس متوکل در سال ۲۴۷ ه. ق متوجه شد که مردم کوفه و سواد آن، همچنان به زیارت قبر امام حسین (علیه‌السّلام) می‌روند. ازاین‌رو فرمانده دیگری را با تعدادی از لشکریان خود به کربلا فرستاد تا این بار قبر شریف را نبش کنند و زمین آن را شخم بزنند.

[۲۵] الامالی، ص۳۲۸-۳۲۹.

۵ – بازسازی حرم تا دوره صفوی‌

گفته می‌شود پس از تخریب قبر امام حسین به دستور متوکل، فرزندش منتصر که پدر خود را به علت نصب و دشمنی او با اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به قتل رسانید، بارگاه امام حسین (علیه‌السّلام) را بازسازی کرد و زائران قبر شریف آن حضرت را برای زیارت، آزاد گذاشت. در این دوره، تعدادی از سادات و علویان و در رأس آنان، ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، به کربلا مهاجرت کردند و اطراف حرم امام سکونت گزیدند.

[۲۶] آل‌طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیهم‌السّلام)، ص۷۸ به نقل از مدینه الحسین.

همچنین گفته می‌شود در دوره معتضد عباسی (حک: ۲۷۹- ۲۸۹ ه. ق)، محمد بن زید علوی، از داعیان زیدی طبرستان، به زیارت دو حرم امام علی (علیه‌السّلام) در نجف و امام حسین (علیه‌السّلام) در کربلا آمد و به بازسازی بنای حرم امام حسین اقدام نمود.

[۲۷] آل‌طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیهم‌السّلام)، ص۷۹ به نقل از مدینه الحسین.

در منابع تاریخی کهن، به دو بازسازی، اشاره نشده است؛ اما از عمارت و ساختن‌ بارگاه مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) به دستور عضدالدوله دیلمی، از امرای آل‌بویه، سخن به میان آمده است.

[۲۸] مستوفی، حمدالله، نزهه القلوب، ص۳۲.

ابن‌اثیر نیز در تاریخ خود به اقدامات عمرانی عضدالدوله در کربلا در سال ۳۶۹ ه. ق، اشاره کرده است.

[۲۹] ابن‌اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۷۰۵.

او همچنین در سال ۳۷۱ ه. ق، به زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) مشرف شد و به سادات علوی و مردم ساکن مجاور بارگاه مقدس، کمک‌های مالی و غیرمالی فراوانی کرد.

[۳۰] حلی، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام)، ص۲۹۲-۲۹۳.

۵.۱ – غارت حرم

در سال ۳۶۹ ه. ق، ضبّه بن محمد اسدی که به راهزنی می‌پرداخت، بارگاه امام حسین را غارت کرد. عضدالدوله دیلمی نیز لشکری را به مقر وی، در شهر عین‌التمر، فرستاد که البته ضُبّه خود را نجات داد و فرار کرد؛ اما خانواده وی، اسیر و اموالش مصادره شدند. ابن‌اثیر این حادثه را عِقابی برای وی، درنتیجه غارت بارگاه امام حسین (علیه‌السّلام) دانسته است.

[۳۱] ابن‌اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۷۱۰.

در سال ۴۰۷ ه. ق گنبد حرم امام حسین (علیه‌السّلام) و رواق‌های آن در آتش سوخت. علت آتش‌سوزی این بود که عوام مردم، دو شمع (چراغ) بزرگ روشن کردند که در نیمه‌شب روی ازارها (پایین‌پوش دیوارها) سقوط کرد و آن را آتش زد و آتش به جاهای دیگر سرایت کرد.

[۳۲] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۱۲۰.

[۳۳] ابن‌اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۲۹۵.

در همین دوره، ابوالحسن بن فضل رامهرمزی، وزیر سلطان‌الدوله، حصار حرم امام حسین (علیه‌السّلام) را بازسازی کرد.

[۳۴] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۱۲۰.

در این دوره و دوره‌های بعدی، بسیاری از خلفای عباسی و پادشاهان، به زیارت قبر امام حسین (علیه‌السّلام) اهتمام داشتند. در سال ۴۳۶ ه. ق، سلطان ابوکالیجار مرزبان بن سلطان‌الدوله بویهی (متوفای ۴۴۰ ه. ق) به زیارت حرم امام حسین (علیه‌السّلام) در کربلا و حرم امام علی (علیه‌السّلام)
در نجف، مشرف شد.

[۳۵] ابن‌اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۵۲۵.

در سال ۴۷۹ ه. ق، سلطان ملکشاه سلجوقی به همراه وزیرش نظام‌الملک، بارگاه مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) را زیارت کردند.

[۳۶] ابن‌قیزاوغلی، یوسف، مرآه الزمان فی تواریخ الاعیان، ج۱۹، ص۴۰۷.

در ربیع‌الثانی سال ۵۵۳ ه. ق نیز المقتفی لامر الله‌

[۳۷] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۸، ص۱۲۵.

و در سال ۶۹۶ ه. ق، سلطان غازان، پادشاه ایلخانی، این بارگاه مقدس را زیارت کردند.

[۳۸] ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، الحوادث الجامعه، ص۳۳۳.

بسیاری از بازدیدهای پادشاهان، بازسازی‌ها و اقدامات خیریه‌ای را از سوی آنها به دنبال داشته است؛ برای مثال، ملکشاه در زیارت خود در سال ۴۷۹ ه. ق دستور بازسازی دیوار حرم را صادر کرد.

[۳۹] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۵۹.

[۴۰] ابن‌قیزاوغلی، یوسف، مرآه الزمان فی تواریخ الاعیان، ج۱۹، ص۴۰۷.

به گزارش ابن‌شهرآشوب، در نیمه اول قرن ششم هجری، المسترشد بالله، خلیفه عباسی، به این بهانه که «قبر، نیازی به خزانه ندارد»، اموال حرم حسینی و کربلا و نجف را غارت کرد و آن را میان لشکریان خود تقسیم کرد؛ اما طولی نکشید که او و پسرش، به قتل رسیدند.
او در زمانی که درگیر جنگ با سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی بود، به دست فداییان اسماعیلی، در سال ۵۲۹ ه. ق، کشته شد.

[۴۱] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۷، ص۲۹۹-۳۰۰.

با توجه به سال کشته شدن مسترشد، به نظر می‌رسد که قضیه غارت اموال نیز در همین سال، یعنی سال ۵۲۹ ه. ق، اتفاق افتاده است.

[۴۲] آینه پژوهش، «لغزش‌ها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (علیه‌السّلام)»، ص۱۰.

۵.۲ – حمله مغول

در زمان حمله ویرانگر مغولان، به فرماندهی «هولاکو» به عراق در سال ۶۵۶ ه. ق، با درایت و تدبیر علمای شیعه، از جمله سید بن طاووس، دو بارگاه مطهر امام علی (علیه‌السّلام) و امام حسین (علیه‌السّلام) و دو شهر مهم شیعه، یعنی حله و کوفه، از تخریب و کشتار در امان ماندند.

[۴۳] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۲۶۹.

[۴۴] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۲۷۲.

۵.۳ – بازسازی‌های آل جلایر

در سال ۷۶۷ ه. ق، امین‌الدین مرجان بن عبدالله که سلطان اویس، پادشاه آل‌جلایر، او را والی بغداد، نموده بود، به کربلا آمد و در مجاورت آستان امام حسین (علیه‌السّلام) مسجد و مناره‌ای ساخت و املاک خود در بغداد، کربلا و عین‌التمر را وقف آن نمود. مناره این مسجد که به نام «مناره عبد» شناخته می‌شد و از مناره‌های تاریخی ارزشمند عراق به شمار می‌آمد، در دوره اخیر، توسط شهرداری کربلا، از بین رفت.
در همین سال، سلطان اویس، نیز به بازسازی و توسعه بنای آستان مقدس اقدام نمود و پس از وی، فرزندانش به نام‌های سلطان حسن و سلطان حصین، کار تکمیل بنا و توسعه را ادامه دادند. تاریخ این توسعه بنای آستان، در کتیبه‌ای در محلی که امروزه در حرم امام حسین (علیه‌السّلام) به نام «نخله مریم» شناخته می‌شود، ثبت شده بود؛ اما در سال ۱۲۱۶ ه. ق، عثمانی‌ها آن را از محل خود برداشتند و اثری از آن، باقی نگذاشتند.
عبدالجواد کلیددار معتقد است که ساختمان کنونی آستان امام حسین (علیه‌السّلام)، مربوط به توسعه بنای آن در دوره سلطان اویس است؛ اما پس از آن، بارها دولتمردان شیعه و عثمانی‌ها، در آن بازسازی و تغییراتی ایجاد کرده‌اند. در نتیجه، به‌صورت اولیه خود، باقی نمانده است.

[۴۵] کلیددار، عبدالجواد، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۲۴۴.

[۴۶] کلیددار، عبدالجواد، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۲۴۷.

می‌گویند در جریان توسعه آل جلایر، دو مناره، مجاور ایوان اصلی حرم ایجاد شد که علامه سماوی، ماده تاریخ آن را عبارت «دو ستون زرین»، معادل ۷۹۳ ه. ق، گفته است.

[۴۷] سماوی، محمد، مجالی اللطف بارض الطف، ص۳۰۴.

۶ – بازسازی حرم در دوره صفوی‌

در سال ۹۱۴ ه. ق، شاه اسماعیل اول صفوی، بغداد را فتح کرد و سپس به زیارت قبر امام حسین (علیه‌السّلام) در کربلا آمد و هدایایی به بارگاه مقدس هدیه کرد.

[۴۸] خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۴۹۴.

همچنین گفته‌اند که او در سال ۹۲۰ ه. ق، دستور ساخت شش صندوقچه چوبی خاتم و منبت‌کاری نفیس را صادر کرد تا بر قبور مطهر امامان مدفون در عراق، نصب شود که البته صندوقچه قبر امام حسین (علیه‌السّلام)، پس از وفات شاه اسماعیل در سال ۹۳۲ ه. ق، روی قبر مطهر نصب گردید.

[۴۹] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۷۵.

[۵۰] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۷۹.

در سال ۹۴۱ ه. ق پادشاه عثمانی، سلطان سلیمان قانونی، به زیارت کربلا آمد و دستور بازسازی و مرمت بنای آستان امام حسین (علیه‌السّلام) را صادر کرد.

[۵۱] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۷۰-۷۱.

در کتاب بیان منازل سفر العراقین تالیف نصوح مطراق‌چی که موضوع آن شرح لشکرکشی‌های سلطان سلیمان قانونی به عراق عرب و عجم است، نگاره‌ای هنری از آستان مقدس وجود دارد که نشان‌دهنده تصویر و وضعیت تقریبی ساختمان آن در زمان بازدید سلطان سلیمان است.

در سال ۹۸۰ ه. ق، شاه‌طهماسب صفوی با دولت عثمانی، عهدنامه صلحی امضا کرد و به زیارت کربلا آمد و دستور بازسازی آستان مقدس و مسجد واقع در شمال حرم و توسعه رواق حرم و صحن از سمت شمال را صادر کرد. در همین سال، حسن بغدادی‌ تبریزی، از نزدیکان شاه‌طهماسب، گنبد حرم را طلاکاری کرد و در سال ۹۸۲ ه. ق، بازسازی مناره عبد، به دستور شاه‌طهماسب، به پایان رسید.

[۵۲] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ص۷۵.

[۵۳] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ص۷۹.

شیخ محمد سماوی مادّه تاریخ این بازسازی را به فارسی «انگشت یار» و به عربی «خنصر الاحب» که معادل عربی همان عبارت فارسی می‌باشد، گفته است.

[۵۴] سماوی، محمد، مجالی اللطف بارض الطف، ص۳۰۷.

در سال ۱۰۳۲ ه. ق، شاه‌عباس کبیر صفوی، وارد عراق شد و پس از زیارت قبر امیرمؤمنان (علیه‌السّلام)، به زیارت قبر امام حسین (علیه‌السّلام) رفت. سپس دستور داد تا برای نخستین بار، ضریح مشبکی از جنس مس، تهیه و روی قبر نصب گردد. این ضریح تا سال ۱۳۵۷ ه. ق، در محل خود باقی بود. سپس آن را برداشتند و صندوق و محفظه شیشه‌ای را که برای حفاظت صندوق خاتم است، به‌جای آن گذاشتند. همچنین به دستور وی، گنبد مطهر، کاشی‌کاری گردید و ساختمان حرم و صحن و رواق‌ها، بازسازی شد.

[۵۵] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۳۱۴-۳۱۶.

در سال ۱۰۴۸ ه. ق، شاه صفی اول صفوی، به زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) آمد و اموالی را برای بازسازی حرم مطهر، اختصاص داد. به دستور وی، مسجد پشت سر را بازسازی کردند و دیوار صحن را از سمت شمال، خراب کردند و مساحت صحن را توسعه دادند و رواق شمالی را ساختند.

[۵۶] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۳۱۸.

در سال ۱۱۵۳ ه. ق، گوهرشاد بیگم، دختر شاه سلطان حسین صفوی و همسر نادرشاه افشار، به تعمیر و تزیین و کاشی‌کاری حرم، اقدام کرد. او کف حرم را با کف‌پوش نفیس، فرش نمود و برای کلیه درهای حرم، پرده‌های نفیسی نصب کرد و بالای ضریح نیز چراغی از طلای خالص قرار داد.

[۵۷] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۳۱۸.

۷ – حمله وهابی‌ها به کربلا

یکی از برجسته‌ترین و در عین حال وحشیانه‌ترین حوادث تجاوز به شهر مقدس کربلا و بارگاه مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، فاجعه حمله وهابی‌ها در سال ۱۲۱۶ ه. ق بود که ویرانی و آتش‌سوزی بارگاه مطهر و غارت و کشتار مردم را به دنبال داشت. این حادثه، در دوره حکومت عبدالعزیز بن سعود، از حاکمان دولت اول آل سعود در منطقه نجد عربستان، اتفاق افتاد.
شعرای شیعه عراقی، در اشعار خود، به زشتی و شدت حادثه و تأثر خود از آن اشاره کرده‌اند و بسیاری از علما و نویسندگان نیز ابعاد و جزئیاتی از حادثه را ثبت کرده‌اند که در اینجا شرح این ماجرا را از زبان یک نویسنده غربی، یعنی مستر استفان همیسلی لونکریک در کتابش، چهار قرن از تاریخ عراق، نقل می‌کنیم:

[۵۸] کلیددار، عبدالجواد، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۳۱۰.

خبر نزدیک شدن وهابی‌ها به کربلا، شامگاه روز دوم ماه آوریل سال ۱۸۰۱ م و هنگامی‌که بیشتر ساکنان شهر، به زیارت نجف اشرف رفته بودند، منتشر شد. از این‌رو حاضران در شهر، با عجله و شتاب، درها را بستند؛ اما وهابی‌ها که ششصد نفر پیاده و چهارصد نفر سواره، برآورد شده‌اند، فرود آمدند و چادرهای خود را برپا کردند و نیروهای خود را به سه دسته تقسیم نمودند.
آنان از زاویه یکی از زائرسراها در ناحیه «باب المخیم»، روزنه‌ای در دیوار گشودند و به‌طور ناگهانی، داخل یک زائرسرا شدند و به نزدیک‌ترین دروازه‌های شهر حمله کردند و با گشودن ساده و راحت آن، داخل شهر شدند. ساکنان، وحشت کردند و سراسیمه پا به فرار گذاشتند و نمی‌دانستند چه کنند.
وهابی‌های خشن، راه خود را به‌سوی روضه مقدسه گشودند و شروع به تخریب آن کردند. تمام آرایه‌های معماری، نظیر قضیب معدنی، کتیبه‌های چوبی از جنس ساج و آیینه‌های بزرگ را از جا کندند و هدایای نفیس و نذورات گرانبها، اعم از پیشکش‌های صاحب‌منصبان و زمامداران و سلاطین و شاهان فارس را غارت نمودند.
همین طلاهای دیوارها و سقف را جدا ساختند و شمعدانی‌ها، سجاده و آویزهای ارزشمند و قیمتی را برداشتند و درهای منبت‌کاری شده و خلاصه هر وسیله‌ای از این قبیل را جمع‌آوری نمودند و به بیرون حرم، انتقال دادند.
مستر لونکریک، در ادامه، از کشته شدن بسیاری از اهالی بی‌گناه کربلا، سخن گفته و نوشته است:

[۵۹] کلیددار، عبدالجواد، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۳۱۰-۳۱۱.

افزون بر این کارها، حدود پنجاه نفر را نزدیک ضریح و پانصد نفر را نیز بیرون حرم در صحن، به قتل رساندند. این مهاجمان وحشی در شهر هم، دست به فساد و تخریب زدند و به هر کسی رسیدند، او را بی‌رحمانه کشتند. همچنین به هر خانه‌ای دستبرد زدند و به پیر و کودک رحم نکردند و حرمت هیچ زن و مردی را نگاه نداشتند. از همین روی، هیچ جنبنده‌ای از کشتار وحشیانه یا اسارتشان، در امان نماند. بعضی، شمار کشته‌شدگان را هزار نفر و برخی دیگر، پنج برابر آن (پنج هزار نفر) برآورد کرده‌اند.

۸ – بازسازی حرم از دوره قاجار تا الآن

پس از روی کار آمدن قاجار، آقامحمدشاه قاجار دستور داد تا گنبد حرم امام حسین (علیه‌السّلام) بازسازی و سپس به‌طور کامل، طلاکاری شود. برخی تاریخ این کار را ۱۲۰۶ ه. ق و برخی نیز ۱۲۰۷ ه. ق، بیان کرده‌اند.

[۶۰] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۳۴۵.

اما در کتاب «تاریخ محمدی» که تالیف آن در سال ۱۲۱۱ ه. ق پایان یافته است، سال ۱۲۰۵ ه. ق ذکر شده و ماده تاریخ آن از قول سلیمان صباحی کاشانی، چنین آمده است: «در گنبد حسین علی زیب جست زر»؛ اما عددی که از این مصرع به دست می‌آید، ۱۲۰۷ است‌

[۶۱] آینه پژوهش، «لغزش‌ها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (علیه‌السّلام)»، ص۱۲.

که شاید تاریخ پایان طلاکاری گنبد باشد.

۸.۱ – اقدامات محمد‌علی شاه

در سال ۱۲۲۰ ه. ق، محمدعلی میرزای قاجار (م ۱۲۳۷ ه. ق) اموال فراوانی را برای بازسازی ویرانی‌های به‌جا مانده از حمله وحشیانه وهابی‌ها اختصاص داد.

[۶۲] کلیددار، عبدالجواد، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۳۵۱.

در سال ۱۲۳۲ ه. ق نیز، به دستور یکی از زنان فتحعلی‌شاه قاجار، ایوان روضه مقدسه، طلاکاری گردید. او در سال ۱۲۲۹ ه. ق، به همراه چهل هزار زائر ایرانی، به کربلا می‌رود که در همان زمان، این شهر به محاصره عشایر درمی‌آید. از این‌رو نذر می‌کند در صورت رهایی از محاصره، به طلاکاری ایوان اقدام نماید.

[۶۳] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۴۰۰-۴۰۱.

۸.۲ – اقدامات ناصرالدین‌شاه

در سال ۱۲۷۶ ه. ق ناصرالدین‌شاه قاجار، دستور داد تا پوشش طلای گنبد بارگاه امام حسین (علیه‌السّلام) با طلاهای جدید عوض شود. او اجرای این کار را به شیخ عبدالحسین طهرانی که به دستور وی برای اجرای خدمات عمرانی در عتبات عالیات، به عراق آمده بود، واگذار کرد. طلاهای قدیمی گنبد امام حسین نیز به آستان کاظمین انتقال یافت و بر گنبد این آستان، نصب گردید.

[۶۴] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۳۴۶.

بر کتیبه‌های موجود بر گردن گنبد حرم امام حسین (علیه‌السّلام)، به طلاکاری آن در دوره ناصرالدین‌شاه، اشاره شده و تاریخ آن، ۱۲۷۳ ه. ق، ثبت شده است.

همچنین شیخ عبدالحسین طهرانی به دستور ناصرالدین‌شاه، اقدامات عمرانی مهم دیگری نیز در آستان مقدس حسینی اجرا کرد. او در سال ۱۲۷۶ ه. ق، دکه بزرگ واقع در نمای جنوبی حرم مطهر را که ایوان طلای حرم را پوشش می‌دهد، بنا کرد. سقف و ستون‌های ایوان، چوبی بود و ستون‌های آن، از درخت‌های جنگلی هند آورده شده بود.

[۶۵] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۴۰۶.

او همچنین کارهای دیگری را آغاز کرد؛ از جمله ساختن ایوان معروف به ناصری در صحن آستان؛ ساختن مسجد ناصری در ضلع غربی آستان حسینی، ساختن مدرسه زینبیه نزدیک تل زینبیه و ساختن مدرسه صدر از ثلث اموال میرزا تقی‌خان نوری، صدراعظم‌ ناصرالدین‌شاه.

[۶۶] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۱۶۳-۱۶۴.

همان‌گونه که در ادامه به تفصیل بیشتری بیان خواهد شد، متأسفانه این مسجد و مدارس دینی، بعدها به بهانه احداث خیابان اطراف حرم، خراب شد و از بین رفت.

در سال ۱۲۷۹ ه. ق، کار ساخت طبقه دوم حجره‌ها و ایوانچه‌ها، گرداگرد صحن شریف امام حسین (علیه‌السّلام) اجرا شد و سپس نمای آن، کاشی‌کاری گردید.

[۶۷] آل کلیددار، محمدحسین، مدینه الحسین، ج۱، ص۴۱-۴۹.

در سال ۱۲۸۳ ه. ق، شیخ عبدالحسین طهرانی به کربلا بازگشت تا بر کار تکمیل اقدامات عمرانی ناصرالدین‌شاه، نظیر ساخت مسجد و ایوان ناصری، نظارت کند.

[۶۸] آل کلیددار، محمدحسین، مدینه الحسین، ج۱، ص۳۴.

در سال ۱۲۸۷ ه. ق، ناصرالدین‌شاه که از سوی پادشاه عثمانی، رسماً برای زیارت عتبات عالیات عراق دعوت شده بود، وارد کربلا شد و با توجه به خدمات عمرانی وی در آستان حسینی، مورد استقبال مردم، علما و بزرگان کربلا قرار گرفت.

[۶۹] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۱۷۳-۱۷۴.

همچنین در دوره ناصرالدین‌شاه، گنبد حرم امام حسین (علیه‌السّلام) از داخل آینه‌کاری و تزیین گردید و کتیبه‌هایی حاوی آیات قرآن و نیز اشعار محتشم کاشانی، بر آن قرار داده شد.

[۷۰] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۴۰۸.

سپس سقف و بخش فوقانی دیوار رواق‌های گرداگرد حرم، آینه‌کاری و تزیین گردید که در یکی از کتیبه‌های موجود در حرم، تاریخ پایان تزیینات، سال ۱۲۹۵ ه. ق و تاریخ پایان آینه‌کاری، سال ۱۳۰۱ ه. ق، ثبت شده است.

[۷۱] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۴۲۳.

در سال ۱۲۹۶ ه. ق، نمای بیرونی غربی روضه مطهره و ایوان بالاسر زیبایی به دست معمار ایرانی، استاد احمد شیرازی به شکل زیبایی کاشی‌کاری و با مقرنس‌کاری تزیین گردید.

[۷۲] رک به: بغیه النبلاء فی تاریخ کربلاء، عبدالحسین الکلیددار آل طعمه، ص۷۹.

در سال ۱۳۱۰ ه. ق حسن‌رفیق پاشا، والی بغداد، چند تار موی منسوب به‌ پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را به حرم امام حسین (علیه‌السّلام) هدیه کرد که بدین مناسبت، مراسم باشکوهی در کربلا برگزار شد.

[۷۳] کلیددار آل طعمه، عبدالحسین، بغیه النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۴۹.

در سال ۱۳۶۵ ه. ق- ۱۹۴۵ م همه سرداب‌های موجود زیر رواق‌ها و ایوان طلای حرم که تا پیش از این محل دفن مردگان بود، با سیمان پر شد و دفن مردگان در آنها، ممنوع اعلام شد.

[۷۴] کلیددار آل طعمه، عبدالحسین، بغیه النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۱۶۶-۱۶۷.

۹ – تاریخچه صندوقچه و ضریح

گویند شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۲۰ ه. ق، دستور ساخت شش صندوقچه چوبی خاتم و منبت‌کاری نفیس را صادر کرد تا بر قبور مطهر امامان مدفون در عراق نصب شود که البته صندوقچه قبر امام حسین (علیه‌السّلام)، پس از وفات شاه اسماعیل در سال ۹۳۲ ه. ق بر قبر مطهر، نصب گردید.

[۷۵] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه- تاریخ المراقد، ج۲، ص۵۸-۶۱.

در سال ۱۱۳۳ ه. ق، گوهرشاه خانم، دختر شاه سلطان حسین صفوی که به ازدواج نادرشاه درآمد، صندوقچه چوبی خاتم‌کاری نفیسی را که ساخته دست هنرمندان شیرازی بود، به حرم مطهر هدیه کرد.

[۷۶] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۳۲۵.

این صندوقچه در جریان حمله وهابی‌ها به کربلا، آسیب دید و مقداری از آن، در آتش سوخت و برای همین، در سال ۱۲۲۵ ه. ق بازسازی گردید.

[۷۷] تاریخ جغرافیائی کربلای معلی، عمادالدین حسین اصفهانی، ص۱۱۳.

به علت نشستن گرد و غبار و چربی و آلودگی بر صندوقچه، در سال ۱۳۶۰ ه. ق، استاد «محمدصنیع خاتم شیرازی»، صنعتگر معروف ایرانی، آن را به‌طور مناسب و شایسته‌ای، بازسازی کرد؛ به‌گونه‌ای که گویا برای نخستین بار از دست سازنده اصلی آن، بیرون آمده است. برای آنکه صندوقچه از گرد و غبار آسیب نبیند، آن را از چهار سمت‌ و نیز از سمت بالا، با شیشه‌های سنگی مخصوصی پوشاندند و خطوط تقاطع شیشه‌ها را از پنبه و لاستیک پر کردند.

[۷۸] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۴۶۳-۴۶۴.

این صندوقچه، هنوز روی قبر شریف، موجود است و طول، عرض و ارتفاع آن، به ترتیب ۵/ ۴، ۳ و ۳۰/ ۱ متر است.

در سال ۱۲۱۳ ه. ق، فتحعلی‌شاه قاجار به ملک‌الشعرای دربار خود، فتحعلی‌خان صبای کاشانی، دستور داد که ضریحی نقره‌ای بر قبر امام حسین (علیه‌السّلام) نصب کند. او نیز صنعتگران را مأمور کرد تا ضریح را بسازند و برخی اشعار خود را در مدح و رثای امام حسین (علیه‌السّلام) بر ضریح نوشت. ساخت ضریح، پنج ماه طول کشید و آن را دید. سپس در سال ۱۲۱۸ ه. ق، محمدحسین قراگوزلو، حاکم همدان، این ضریح را به کربلا منتقل و بر قبر شریف حضرت سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، نصب کرد.

[۷۹] سپهر، محمدتقی‌خان، ناسخ التواریخ، تواریخ قاجاریه، ج۱، ص۱۱۶.

در دوره ناصرالدین‌شاه نیز یکی از زنان وی، به نام انیس‌الدوله، ضریح دیگری را از نقره، برای نصب بر قبر شریف امام هدیه نمود که طول آن، ۸۰/ ۴ متر و ارتفاع آن، ۷۰/ ۱ متر بود.

[۸۰] مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص۴۲۳.

طاهر سیف‌الدین، داعی مطلق پیشین فرقه بُهره هند که از فرقه‌های اسماعیلیان به شمار می‌آید، پس از زیارت کربلا در سال ۱۳۵۵ ه. ق، تصمیم گرفت ضریح جدیدی را به حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) هدیه کند. ضریح اهدایی وی که با ضریح قاجاری تعویض شد، از نقره خالص و طول، عرض و ارتفاع آن، به ترتیب ۵/ ۵، ۵/ ۴ و ۷/ ۳ متر بود.

[۸۱] اصفهانی، عمادالدین حسین، تاریخ جغرافیائی کربلای معلی، ص۱۲۳ و ۱۲۵.

کار ساختن این ضریح، در سال ۱۳۵۸ ه. ق به پایان رسید و طی مراسمی رسمی با حضور داعی مزبور، رونمایی شد. برخی شعرای شیعه، از جمله عبدالکریم النایف و شیخ‌ محمد سماوی، بدین مناسبت اشعاری سرودند که ماده تاریخ اشعارشان، به ترتیب برابر با ۱۳۵۵ و ۱۳۵۸ ه. ق است.

[۸۲] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۳۱۷-۳۱۸.

گفته می‌شود ضریح نقره‌ای قبلی پس از بازسازی، به آستان سامرا ارسال شد و بر قبر مطهر امامین عسکریین (علیهماالسلام) نصب گردید.

[۸۳] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۳۲۲.

در سال ۱۳۷۵ ه. ق، طاهر سیف‌الدین برای این ضریح، تاجی از طلا نصب کرد که نمای بیرونی آن، شامل چهار نوار بود؛ به‌گونه‌ای که محیط هر نوار، به‌صورت متدرج، از پایین به بالا، افزایش می‌یافت. روی هریک از این نوارها، کتیبه برجسته‌ای به خط ثلث و با پوشش آب طلا، قرار گرفته بود.

[۸۴] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۳۸۹.

این ضریح، بیش از ۷۵ سال روی قبر امام حسین (علیه‌السّلام) باقی بود؛ تا اینکه در سال ۱۳۹۱ ه. ش، از روی قبر شریف برداشته شد و ضریح جدیدِ ساخته شده در ایران، جایگزین آن گردید.

۹.۱ – ضریح جدید

پروژه ساخت ضریح جدید امام حسین (علیه‌السّلام)، در سال ۱۳۸۵ ه. ش در ایران، با تشکیل هیئت امنایی برای این کار، آغاز شد. طرح هنری ضریح را «استاد محمود فرشچیان»، نقاش بزرگ معاصر ایران ارائه داد و خطاطی کتیبه‌های آن را «استاد سید محمدحسینی موحد»، از خوشنویسان بزرگ جهان اسلام برعهده گرفت و قلم‌زنی روی ضریح را نیز هنرمندان اصفهانی انجام دادند.
کار ساخت ضریح، از خرداد ماه سال ۱۳۸۷ ه. ش، در شبستان مدرسه معصومیه قم آغاز شد. برای طراحی سازه ضریح، از سیستم‌های روز مهندسی استفاده شد و مهندسان مختلف رشته‌های عمران و معماری، به‌ویژه آقایان عبدالحمید توکلی‌بینا و مهدی خوش‌نژاد، در ساخت ضریح کمک و نظارت کردند.

جنس اصلی سازه ضریح که قطعات نقره و طلا روی آن ترکیب شده، از چوب ساج است که در سال ۱۹۹۳ م از جنگل‌های برمه استحصال شده و وزن چوب‌های به کار رفته‌ در ضریح، ۵۳۵۰ کیلوگرم است. همچنین مقدار ۱۱۸ کیلو و ۶۵۰ گرم طلا و بالغ بر ۴۶۰۰ کیلوگرم نقره در ساخت ضریح، استفاده شده است.
ضریح جدید همانند ضریح قبلی، شش‌گوشه و تقریباً به همان ابعاد، ساخته شده است. مساحت نمای آن ۸۶/ ۳۳ مترمربع، طول و عرض آن ۳۴/ ۷• ۰۴/ ۵ متر و ارتفاع آن نیز ۴۹/ ۴ متر است. تعداد پنجره‌های مشبک گرداگرد ضریح نیز بیست پنجره است. سرانجام این ضریح پس از بدرقه مردم شهرهای مختلف ایران، به کربلا انتقال یافت و پس از نصب بر قبر شریف امام حسین (علیه‌السّلام)، طی مراسم باشکوهی در ۱۵ اسفند ۱۳۹۱ ه. ش رونمایی شد.

۱۰ – توصیف معماری آستان مقدس‌

درباره معماری آستان مقدس امام حسین‌(علیه‌السّلام) به مواردی اشاره می‌کنیم:

۱۰.۱ – صحن و حجره‌ها

حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) را صحن وسیعی احاطه کرده است که از داخل، به شکل مستطیل و از بیرون، به شکل بیضی است. مجموع مساحت صحن به ۱۵۰۰ مترمربع و ارتفاع دیوارهای آن، به دوازده متر می‌رسد. دیوارهای صحن از داخل تا ارتفاع دو متر، با سنگ و بقیه، با کاشی پوشش یافته و نقش‌های زیبا و کتیبه‌های قرآنی نیز زینت‌بخش آن است. گرداگرد صحن، ایوانچه‌ها و حجره‌ها و در پس آن، حصار بیرونی آستان مقدس قرار دارد. ایوانچه‌ها و حجره‌ها، در دو طبقه ساخته شده است که در هر طبقه، ۶۵ ایوانچه وجود دارد.

در گذشته، حجره‌های اطراف صحن، مخصوص تدریس علوم دینی و مباحثه طلاب بوده است؛ اما تعدادی از آنها، به مقابر خانوادگی و تعداد دیگری نیز به محل دفن علما و مشاهیر، تبدیل شده است. از جمله مشاهیری که در حجره‌های اطراف صحن دفن شده‌اند، می‌توان به قبر عالم مجاهد، شیخ محمدتقی شیرازی و قبر شیخ زین‌العابدین حائری در ضلع شرقی صحن و قبر شیخ عبدالحسین تهرانی (متوفای ۱۲۸۶ ه. ق) و قبر سیدمرتضی کشمیری (متوفای ۱۳۴۲ ه. ق)، در ضلع غربی صحن، اشاره کرد.

در ضلع جنوبی صحن، بالای ورودی اصلی صحن، یعنی باب القبله، ساعت بزرگی روی یک پایه سیمانی بلند قرار دارد که آن را تولیت آستان حسینی، در سال ۱۳۸۲ ه. ق، از آلمان خریداری کرده است. این ساعت، جایگزین ساعت قدیمی‌تری شده است که آن را ناصرالدین‌شاه قاجار در سال ۱۳۱۲ ه. ق هدیه کرده بود. بدنه پایه یا برج ساعت نیز در سال ۱۳۸۳ ه. ق، کاشی‌کاری شده و بالای آن، گنبد کوچکی از طلا، نصب شده است.

[۸۵] کرباسی، محمدصاق، دائره‌المعارف الحسینیه، تاریخ المراقد، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۳.

۱۰.۲ – ورودی‌های صحن‌

صحن شریف آستانه حسینی، دارای چند ورودی است که هریک به‌سوی یکی از محله‌های کربلا گشوده می‌شود. این ورودی‌ها، درون ایوان‌هایی مزین به کاشی‌کاری‌های زیبا، با نقش‌های هندسی و گیاهی، قرار دارد. در گذشته، تعداد آنها، هفت ورودی بود که در جریان توسعه صحن، دو ورودی با یکدیگر ادغام شد و چهار ورودی جدید نیز ساخته شد که بدین ترتیب، تعداد ورودی‌های صحن، به ده ورودی افزایش یافت. این ورودی‌ها عبارت‌اند از:

[۸۶] رک به: آل‌طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیهما‌السّلام)، ص۱۸۴.

[۸۷] رک به: آل‌طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیهما‌السّلام)، ص۱۹۰.

۱. باب القبله: قدیمی‌ترین در و ورودی اصلی صحن است که با توجه به قرار داشتن آن در سمت قبله (جنوب) صحن، به این نام شهرت یافته است. ارتفاع آن، حدود پانزده متر و عرض قاعده آن، هشت متر است. بر کاشی‌های آن، تاریخ‌های ۱۲۷۵ ه. ق و ۱۳۸۵ ه. ق، به چشم می‌خورد.
۲. باب الرجاء: از درهای جدید صحن است که میان باب القبله و باب قاضی الحاجات قرار دارد و ارتفاع آن، حدود پنج متر و عرض آن، ۵/ ۳ متر است.
۳. باب قاضی الحاجات: این ورودی مقابل سوق‌العرب قرار دارد و ارتفاع آن، پنج متر و عرض آن، ۵/ ۳ متر و تاریخ آن، ۱۲۸۶ ه. ق است.
۴. باب الشهداء: این ورودی، در میانه ضلع شرقی صحن قرار دارد و حاصل ادغام دو ورودی قدیمی، به نام‌های باب الصحن الصغیر و باب الصافی است. ارتفاع آن، چهار متر و عرض آن، سه متر است.
۵. باب الکرامه: از درهای جدید صحن است که در گوشه شمال شرقی صحن قرار دارد و ارتفاع آن، چهار متر و عرض آن، سه متر است.
۶. باب السلام: از درهای جدید صحن است که در میانه ضلع شمالی قرار دارد و طول آن، چهار متر و عرض آن، سه متر و تاریخ آن، ۱۳۹۲ ه. ق است.
۷. باب السدره: در گوشه شمال غربی صحن واقع است و به یاد درخت سدری که در سده نخست هجری، نزدیک قبر امام (علیه‌السّلام) بوده است و زائران به‌وسیله آن، محل قبر را می‌یافتند، بدین نام خوانده شده است. تاریخ این در، ۱۳۹۲ ه. ق است.
۸. باب السلطانیه: در ضلع غربی صحن قرار دارد و وجه تسمیه‌اش آن است که یکی از سلاطین عثمانی، آن را ساخته است. ارتفاع آن، چهار متر و عرض آن، سه متر است.
۹. باب الراس الشریف: از درهای جدید صحن است و در میانه ضلع غربی صحن قرار دارد و از آنجا که روبه‌روی بالاسر حضرت قرار دارد، بدین نام شهرت یافته است. بر سردر آن، تاریخ ۱۳۷۲ ه. ق به چشم می‌خورد. بالای این ورودی، ساعت آونگ‌دار بزرگی، نصب شده است.
۱۰. باب الزینبیه: این دروازه در جنوب غربی صحن قرار دارد و به علت نزدیک بودنش به تل زینبیه، به این نام شناخته می‌شود. ارتفاع آن، چهار متر و عرض آن، سه متر است.

۱۰.۳ – ایوان‌های صحن‌

اطراف صحن، ایوان‌های بزرگی وجود دارد که مهم‌ترین آنها، عبارت‌اند از ایوان وزیر، ایوان ناصری و ایوان طلا.

۱۰.۳.۱ – ایوان وزیر

این ایوان، وسط ضلع شمالی صحن واقع است و به یکی از وزرای دوره قاجار منسوب است که قبرش، پشت همین ایوان قرار دارد. در