مهسا فایل |
سایت دانلود فایل پاورپوینت کامل دعای شانزدهم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint
در حال بارگذاری
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت کامل دعای شانزدهم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل دعای شانزدهم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت کامل دعای شانزدهم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :
فهرست دعاهای صحیفه سجادیه
متن دعای شانزدهم صحیفه سجادیه
شرح و ترجمه دعا:
بخش اول – بخش دوم – بخش سوم – بخش چهارم – بخش پنجم – بخش ششم – بخش هفتم
طلب عفو و مغفرت از عیوب و گناهان؛
وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ علیهالسلام إِذَا اسْتَقَالَ مِنْ ذُنُوبِهِ، أَوْ تَضَرَّعَ فِی طَلَبِ الْعَفْوِ عَنْ عُیوبِهِ:
اللَّهُمَّ یا مَنْ بِرَحْمَتِهِ یسْتَغیثُ الْمُذْنِبُونَ وَ یا مَنْ إِلَی ذِکرِ إِحْسَانِهِ یفْزَعُ الْمُضْطَرُّونَ وَ یا مَنْ لِخِیفَتِهِ ینْتَحِبُ الْخَاطِئُونَ
یا أُنْسَ کلِّ مُسْتَوْحِشٍ غَرِیبٍ، وَ یا فَرَجَ کلِّ مَکرُوبٍ کئِیبٍ، وَ یا غَوْثَ کلِّ مَخْذُولٍ فَرِیدٍ، وَ یا عَضُدَ کلِّ مُحْتَاجٍ طَرِیدٍ.
أَنْتَ الَّذِی «وَسِعْتَ کلَّ شَیءٍ رَحْمَهً وَ عِلْماً» وَ أَنْتَ الَّذِی جَعَلْتَ لِکلِّ مَخْلُوقٍ فِی نِعَمِک سَهْماً وَ أَنْتَ الَّذِی عَفْوُهُ أَعْلَی مِنْ عِقَابِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی تَسْعَی رَحْمَتُهُ أَمَامَ غَضَبِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی عَطَاؤُهُ أَکثَرُ مِنْ مَنْعِهِ
وَ أَنْتَ الَّذِی اتَّسَعَ الْخَلَائِقُ کلُّهُمْ فِی وُسْعِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یرْغَبُ فِی جَزَاءِ مَنْ أَعْطَاهُ وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یفْرِطُ فِی عِقَابِ مَنْ عَصَاهُ.
ترجمهها
ترجمه انصاریان
بارخدایا، ای که گناهکاران به رحمتت فریارسی میکنند، وای که بیچارگان به یادآوری احسانت پناه میبرند،ای که خطاکاران از بیم تو به شدت گریه میکنند، ای همدم هر وحشتزده دور از وطن، ای گشایش هر اندوهگین دلشکسته، ای فریادرس هر درمانده تنها، ای مددکار هر محتاج رانده شده،
تویی که رحمت و دانشت همه چیز را فرا گرفته، تویی که هر آفریده را از نعمتهایت بهرهای مقرر فرمودهای، تویی که عفوت بر عقابت غلبه دارد، و تویی که مهرت پیشاپیش غضبت در حرکت است، و تویی که عطایت از منعت بیشتر است، و تویی که پهنه رحمت و مهرت همه آفریدگان را فراگرفته، و تویی که چون نعمت به کسی مرحمت کنی چشم پاداش از او نداری، و تویی که در کیفر عاصیان از اندازه نمیگذری.
ترجمه آیتی
دعای آن حضرت است در طلب بخشش و تضرع در طلب عفو از عیبهای خود.
بار خدایا، اى که گناهکاران به امید رحمت تو به فریادرسیت مى خوانند.
اى خداوندى که بیچارگان در پناه احسان تو مى آرامند.
اى خداوندى که خطاکاران از خوف تو مى نالند و مى گریند.
اى انیس آزردگان دور از خان و مان. اى غمزده اى اندوهگنان و شکسته دلان. اى فریادرس خوارشدگان و بى کسان. اى یاور نیازمندان و رانده شدگان.
تویى که رحمت تو و علم تو همه چیز را در بر گرفته است.
تویى که از نعمتهاى خویش هر آفریده را بهره اى داده اى.
تویى که عفوت را از عقابت بیشى است.
تویى که رحمتت را بر غضب پیشى است.
تویى که عطاى تو بیشتر از منع توست.
تویى که همه آفریدگان در حیطه قدرت تو جاى دارند.
تویى که چون کسى را نعمتى ارزانى دارى، پاداشى از او نجویى. تویى که چون عصیانگرى را عقوبت کنى، راه افراط نپویى.
ترجمه ارفع
تضرع و زارى به خاطر گناهان:
خدایا ای آنکه گنهکاران به رحمتش استغاثه مى جویند
و ای کسى که بى پناهان به احسانش پناه مى برند
و ای آنکه خطاکاران از ترسش ملتهب مى شوند،
اى مونس هر وحشت زده ى غریب و ای گشایش دهنده ى هر گرفتار دل غمین و ای فریادرس هر خوار شده ى تنها و ای بازوى هر نیازمند رانده شده
تو هستى که رحمت و علمت بر همه چیز احاطه دارد
و تو هستى که بر هر یک از مخلوقاتت سهمى از نعمت هایت در نظر گرفته ای
و تو هستى که عفوش از عقابش برتر است
و تو هستى که رحمتش بر غضبش سبقت مى گیرد
و تو هستى که عطایش بیشتر از منعش مى باشد
و تو هستى که تمامى مخلوقاتش در دست اویند
و تویى که در برابر نعمت هایت توقع پاداش ندارى و تویى که در کیفر دادن اهل معصیت افراط نمى کنى.
ترجمه استادولی
از دعاهاى آن حضرت است هنگامى که براى گناهان خود از خداوند گذشت مى طلبید، یا براى طلب عفو از عیبهاى خود گریه و زارى مى نمود:
بارالها، اى که گنهکاران از رحمت تو فریادرسى مى طلبند.
و اى که درماندگان به یاد احسان تو پناه مى برند.
و اى که خطاپیشگان از بیم تو شیون مى کنند.
اى همدم هر تنهاى دلتنگ بى کس، و اى غمزداى هر گرفتار غمزده، و اى فریادرس هر بى یاور تنها مانده، و اى بازوى هر نیازمند رانده شده.
تویى آن که رحمت و دانشت همه چیز را فرا گرفته.
و تویى آن که براى هر آفریده اى در نعمت هایت سهمى نهاده اى.
و تویى آن که عفو و گذشتت بالاتر از کیفر توست.
و تویى آن که رحمتت پیشاپیش خشمت در حرکت است.
و تویى آن که عطا و بخششت بیش از منع توست.
و تویى آن که همه آفریدگان در فضاى رحمت گسترده ات گنجیده اند.
و تویى آن که انتظار پاداش از کسى که به او عطا کرده اى ندارى. و تویى آن که در کیفر کسى که نافرمانیت کرده از حد نمى گذرى.
ترجمه الهی قمشهای
هنگامى که آن بزرگوار از خداى متعال درخواست گذشت از خطاها یا تضرع و زارى در طلب عفو و بخشش از عیب و نواقص خویش مى کرد:
اى خدا اى آنکه گناهکاران از رحمت او فریادرس مى طلبند
و اى آنکه بندگان مضطر درمانده به یاد احسان او فریاد و زارى مى کنند
و اى آنکه بندگان خطا پیشه از ترس او با آه و ناله مى گریند
اى خدائى که دلهاى متوحش سرگردان به تو انس مى گیرد و نزدیک مى شود و اى گشایش بخش دلهاى پر غم و اندوه و اى پناه بخش هر ناکام بى کس و بى پناه و اى یار و یاور هر که محتاج و محروم رانده از درها (و درمانده فقر و بیچارگى) است
توئى که به وسعت بى نهایت علم و رحمت بر تمام موجودات احاطه کامل دارى
و توئى که بر هر مخلوقى در نعم بى پایانت سهمى مقرر فرمودى
توئى که عفو و بخشایشت بلند مرتبه تر (و بسى وسیعتر) از عقاب و انتقام تست
توئى که لطف و رحمت واسعت پیشاپیش قهر و غضب مى رود (و همیشه بر تمام خلق آن لطف و رحمت بى نهایتت بر قهرت سبقت خواهد گرفت)
توئى آنکه جود و عطایت از منعت افزون است (بلکه منع تو نیز عطا و رحمت است)
توئى که خلائق همه را (از رحمت واسعه خود وسعت عطا کردى و به تمام خلق عالم حظ و بهره کامل بخشیدى)
توئى که از عطا و بخشش خود به خلق پاداش و عوض نمى خواهى (و اگر به شکر آن عطا امر فرمودى آن شکر هم نعمت دیگرى است بر خلق، نه آنکه پاداش نعمتت خواهد بود) توئى که در عقاب و کیفر معصیت کاران کاملا (عدل کرده) و ابدا افراط و تجاوز (از عدل و احسان) نخواهى کرد.
ترجمه سجادی
و از دعاى امام علیه السلام بود هنگامى که از گناهان عفو و گذشت طلبید یا در درخواست بخشایش از ناپسندى ها زارى نمود.
خداوندا اى کسى که گناهکاران به رحمت او فریادرسى مى جویند.
و اى کسى که بیچارگان به یاد نیکى اش پناه مى برند.
و اى کسى که خطاکاران از ترس او سخت مى گریند.
اى آرامِ دل هر وحشت زده دور از وطن، و اى گشایش دهنده هر دلتنگ اندوهگین، و اى فریادرس هر خوارشده تنها، و اى یاور هر نیازمند رانده شده.
تویى آنکه با رحمت و دانش، همه چیز را دربر گرفته اى.
و تو آنى که براى هر آفریده اى در نعمت هایت بهره اى مقرر داشته اى.
و تویى آنکه بخشایش او از کیفرش برتر است.
و تو آنى که رحمتش بر غضبش پیشى مى گیرد.
و تویى آنکه عطا و بخشش او بیش از محروم نمودنش است.
و تویى آنکه همه آفریدگان در گستره قدرتش گنجیده اند.
و تویى آنکه به هر که نعمت داد، پاداش نمى خواهد. و تویى آنکه در کیفر گناهکاران زیاده روى نمى کند.
ترجمه شعرانی
و از دعاهاى او(ع) است چون از گناهان آمرزش مى طلبید و براى طلب عفو از نواقص خود زارى مى کرد:
اى خداوند! اى کسى که گناهکاران به رحمت تو استغاثه مى کنند.
و اى کسى که بیچارگان به ذکر احسان تو متوسل مى گردند
اى کسى که خطاکاران از ترس تو زار مى گریند
اى که هر رمیده دور از خانمان به تو الفت مى گیرد و هر اندوهگین دل شکسته گشایش از تو مى خواهد و هر رانده بى کس و یاور را تو فریادرسى و هر بینواى دور افتاده را تو مددکارى
توئى که علم و رحمت تو همه چیز را فراگرفته
و توئى که براى هر آفریده ى در نعمتهاى تو نصیبى مقرر است
و توئى که عفوت از عقاب برتر است
و توئى که بخشایشت از خشم پیشتر است و بخششت از منع بیشتر
توئى که همه آفریدگان را قدرت تو فرا مى گیرد
و توئى که به هر کس مى بخشى و نگران پاداش نیستى و توئى که در عقاب آنکه نافرمانى کند از اندازه در نمى گذرى.
ترجمه فولادوند
آمرزش جویى از گناه و عیب زدائى از خود:
بار خدایا! اى آن که گناهکاران به اتکاء رحمت تو به فریادرسى آیند
و به یاد احسانت درماندگان زار مى زنند،
و اى آن که خطاکاران از ترس تو به گریه در مى افتند،
اى آرام دل رمیدگان آواره، و اى مایه ى گشایش خاطر غمزدگان فسرده دل و اى پناهگاه هر درمانده ى تنها، و اى بازوى مدد دهنده ى هر نیازمند رانده شده
تویى آن کس که به رحمت و دانش همه چیز را فرا گرفته اى،
و تویى تو که براى هر آفریده اى از نعمتهاى خود سهمى قرار داده اى
و تویى که بخشایشت بر عقابت غلبه
و رحمتت بر خشمت پیشى دارد
و تویى که دهش تو از منعت فزونى گرفته است
و تویى که آفریدگان تو همه در حیطه ى تو قرار دارند
و تویى که چون نعمت بخشى چشمداشت پاداش ندارى و توئى که در کیفر سرکشان افراط نمى ورزى،
ترجمه فیض الاسلام
از دعاهاى امام علیه السلام است هنگامى که (به درگاه خداى تعالى) از گناهان گذشت مى طلبید، یا در درخواست بخشش از ناپسندیده ها تضرع مى نمود:
بار خدایا اى آنکه گناهکاران به سبب رحمت او فریاد رسى مى جویند
و اى آنکه بیچارگان به یاد احسان و خوش رفتارى او پناه مى برند
و اى آنکه خطاکاران از ترس او سخت مى گریند
اى آرام دل هر دور از وطن که از تنهائى دلگیر است، و اى شادى هر اندوهگین دل شکسته اى، و اى فریاد رس هر خوار شده ى تنها مانده اى، و اى مددکار هر نیازمند رانده اى
تو آنیکه با رحمت و علم هر چیز (کلى و جزئى) را فراگرفته اى
و تو آنیکه براى هر آفریده شده اى در نعمتهاى خود بهره قرار داده اى
و تو آنیکه بخشش از کیفرش برتر است (حبیب ابن حرث به رسول خدا صلى الله علیه و آله گفت: من مردى هستم بسیار گناهکار، حضرت به او فرمود: اى حبیب به درگاه خدا توبه کن، گفت: توبه مى کنم باز هم مرتکب مى شوم، فرمود: هر چه گناه کردى توبه کن تا اینکه فرمود: اى حبیب عفو خدا از گناهان تو بیشتر است)
و تو آنیکه رحمت او بر غضبش پیشى مى گیرد
و تو آنیکه بخشش او از منع و بازداشتش افزون است
و تو آنیکه همه ى آفریده شدگان در قدرت او گنجیده اند (توانائى او به هر چیز احاطه دارد)
و تو آنیکه به هر که نعمت داد پاداش نخواست
و تو آنیکه در کیفر گناهکاران افراط (تجاوز از حد) نمى کند (اگر گفته شود: از این جمله برمى آید که کیفر هر گناهکارى به قدر استحقاق او است در صورتى که کفر و کافر با مرگ او پایان مى یابد و کیفر او همیشگى است؟ در پاسخ مى گوئیم: کافر اگر همیشه زندگانى مى کرد بر کفر باقى بود، پس کیفر همیشگى او براى اعتقادى است که پایان ندارد).
شرحها
دیار عاشقان (انصاریان)
طلب گذشت از گناهان با درخواست عفو از عیوب:
«اَللَّهُمَّ یا مَنْ بِرَحْمَتِهِ یسْتَغیثُ الْمُذْنِبُونَوَ یا مَنْ إِلَى ذِکرِ إِحْسَانِهِ یفْزَعُ الْمُضْطَرُّونَ وَ یا مَنْ لِخِیفَتِهِ ینْتَحِبُ الْخَاطِئُونَ»:
“بارخدایا، اى آن که گنهکاران بوسیله رحمتش فریادرس مى طلند، و اى آن که درماندگان به یاد احسان و نیکى او پناه مى برند، و اى آنکه خطاکاران از ترس مقام و عظمت و عقابش با صداى بلند، به شدّت گریه مى کنند”.
نیروهاى خدادادى انسان:
خاک با اراده حکیمانه حضرت حق، بر اساس رحمت و عشق از هزاران جاده پر پیچ و خم عبور کرد، تا در صلب پدر تبدیل به نطفه شد، و نطفه در رحم مادر در جایى استوار قرار گرفت، نطفه علقه شد، و علقه مضغه و مضغه اسکلت استخوانى و بر استخوان گوشت قرار گرفت سپس روح در آن دمیده شد و پس از مدتى بصورت انسانى آراسته، پاى به بسیط زمین گذاشت.
«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسانَ مِنْ سُلالَه مِنْ طین، ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَهً فى قَرار مَکین. ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَهَ مُضْغَهً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَهَ عِظاماً فَکسوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أنشاناه خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَک اللّهُ اَحْسَنُ الْخالِقینَ».(۱)
در این خزانه بى نظیر آفرینش گوهر پر بهاى فطرت، یعنى نیروى کشش بسوى توحیدو حقایق و دین قیم قرار داده شد:
«فَاَقِمَ وَجْهَک لِلدّینِ حَنیفاً فِطْرَهَ اللّهِ التَّى فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لاتَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللّهِ ذالِک الدّینُ الْقَیمُ…»(۲)
آرى دین قیم و نور الهى، و کشش به سوى آن، واقعیتى است که در ذات انسان نهاده شده، هر چند گروهى از مردم به آن توجى نداشته باشند.
در این ظرف وسیع و گسترده میوه اى شیرین و با منفعت چون عقل که همچون نورافکنى قوى براى زدودن تاریکى هاست نهاده شده، تا راه انسان براى پذیرش حقایق و واقعیات که نسبت به آن جاذبه و خواسته درونى دارد آسان گردد.
«هُوَ الَّذى اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً لَکمْ مِنْهُ شَرابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فیهِ تُسیمُونَ. ینْبِتُ لَکمْ بِهِ الزّرْعَ وَ الزَّیتُونَ وَ النَّخیلَ وَ الْاَعْنابَ وَ مِنْ کلَّ الثَّمَراتِ اِنَّ فى ذلِک لَآیهً لِقَوْم یتَفَکرُونَ. وَ سَخَّرَلَکمُ اللّیلَ وَ النَّهارَ و الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِاَمْرِهِ اِنَّ فى ذلِک لَآیات لِقَوْم یعْقِلُونَ».(۳)
او خداوندى است که از آسمان آبى فرو فرستاد، که آشامیدن شما از آنست، و گیاهان و درختان که حیوانات خود را در آن به چرا مى برید نیز از آن است. خداوند با آن آب براى شما زرعت و زیتون و درخت خرما و انگور مى رویاند و از هر نوع میوه اى، بحقیقت در یان واقعیات نشانه روشنى است براى آنان که اندیشه مى کنند. او شب و روز و خورشید و ماه را مسخر شما ساخت، و هم به فرمان او ستارگان مسخر شما هستند، در این نشانه ها نشانه هائى است از عظمت و قدرت و علم و حکمت خداوند براى آنان که عقل خود را بکار گیرند.
آرى نور عقل با ابزار و جنودى که در اختیار دارد، راه را براى دریافت حقایق غیبى و شهودى باز مى کند و در قسمت عمده اى از اصول، حجت الهى را براى انسان تمام مى نماید، و در آن زمینه ها راه هر گونه عذرى را در آلوده شدن به پلیدى ها مى بندد.
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلّى اللّه علیه و آله: اِسْتَرْشِدُوا الْعَقْلَ تَرْشُدُوا، وَلا تَعْصُوهُ فَتَنْدَمُوا.(۴)
رسول خدا صلّى اللّه علیه وآله فرمود: راهنماى خود را خرد خویش قرار دهید تا به راه راست و به مسیر رشد و کمال هدایت شوید، و با آن مخالفت ننمائید که پشیمان مى شوید.
عَنْ اَمیرِ الْمؤمنینَ علیه السلام: لاعِلْمَ کالتَّفَکرِ، ولَاشَرَفَ کالْعِلْمِ.(۵)
هیچ علمى بمانند تفکر، و هیچ شرفى بمانند علم نیست.
تقوا که عظیم ترین حقیقت و پرمنفعت ترین سرمایه، و مایه اصلى کرامت براى انسان در دنیا و آخرت است، بنا به فرموده رسول خدا صلى اللّه علیه و آله محل و مکانش قلوب عاقلان است:
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلّى اللّه علیه وآله: لِکلَّ شَىء مَعْدِنٌ وَ مَعْدِنُ التُّقى قُلُوبُ الْعاقِلینَ.(۶)
رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمود: براى هر چیزى در این پهنه آفرینش معدنى است، و معدن تقوا قلوب عقلاست.
قالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ علیه و آله: اِنَّ اللّهَ تَعالى خَلَقَ الْعَقْلَ مِنْ نُور مَخْزُون مَکنُون فى سابِقِ عِلْمِهِ الَّذى لَمْ یطَّلِعْ عَلَیهِ نَبىٌ مُرْسَلٌ وَلامَلَک مُقَرَّبٌ، فَجَعَلَ الْعِلْمَ نَفْسَهُ، وَ الْفَهْمَ وَجْهَهُ، وَ الزُّهْدَ رَأْسَهُ، وَ الْحَیاءَ عَینَیهِ، وَ الْحِکمَهَ لِسانَهُ،وَ الرَّأْفَهَ هَمَّهُ، وَ الرَّحْمَهَ قَلْبَهُ.
ثُمَّ غَشّاهُ وَقَوّاهُ بِعَشَرَهِ اَشْیاءَ: بِالْیقینِ، وَالْإیمانِ، وَ الصَّدْقِ، وَالسَّکینَهِ، وَ الْاِخْلاصِ، وَالرَّفْقِ، وَ الْعَطِیهِ، وَ الْقُنُوعِ، وَ التَّسْلیمِ، وَ الشُّکرِ…(۷)
رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمود: خداوند بزرگ، عقل را از نور مخزون مکنون در علم گذشته اش که نبى مرسل و ملک مقرب بر آن آگاهى نداشت آفرید. علم را نفس عقل، و فهم را صورت، و زهد را سر، و حیا را دو چشم، و حکمت را زبان، و رأفت را همت، و رحمت را قلب آن قرار داد، سپس آن را به ده چیز تقویت کرد: یقین، ایمان، صدق، آرامش، اخلاص، رفق، بخشش، قناعت، تسلیم، شکر…
جذبه فطرت، و نور عقل، حجابها را از برابر دیده قلب کنار مى زنند، و انسان را به تماشاى حقایق موفق مى کنند، و راه قبول واقعیات را براى آدمى سهل و آسان مى سازند.
ولى آنان که راه فطرت و عقل را با طوفان گناه و سیل شهوات مى بندند، از درک حقایق و لمس واقعیات محروم مى شوند، و همچنان که جاهل به دنیا آمده اند، جاهل از دنیا مى روند، و نصیبى از رحمت خدا در جهان دیگر براى آنان نیست.
صابر همدانى مى فرماید:
تا که مرآت دل از زنگ هوس پاک نشد *** دل تجلّیگه آن روى فرحناک نشد
مهر تا یک طبق از نور رخش وام نکرد *** روشنى بخش مه و انجم و افلاک نشد
صورتى بیند و از معنى آن بى خبر است *** آن که چون آینه اش مشعر و ادراک نشد
گوهر خود بنما گرچه لگد کوب شوى *** تا نگویند خبر از هنر تاک نشد
فاسدان را نبود راه به سرحد کمال *** اى بسا دانه که بیرون زدل خاک نشد
خار گلزار تعلّق شودش دامنگیر *** آن که چون برق در این مزرعه چالاک نشد
شمع گیرم که پس از کشتن پروانه گریست *** قاتل از گریه بى جا گنهش پاک نشد
همت عالى ارباب سخا چون گهرى است *** که قرین با حزف پستى و امساک نشد
صابر اندیشه صائب دل من سوخت که گفت *** صاف با ما دل آن شعله بى باک نشد در این منبع احسن تقویمى دادگاهى عالى چون دادگاه قیامت، و به تعبیر قرآن مجید نفس ملامت گر، و به قول روانشناسان وجدان اخلاقى، و به زبان عامه وجدان، قرار داده، تا در برابر نیکى هائى که از انسان سر مى زند سرور و نشاط و شادى و خوشى پخش کند، و در برابر زشتى ها انسان را ملامت کرده و به سختى سرزنش نماید، و وى را به اندوه و غم و حسرت و پشیمانى و ناراحتى محکوم کند.
«لا اُقْسِمُ بِیوْمِ الْقِیامَهِ، وَلا اُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوّامَهِ».(۸)
سوگند به روز قیامت و سوگند به وجدان ملامت گر.
در تفسیر شریف “نمونه” در توضیح دو آیه شریفه بالا آمده: حقیقت این است که یکى از دلائل وجود “معاد” وجود “حکمه وجدان” در درون جان مى کند، و از این طریق به او پاداش مى دهد، و به هنگام انجام کار زشت یا ارتکاب جنایت روح او را سخت در فشار قرار داده و مجازات و شکنجه مى کند، به حدى که گاه براى نجات از عذاب وجدان اقدام به خودکشى مى کند.
یعنى در واقع وجدان حکم اعدام او را صادر کرده و به دست خودش اجرا مى کند.
بازتاب نفس لوامه در وجود انسانها بسیار وسیع و گسترده، و از هر نظر قابل دقت و مطالعه است.
وقتى عالم صغیر یعنى وجود انسان در دل خود محکمه و دادگاه کوچکى دارد، چگونه عالم کبیر با آن عظمتش محکمه عدل عظیمى نخواهد داشت.
از اینجاست که ما از وجود “وجدان اخلاقى” پى به وجود “رستاخیز و قیامت” مى بریم، و نیز از همین جا رابطه جالب این دو سوگند روشن مى شود، و به تعبیر دیگر سوگند دوم دلیلى بر سوگند اول.
آرى دادگاه وجدان آنقدر عظمت و احترام دارد، که خداوند به آن سوگند یاد مى کند و آن را بزرگ مى شمرد، و براستى بزرگ است، چرا که یکى از عوامل مهم نجات انسان محسوب مى شود، بشرط آن که وجدان بیدار باشد و بر اثر کثرت گناه ضعیف و ناتوان گردد.
به هر حال این “نفس لوامه” چنان که گفتم رستاخیز کوچکى است در درون جان هر انسان که بعد از انجام یک کار یا بد، بلافاصله محکمه آن در درون جان تشکیل مى گردد و به حساب و کتاب او مى رسد.
لذا گاه در برابر یک کار نیک و مهم چنان احساس آرامش درونى مى کند، و روح او لبریز از شادى و نشاط مى شود که لذت و شکوه و زیبائى آن را هیچ بیان و قلمى قابل توصیف نیست.
و به عکس گاهى به دنبال یک خلاف و جنابت بزرگ چنان گرفتار کابوس وحشتناک، و طوفانى از غم و اندوه مى گردد، و از درون مى سوزد که از زندگى به کلى سیر مى شود و حتى گاه براى رهائى از چنگال این ناراحتى خود را آگاهانه به مقامات قضائى معرفى و به چوبه دار تسلیم مى کند.
این دادگاه عجیب درونى شباهت عجیبى به دادگاه رستاخیز دارد.
۱ – قاضى و شاهد و مجرى حکم در حقیقت در اینجا یکى است، همانطور که در قیامت چنین است:
«عالِمَ الْغَیبِ وَ الشَّهادَهِ اَنْتَ تَحْکمُ بَینَ عِبادِک».(۹)
خداوندا تو از اسرارر پنهان و آشکار آگایه و تو در میان بندگانت قضاوت خواهد کرد.
۲ – این دادگاه وجدان توصیه و رشوه و پرونده سازى و پارتى رائج بشرى را نمى پذیرد، همانطور که درباره دادگاه قیامت نیز مى خوانیم:
«وَ اتَّقُوا یوْماً لاتَجْزى نَفْسٌ عَنْ نَفْس شَیئاً وَ لایقْبَلُ مِنْها شَفاعَهٌ وَلا یؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَلا هُمْ ینْصَرُونَ».(۱۰)
از آن روز پروا کنید که هیچ کس به جاى دیگرى مجازات نمى شود، و نه شفاعتى پذیرفته مى گردد، و نه فدیه اى و رشوه اى و نه یارى مى شوند.
۳ – محکمه وجدان مهم ترین و قطورترین پرونده ها را در کوتاهترین مدت رسیدگى کرده، حکم نهائى خود را به سرعت صادر مى کند، نه استیناف در آن هست نه تجدید نظر و نه ماهها و سالها سرگردانى همانطور که در رابطه با دادگاه رستاخیز مى خوانیم:
«وَ اللّهُ یحْکم لامُعَقَّبَ لِحُکمِهِ وَ هُوَ سَریعُ الْحِسابِ».(۱۱)
خداوند حکم مى کند و حکم او رد و نقض نیم شود و حساب او سریع است.
۴ – مجازات و کیفرش بر خلاف مجازات هاى دادگاههاى رسمى این جهان، نخستین جرقه هایش در اعماق دل و جان افروخته مى شود، و از آنجا به بیرون سرایت مى کند، نخست روح انسان را مى آزارد، سپس آثارش در جسم و چهره و دگرگون شدن خواب و خوراک او آشکار مى شود، همانطور که درباره دادگاه قیامت نیز مى خوانیم:
«نارُاللّهِ الْمُوقَدَهُ، الَّتى تطّلع عَلَى الْاَفْئِدَهِ».(۱۲)
آتش برافروخته الهى که از قلب ها زبانه مى کشد!!
۵ – این دادگاه وجدان چندان نیاز به ناظر و شهوت ندارد، بلکه معلومات و آگاهیهاى خود انسان متهّم رابه عنوان شهود به نفع یا بر ضد او مى پذیرد، همانطور که در دادگاه رستاخیز نیز ذرات وجود انسان حتى دست و پا و پوست گواهان بر اعمال او هستند چنانکه مى فرماید:
«حَتّى اِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَیهِمْ سَمْعُهُمْ وَ اَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ».(۱۳)
چون به کنار آتش دوزخ برسند گوش و چشم و پوست تن آنها بر ضد آنان گواهى مى دهد.
این شباهت عجیب در میان این دو دادگاه نشانه دیگرى بر فطرى بودن مسئله معاد است، زیرا چگونه مى توان باور کرد در وجود یک انسان که قطره کوچکى از این اقیانونس عظیم هستى است، چنان حساب و کتاب و دادگاه مرموز و اسرارآمیزى وجود داشته باشد، اما در درون این عالم بزرگ مطلقاً حساب و کتاب و دادگاه و محکمه اى وجود نداشته باشد، این باور کردنى نیست.
فیض بزرگوار در بزرگى و جلالت انسان مى فرماید:
دارد شرف برانجم و افلاک خاک ما *** آئینه خداى نما جان پاک ما
تا امر و خلق جمله شود دوست، دست صنع *** کشته است تخم مهر گیاهى به خاک ما
در ما فکنده دانه اى از مهر خویشتن *** تا کاینات جمع شود در شباک ا
در بدو آفرینش و تخمیر آب و گل *** با آب و تاب عشق سرشتند خاک ما
مستان پاک طینت میخانه الست *** گیرند باده هاى مروق زتاک ما
ما را درون سینه خود جاى داده اند *** هستند آسمان و زمین سینه چاک ما
فردوس جاى ما و ملک همنشین و حور *** کز خاک آن سراى بود خاک پاک ما
مسجود هر فرشته و محبوب روح قدس *** یارب چه گوهرست نهان زیر خاک ما
فیض از زبان خویش نمى گوید این سخن *** حرفى است اززبان امامان پاک ما
براى رشد و کمال و درک سعادت دنیا و آخرت، براى این گنجینه فطرت و عقل و وجدان که دریایى بى کران از نیروى اراده و اختیار در اختیار اوست سه سرمایه سنگین، و سه گوهر گرانبها همچون نبوت و کتاب و امامت در کنار او نهاد، تا با کمک گیرى از فرهنگ رسالت و قرآن مجید و امامت امامان و با تکیه بر فطرت و عقل و وجدان به عبادت حق قیام کند، و وجودش را به حسنات اخلاقى بیاراید، و از رذائل و خصایل پست دورى کزیند، و سرفه عدل و قسط را در زمین پهن کند، و آنچه خیر است از وجود خود بروز و ظهور دهد، و دنیائى اباد و آخرتى مورد رضایت حق براى راحت ابدى. و سلامت و سعادت سرمدى بسازد.
آنان را به اینهمه حقایق آراستى، و مائده نعمت هاى معنوى و مادى در برابرشان قرار دادى، تا در سایه هدایت تو که به توسط انبیا و کتب آسمانى و امامان، به آنان ارائه فرمودى، تمام نعمت هایت را در مسیر عبادت و درستى و رشد و کمال و آبادى دنیا و آخرت بکار گیرند، و حجت خود را در تمام زمینه ها به آنان تمام کردى و جائى براى گناه نگذاشتى، و راهى براى عصیان و خطا و معصیت و شیطنت بسوى آنان باز نکردى.
افسوس که عده اى از فرزندان آدم تمام نعمت هایت را ندیده گرفتند، و فطرت و عقل و وجدان را بر اثر کثرت گناه لگدمال کردند، و روى از دعوت انبیاء و آیات و امامان برتافتند، و با دست خود راه بیچارگى و ذلّت و فرود آمدن عذاب جهنم را بر خویش باز کردند.
امیر المؤمنین علیه السلام در خطب ۱۰۸ نهج البلاغه مى فرماید:
سُبْحانَک خالِقاً وَ مَعْبُوداً، بِحُسْنِ بَلائِک عِنْدَ خَلْقِک، خَلَقْتَ داراً، وَ جَعَلْتَ فیها مَأْدُبَه مَشْرَباً و مَطْعَماً وَ اَزْواجاً وَ خَدَماً وَ قُصُوَاً وَ اَنْهاراً وَ زُرُوعاً وَ ثِماراً، ثُمَّ اَرْسَلْتَ داعِیاً یدْعُو اِلَیها، فَلاَ الدّاعِىَ اَجابُوا، وَلا فیما رَغَّبْتَ اِلَیهِ رَغِبُوا، وَلا الِى ما شَوَّقْتَ اِلَیهِ اشْتاقُوا، اَقْبَلُوا عَلى جیفَه قَدِ افْتَضَحُوا بِاَکلِها، وَ اصْطَلَحُوا عَلى حُبَّها، وَ مَنْ عَشِقَ شَیئاً اَعْشى بَصَرَهُ، وَ اَمْرَضَ قَلْبَهُ، فَهُوَ ینْظُرُ بِعَین غَیرِ صَحیحَه، وَ یسْمَعُ بِاُذُن غَیرِ سَمیعَه، قَدْ خَرَقَتِ الشَّهَواتُ عَقْلَهُ، وَ اَماتَتِ الدُّنْیا قَلْبَهُ، وَ وَلَّهَتْ عَلَیها نَفْسَهُ.
الهى تو را از هر عیب و نقصى منزه و مبّرا مى دانم، که آفریننده خلایق و معبود همه هستى و آفرینشى.
مخلوقات را براى آزمایش نیکو، آفریدى، خانه اى بس با عظمت ساختى و خوانى بى دریغ در آن پهن نمودى، و در آن سفره بى دریغت انواع آشامیدنى و خوردنى و همسران و خدمتکاران و کاخهاى مجلّل و چشمه سارها و مزارع و میوه ها قرار دادى.
خداوندا سپس دعوت کننده اى فرستادى که مردم را بسوى آن سراى جادوانى دعوت نماید، مردم بر اثر غفلت و جهل و عشق مفرط به دنیاى زودگذر، نه آن دعوت کننده را اجابت کردند، و نه به آنچه ترغیب فرمودى رغبت نمودند، و نه به آنچه که تشویقشان نمودى مشتاق شدند.
آن مردم هواخواه دنیاپرست و ناآگاه، رو به خوردن لاشه اى بردند که با خوردنش رسوا شدند، و به عشق ورزیدن به آن لاشه اتفاق نمودند، و هر کس که به چیزى عشق ورزد، بینائى اش را مختل و قلبش را بیمار نماید.
این عاشق بدبخت که بینائى و بصیرت دل را از دست داده مى نگردولى با چشمى مختل، مى شنود ولى با گوشى کر، شهوات غلط عقل این عاشق خودباخته را تباه و دنیا قلبش را میرانده، نفسش واله و سرگردان آن جیفه گشته و به بردگى دنیا درآمده!!
در خطبه ۱۴۴ درباره رسولان حق مى فرماید:
بَعَثَ رُسُلَهُ بِما خَصَّهُمْ بِهِ مِنْ وَحْیهِ، وَجَعَلَهُمْ حُجَّهً لَهُ عَلى خَلْقِهِ، لِئَلّا تَجِبَ الْحُجَّهُ لَهُمْ بِتَرَک الْاِعْذارِ اِلَیهِمْ، فَدَعاهُمْ بِلِسانِ الصَّدْقِ اِلى سَبیلِ الْحَقَّ.
خداوند براى هدایت مردم به سعادت دنیا و آخرت رسولانش را فرستاد، و آنان را اختصاص به دریافت وحى نمود. تمام انبیاء را در اعتقاد و عمل و اخلاق، دلیل وحجت مردم قرار داد تاایشان را در هیچ زمینه اى حجت و عذرى در دادگاه قیامت نباشد، پس تمام انسانها را بوسیله راهنمایان راستگوى باکرامت به راه حق دعوت نمود.
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: ما زالَتِ الْاَرْضُ اِلّا وَ لِلّهِ فیهَا الْحُجَّهُ یعَرِّفُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ، وَ یدْعُو النّاسَ اِلىَ سَبیلِ اللّهِ.(۱۴)
از حضرت صادق علیه السلام است که فرمود: زمین همیشه نپاید جز آن که براى خدا در آن حجتى باید که حلال و حرام را به مردم بفهماند و تمام انسانها را بسوى خدا بخواند.
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: لَوْ بَقِىَ اثْنانِ لَکانَ اَحَدهُمَا الْحُجَّهَ عَلى صاحِبِهِ.(۱۵)
امام صادق علیه السلام فرمود: اگر دو کس بیشتر در زمین نمانند محقّقاً یکى از آنها بر دیگرى حجت خدا است.
در قسمتى از خطبه ۱۵۲ نهج البلاغه امیر المؤمنین علیه السلام در رابطه با ائمه طاهرین مى فرماید:
وَ اِنَّمَا الْاَئِمَّهُّ قَوّامُ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ، وَ عُرَفاؤُهُ عَلى عِبادِهِ، لایدْخُلُ الْجَنَّهَ اِلّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ، وَلایدْخُلُ النّارَ اِلّا مَنْ اَنکرَهُمْ وَ اَنْکرُوهُ.
و بحقیقت امامان بزرگوار در بپا داشتن عدل و قسط و امر و نهى الهى و حقایق ملکوتى و پیروى از آئین حق حجت هاى الهى بر بندگانند، و آشنا کنندگان مردم نسبت به خدا، به بهشت وارد نمى شوند مگر کسى که آنها را بشناسد، و آنان هم او را بعنوان مطیع و پیرو خود امضاء کنند، و داخل آتش نمى شود مگر آنکه امامت و وجوب اطاعت از آنان را منکر گردد، و آنان هم او را دشمن و منکر خویش بدانند.
در حدیث قدسى آمده:
یا مُحَمَّدُ اِنّى خَلَقْتُک وَ لَمْ تَک شَیئاً، وَ نَفَحْتُ فیک مِنْ رُوحى کرامَهً مِنّى اَکرَمْتُ بِها حَینَ ازوْجَبْتُ لَک الطّاعَهَ عَلى خَلْقى جَمیعاً، فَمَنْ اَطاعَک فَقَدْ اَطاعَنى، وَ مَنْ عَصاک فَقَدْ عَصانى، وَ اَوْجَبْتُ ذلِک فِى عَلِىَّ وَ نَسْلِهِ مَنِ اخْتَصَصْتُ مِنْهُمْ لِنَفْسى.(۱۶)
اى محمد من تو را در حالیکه نبودى آفریدم، و از روحم در تو دمیدم، کرامتى از جانب من بود که ترا به آن گرامى داشتم.
بر تمام خلایق اطاعت ازتو راواجب کردم، هر کس از تو پیروى کند از من پیروى کرده، و هر کس از تو سرپیچى نماید از من سرپیچى نموده، این برنامه را در على و نسل او نیز واجب کردم، آن که او را براى خود برگزیده ام و به مقام امامت آراسته ام.
مقام انبیاء و امامان که از جانب خدا براى هدایت انسان آمده اند مقامى است که قلم از بازگو کردن آن عاجز است.
انبیاء و امامان با ایمان و اخلاق و عمل و فرهنگ عالى خود، و معجزاتى که در اختیار داشتند به تمام افراد بشر حجت را تمام کرده و راه هر عذرى را بسته اند.
منبعى که ما را به رسالت و امامت راهنمائى مى کند قرآن است، و صدق گفتار قرآن و معجزه بودن آن از خورشید وسط روز روشن تر و آشکارتر است.
کسى که با قرآن مجید هدایت نشود، قطعاً با برنامه اى دیگر هدایت نخواهد شد، و آن کس که قرآن را بپذیرد و به برنامه هایش عمل کند، سعادت دنیا و آخرت را نصیب خود نموده است.
از باب تیمن و تبرک حدیثى هم در رابطه با قرآن مجید نقل مى کنم:
عَنْ محمَّدِ بنِ علىٍّ الباقِر علیه السلام قالَ: یا سَعْدُ، تَعَلَّمُوا الْقُرْانَ، فَاِنَّ الْقُرْآنَِ یأتى یوْمَ الْقِیامَهِ فى اَحْسَنِ صُورَه فَینادیهِ اللهُ تَعالى: یا حُجَّتى فِى الْاَرْضِ، وَ کلامِىَ الصّادِقَ النّاطرِقَ، سَلْ تُعْطَ، وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ، ثُمَّ یقُولُ اللّهُ تَعالى: کیفَ رَأَیتَ عِبادى؟ فَیقُولُ: یارَبَّ، مِنْهُمْ مَنْ صانَنى وَ حافَظَ عَلَىَّ وَلَمْ یضَعَّعْ شَیئاً، وَ مِنْهُمْ مَنْ ضَیعَنى وَ اسْتَخَفَّ بِحَقّى وَ کذَّبَ بى فَیقُولُ اللّهُ تَعالى: وَ عِزَّتى وَ جَلالى وَارْتِفاعِ مَکانى لَاُثیبَنَّ عَلَیک الْیوْمَ اَحْسَنَ الثَّوابِ، وَلاُعاقِبَنَّ عَلَیک الْیوْمَ اَلیمَ الْعَقابِ.(۱۷)
حضرت باقر علیه السلام به سعد خفّان فرمود: اى سعد قرآن را فراگیرید، محقّقاً قرآن در قیامت به زیباترین صورت تجلى کند، پس خداوند به او خطاب نماید: اى حجت من در روى زمین، و کلام راست و گویایم که واقعیات و حقایق و شرایع من را براى بندگانم بیان کردى، از من بخواه من عطایت کنم، و شفاعت کن تا شفاعتت را بپذیرم.
سپس حضرت حق خطاب به قرآن مى فرماید: اى قرآن بندگانم را چگونه یافتى؟ عرضه مى دارد: اى مالک من، بعضى از آنان مرا در زندگى خود پیروى کردند، و از حلال و حرامم محافظت نمودند، و چیزى از آیات مرا ضایع نکردند، و برخى از مردم مرا ضایع نمودند، و حق عظیم مرا سبک انگاشتند و به تکذیب من برخاستند، پس حضرت حق مى فرماید: سوگند به عزت و جلالم و بلندى مقام و مکانتم، بخاطر تو بهترین ثواب را به پیروانت مى دهم، و محض تو عذاب دردناکم را نصیب مهجوران از تو مى نمایم!!
عارف عاشق ابن یمین مى فرماید:
شهره شهر شد از غایت خوبى رویت *** اى شده ترک فلک از دل و جان هندویت
هست رخسار تو یک ماه که در غزّه او *** جلوه دادست دو عنبر زهلال ابرویت
چشم بد دور که بستان ارم را گه حسن *** خار اندوه نهادست گل خودرویت
فتنه دور قمر نیست در آفاق کنون *** بجز آن غمزه غمّازوش جادویت
خوان عشقت چو نهادند وصلا دردادند *** مى خورد دل جگر خویشتن از پهلویت
چه کند این دل دیوانه که در پى نرود *** چون به زنجیر کشان میبردش گیسویت
من چنان شیفته زآنم که رگى از سودا *** هست پیوسته مرا با دل زار از مویت
عابدان روى سوى قبله اسلام کنند *** عارفان را نبود قبله جان جز کویت
بستم احرام طواف سرکوى تو ز شوق *** که ببوسم حجرالاسود خال رویت
آرى انسان خزانه فطرت و عقل و وجدان و اراده و اختیار است، که براى شکوفائى این حقایق، نسیم نبوت و امامت و قرآن را بر اوزیده اند، تا به قله و اوج رشد و کمال برسد، و در این مدت کوتاهى که از عمر نصیب اوست دنیا و آخرتش را آباد نماید، و تمام مدارج بندگى را پیماید و به زیارت سعادت دنیا و آخرت نایل گردد.
مشتى خاک بخاطر تحقّق این اهداف عالیه بتدیل به موجودى زنده به نام انسان شد، که حضرت حق از هر جهت نسبت به تمام موجودات و بخصوص انسان بى نیاز است، و این موجودات و مخصوصاً انسان است که در هر شأنى از شئون نیازمند به حضرت اوست، و بدون اتصال به فطرت و عقل و وجدان و نبوت و امامت و قرآن به آن هدفى که خداوند از خلقت او به نفع خود او داشته نخواهد رسید.
در یک حدیث قدسى بسیار عالى و با حال آمده است: که حضرت حق به داوود نبى خطاب کرد:
قُلْ لِعِبادى: لَمْ اَخْلُقْکمْ لِاَرْبیحَ عَلَیکمْ وَلکنْ لِتَرْبَحُوا عَلَىَّ.(۱۸)
به بندگانم بگو، من شما را از عالم خاک به جهان انسانیت نیاورده ام تا سودى به من برسد، بلکه شما آفریدم تا از من سود سرشار ابدى نصیب شما گردد.
و در حدیث قدسى دیگر آمد:
عَبْدى خَلَقْتُ الْاشْیاءَ لِاَجْلِک وَ خَلَقْتُک لِاَجْلى، وَ هَبْتُک الدُّنْیا بِالْاِحْسانِ، وَ الْآخِرَهَ بِالْإیمانِ.(۱۹)
بنده من، اشیاء را بخاطر تو آفریدم، و تو را محض خودم بوجود آوردم، دنیا را از باب احسان به تو بخشیدم و آخرت را از طریق ایمان به تو ارزانى داشتم.
در حدیث دیگر آمده: اى بندگانم نیافریدم تا کم را براى خود زیاد کنم، و در کنار آفریده ها از وحشت تنهائى درآیم، یا از مخلوقات بخاطر ناتوانى کمک بگیرم، تا براى خود سودى جلب کنم، یا ضررى از خود دفع نمایم، اگر تمام مخلوقات آسمانها و زمین بر طاعت و عبادت من اجتماع و اتفاق کنند وشب و روز خود را در بندگى بگذارند، چیزى به من و سلطنت و ربوبیت من اضافه نمى کند، که من منزه و برتر از این امورم.(۲۰)
در آثار اسلامى بر این حقیقت، زیاد اصرار شده که خود را بشناس، و به این معنا واقف شو که از کجائى، و از کیستى و در کجائى و به کجا مى روى و براى چه آفریده شده اى و تو را چه مسئولیتى بر عهده است، که اگر به هر یک از این مسائل جواب عملى داده شود، راه گناه بسته گردد، و راه صواب و ثواب باز شود، فطرت شکفته گردد، عقل به حرکت آید، وجدان به نشاط گراید، آثار نبوت و امامت و قرآن در خزانه وجود آدمى ظاهر شود، و از انسان منبعى از ایمان و عمل صالح و حسنات اخلاقى بوجود آید.
شیخ عزیز نسفى در کتاب “مقصد اقصى” که با “اشعه اللمعات” جامى چاپ شده مقدمه اى در باب انسانیت به شرح زیر ذکر مى کند آنگاه انسان را براى سنجش خویش که در کدام مرتبه و در چه درجه اى قرار دارد به مسائلى توجه مى دهد:
بدان که تا به اینجا که گفته شد آدمى با دیگر حیوانات شریک است، یعنى در این سه روح:
روح نباتى، و روح حیوانى، و روح نفسانى، از جهت آنکه جمله آدمیان و جمله حیوانات این سه روح را دارند، و آدمیان چیزهاى دیگر دارند که حیوانات آن ندارند.
اول نطق است، و آدمیان که ممتاز مى شوند از دیگر حیوانات در اول به این نفس ناطقه ممتاز مى شوند، و این نفس ناطقه را هم عقل گویند، و این عقل است که از معرفت خداى بى بهره و بى نصیب است، و این عقل است که پادشاه روى زمین است، و این عقل است که بر روى زمین آبها روان کند و مزرعه ها ساز دهد، و باغ و بستان پیدا کند، و بر روى دریا کشتیها روانه کند، و رخت به مشرق و به مغرب برد، و رخت مغرب به مشرق کشد، و مانند این بسیار مى کند.
و آن عقل که رسول صلى اللّه علیه و آله فرموده است که:
اَلْعَقْلُ نُورٌ الْقَلْبِ یفَرَّقُ بِهِ بَینَ الْحَقَّ وَ الْباطِلِ.
عقل روشنائى و نوریست در باطن که با کمک او بین حق و باطل تمیز داده مى شود.
آن عقل دیگریست، کار آن عقل عمارت جان و دل مى کند، و عقل معاش عمارت آب و گل مى کند. و آدمیان تا به روح انسانى نرسند به این عقل که حضرت رسول فرموده است نرسند.
و روح انسانى را روح اضافى گویند، از جهت آن که خداى تعالى روح انسانى را به خود اضافت کرد و فرمود:
«فَاِذا سَوَّیتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحى…».(۲۱)
و چند نوبت گفته شد که روح اضافى اسامى بسیار دارد. عقل اول، و قلم اعلى، و روح اعظم، و روح محمدى و مانند این آمده است. اى درویش تا از مرتبه بهائم و ازمرتبه سباع و از مرتبه شیاطین و از مرتبه ملائکه درنگذرد، به مرتبه انسانى نرسد، و چون به مرتبه انسانى رسد تا استعداد حاصل نکند به این روح اضافى رسیدند، بعضى در بیست سالگى و بعضى در سى سالگى، وبعضى در چهل سالگى، و بعضى در شصت سالگى رسیدند، سال را اعتبار نیست، به استعداد موقوف است، هرگاه که استعداد حاصل کردند به این روح زنده شدند.
اى درویش اگر مى خواهى که بدانى که تودر کدام مرتبه اى؟ بدان که اگر مى خورى و مى خسبى و شهوت مى کنى و کارى دیگر نمى کنى، و چیزى دیگر نمى طلبى از بهایمى، و اگر با وجود آن که مى خورى و مى خسبى و شهوت مى کنى و غضب مى کنى و با مردم جنگ مى کنى و آزار مى کنى از سباعى.
و اگر با وجود آن که مى خورى و مى خسبى و شهوت مى کنى، و مکر و حیلت مى اندیشى، و با مردم به مکر و حیلت زندگانى مى کنى و دروغ مى گوئى از شیاطینى.
و اگر مى خورى و مى خسبى و شهوت مى کنى و آزار نمى رسانى، بلکه راحت مى رسانى و مکر و حیلت نمى کنى و دروغ نمى گویى بلکه با همه کس راست گفتار و راست کردارى از ملائکه اى.
و اگر مى خورى و مى خسبى، و شهوت مى کنى، و آزار نمى رسانى بلکه راحت مى رسانى، و مکر و حیلت نمى کنى، و دروغ نمى گوئى، بلکه با همه کس راست گفتار و راست کردارى، ودر طلب علم و معرفتى تا خود را بشناسى و خداى را بدانى از آدمیانى.
اکنون وقتآن است که استداد حاصل کنى، و به روح اضافه زنده شوى، و گفته شد استعداد آن است که از اوصاف ذمیمه و اخلاق ناپسندیده، تمام پاک شودى، و به اوصاف حمیده و اخلاق پسندیده تمام آراسته گردى، و چون از اوصاف ذمیمه و اخلاق ناپسندیده تمام آراسته گشتى، بندگى حق بجاى آوردى، و چون بندیگ بجاى آوردى به روح اضافى زنده شدى و باقى گشتى، و آن عزیز از سر همین نظر فرموده است که: کمال آدمى نیست الّا در تَخَلَّقُوا بِاَخْلاقِ اللّه و خلاص آدمى نیست الّا در تَخَلَّقُوا بِاَخْلاقِ اللّهِ. و بقاى آدمى نیست الّا در تَخَلَّقُوا بِاَخْلاقِ اللّهِ و چون به روح اضافى زنده شدى، باقى گشتى و زنده جاوید شدى، و از اینجا گفته اند که: آدمى ابتدا دارد اما انتها ندارد، و حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله مى فرماید:خَلَقَهُمْ لِلْاَبَدِ.و چون به روح اضافى زنده شدى اگر در کار باشى و عمر خود ضایع نکنى زود باشد که به نور خاص هم برسى کما فى قوله تعالى.یهْدِى اللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یشاءُ.(۲۲)و چون به نور خاص رسیدى عروج را تمام کردى، و هر کس به این نور خاص نتواند رسید الّا پاکبازى، جانبازى، مجردى، تمام اخلاقى.
حضرت رسول مى فرماید که: من به این نور خاص رسیدم و به این نور خاص زنده ام و این نور خاص: ذات خداى تعالى و تقدس، و از اینجا مى فرماید که:مَنْ رَآنى فَقَدْ رَأَى الْحَقَّ.
دیگر فرموده که: هر که با من بیعت کرد با خداى بیعت کرد، و این از آن است که به این نور خاص رسیده بود و عروج را تمام کرده بود.(۲۳)
با دست نیسى کن خرق حجاب هستى *** تا بر تو کشف گردد سرّ خدا پرستى
از کعبه حقیقت هرگز نشان نیاید *** آن را که سدّ راهست کوه بلند هستى
بر قید جان شکستن بگشاى دست همت *** دربد نفس اى دل تا چند پاى بستنى
از لعل باده نوشان درّ سخن طلب کن *** تا گنج دل بیابى در حال عشق و مستى
خواهى در آسمان جویا در زمین خدا را *** معراج دل ندارد وصف بلند و پستى
در سخت و سست دنیا غافل مباش از حق *** زیرا که کار عالم درسختى است و سستى
شکسته باش اى دل کز روى حکمت آمد *** انجام هر شکستن آغاز هر درستى
پیمان بندگى را بستى نخست اى دل *** لیکن چه سود کآخر عهد از ل شکستى
در بحر عشق وحدت خود را فنا نکردى *** ماندى بدام کثرت پنداشتى که رستى
دلخسته بودن از خلق بر دل فؤاد غم نیست *** رو شکر کن که عمرى از خلق دل نخستى
در هر صورت غفلت از خود، و به تعبیر قرآن مجید در سوره حشر نسیان نفس، و بى توجهى به اهداف عالیه حق از خلقت انسان، و روى گرداندن از حقیقت، و غرق شدن در لذّات و شهوات حیوانى، مورث خسران عظیم، و عامل بر باد رفتن سرمایه هاى معنوى، و باعث تعطیل عقل، و خاموشى فطرت، و مرگ وجدان، و جدائى از آثار نبوت و قرآن و امامت است.
صاحب کشف الحقایق مى فرماید: بدان که اهل شریعت و اهل حکمت مى گویند که حیات دنیا چند روز بیش نیست،و حیات آخرت را هر گز انقطاع نیست، پس هر که حقیقت دنیا را شناخت، و غرض و مقصود حیات را دانست، و اجتماع نور را با ظلمت، یعنى اجتماع روح که نور محض است با قالب “جسم” که ظلمت محض است معلوم کرد و دانست که فایده وى چیست، و حیات دنیا را به همان کار که غرض و مقصود است صرف کرد، و حیات دنیا را فداى حیات آخرت گردانید، و در این حیات دنیاهمه رنج و مجاهده اختیار کرد، به امید آنکه در حیات آخرت همه آسایش و مشاهده باشد، یعنى تمام حیات دنیا را به کسب عمل صالح و به طلب علم نافع که تخم حیات طیبه و سبب لذات دائمه است مصروف گردانید درحیات آخرت در آسایش و راحت افتاد.
و هر که حیات دنیا را نشناخت و ندانست که غرض و مقصود از حیات دنیا چیست، و درحیات دنیا همه راحت و آسایش اختیار کرد، یعنى تمام حیات دنیا را به طلب لذات و شهوات بدنى که تخم عذاب و عقوبت است مصروف گردانید در حیات آخرت به عذاب وعقوبت گرفتار باشد، اینست معنى الدُّنْیا مَزْرِعَُه الْآخِرَهِ.
و این است معنى
«مَنْ کانَ یریدُ حَرْثَ الْآخِرَهِ نَزِدْ لَهُ فی حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یریدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مالَهُ فِى الْآخِرَهِ مِنْ نصیب».(۲۴)
و این است معنى:
«مَنْ کانَ یریدُ الْعاجِلَهَ عَجَّلْنا لَهُ فیما ما نَشاءُ لِمَنْ نُریدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یصْلیها مَذْمُوماً مَدْحُوراً. وَ مَنْ اَرادَ الْآخِرَهَ وَ سَعى لَها سَعْیها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَاُولئِک کانَ سَعْیهُمْ مَشْکوراً».(۲۵)
اى درویش در این حیات دنیا به تکثیر اموال و اولاد و به طلب لذات و شهوات بدنى مشغول بودن کار عاقل نباشد که حیات دنیا و کثرت اموال و اولاد و اسباب و لذات و شهوات بدنى همچون گل و ریاحین است که در بهاران در بیابان پیدا شود، و مردم طراوت و جوانى آن در عجب مانند، ناگاه در مدت اندک باد خزان بر مى آید و جمله را زرد مى کند، و جمله خشک مى شوند و از هم فرو مى ریزند چنان که گوئى هرگز نبوده اند.
پس هر که در این حیات دنیا به تکثیر اموال و اولاد از جهت مفاخرت و بزرگى را، و به طلب لذات و شهوات بدنى از جهت خوش آمدن نفس مشغول است چند روز بعد معدود بیش نخواهد بود و در حیات آخرت که آن را انقطاع نیست به عذاب و شداید گرفتار خواهد شد. و هر که در حیات دنیا” برابر با دستور حق” ترک لذات و شهوات بدنى کرد و به مال و جاه فریفته نشد، و امتثال اوامر و اجتناب نواهى کرد، و کسب عمل صالح و به طلب علم نافع مشغول گشت، در حیات آخرت که آن را انقطاع نیست به مغفرت و رضوان خداوند خواهد رسید این
است معنى:
«اِعْلَمُوا اَنَّمْآ الْحَیاهُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْو وَ زینَهٌ وَ تَفاخُرٌ بَینَکمْ وَ تکاثٌُر فِى اْلامْوالِ وَ الْاَوْلادِ کمَثَلِ غَیث اَعْجَبَ الْکفّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یهیجُ فَتَراهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یکونَ حُطاماً وَ فِى الْآخِرَهِ عَذابٌ شَدیدٌ وَ مَغْفِرَهٌ مِنَ اللّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَیاهُ الدُّنْیا اِلاّ مَتاعُ الْغُرُورِ».(۲۶)
ابو عبداللّه میر هاشم کرمانى در مثنوى مظهر الآثار مى فرماید:
چند شوى صورت این لوح خاک *** صورت خود ساز از این لوح پاک
تا به کى از پستى این نفس شوخ *** محو گل و آب شوى چون کلوخ
ترک هوا گیر و زپستى درآى *** یک قدم از پایه هستى برآى
تکیه بر این عالم فانى مکن *** باش سبک روح و گرانى مکن
تا بتوان جام فنا نوش کن *** رو همه ذرات فراموش کن
چیست فنا شیوه جان باختن *** شمع صفت سوختن و ساختن
مرد بلا عافیت اندیش نیست *** در طلب عاقبت خویش نیست
هر که در این سلسله فانى نشد *** کاشف اسرار نهانى نشد
مشرب توحید فنا در فناست *** نفى فنا عین ظهور بقاست
چیست فنا از همه یکسو شدن *** یک جهت و یکدل و یک رو شدن
هر الف اشهدا ان لا اله *** هست به توحید احد یک گواه
شین که در او شهد سعادت بود *** در خور انگشت شهادت بود
تا که بود دائره ماه و مهر *** هست هم از روزن قصر سپهر
دال که راکع شده بهر سجود *** خم شده گویا به سلام شهود
نون که بود خورده تدریس کن *** کشف بر او ختم سواد کهن
لاکه به نفى عرض ما سواست *** حجت اثبات وجود خداست
لام که سر زد زمحیط جلال *** آمده قلاب دل اهل حال
ها که بود خاتمه لا اله *** خط زده بر دائره ما سواه
باقى حق باقى مطلق بود *** مست مى جام هوالحق بود
گر نبود ذکر تو جز فکر دوست *** لازم فکر تو بود ذکر دوست
ذاکر و مذکور زهم دور نیست *** کیست که مستغرق مذکور نیست
وادى عزلت که حریم صفاست *** مقصد مردان بساط خداست
از در مقصود گشادى بجوى *** جاى مرا دست مرادى بجوى
خاک ره زاویه حال باش *** فرش تماشا گه اقبال باش
خولتیانى که زخود رسته اند *** در به رخ هر دو سرا بسته اند
مرد رهى از همه تجرید شو *** یک جهت عالم توحید شو
خرقه و سجاده بیفکن زدوش *** پرده ز رخسار تجرد مپوش
در سفر عشق و ره انقطاع *** سود کن هر که بود بى متاع
رو به در دوست به اخلاص نه *** زانکه نیاز از سر اخلاص به
پیش بلندان جهان پست باش *** چون کف آئینه تهیدست باش
هست بقا محو شدن در فنا *** پاى نهادن چو صبا بر هوا
باش چو عنقا زجهان برکنار *** تا نخورى سر به که روزگار
اهل زمانند منافق شعار *** دست از این مشت منافق بدار
سنگ ره وادى اندوه باش *** پاى به دامن کش چون کوه باش
سلسله عزلت و ذکر دوام *** رابطه قرب بود والسلام
این همه مطلب، این همه حکمت، اینهمه عرفان، این همه فقه، اینهمه دلیل و برهان و حجت، این همه نعمت مادى و معنوى، این همه عنایت و رحمت، و لطف و مرحمت، و رأفت و کرامت از جانب حق به انسان، این عقل و فطرت و وجدان، این اراده و اختیار، این بعثت صد و بیست و چهار هزار پیامبر، این امامت امامان اثنى عشر، این فقاهت فقیهان، این سفره گسترده زمین،این پهنه هفت طاق آسمان، این ماه و خورشید، این شب و روز، این دریا و صحرا، این حیوانات وحشى و رام، این خوان بى دریغ حضرت رحمان و خلاصه این میلیارد میلیارد نعمت ظاهرى و باطنى که انسان ار همچون حلقه انگشترى درآغوش گرفته، محض این است که اولا انسان به جایگاه و موقف و مکانت خود در این میدان آفرینش واقف شود، و ثانیاً این وقوف و معرفت را که در حد اعلى مى توان از طریق راهنمایان راه حق و غور در قرآن و گفتار ائمه هدایت بدست آورد صرف تحقق ایمان، و عمل صالح و اخلاق حسنه نماید، و از خود منبع سودى براى خویش و براى دیگران بوجود آورد، و خیر و سعادت دنیا و آخرت خود و دیگران و به توفیق حق تأمین نماید، که حرکت و سلوک در غیر این مسیر، حرکت بسوى تاریکى، و بیعت باشیطان است، و محصولى جز ذنب عظیم و گناه بزرگ و آلودگى به سیئات،و به تعبیر حضرت زین العابدین در ابتداى دعاى مورد شرح مذنب شدن ندارد.
و چه اندازه بى شرمى و وقاحت،و ننگ و بى حیائى است که انسان مدت مدیدى از حضرت حق عمر بگیرد،و با تمام وجود بر سر سفره عقل و فطرت و وجدان و انواع نعمت هاى مادى بنشیند،و هادیان عاشقى چون انبیا و ائمه کتابى چون قرآن مجید در کنارش باشد،ولى روى از همه اینها برتابد،و مر شیطان و هواى نفس گردد،و بجاى ایمان،تکذیب حقایق،و بجاى عمل صالح،عمل شر و بجاى اخلاق حسنه،اخلاق رذیله،و در عوض سعادت شقاوت،و در برابر آخرت دنیا،و بجاى خدا،شیطان،و بجاى انبیا و ائمه دوستان گمراه و گمراه کننده و بجاى بهشت دوزخ،و بجاى رضاى حق سخط رحمان،و بجاى نور،ظلمت را انتخاب کند،و از این بدتر به این انتخاب غلط و شیطانى خود خوشحال باشد،و تصور کند که راهى را که برگزیده راهى نیکو و صراطى زیباست.
قرآن درباره این فریب خوردگان بدبخت،و این بیچارگان تهیدست که تصور کرده اند ثروت و خوشى عبارت از مال دنیا،و غلتیدن در بستر شهوات است مى فرماید:
«قُلْ هَلْ نُنَبَّئُکمْ بِالْاَخْسِرینَ اَعْمالا الّذینَ ضَلَّ سَعْیهُمْ فِى الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ هُمْ یحْسَبُونَ اَنَّهُمْ یحْسِنُونَ صُنْعاً. اُولئِک الَّذینَ کفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فَلا نُقیمُ لَهُمْ یوْمَ الْقِیامَهِ وَزْناً. ذلِک جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما کفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آیاتى وَرُسُلى هُزُواً».(۲۷)
براى تحریک حسّ کنجکاوى شنوندگان در چنین مسئله مهمى آن را در شکل یک سؤال مطرح مى کندو به پیامبر دستور مى دهد:
بگو آیا به شما خبر دهم زیانکارترین مردم کیست؟!
بلافاصله خود پاسخ مى گوید تا شنونده مدت زیادى در سرگردانى نماند;
زیانکارترین مردم کسانى هستند که کوششهایشان در زندگى دنیا گم و نابوده شده،با این حال گمان مى کنند کار نیک انجام مى دهند.
مسلماً مفهوم خسران تنها این نیست که انسان منافعى را از دست بدهد،بلکه خسران واقعى آنست که اصل سرمایه را نیز از کف دهد،چه سرمایه اى بالاتر از عقل و هوش و نیروهاى خداداد و عمر و جوانى و سلامت است،همین ها که محصولش اعمال انسان است و عمل ما تبلورى است که از نیروهاو قدرت هاى ما.
هنگامى که این نیروها تبدیل به اعمال ویرانگر یا بیهوده اى شود،گوئى همه آنها گم و نابو شده اند،درست به این مى ماند که انسان سرمایه عظیمى همراه خود به بازار ببرد،اما در وسط راه آن را گم کند و دست خالى برگردد.
البته در صورتى که انسان بداند سرمایه خویش را از دست داده گرچه خسران کرده،اما خسران خطرناکى نیست،چرا که این زیان درس هائى براى آینده به او مى آموزد که گاهى این درس ها معادل آن سرمایه یا بیشتر از آن است،و به این ترتیب در واقع چیزى رااز دست نداده است.
امازیان واقعى و خسران مضاعف آنجاست،که انسان سرمایه هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد،و گمان کند کار خوبى کرده است،نه از این کوشش ها نتیجه اى برده،نه از زیانش درسى آموخته،و نه از تکرار این کار در امان است.
جالب این که در اینجا تعبیر اخسرین اعمالا شده در حالى که باید اخسرین عملا باشد،این تعبیر ممکن است اشاره به این باشد که آنها فقط در یک بازار عمل گرفتار خسران و زیاننشده اند بلکه جهل مرکب این بیچارگان سبب خسران در همه برنامه هاى زندگى و تمام اعمال و کارهایشان شده است.
و به تعبیر دیگر گاه انسان در یک رشته تجارت زیان مى کند،و در یک رشته دیگر سود،و در پایان سال آنها را روى هم محاسبه کرده مى بیند چندان زیانى نکرده است،ولى بدبختى آن است که انسان در تمام رشته هائى که سرمایه گذارى کرده زیان کند.
ضمناًتعبیر به”گم شدن” گویا اشاره به این حقیقت است که اعمال انسان بهر صورت در عالم نابود نمى شود،همانگونه کهماده و انرژیهاى جهان هر چند دائماًتغییر شکل مى دهند،اما به هر حال از بین نمى رود ولى گاه گم مى شوند،چون آثار آنها به چشم نمى خورد،و هیچگونه از آن استفاده نمى گردد،همانند سرمایه هاى گم شده اى که از دسترس ما خارج وبلااستفاده است.
آیات بعد به معرفى صفات و معتقدات این گروه زیانکار مى پردازد و چند صفت که ریشه تمام بدبختى هاى آنهااست بیان مى دارد.
نخست مى فرماید:آنها کسانى هستند که به آیات پروردگارشان کافر شدند.آیاتى که چشم و گوش را بینا و شنوا مى کند،آیاتى که پرده هاى غرور را در هم مى درد،و چهره واقعیت را در برابر انسان مجسم مى سازد،و بالاخره آیاتى که نور است و روشنائى و آدمى را از ظلمت اوهام و پندارها بیرون آورده به سرزمین حقایق رهنمون مى گردد.
دیگر این که آنها بعد از فراموش کردن خدا به”معاد” و لقاء اللّه کافر گشتند.آرى تا ایمان به معاد در کنار ایمان به مبداً و معاد در کنار ایمان به مبداً قرار نگیرد و انسان احساس نکند که قدرتى مراقب اعمال او است و همه را براى یک دادگاه بزرگ و دقیق و سختگیر حفظ و نگهدارى مى کند،روى اعمال خود حساب صحیحى نخواهد کرد و اصلاح نخواهد شد.
سپس اضافه مى کند: به خاطر همین کفر به مبدأ و معاد اعمالشان حبط و نابوده شوده است، درست همانند خاکسترى در برابر یک طوفان عظیم.
و چون آنها عملى که قابل سنجش و ارزش باشد ندارند، لذا روز قیامت وزن و میزانى براى آنها برپا نخواهیم کرد.
چرا که توزین و سنجش مربوط به جائى است که چیزى در بساط باشد، آنها که چیزى در بساط ندارند چگونه توزین و سنجشى داشته باشند.
سپس ضمن بیان کیفر آنها سومین عامل انحراف وبدبختى و زیانشان را بیان کرده مى گوید: کیفر آنها جهنم است بخاطر آنکه کافر شدند، و آیات من و پیامبرانم را به باد استهزاء و سخریه گرفتند.
و به این ترتیب آنها سه اصل اساسى” مبدأ، معاد، و رسالت انبیاء” را انکار کرده و یا بالاتر از انکار آن را به باد مسخره گرفتند.(۲۸)
یارب از رحمت رها از قید زحمت کن مرا *** فارغ از بیم و امید و رنج و راحت کن مرا
آنچه مى پویم مجاز است آنچه مى جویم مجاز *** روى دل زین گمرهى سوى حقیقت کن مرا
در دل تاریکم افکن از تجلّى پرتوى *** همچو آئینه سراپا غرق حیرت کن مرا
زین نحوست بار عمر عاریت در زحمتم *** مگر راحت بخشش و از اهل سعادت کن مرا
گرچه باشد نامه من چون دل کافر سیاه *** همچو مؤمن روسفید اندر قیامت کن مرا
گر بسوزانى بجان و دل سزاوارم و لیک *** من گنه گر مى کنم بارى تو رحمت کن مرا
تا مگر زین مرتبت بر آسمان ساید سرم *** آستان بوس در شاه ولایت کن مرا
رستگارى خواهى ار گلچین بگو از روى صدق *** گمرهم یا رب بسوى خود هدایت کن مرا
با خواست حضرت حق، و با توفیق وجود مقدس او مسئله بسیار مهم علل گناه و معصیت، گناهان کبیره و صغیره، راه توبه از هر یک از گناهان، آمرزش و عفو خدا، محبوبیت تائب در شرح دعاى سى و یکم صحیفه که در باب توبه است خواهد آمد، به این خاطر از تفسیر مفصّل این دعا که دعاى شانزدهم صحیفه است چشم مى پوشم، و تنها جملاتى که نیاز به تفسیر بیشتر دارد به همانها قناعت مى کنم، و بقیه را ترجمه کرده مفصّلش را به همان دعاى سى و یکم وامى گذارم.
فکر مى کنم در سطور گذشته با توجه به یادآورى قسمتى بسیار اندک از احسان حضرت حق، و اشاره به رحمت او، و این که جداً باید از عاقبت گناه ترسید. سه جمله اول دعا تا اندازه اى روشن شده باشد آنچا که امام علیه السلام عرضه مى دارد:
خداوندا، اى آن که گناهان و از راه ماندگان، و معصیت کاران بوسیله رحمتش فریادرس مى طلبند.
آرى وقتى انسان به توفیق او بیدار شود، و به این معنا برسد، که این همه نعمت حق، محض عبادت و زندگى با صلاح و سداد، و ادب و تربیت و رشد و کمال است، واین همه گناهى که از او صادر شده، خیانت به هدف پاک حضرت محبوب بوده، و او وجود مبارکى است، که توبه گناهکار و آشتى معصیت کار را با تجلى دادن رحمت و مغفرت و عفوش مى پذیرد، با یارى جستن از رحمت بى نهایت در بى نهایتش او را به فریادرسى خود مى خواند، و حضرت او هم خواسته گنهکار تائب را اجابت مى کند، به نحوى که در پرورنده معصیت کار اثرى از معصیت نماند، و از آتش روز قیامت هم مصونیت یابد.
خدایا اى آن که بیچارگان به یاد احسان و خوشرفتاریش به او پناه مى برند. کدام احسان بالاتر از اینکه مشتى خاک مرده را تبدیل به موجودى زنده، همراه با عقل و شعور و فطرت و وجدان کرد، و براى رسیدنش به مقام قرب و وصال و لقاء و رضا، انبیاء و امامان و کتب آسمانى را بدرقه راهش نمود.
انسان وقتى متذکر احسانهاى مادى و معنوى حضرت او مى شود، دریغش مى آید که به شکر این همه احسان برنخیزد، و کدام شکرى بالاتر از اینکه تمام گناهان را ترک کند، و به حقایق و واقعیات روى آورد، و گذشته الوده خود را با توبه حقیقى جبران کند.
و اى خداوندى که خطاکاران از ترس او به شدت گریه سر مى دهند. راستى چرا گناهکار از آنهمه گناه خود، که تیشه به ریشه اش بوده، و سبب انهدام شخصیتش با معاصى فراهم آمده، و از این طریق به خود و دیگران ضربه کارى زده، و حضرت حق را به غضب آورده، و آتشى سنگین و عذاب یا الیم بخاطر آن همه جنایت براى خود فراهم آورده، نترسد و غرق در وحشت نباشد؟
«یا أُنْسَ کلِّ مُسْتَوْحِش غَرِیب وَ یا فَرَجَ کلِّ مَکرُوب کئِیب وَ یا غَوْثَ کلِّ مَخْذُول فَرِید وَ یا عَضُدَ کلِّ مُحْتَاج طَرِید»:
“اى آرام دل هر وحشت زده سرگردان، و اى گشایش هر غمدیده دل شکسته، و اى پناه هر ناکام بى یار و یاور، و اى پشتیبان و کمک هر محتاج رانده شده”.
تنها پناه بى پناهان اوست:
لمس و فهم و یافتن این معنا که در تمام هستى و آفرینش جز ذات مقدس او، پناه و تکیه گاهى وجود ندارد، و غیر او یار و یاورى نیست، و تنها اوست که در تمام گرفتاریها، و در دل غربت و تنهائى، و به هنگام درماندگى و بیچارگى، و به وقتى که همه انسان را از خود رانده اند به فریاد انسان مى رسد، و درد دردمندان را دوا مى کند، و بى پناه را پناه مى دهد، احتیاج به وقت در آیات قرآن، و تاریخ امم و ملل دارد.
«وَإِن یمْسسک اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ کاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن یمْسسک بِخَیر فَهُوَ عَلَى کلِّ شَیء قَدِیرٌ وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَکیمُ الْخَبِیرُ»(۲۹)
اگر خداوند زیانى به تو برساند، قدرتى در تمام خانه خلقت جز خود او نمى تواند آن را برطرف سازد، و اگر خیرى رساند، او بر همه چیز تواناست. اوست که بر تمام بندگان خود قهر و تسلط دارد، قهر و تسلطّى که هرگز به شکست منتهى نمى گردد و اوست حکیم و دانا.
«وَ اِنَ یمْسسک اللّهُ بِضُر فَلا کاشِفَ لَهُ اِلّا هُوَ وَ اِنْ یرِدْک بِخَیر فَلا رادَّ لِفَضلِهِ یصیب بِهِ مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ».(۳۰)
اکثر ما مدرمى که در این زمان زندگى مى کنیم و دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامى ایران را دیده ایم تحقق آیات بالا را در حق طاغوت زمان خود، و در حق وجود مبارک حضرت امام خمینى علیه السلام با دو چشم خویش دیدیم.
امام خمینى در سال ۱۳۴۱ یکه و تنها با اعتراضات کوبنده خود، به طاغوت و طاوتیان، که متکى به قدرت اسلحه و نیروئى سنگین متشکل از هوائى، دریائى، زمین بود و تازه این همه قدرت داخلى وابستگى شدید به قدرت آمریکاى ملعون و نجس، و شوروى و فرانسه و انگلیس و چین و اسرائیل و آفریقاى جنوبى و خلاصه تمام نیروهاى طاغوتى شرق و غرب داشت، براى حفظ اسلام و نجات مسلمین حمله سختى کرد، با شروع مخالفت آن مرجع بزرگ و رهبر عظیم القدر مردم مؤمن بتدریج به او پیوستند، ولى جمع یاران در کنار شمع تابان وجود او از نظر قدرت ظاهرى به هیچ عنوان قابل مقایسه با قدرت داخلى محمد رضا پهلوى، فرعون ایران و قدرت خارجى او نبود.
تمام قدرت داخلى طاغوت و قواى خارجى او علیه امام خمینى بسیج شدند، آن حضرت را دستگیر و قریب یکسال به زندان انداختند، و آنگاه او را چهارده سال به تبعیدگاه فرستادند، به یاران باوفاى او فوق العاده سخت گرفتند، در حدى که اگر کسى نام او را به زبان جارى مى کرد به زندان و شکنجه محکوم مى شد، رساله او ممنوع گشت، در هیچ کتابى از ترس طاغوت نام او را نمى نوشتند، رابطه با و بسیار سخت بود، ولى خداوند مهربان نسبت به آن حضرت اراده خیر داشت، ملت متعهد و بزرگوار ایران را نسبت به او در حدّ کمال عاشق و علاقمند کرد، جانفشانى ملّت براى لبیک به دعوت او سراسر ایران را یکپارچه شور و شوق براى راندن طاغوت کرد، امام در حالى که تمام ایران در دوازدهم بهمن به استقبالش شتافتند واردخاک میهنشد، و طاغوت با ذلّت و خفت و دربه درى و بیچارگى از ایران بیرون شد، هیچ مملکتى حاضر به پذیرفتن او نشد، یکى از یهودیان معروف آمریکا در نطق مفصّلى او را به هلندى سرگردان که قصه اى از مردى آواره است که در هیچ کجاى جهان او را نمى پذیرفتند تشبیه کرد، عاقبت بر اثر سرگردانى و درماندگى مریض شد، و در بیمارستانى در مصر در حال غربت و تنهایى و خفت و خوارى به جهنم رفت، و امام با عزت و بزرگوارى نظام جمهورى اسلامى را تشکیل داد و از این طریق صداى اسلام را آنچنان در عالم پخش کرد، که بدون شک در آینده نزدیک جهان در تصّرف اسلام خواهد آمد.
امام پس از استقرار اهدافش در چهاردهم خرداد ۶۸ به ملکوت اعلى پیوست دوازده میلیون جنازه پاکش را تشییع کردند و امروز حرم مطهر او مهبط ملائکه و زیارتگاه عاشقان عارف است.
این است مصداق دو آیه سوره انعام و یونس که اگر خدا زیانى به کسى برساند، قدرتى نیروى برگرداندن آن را ندارد، و اگر خیرى برساند قدرتى نمى تواند مانع از رسیدن آن خیر شود.
آرى اجرام آسمانى، عناصر زمینى، افراد، مال، ثروت، قدرت، مقام و هر چیز دیگر، در حیات انسان و سایر موجودات مقهور قهر حضرت حقند و در برابر اراده خداوند پوک و پوچند.
تنها کارگردان اوست، تنها پناه اوست، تنها یار و یاور اوست، تنها پشتیبان و ناصر و کمک اوست، تنها خبررسان و دافع ضرر و شر اوست، چرخى در این خانه با عظمت هستى و در این کارگاه اعجاب آور خلقت جز به اراده او نمى چرخد.
باید از اینکه اسباب را مستقل در تأثیر بدانیم چشم بپوشیم و فقط به مسبب الاسباب دل ببندیم، که غافل از مسبب حقیقى و متوجه به اسباب مشرک و عابد و بنده ابزار است.
امیر المؤمنین علیه السلام در روایتى مى فرماید:
لا یجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْإیمانِ حَتّى یعْلَمَ اَنَّ ما اَصابَهُ لَمْ یکنْ لِیخْطِئَهُ، وَ اَنَّ ما اَخْطَاَهُ لَمْ یکونَ لِیصیبَهُ، وَ اَنَّ الضّارَّ النّافِعَ هُوَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ.(۳۱)
عبد مزه ایمان را نچشد تا بداند و یقین کند که آنچه بایدش برسد مى رسد، و آنچه نبایدش برسد نمى رسد، و اینکه تنها زیان بخش و سودبخش فقط و فقط حضرت حق است.
آرى حضرت او آرام دل هر وحشت زده سرگردان است، و غیر او چیزى علت آرامش وحشت زده غریب نیست.
واو گشایش هر غم دیده دل شکسته است.
غمدیدگان دل شکسته با عنایت او نجات مى یابند
سدید الدین محمد عوفى در کتاب “جوامع الحکایات” نقل مى کند: تاجرى معروف و آبرودار و مورد توجه مردم زیارت کعبه الهى کرد، جهت مخارج سفر مقدارى زر مهیا نمود، و گوهرى نفیس که قیمت آن سه هزار دینار بود با آن زر درهیمانى نها و بر کمر بست.
در منزلى از منازل راه به قصد قضاى حاجت از کاروان فاصله گرفت، همیان از میان بگشاد و به کنارى گذاشت ومشغول قضاى حاجت شد، چون از کار خود فراغت یافت، برداشتن همیان را فراموش کرد و به راه خود ادامه داد پس از مدتى از همیان یاد آورد به محل قضاى حاجت بازگشت ولى همیان را نیافت چون اموال دیگر در اختیار داشت، و مى توانست ادامه سفر دهد، از گم شدن همیان غصه اى به خود راه نداد.
پس از اداى حج، و بجا آوردن مناسک به وطن اصلى مراجعت نمود، در حالیکه در وطن انواع محنت ها به او حمله ور شد، و کار بجائى رسید، که جهت حلّ مشکل هر تیرى به ترکش مى گذاشت و مى انداخت به خطا مى رفت و هر تجارت که از راه تجربه پیش مى گرفت دچار خسران مى شد.
در مدتى اندک تمام مال و منال او از دست برفت، از خوف مردم، و ترس طلب کار، و شرمسارى از دوستان و خلاصه شدت رنج و غم وطن اصلى را وداع کرد و ترک شهر ودیار نمود.
او با زن و فرزند در حرکت بود، نه منزلى پدید و نه مقصدى معین نه راحله اى مهیان و نه زادى پیدا، همانطور در حرکت بود تا به دهى رسید، در سرایى خراب فرود آمد، فصل زمستان رنج و مشقت آنان را بیش از پیش کرد، در چنین وضعیتى همسر او دچار وضع حمل شد، به مرد گفت: آخر ترتیب کار من بساز و چراغى برافروز و به جهت من غذائى مناسب حال تهیه کن.
مرد را بیش از اندکى پول نقره نبود، مى گوید: در آن شب تاریک برخاستم و به دکان بقالى رفتم و او را التماس کردم تا دکان خود را باز کرد، شرح حال بدو باز گفتم قدرى روغن و شکر به من داد، ظرف روغن و کیسه شکر بسوى منزل مى بردم، پایم به سنگى سخت آمد، با سر بیفتادم کاسه روغن شکت و آن روغن با گل و لاى مخلوط شد، هر ذره شکر بجائى ریخت، در حالیکه فریاد از نهادم برآمد از جاى برخاستم و به آواز بلند گریه سر دادم، و بر خود و این همه رنجى که به من رسیده نوحه کردم ناگهان مردى سر از پنجره خانه بیرون کرد و آواز داد: اى مرد تورا چه مى شود که در این نیمه شب به فریاد آمده اى و مزاحم خواب مردمان شده اى گفتم عیالم دچار وضع حمل است، دو درهمى پول نقره داشتم روغن و شکر خریدم آن هم از دستم برفت.
گفت: اى مرد براى دودرهم نقره عزا لازم نیست، و گریه و زارى معنا ندارد، گفتم درد من همین نیست مرا وقتى ثروتى ونعمتى وافر بود، در حدى که سه هزار دینار همراه گوهیرى گران از دست دادم و ذره اى غصه نخوردم، اما امروز این دو درهم براى من مالى بود، و گوشه اى از درد مرا دوا مى کرد، تضرع و زاریم و فریاد ونالم ام بیجا نیست، در این موقعیت جاى سرزنش نمى باشد.
صاحب مرا نزد خود دعوت کرد و گفت: وصف همیان خود را بازگوى، گفتم اى خواجه از سر این داستان بگذر و بیچاگران را به سخن بى معنا میازار، خواجه گفت: این سؤال به شوخى نمى کنم، و قصد آزار تو را ندارم، براى من بگو در چهوقت و در کجا این همیان از دست داده اى.
تمام قصه زندگى خود را براى او بازگفتم، به من گفت اکنون عیال تو کجاست، آن سراى خراب به او نشانى دادم عده اى از خدمتکاران خود را فرستاد و عیال مرا به خانه خود آورد و دستور داد به احسن صورت از زن و بچه ام پذیرایى کنند، سپس گفت: تو مقصدى معین ندارى اگر اینجا بمانى تو را سرمایه دهم که به آن داد و ستدد نمائى، پیشنهادش پذیرفتم مرا سیصد دینار مایه به کف نهاد و من آن را در خرید و فروش بکار بردم و در مدتى اندک منافع آن به پانصد دینار رسید.
تمام آن به خدمت خدمت خواجه بردم مرا گفت: اکنون تو را ثروتى به حاصل آمد و سرمایه بدست افتاد واز محنت فقر و فاقه خلاصى یافتى، و آماده اى تا مسئله اى برایت بگویم، گفتم: بگو گفت: اگر آن همیان خود را ببینى بشناسى گفتم آرى، همیانم را آورد با تعجب دیدم مهر آن از سرش برنداشته و همچنان دست نخورده باقى مانده، به من گفت من در همان شب تاریک خواستم همیان را به تو بازگردانم، اما چون ترا در فقر و فاقه عظیم دیدم، و در شدت نگرانى ترسیدم که تو را طاقت آن لذت و خوشحالى نباشد، و خداى ناکرده رنجى به تو رسد، سیصد دینار به دادم تا چشمت پر شود و دستت فراخ گردد و روحیه ات آماده شود آنگاه همیان را به تو برگداندم
من آن همیان را بشگادم و آن مال پیش او نهادم و گفتم: چندان که خواهى بردار، گفت: اى خواجه سالهاست که من حفظ این مبتلا بودم و این ساعت وجود مقدس حق مرا خلاصى داد و حق به حق دار رسید، من بر آن مرد بزرگوار دعا کردم و مال خود در تصرف آوردم و پس از اندکى به توفیق حق و گشوده شدن در رحمت دولت و اقبالم به استقبال آمد و از رنج و محنت به راحت افکند آرى:(۳۲)
یا اُنْسَ کلَّ مُسْتَوْحِش غَریب، وَیافَرَجَ کلَّ مَکرُوب کئیب.
اى آرام دل هر وحشت زده سرگردان، و اى گشایش هر غمدیده دل شکسته.
یونس را از قعر دریا و از شکم ماهى نجات مى دهد
یونس در منطقه نینوا، در کنار بت و بت پرستى، و در ظلمات شرکت و جهل، چراغ توحید را شعله ور مى سازد، و خطاب به ملّت آن سرزمین مى گوید:
اندیشه و تفکر و عقل شما برتر و والاتر از آن است که بت را بپرستید، و پیشانى هاى شما باقیمت تر از آنست که دربرابر این موجودات بى جان به سجده گذارید.
به خود آئید، و به واقعیات بنگرید، و در موجودات فکر کنید و به این حقیقت پى ببرید که جهان را خالقى باشد خدا نام، وجود مقدسش فرد و بى نیاز و حکیم و خبیر است، شایسته شما نیست که غیر او را بپرستید، و روى به درگاه وى نیاورید.
خداوند مهربان مرا براى دستگیرى شما فرستاده، که در حقّ شما لطف و رحمت آورده باشد. من شما را به سوى او راهنمائى مى کنم، و راه او را به شما مى نمایانم، اى ملت بت پرست، نادانى بر دلهاى شمانفوذ کرده، و فعلا نمى توانید حقایق را درک کنید، پرده غفلت روى دیده باطن شما افتاده، به این سبب از دقت درواقعیات دور افتاده اید.
قوم از کلمات یونس که تا آن وقت نشنیده بودند وحشتکردند، صحبت از معبوید شنیدند که تا آن زمان او را نشناخته بودند برآنان سخت آمد که یک نفر از خودشان بدینصورت علیه عقاید و رسوم بى پایه آنان قیام نماید، و بگوید من از جانب جهان آفرین براى نجات شما مبعوث به رسالتم.
مردم متعصب نینوا به یونس گفتند، این سخنان بى ارزش چیست؟ این خدائى که ما را به سوى او مى خوانى کیست؟ چه خبر تازه اى شده، و چه حادثه اى اتفاق افتاده که ما دست از مذهب خود برداریم و به مکتبى نو و تازه رو کنیم، تو را چه شده که مارا به دین جدید دعوت مى کنى و در راه آن این چنین خود را به زحمت مى ندازى؟!
یونس گفت: پرده هاى تقلید را از چشم دل بردارید، حجابهاى خرافات را از چهره عقل کنار زنید، اندکى فکر کنید، و کمى در مطالب من دقت نمائید.
آیا این بت هائى که صبح و شب مورد توجه قرار مى دهید، و در برآمدن حاجات خود و یا دفع شر از خودتان به آنها اعتماد مى کنید، کارى از دستشان برمى آید، یا براى شما نفعى ایجاد مى کنند، یا قدرت دفع ضررى را دارند، آیا این موجودات بى جان چیزى را خلق مى کنند، و یا مرده اى را زنده مى نمایند، یا مریضى را شفا مى دهند، و یا گم شده اى را هدایت مى کنند؟!!
آیا اگر من بخواهم به بتها ضررى برسانم مى توانید این ضرر را برطرف سازند، ویا اگر اراده کنم آنها را بشکنم و ریز ریز نمایم مى توانند از خود دفاع نمایند، و موجودیت خویش را حفظ کنند؟!!
در هر صورت پس از مدتها تبلیغ، براى آخرین بار ملّت نینوا رامورد خطاب قرار داد: چرا از مکتبى که شما را به سوى آن دعوت مى کنم روى بر مى گردانید؟
این دین به شما فرمان مى دهد: امور خود را اصلاح کنید، و وضع خود را بررسى کرده به داد جامعه برسید، امر به معروف و نهى از منکر کنید، از ظلم و ستم نفرت داشته باشید، این مکتب صلح و عدالت را مورد توجه قرار مى دهد، به شما امنیت اعتماد مى دهد، شما را وامیدارد که به مستمندان و نیازمندان کمک کنید، به بینوایان لطف داشتهباشید، گرسنگان را سیر کنید، اسیران را آزاد نمائید، این دین شما را به کارهاى شایسته واصلاح امور، و استحکام برنامه ها دستور مى دهد.
او تبلیغ مسائل الهى پافشارى کرد، ولى ملت نادان نینوا دعوت او را پاسخ نگفتند، و غیر از مطالب پوچ و یاوه تحویل آن رسول دلسوز الهى ندادند، به او گفتند، تو مانند یکى از همین افراد ملّتى، ما نمى توانیم براى قبول دعوت تو خود راآماده کنیم، و در راه تو قدم بگذاریم، و گفته هایت را تصدیق کنیم، دست از تبلیغ خود بردار، کمتر سخن بگو، آنچه تو مى خواهى براى ما پاسخ آن مشکلاتى دارد، و در راه این کار موانعى موجود است.
یونس فرمود: من با زبان خوش و با اخلاقى نرم، و حالتى ملاطفت آمیز با شما روبرو شدم، به بهترین روش با شمابه بحث و گفتگو نشستم، اگر گفتار من در اعماق جان شما اثر گذاشته، به هدفى که من به آن امیدوار بوده ام و به ایمانى که طالبش بودم رسیده ام، اما اگر مطالب من در قلب شما اثر نگذاشته، به شما اعلام خطر مى کنم که عذابى سخت شما را دنبال مى کند، و بلائى هولناک در کمین شماست،بزودى پیش درآمد عذاب را مى بینید، و آثار آن را در برابر تان ظاهر مى شود.
مردم گفتند: اى یونس گوش ما به دعوت تو بدهکار نیست، ما از این تهدیدها هراس و وحشت نداریم، آن عذابى که ما را از آن مى ترسانى، اگر راست مى گوئى براى ما بیاور.
کاسه صبر آن رسول حق لبریز شد، زندگى براى او اندوهبار گشت، امیدش از اصلاح مردم ناامید شد، به حالت خشم و غضب دست از مردم شست و شهر را به امان خود گذاشت
مردم لجوج و سرسخت نینواایمان نیاوردند، از دقت در مطالب یونس سرباز زدند، به بیانات روشن او گوش نکردند، یونس فکر کرد که وقت تبلیغات تمام است و حجت بر بندگان عاصى تمام شده.
شاید اگر تبلیغات خود ادامه مى داد، در میان مردم افرادى به او ایمان مى آوردند، ولى آن حضرت اعتنائى به این برنامه نکرد. از شهر دور شد تافرمان خدا ونتیجه زحمات خودرا از جانب حق ببیند.
هنوز از شهر دور نشده بود، که مردم پیش درآمد عذاب را دیدند، هواى اطرافشان تغییر رد، رنگ از چهره آنان پرید، صورتشان دگرگون شد، اضطراب آسمان قلبشان را گرفت، ترس و وحشت به اعماق وجودشان حمله ور شد، آن وقت بود که فهمیدند دعوت یونس حق بوده و اعلام خطرش جدى، و بدون تردید عذاب الهى بر آنان فرو خواهد بارید، و آنچه بر سر قوم نوح و عاد و ثمود مى دانستند هم اکنون بجان خودشان خواهد ریخت.
به این فکر افتادند که اکنون که جاى یونس خالى است، ولى جاى خداى یونس که خالى نیست، اگر یونس رفت خداى او که نرفته، باید به حضرتمحبوب ایمان آورد، از گناهان گذشته از حضرت دوست عذرخواهى نمود.
به همین منظور بالاى کوهستانها و میان درّه ها و بیابانها را اشغال کردند، و با ناله و آه و گریه و فریاد به درگاه حضرت حق شتافتند بین مادران و اطفال، حیوانات و بچه هایشان جدائى ایجاد کردند و همگى با سوز دل به فریاد آمدند.
الهى اى نواى ناى عاشق *** الهى اى حبیب قلب صادق
تو نور قلب جمله گمراهانى *** زلطف افتادگان را مى رهانى
تو مى باشیى جهان را کارفرماى *** توگیرى دست هر افتاده از پاى
تویار جمله بى یاران عالم *** صفا بخش دل تاریک آدم
تو نور بزم شام مستمندى *** شفاى قلب زار دردمندى
تو باشى ره گشاى هر که گمراه *** دلیل آنکه دور افتاده از راه
تو باشى یارمن در صحنه جنگ *** مرا چون نفس دون بنماید آهنگ
چه بنمایم زنفس خود حکایت *** گز او باشدمرا صدها شکایت
عنایاتتو باشد ره گشایم *** بدین درمحض لطفت جبهه سایم
اگر دل از گناهان دور گردد *** به یمن عشق تو پرنور گردد
اگر لطف تو گردد حاصل من *** شود از هر جهتحل مشکل من
اگر آید برون پایم از این گل *** شود در بزم عشقت منزل دل
اگر مسکین شود ازنفس معزول *** دلش گردد به فکر دوست مشغول
صیحه مادران، ناله اطفال، فریاد پرسوز جانداران، صداى تضرع و زارى پیران، آه سوزان جوانان از هر طرف به گوش مى رسید.
اکنون موقع آن شده بود، که حضرت ربّ العزه، خداوند کریم و رحیم، بال و پر رحمت خویش را بر آنان گشوده، و ابرهاى عذاب خود را از آنان برطرف سازد، و توبه آنان را قبول نماید و به ناله آنان توجه فرماید، زیرا در توبه و بازگشت خود بى ریا بودند، و نسیم صدق و راستى از ایمانشان مىوزید.
حضرت حق عقاب و عذاب را از آن برداشت، مردم با امنیت کامل و خوشحالى تمام به شهر بازگشتند و امیدوار بودند که یونس به آنان برگردد و رهبرى آنان را به سوى حق و حقیقت به عهده بگیرد.
اما یونس به سرعت از منطقه دور شد، تا به دریا رسید، در آنجا دید گروهى مى خواهند از دریا عبور کنند، از آنان درخواست کرد که او را به عنوان همسفر بپذیرند و با مرکب خود وى را به سفر ببرند. پیشنهادش را با آغوش باز پذیرفتند، مقام او را گرامى داشتند و به وى احترام گذاشتند، زیرا در چهره او نور بزرگوارى و عظمت خواندند، و از پیشانى وى فروغ پرهیزکارى و درستى و صداقت مشاهده کردند.
کشتى خیلى از ساحل دور نشده بود، و از خشکى چندان فاصله اى نگرفته بود، که دریا به طوفانى سخت دچار شد. سرنشینان کشتى عاقبت سختى را در پیش روى خود دیدند، چشم ها خیره شد، قلب ها در حال توقف بود، دست و پاى اهل سفینه از شدت ترس مى لرزید، راهى براى نجات خود جز سبک کردنن بار کشتى ندیدند، باهم به مشورت نشستند، تصمیم بر قرعه گرفتند، قرعه انداختند به نام آن پیامبر بزرگوار افتاد، به خاطر احترامى که براى او قائل بودند، به این کار راضى نشدند، بار دیگر قرعه انداختند باز هم به نام یونس افتاد، این بار هم از این برنامه سر برتافتند، بار سوم قرعه ریختند باز هم نام یونس افتاد!!
یونس فهمید در این سه بار قرعه که بنام او اصابت کرده رمزى در کار است، و خداى حکیم را در این حادثه تقدیرى فوق تدبیر است، او به این حقیقت توجه کرد که بایددور شدن از مردم به دستور حق باشد نه محض غضب بر مردم، به همین جهت در برابر دیدگان اهل کشتى خود را به دریا انداخت و جان شیرین تسلیم اماج طوفان کرد، خداوند به نهنگ دریائى دستور داد یونس را ببلعد و وى را در شکم خود حبس کند!!
از بلعیده ششدنش بوسیله ماهى جز زندانى شدنش منظور دیگرى در کار نبود، لذا به نهنگ دستور دادند او را هضم نکند و استخوانش را در هم مشکن که او پیامبرماست، نقشه اى کشیده به هدف نرسیده، کارى را نباید عجله مى کرد، اما خود را به عجله سپرد.
یونس درشکم ماهى قرار گرفت، ماهى امواج دریا را شکافت و به اعماق اب فرو رفت، و در تاریکى پشت تاریکى قرار گرفت، حوصله یونس به آخر رسید، غمش افزون شد، با حالتى دردمندانه و با تضرع و زارى به درگاه خدا شتافت، بهدرگاهى که پناه مصیبت دیدگان، ملجأ ستم کشیده هاست، درگاهى که داراى رحمتى بى نهایت در بى نهایت و جاى قبول توبه و بخشش خطا و گناه از مردم، و ترک اولى از انبیاء و اولیاست.
در دل آن تاریکیها فریادزد:
«لا اِلهَ اِلَا اَنْتَ سُبْحانَک اِنّى کنْتُ مِنَ الظّالِمینَ. فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیناهُ مِنَ الْغَمَّ».(۳۳)
اى ز عننایات تو روشن دلم *** ل
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
