توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل ابن‌قاضی شهاب‌الدین احمد بن محمد زناتی مکناسی ۱۰۴ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۴ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل ابن‌قاضی شهاب‌الدین احمد بن محمد زناتی مکناسی ۱۰۴ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل ابن‌قاضی شهاب‌الدین احمد بن محمد زناتی مکناسی ۱۰۴ اسلاید در PowerPoint :

ابن قاضی فاسی

اِبْن قاضی، ابوالعباس شهاب الدین احمد بن محمد بن محمد بن احمد بن علی بن عبدالرحمان بن ابی العافیه مِکْناسی زَناتی فاسی مالکی (۹۶۰-۶ شعبان ۱۰۲۵ق/۱۵۵۳-۹ اوت ۱۶۱۶م)، فقیه ، مورخ ، ادیب و ریاضی دان معروف مغربی در دولت شُرَفای سَعدی (حسنی) (۹۱۷-۱۰۶۹ق/۱۵۱۱-۱۶۵۹م)می باشد.

فهرست مندرجات

۱ – شهرت ابن قاضی
۲ – تعبیر مکناسه
۳ – خانواده اهل علم
۴ – دوران شکوفایی علم در مغرب
۵ – تکمیل تحصیلات
۶ – تدریس ابن قاضی
۷ – پادشاه اهل علم
۸ – سفیر سلطان
۹ – اسارت ابن قاضی
۱۰ – رهایی از اسارت
۱۱ – قدردانی از سلطان
۱۲ – منصب قضا
۱۳ – برکناری از قضاوت
۱۴ – مدفن ابن قاضی
۱۵ – اساتید ابن قاضی در مغرب
۱۶ – اساتید وی در مشرق
۱۷ – شاگردان وی
۱۸ – تعدد آثار ابن قاضی
۱۹ – آثار علمی وی
۱۹.۱ – خصوصیات جذوه
۱۹.۲ – جذوه منبعی مهم
۱۹.۳ – کتاب رجالی
۱۹.۴ – خصوصیات دره الحجال
۱۹.۵ – تعدد چاپ وترجمه
۱۹.۶ – سلسله های حکومتی مسلمانان
۱۹.۷ – خصوصیات رائد الفلاح
۱۹.۸ – تکمله کتاب طبقات
۱۹.۹ – کتابی در ستایش سلطان
۲۰ – فهرست منابع
۲۱ – پانویس
۲۲ – منبع

۱ – شهرت ابن قاضی

جد اعلای وی موسی بن ابی العافیه از قبیله زناته مکناسه، بنیانگذار فرمانروایی مکناسه (سده ۴ق/۱۰م) است که رفتار خصمانه اش با ادریسیان مغرب مشهور بود

[۱] ابن خلدون، العبر، ج۶، ص۱۳۴-۱۳۶.

و از این‌رو ابن قاضی از کارهای او تبری جسته است

[۲] ابن قاضی احمد، جذوه الاقتباس، ج۱، ص۳۴۳، رباط، ۱۹۷۳م.

اشتهار وی به ابن قاضی مربوط به احمد بن علی بن عبدالرحمان قاضی مکناسه (د ۹۵۵ق/۱۵۴۸م در فاس) جد دوم صاحب ترجمه است و خود وی مختصری از ترجمه او را آورده است

[۳] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۱۰۶، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۴] ابن قاضی احمد، جذوه الاقتباس، ج۱، ص۱۵۸، رباط، ۱۹۷۳م.

۲ – تعبیر مکناسه

ابن قاضی در آغاز دره الحجال، خود را «المکناسی النِجار» معرفی کرده است

[۵] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۳، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

از این رو برخی او را المکناسی النجاری نوشته اند،

[۶] کتانی عبدالکبیر، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۷۷، فاس، ۱۳۴۶ق.

در حالی که در نوشته ابن قاضی منظور این است که ریشه خانوادگی او از مکناسه است و تبدیل کردن کلمه النجار به صورت صفت نسبی النجاری نتیجه سوء تعبیر است.

۳ – خانواده اهل علم

شماری از فرزندان ابن قاضی بزرگ (احمد بن علی) در فاس مقیم شده بودند.

[۷] کتانی عبدالکبیر، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۷۷، فاس، ۱۳۴۶ق.

ابوالعباس ابن قاضی در فاس دیده به جهان گشود،

[۸] کتانی عبدالکبیر، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۷۷، فاس، ۱۳۴۶ق.

بعضی مولد او را مکناسه نوشته اند.

[۹] ابوالنور، دارالمنصور، مقدمه بر جذوه الاقتباس، ج۱، ص۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۱۰] ابوالنور، دارالمنصور، مقدمه بر جذوه الاقتباس، ج۱، ص۱۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

پدر و نیاکان و عمو زاده های او اهل علم بودند

[۱۱] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۲۰۳-۲۰۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۱۲] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص ۲۰۸، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۱۳] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص ۲۱۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۱۴] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۳، ص۱۳۲، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

۴ – دوران شکوفایی علم در مغرب

هر چند آغاز زندگی او مقارن با دگرگونی های سیاسی در مغرب بود، اما این دوران از لحاظ علمی هنوز دوران شکوفایی محسوب می ‌شد و فاس پناهگاه امنی برای دانشمندان بود که از هر سو به آنجا روی می‌آوردند تا از مراکز و گنجینه های علمی آن بهره گیرند.

[۱۵] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۳، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

۵ – تکمیل تحصیلات

ابن قاضی در خانواده خود و در شهر فاس محیط مساعدی برای پرورش خود در علوم شرعی ، ادبی و ریاضی داشت،

[۱۶] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۳، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

۲۱ ساله بود که پدرش درگذشت

[۱۷] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۲۱۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

و ۲۶ سال داشت که چون بسیاری از طلاب آن عصر برای تکمیل تحصیلات درصدد سفر به مشرق برآمد و از آن اندازه وسعت مالی برخوردار بود که توانست به این آرزو تحقق بخشد.
این سفر او در ۹۸۶ق/۱۵۷۸م آغاز شد و چندین سال طول کشید. او تونس و مصر و حجاز را دید و در ۹۸۷ق حج گزارد.

[۱۸] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۴ – ۶۲۵، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

۶ – تدریس ابن قاضی

تاریخ مراجعت او به فاس معلوم نیست، اما آنچه از اشارات دره الحجال برمی آید، هنوز در ۹۸۹ق در مشرق بوده است.

[۱۹] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص، ۶۲۶، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

اشاره ابن قاضی در دره الحجال به دانشمندان صاحب منصب قِضا و خطابه در بلاد ترک و ملاقات با آنان در آنجا

[۲۰] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۳۲۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۲۱] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۳، ص۳۱۹، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

موجب طرح این پرسش شده که آیا او به سرزمین ترکان رفته است؟.

[۲۲] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۶، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

اما احتمال قوی هست که پای او به بلاد ترک نرسیده باشد وگرنه نام آن سرزمین‌ ها به شکلی در نوشته او انعکاس می‌یافت. ابن قاض از سفر مشرق با دست پر به فاس بازگشت و به استادان پیشین و دیگر دانشمندان آنجا پیوست. در آنجا به کار تدریس و تألیف سرگرم شد.

۷ – پادشاه اهل علم

ابوالعباس احمد المنصور سعدی ذهبی شریف حسنی که در غیاب ابن قاضی بر تخت پادشاهی مغرب نشسته بود، به دانش و اهل علم و شرکت در مجالس و محافل علمی علاقه وافر داشت و با وجود گرفتاری های سیاست و حکمرانی ، دانشمندان را از هر سو به پایتخت خود در [[مراکش] مورخ] می‌کشاند.
مخصوصاً توجه شخصی منصور به علم هندسه و تبحر ابن قاضی در ریاضیات و میانجی گری ابوفارس عبدالعزیز قَشتالی، وزیر و و شاعر حکومت، موجب شد که ابن قاضی در زمره صاحبان مراتب مورد توجه سلطان درآید

[۲۳] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص ۶۲۶ – ۶۲۷، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

[۲۴] گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۵۳، بیروت، ۱۳۹۵ق.

و با دانشمندان دربار وی داد و ستد علمی داشته باشد.

۸ – سفیر سلطان

دانش وسیع و نیک خویی ابن قاضی او را انگشت نما کرد و سلطان درصدد برآمد او را به سفارت مشرق بفرستد تا اقتدار و شکوه دولت خود را در آن خطه بشناساند.
ابن قاضی خود نیز برای بهره گیری علمی بیش‌تر علاقه مند به این سفر بود.
بنابراین در شعبان ۹۹۴ در تِطوان به کشتی نشست

[۲۵] ابوالنور محمد احمدی، مقدمه بر دره الحجال، ج۱، ص۲۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۲۶] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۸، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

۹ – اسارت ابن قاضی

اما در تنگه جبل الطارق (بحرالزَّقاق) گرفتار دزدان دریایی اسپانیا شدند و ابن قاضی به اسارت رفت.

[۲۷] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۸، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

بعضی گفته‌اند که او در سفر حج (۹۹۴ق/۱۵۸۶م) دچار این مصیبت شد

[۲۸] ابوالنور محمد احمدی، مقدمه بر دره الحجال، ج۱، ص۲۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

و برخی اسارت او را هنگام مراجعت از مشرق نوشته اند.

[۲۹] طوقان قدری حافظ، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک، ج۱، ص۴۸۴، قاهره، ۱۳۸۲ق.

[۳۰] گنون عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج۱، ص۲۶۳، بیروت، ۱۳۹۵ق.

اما در واقع او در سفر دوم و هنگام رفتن، و نه در برگشت، گرفتار شد.
اشاره کوتاه ابن قاضی در ضمن ترجمه حال ابوعبدالله محمد خَروف تونسی (د ۹۶۶ق) مؤید این مدعاست.

۱۰ – رهایی از اسارت

آنجا که بدون ذکر تاریخ دقیق سفر و به مناسبت مقایسه اسارت خود با اسارت ابوعبدالله می‌گوید که این گرفتاری هنگام عزیمت به مصر برای اخذ علم از استادانی که در سفر اول موفق به دیدارشان نشده بود، روی داد

[۳۱] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۲۰۹، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

او ۱۱ ماه اسارت پر رنج و محنت کشید تا در اثر اقدامات منسوبان و اعیان دولت و خود سلطان و پرداخت فدیه ای ، به میزان ۲۰ هزار اوقیه (تقریباً اونس) زر در رجب ۹۹۵ از گرفتاری رها شد.
هنگفت بودن مبلغ فدیه نمودار منزلت والای ابن قاضی در نظر زمامداران مغرب بود.

[۳۲] ابوالنور محمد احمدی، مقدمه بر دره الحجال، ج۱، ص۲۵-۲۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۳۳] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۸، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

ابن قاضی پس از رهایی از طریق سَبْته و تطوان به فاس بازگشت.

[۳۴] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۲۸، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

۱۱ – قدردانی از سلطان

اشتیاق او به دانش، او را بار دیگر با دانشمندان مغرب و علمای حاشیه دربار منصور پیوند داد. او به کار تدریس در جامع قَرّویین و جامع ابن یوسف مراکشی

[۳۵] تازی عبدالهادی، جامع القرویین، ج۲، ص۵۱۷، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.

و تألیف پرداخت و برای سپاسگزاری از نعمت خلاصی که منصور برای او ممکن ساخته بود، همه نوشته های خود را به سلطان اهدا کرد

[۳۶] ابن قاضی احمد، جذوه الاقتباس، ج۱، ص۹-۱۰، رباط، ۱۹۷۳م.

و با تأسی به ابوعبدالله خروف تونسی که خود را آزاد کرده ابوالعباس مَرینی تلقی می‌کرد

[۳۷] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۲۰۹، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

او نیز پیوسته خود را مدیون سلطان حسنی مغرب، احمد منصور، می دانست

[۳۸] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۳۹] دارالمنصور، مقدمه بر جذوه الاقتباس، ج۱، ص۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

۱۲ – منصب قضا

و یکی دیگر از آثارش، المُنْتَقی المقصور را به مآثر وی اختصاص داد

[۴۰] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۱۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

ابن قاضی مدتی بدون داشتن سمتی رسمی با دربار منصور، پیوندی نزدیک داشت، تا به منصب قضا در شهر سَلا گماشته شد. از این رو در نوشته های معاصر و متأخر ، از او به عنوان قاضی سلا یاد کرده اند.

[۴۱] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۶۸ -۹۱، در حاشیه الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.

[۴۲] بابا تنبکتی احمد، «نیل الابتهاج»، ج۱، ص۹۷، در حاشیه الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.

[۴۳] سلاوی احمد، الاستقصاء، ج۲، ص۱۱۱، به کوشش جعفر و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۵م.

با توجه به سخنان ابن قاضی درباره نایب قاضی سلا از ۹۹۸ق و اجازه روایت دادن ابن قاضی به او در ۱۰۰۰ق/۱۵۹۲م

[۴۴] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۲۵۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۴۵] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص ۲۵۳، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

و با توجه به اشارات بابا تنبکتی در ۱۰۰۵ق و مقری در ۱۰۰۹ق درباره تصدی قضای سلا توسط او، می توان حدود تقریبی این دوره را تخمین زد.

[۴۶] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۳۰ -۶۳۱، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

۱۳ – برکناری از قضاوت

ابن قاضی به علتی ناشناخته از سمت قضا برکنار شد و در جامع الاَبّارین فاس به تدریس صحیح بخاری نشست.

[۴۷] دائرهالمعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۶۶.

[۴۸] تازی عبدالهادی، جامع القرویین، ج۲، ص۵۱۷، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.

پس از مرگ منصور در ۱۰۱۲ق/ ۱۶۰۳م و پریشانی اوضاع مغرب به سبب جنگ های خانگی میان شاه زادگان مدعی سلطنت ، جمع دانشمندان فاس و مراکش از هم پاشید و هر کدام از آنان در گوشه ای از بادیه پناه گاهی برای خود جست.

[۴۹] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۳۲، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

در این احوال، ابن قاضی هم در منطقه اطلس میانی به زاویه دَلائیان کوچید و در آنجا به حرمت زیست.

۱۴ – مدفن ابن قاضی

وی گاهی برای رسیدگی به وضع خانواده و جست و جو از احوال یاران و شاگردانش به فاس می ‌رفت. بدین سان ابن قاضی بقیه عمر خود را تا ۱۰۲۵ق به تدریس و تألیف گذراند،

[۵۰] زمامه عبدالقادر، «ابن قاضی مورخ فاس»، ج۱، ص۶۳۲، مجله مجمع اللغه العربیه بدمشق، ذیحجه ۱۳۸۶/ آوریل ۱۹۶۷، ج ۴۲ (۲).

گرچه تاریخ فوت او ۱۰۲۶ق نیز یاد شده است.

[۵۱] کتانی عبدالکبیر، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۷۷، فاس، ۱۳۴۶ق.

جسد ابن قاضی پس از آنکه شاگردش مقّری بر او نماز خواند، در نزدیکی باب الجیسه (یکی از دروازه های فاس) دفن شد.

[۵۲] دائرهالمعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۶۶-۳۶۷.

۱۵ – اساتید ابن قاضی در مغرب

بسیاری از علمای مغرب و مشرق به عنوان استادان ابن قاضی یاد شده‌اند که از آن جمله اند، در مغرب: پدرش محمد بن محمد (د ۹۸۱ق) که از او فرائض (تقسیم میراث) و حساب و برخی کتاب‌ ها را فراگرفت،

[۵۳] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۲۱۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

ابوالعباس احمد بن علی المَنجور مکناسی (د ۹۹۵ق) که در معقول و منقول ، تاریخ ، بیان، منطق ، و اصول استاد بود و ابن قاضی از ۹۷۵ق تا فوت او مدت ۲۰ سال ، جز ایام اسارت و اقامتش در مراکش ، پیوسته با او بود،

[۵۴] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۱۵۷، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۵۵] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۱۶۳، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

سخنان ستایش آمیز ابن قاضی در حق این استادش میزان دلبستگی وی را به او می‌ نمایاند

[۵۶] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۱، ص۱۶۳، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۵۷] ابن قاضی احمد، جذوه الاقتباس، ج۱، ص۱۳۵-۱۳۶، رباط، ۱۹۷۳م.

محمد بن قاسم قیسی معروف به قَصّار ( زنده در ۹۹۹ق) محدث و رجالی که به نظر می‌رسد ابن قاضی پس از رهایی از اسارت، از او استفاده کرده است

[۵۸] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۱۵۳-۱۵۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۵۹] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۱۵۹، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

ابومالک عبدالواحد بن احمد حسنی مراکشی (د ۱۰۰۳ق)، فقیه ، ادیب ، مفتی و محدث که ابن قاضی در شوال ۹۹۸ از او اجازه عام گرفت

[۶۰] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۳، ص۱۴۰-۱۴۲، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

[۶۱] ابن قاضی احمد، جذوه الاقتباس، ج۲، ص۴۵۳-۴۵۴، رباط، ۱۹۷۳م.

عبدالرحمان بن عبدالواحد سجلماسی که ابن قاضی در ۹۹ق از او اجازه یافت،

[۶۲] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۳، ص۱۰۱، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.

محمد بن یوسف تدغی (زنده در ۹۹۹ق)، استاد فقه و نحو و حدیث ، با حافظه ای قوی که ابن قاضی در ۹۹۸ق در مراکش به خط خود او از او اجازه روایت گرفت

[۶۳] ابن قاضی احمد، دره الحجال، ج۲، ص۱۶۴- ۱۶۵، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره/ تونس، ۱۳۹۰ق.