مهسا فایل |
سایت دانلود فایل پاورپوینت کامل دعای سوم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint
در حال بارگذاری
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت کامل دعای سوم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل دعای سوم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت کامل دعای سوم صحیفه سجادیه/ شرحها و ترجمهها (بخش اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :
فهرست دعاهای صحیفه سجادیه
متن دعای سوم صحیفه سجادیه
شرح و ترجمه دعا:
بخش اول – بخش دوم – بخش سوم – بخش چهارم
معرفی فرشتگان مقرب؛
وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ علیهالسلام فِی الصَّلَاهِ عَلَی حَمَلَهِ الْعَرْشِ وَ کلِّ مَلَک مُقَرَّب:
اللَّهُمَّ وَ حَمَلَهُ عَرْشِک الَّذِینَ لا یفْتُرُونَ مِنْ تَسْبِیحِک، وَ لا یسْأَمُونَ مِنْ تَقْدِیسِک، وَ لا یسْتَحْسِرُونَ مِنْ عِبَادَتِک، وَ لَا یؤْثِرُونَ التَّقْصِیرَ عَلَی الْجِدِّ فِی أَمْرِک، وَ لَا یغْفُلُونَ عَنِ الْوَلَهِ إِلَیک؛
وَ إِسْرَافِیلُ صَاحِبُ الصُّورِ، الشَّاخِصُ الَّذِی ینْتَظِرُ مِنْک الْإِذْنَ، وَ حُلُولَ الْأَمْرِ، فَیُنَبِّهُ بِالنَّفْخَهِ صَرْعَی رَهَائِنِ الْقُبُورِ؛
وَ مِیکائِیلُ ذُو الْجَاهِ عِنْدَک، وَ الْمَکانِ الرَّفِیعِ مِنْ طَاعَتِک؛
وَ جِبْرِیلُ الْأَمِینُ عَلَی وَحْیک، الْمُطَاعُ فِی أَهْلِ سَمَاوَاتِک، الْمَکینُ لَدَیک، الْمُقَرَّبُ عِنْدَک؛
وَ الرُّوحُ الَّذِی هُوَ عَلَی مَلَائِکهِ الْحُجُبِ؛
وَ الرُّوحُ الَّذِی هُوَ مِنْ أَمْرِک؛ فَصَلِّ عَلَیهِمْ.
ترجمهها
ترجمه انصاریان
دعای آن حضرت در طلب رحمت بر حاملان عرش و تمام فرشتگان مقرب:
بارالها و حاملان عرشت که از تسبیح تو سست نمیشوند و از تقدیست ملول نمیگردند و از عبادتت وا نمیمانند و در اجرای فرمانت کوتاهی بر کوشش را انتخاب نمینمایند و از شیفتگی به سوی تو غافل نمیگردند، و اسرافیل صاحب صور که چشم به راه اجازه و فرمان توست، تا در صور بدمد و بدین برنامه افتادگان به زندان گور را از خواب مرگ بیدار کند و میکائیل که نزد تو بلندمرتبه و به خاطر طاعت تو دارای مکانی رفیع است و جبرئیل امین وحی تو که در بین اهل آسمانهای تو مورد اطاعت است و در پیشگاهت ارجمند و به درگاهت مقرّب،
و روح که بر فرشتگان حجب گمارده است، و آن روح که از امر توست، پس بر همه آنان درود فرست.
ترجمه آیتی
از دعاهای آن حضرت است در درود بر حاملان عرش و هر ملک مقرب دیگر.
بار خدایا، درود بفرست بر حاملان عرش خود، فرشتگانى که در تسبیح تو سستى نپذیرند و از تقدیس تو ملال نگیرند و از پرستش تو درنمانند و فرمانبردارى تو را آنگونه به جد درایستند که چشم بر هم زدنى کوتاهى نورزند و از عشق و شیفتگى تو ذره اى غفلت نکنند. بار خدایا، درود بفرست بر اسرافیل، آن فرشته صاحب صور که چشم گشوده منتظر فرمان توست، تا در صور خود بدمد و خفتگان گور را برانگیزاند. بار خدایا، درود بفرست بر میکائیل، آن فرشته اى که در نزد تواش مقامى ارجمند است و در فرمانبردارى تواش مکانتى رفیع. بار خدایا، درود بفرست بر جبرئیل، آن فرشته اى که امین وحى توست و ساکنان آسمانهایت را مطاع است و در آستان تواش مرتبتى عظیم است و خود مقرب درگاه توست. و درود بفرست بر روح، آن فرشته اى که فرمانرواى فرشتگان مامور بر حجابهاست، و بر روح که از عالم امر توست. بر آنها درود بفرست.
ترجمه ارفع
درود بر فرشتگان عرش الهى
خداوندا حراست کنندگان عرشت فرشتگانى هستند که از تسبیح تو ناتوان نمى شوند و از تقدیس و تنزیه تو خسته نشده و از عبادت و بندگى تو سست نمى گردند و حاضر نیستند تا قصور و کوتاهى در انجام تکالیف را بر تلاش و کوشش در اجراى دستوراتت برگزینند و یا لحظه ای از شوق و ذوق به سویت غافل شوند. از میان آن فرشتگان حضرت اسرافیل صاحب صور است که هماره انتظار اجازه تو را مى کشد و تا به محض صدور دستور بر صور بدمد و مردگان در قبرها را آگاه سازد و دیگرى میکائیل صاحب جاه و مقام نزد توست که در طاعت و بندگى ات منزلت بالایى دارد. و آن دیگر جبرئیل امین وحى توست که آسمانى ها همگى فرمانبردار اویند و اوست که نزد تو داراى شوکت و مقرب درگاهت مى باشد. و فرشته دیگر حضرت روح است که بر فرشتگان حجابها فرمانروایى مى کند و فرشته روح از عالم امر توست. پس بر همگى آنها درود.
ترجمه استادولی
از دعاهاى آن حضرت است در درود بر فرشتگان حامل عرش و سایر فرشتگان مقرب
خدایا، و حاملان عرشت که در ذکر تسبیح تو سست نشوند، و از ستایش تو به پاکى ملول نگردند، و از پرستشت درنمانند، و سستى و کوتاهى را بر کوشش در اجراى فرمانت مقدم ندارند، و از شیدایى به تو غافل نگردند. و اسرافیل صاحب صور (شیپور)، همان فرشته اى که چشم دوخته و منتظر اجازه و فرارسیدن فرمان تو مانده، تا با دمیدن در صور، مردگان نقش بر زمین شده را که در گرو گورها هستند از خواب مرگ بیدار سازد. و میکائیل که داراى مقام والا نزد توست و جایگاهى بلند در اطاعت تو دارد. و جبرئیل که امین وحیت، و فرمانروا در میان اهل آسمان هایت، و ارجمند در پیشگاهت، و مقرب در نزد توست. و روحى که بر فرشتگان پرده دار بارگاه تو گماشته شده است. و روحى که از عالم امر توست، بر همه آنان درود فرست.
ترجمه الهی قمشهای
دعای آن حضرت که در ستایش و تمجید فرشتگان حاملان عرش الهى و هر ملک مقرب خداست
پروردگارا و (پس از درود و ثناى رسول اکرمت) درود بر حاملان عرش (علم و عرش قدرت و رحمت) عظیم تو باد که آنها هیچگاه از تسبیح و تنزیه ذات پاکت و تقدیس و تمجید حضرتت لحظه اى باز نایستند و هرگز خسته نشوند و از عبادت و بندگیت ابدا ملال ندارند و در طاعت و فرمانت تقصیر را بر جهد و کوشش مقدم ندارند (یعنى هیچ تقصیر و عصیان در فرمانت و شوق طاعتت نخواهند کرد) و از حال وله و حیرت (نورانى به شهود عظمت و بزرگى و جلالت) غافل نشوند و (یکى از فرشتگان مقرب) اسرافیل که مامور نفخه ى صور تو است دائم چشم بصیرت به تو دوخته و منتظر فرمان تست که چون امر تو فرارسد کسانى که به قعر قبرهاى خود بیهوش محبوس درافتاده اند به نفخه ى صور هشیار سازد (و در آنها روح دمد و از خواب مرگ بیدار گرداند) و (یکى دیگر) میکائیل است که به واسطه ى طاعت و بندگى حضرتت نزد تو داراى جاه و مقام بلند است و (یکى دیگر) جبرئیل امین وحى تست که مطاع و پیشواى فرشتگان آسمانهاى تست که حضور حضرتت با منزلت و نزد تو مقرب است و (دیگر از آن فرشتگان مقرب) روح است که آن (فرشته ى بزرگ) به استعلاى وجود بر فرشتگان حجابها(ى نور و عزت) برترى دارد و روح همان (فرشته ى مکرمى) است که از امر تو (و کلمه ى کن وجودى و رحمت واسطه ى تو) وجود یافته (یعنى روح آن فرشته ى بزرگ مجرد و عالى رتبه نزد خداست و شاید روح کلیه الهیه انسان کامل مراد باشد که او اشرف و اعلى رتبه تر از فرشتگان مقرب خداست). پس اى پروردگار درود و رحمت فرست بر آن فرشتگان (عالى مرتبت مقرب).
ترجمه سجادی
و از دعاى امام علیه السلام بود، در درود بر نگهداران عرش الهى و هر فرشته مقرّب:
خداوندا و حاملان عرشت که از تسبیح تو سستى نمى کنند، و از تقدیس تو دلتنگ نمى شوند و از پرستشت درمانده نمى گردند، و در فرمان تو کوتاهى را بر کوشش اختیار نمى کنند و از شیفتگى به سوى تو غافل نمى شوند، و اسرافیل، صاحب صور، همان که چشم گشوده، منتظر اجازه و رسیدن فرمان توست، تا با دمیدنىْ مردگانِ گروِ گورها را بیدار کند، و میکائیل که نزد تو داراى مقام والا است، و از اطاعتت جایگاهى بلند دارد، و جبرئیل که امین وحى توست، فرمانروا در میان اهل آسمان هایت، ارجمند در پیشگاه تو و مقرّب نزد توست، و روح، همان که او بر فرشتگان حجاب ها گماشته شده، و روح، که از عالم امر تو مى باشد، پس بر آنها درود فرست.
ترجمه شعرانی
و از دعاهاىآن حضرت است در درود بر حاملان عرش و هر فرشته مقرب:
خدایا حاملان عرش تو که در تسبیح سستى نمى کنند و از تقدیس تو ملول نمى گردند و از بندگى فرو نمى مانند و راحتى را بر کوشش در امر تو ترجیح نمى دهند و در عشق ووله به سوى تو غفلت نمى ورزند و اسرافیل صاحب صور که چشم گشوده نگران دستور و فرمان تو است تا به یک دمیدن خفتگان خاک و گروگان مغاک را بیدار کند و میکائیل صاحب جاه و منزلت نزد تو و مکانت بلند در طاعت تو و جبرئیل که امین وحى تو است و مطاع اهل آسمان و صاحب شان و منزلت در پیشگاه و مقرب نزد تو و روح که موکلست بر فرشتگان حجب و روحى که از فرمان تو آفریده شده است، بر اینها درود فرست.
ترجمه فولادوند
در طلب رحمت بر حاملان عرش و فرشتگان مقرب دیگر:
درود بر حاملان عرشت و فرشتگانى که بى هیچگونه سستى در تسبیح تواند و از تقدیس تو ایشان را ملال نیاید و از پرستشت باز نمى ایستند و در فرمانبرى از تو بى قصور کوشا مى باشند و از نهایت اشتیاق به قربت غافل نمى مانند، یکى همان اسرافیل است دارنده ى صور (یا شیپور حاضر باش) که گوش بر فرمان است تا با در دمیدن در شیپور «بیدار شو!» خفتگان گور را از خواب مرگ بیدار کند دیگرى میکائیل است که در نزد تو وى را جایگاهى بلندست و در طاعت تو مقامى رفیع دارد و آنگاه فرشته امین وحى جبرئیل است که در میان اهل آسمانها مورد اطاعت و در پیشگاه تو مقرب است و آنگاه درود باد بر فرشته ى «روح» که از عالم امر توست و آن «روح» دیگر که پرده دار فرشتگان مادون ترند.
ترجمه فیض الاسلام
(عرش در لغت به معنى سریر و تخت پادشاه و سقف خانه است، و عرش خدا بر دو معنى اطلاق مى شود یکى علم او که نگهداران آن هشت نفرند، چنانکه در کافى است حضرت صادق علیه السلام فرموده: حمله ى عرش که مراد از آن علم «خداى تعالى» است هشت نفرند، چهار از ما و چهار از کسانى که خدا خواسته است، و شیخ صدوق « قدس الله سره» در کتاب عقائد فرموده: عرشى که مراد از آن علم است حمله ى آن چهار کس از اولین: نوح، ابراهیم، موسى و عیسى است، و چهار کس از آخرین: محمد، على، حسن و حسین علیهم السلام، و دوم «که مراد در این دعاء است» جسمى است که به کرسى احاطه دارد، از حضرت صادق علیه السلام رسیده: هر چیزى را که خدا آفریده در جوف کرسى است و کرسى به آن احاطه دارد جز عرش که بزرگتر آنست که کرسى به آن احاطه داشته باشد، و فرشتگان را محققین از متکلمین گفته اند: اجسام لطیفه ى نورانیه ى الهیه هستند و بر تصرفات سریعه و کارهاى دشوار و تشکل به اشکال گوناگون توانا مى باشند و داراى عقل و فهمند و جاى آنها در آسمانها است و در نزد خدا درجه و مقام آنها تفاوت دارد، چنانکه خداى تعالى از ایشان حکایت کرده «س ۳۷ ى ۱۶۴»: و ما منا الا له مقام معلوم «و نیست از ما فرشتگان جز آنکه براى او مقامى معین است» و بیشتر از مسلمین این قول را پذیرفته اند، اخبار هم بر آن دلالت دارد، و ایمان به آنها واجب است، چنانکه خداى تعالى «س ۲ ى ۲۸۵» فرموده: امن الرسول بما انزل الیه من ربه و المومنون کل امن بالله و ملائکته و کتبه و رسله «رسول به آنچه پروردگارش بر او فرستاد ایمان آورده و مومنین همه به خدا و فرشتگان و کتابها و پیغمبران خدا ایمان آوردند» و از پیغمبر صلى الله علیه و آله ایمان را پرسیدند فرمود: ایمان آنست که به خدا و فرشتگان و کتابها و پیغمبرانش ایمان آورى، و فرشتگان داراى عصمتند و واسطه ى بین خدا و پیغمبرانش به آوردن کتاب و رساندن وحى مى باشند و مى میرند پس از مدت درازى، و گفته اند: آنها نه نر هستند و نه ماده و نه مى زایند و نه مى خورند و نه مى آشامند، لذت آنان ذکر خدا است و زندگانیشان معرفت و طاعت او) از دعاهاى امام علیه السلام است در درود بر نگهداران عرش و هر فرشته ى مقرب:
بار خدایا و نگهداران عرشت (و او در جمله ى اللهم و حمله عرشک و او استیناف است و بعد از آن مبتداء و خبر آن در جمله ى ششم فصل علیهم است) که از تسبیح و منزه نمودن تو سست نمى شوند، و از تقدیس و مبرى گردانیدن تو بستوه نمى آیند، و از پرستش تو مانده نمى شوند، و تقصیر و کوتاهى بر کوشش در (باره ى) امر و فرمان تو اختیار نمى نمایند، و از شیفتگى به سوى تو غفلت و فراموشى ندارند
و اسرافیل (نامى است فارسى اضافه به ایل شده و ایل به زبان عبرى نام خداى تعالى است، از حضرت على ابن الحسین علیه السلام روایت شده: هر چه که به ایل اضافه شود عبدالله «بنده ى خدا» است) صاحب صور (چیزى که در آن مى دمد) که چشم گشوده و بر هم نمى نهد منتظر دستور و فرمان تو است تا به دمیدن (در صور) افتادگان گرو گورها را آگاه گرداند (مردگان را زنده نماید)
و میکائیل که نزد تو داراى منزلت و از طاعت و بندگیت صاحب مقام بلند است (از امیرالمومنین علیه السلام رسیده که فرمود: موذن اهل آسمانها جبرئیل و امام و پیشنمازشان میکائیل است که نزد بیت المعمور بر آنها امامت مى نماید، زیرا امامت مقام بلندى است در طاعت و بندگى که شایسته نیست آن را جز کسى که مقامش بالاتر و شرائط امامت را جامعتر باشد)
و جبریل امین و درستکار بر وحى و پیروى شده ى در آسمانها و ارجمند در پیشگاه و مقرب در نزد تو است
و روح (نام فرشته ایست) که موکل و گماشته بر فرشتگان حجابها است (حجب جمع حجاب است و حجاب به معنى چیزى است که چیز دیگر را پنهان نماید مانند پرده و دیوار، و در معانى نیز گفته مى شود: عجز و ناتوانى حجاب است بین انسان و مقصودش و معصیت و گناه حجاب است بین بنده و پروردگارش، و مراد به حجب در اینجا انوارى است بالاتر از آسمانها که از علم مخلوقین به ماوراء آنها پنهان است)
و روح (نام فرشته ى بسیار بزرگ) که از عالم امر (اسرار) تو است، بر آنها درود فرست.
شرحها
دیار عاشقان (انصاریان)
درود بر فرشتگان:
«اَللّهُمَّ وَحَمَلَهُ عَرْشِک الَّذینَ لا یفْتُرُونَ مِنْ تَسْبیحِک، وَلا یسْئَمُونَ مِنْ تَقْدیسِک، وَلا یسْتَحْسِرُونَ مِنْ عِبادَتِک، وَلا یوْثِرُونَ التَّقْصیرَ عَلَى الْجِدِّ فى اَمْرِک، وَلا یغْفُلُونَ عَنِ الْوَلَهِ اِلَیک»:
“الهى، و صلوات و درود فرست بر حمل کنندگان عرشت که از تسبیح تو سست نمى شوند، و از تقدیست ملالت نمى گیرند و به ستوه نمى آیند، و از پرستش تو درمانده و عاجز نمى گردند، و تقصیر و کوتاهى بر کوشش در فرمانبرى از دستورت اختیار نمى نمایند، و از شیفتگى به سوى تو غفلت و فراموشى ندارند”.
در این دعا که دعاى سوم صحیفه سجادیه است، سخن از موجوداتى نورى و غیبى و ملکوتى به نام ملائکه است که خداوند عزیز در کتب آسمانى و بخصوص قرآن مجید در نزدیک به نود آیه از وجود بابرکت آنان و سهمى که در کارگردانى مملکت هستى چه در دنیا و چه در آخرت دارند، خبر داده است.
در مقدمه شرح این دعا که از معجزات حضرت امام زین العابدین علیه السّلام است، مقتضى است به بررسى آیات قرآن و روایات، بخصوص فرمایشات حضرت مولى الموحّدین، یعسوب دین، امیرالمؤمنین، در کتاب با عظمت “نهج البلاغه” در باب ملائکه بپردازم، تا بیش از پیش به وضع این دسته از موجودات عرصه هستى و کارگاه خلقت، سهمى که در اوضاع و احوال آفرینش و بخصوص آدمیان در دنیا و آخرت دارند آشنا شوید.
قرآن مجید و ملائکه:
۱- کتاب الهى، ایمان را مرکب از پنج واقعیت مى داند. در صورتى که قلب انسان با کمک اندیشه در حقایق طبیعیه و قرآنیه و معارف الهیه به پنج حقیقت ایمان آورد قلبى مؤمن و مورد قبول حق، ور نه مردود است، و قلب مردود، یا قلبى ناقص و یا مشرک و یا کافر است.
در صورتى که به کمتر از پنج حقیقت ایمان داشته باشد ناقص، در صورتى که حقیقتى را در ردیف حق قرار دهد مشرک، و چون به انکار واقعیات برخیزد کافر است.
آن پنج حقیقتى که باید به آن ایمان داشت، و آن ایمان را از طریق عرفان به حقایق به دست آورد زیرا ایمان تقلیدى نیست عبارت است از: اللّه، قیامتن ملائکه، کتاب، انبیا.
«لَیسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلکنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیومِ الآخِرِ وَالْمَلاَئِکهِ وَالْکتَابِ وَالنَّبِیینَ…»:(۱)
نیکى آن نیست که چهره هاى خود را سوى مشرق و مغرب کنید. بلکه نیکى (ونیک) آن است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آورد…
این پنج حقیقت در حدّ لازم در قرآن مجید و روایات و اخبار و کتب کلامى و فلسفى و عرفانى بازشناسانده شده و در این زمینه حضرت حق بر تمام مرد و زن اتمام حجّت نموده و در عذرى را بسته است.
چون به چشم بصیرت در آیه شریفه بنگرید، متوجّه و متذکر مى شوید که مَلَک از جمله حقایقى است که باید به آن ایمان داشت. انکار ملائکه و حتّى ملکى از ملایک حق مساوى با کفر است و آلوده به کفر دشمن حق و جایگاهش در عذاب ابد الهى است.
خداوند بزرگ یهود عنود را، که با حقایق الهیه و واقعیات حقّه دشمنى مىورزیدند، و براى انکار رسالت رسول اسلام به انکار حقایق دیگر بر مى خاستند کافر خوانده:
«مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلاَئِکتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیکالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرِینَ»:(۲)
هر کسى با خدا و فرشتگان و رسولان حق و جبریل و میکال دشمن است (چنین کسى محقّقاً کافر است) پس خداوند هم محقّقاً دشمن کافران است.
«… وَ مَنْ یکفُرْ بِاللّهِ وَمَلاَئِکتِهِ وَکتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیوْمِ الآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِیداً»:(۳)
و هر کسى به خدا و فرشتگان و کتب آسمانى و رسولان الهى و روز قیامت کافر شود، سخت به گمراهى فرو رفته و از راه سعادت و نجات دور افتاده است.
قرآن مجید و روایات براى مؤمن واقعى و مسلم حقیقى علائم و اوصافى ذکر مى کنند که از جمله آن علائم و نشانه ها ایمان به ملائکه است:
«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیهِ مِن رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلاَئِکتِهِ وَکتُبِهِ وَرُسُلِهِ…»:(۴)
پیامبر به آنچه از سوى پروردگارش به او نازل شده ایمان آورد و مؤمنان همه به خدا و فرشتگان و کتب آسمانى و رسولان الهى ایمان آوردند.
۲ـ ملائکه موجوداتى عالم و عارف و بیدار و بینایند، که به وجود حق و وحدانیت آنحضرت باتمام وجود شهادت مى دهند، و در حقیقت گواه و شاهد بر حضرت محبوب و وحدانیت و وحدت حقّه حقیقیه او هستند:
«شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِکهُ وَأُولُوا الْعِلْمِ قَائِماً بِالْقِسْطِ لاَ إِله إِلاَّ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکیمُ»:(۵)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- بقره، ۱۷۷.
۲- بقره، ۹۸.
۳- نساء، ۱۳۶.
۴- بقره، ۲۸۵.
۵- آل عمران، ۱۸.
خدا و فرشتگان و دانشمندان گواهى مى دهند که: جز او هیچ معبودى شایسته پرستش و در خور بندگى نیست.
منظور از دانشمندان در آیه شریفه بنا به فرموده حضرت باقر علیه السّلام انبیا و اوصیا هستند(۱)، و در مرحله بعد دانشمندانى که از خرمن معارف انبیا و امامان خوشه چیده و فقیه در دین شده اند.
ولى مسأله خدا، آنچنان واضح و روشن است و حقیقتى غیر قابل انکار، که حتّى اکثر دانشمندان طبیعى به یگانگى خدا گواهى دهند، چرا که آنان با مطالعه طبیعت، به خوبى در مى یابند که میان اجزاى مختلف طبیعت نظیر خورشید، ماه، زمین، دریا، ابرها، کوهها، نهرها، نباتات، حیوانات، انسان، شب و روز و فصول چهارگانه ارتباط و همبستگى و یکپارچگى برقرار است، و این بزرگترین دلیل بر وجود یگانگى سازنده و آفریننده آنهاست. به عنوان نمونه گواهى عدّه اى از دانشمندان طبیعى را فهرست وار ملاحظه کنید:
هرشل دانشمند ستاره شناس: هر قدر دایره علم وسیعتر مى گردد، براهین قویترى براى خدا به دست مى آید.
مونت نل در “دائره المعارف” خود: علوم طبیعى عقل ما را به اندازه اى بالا مى برند که عظمت خدا را درک مى کنیم.
نیوتن: ما با مطالعه گوش مى فهمیم که سازنده آن قوانین صوتى را به خوبى مى دانسته، چشم به قوانین نور و انعکاس آن آگاه بوده است و از مطالعه نظم افلاک پى مى بریم که آنها را طبق نظم اداره مى کند.
پاسگال فیلسوف معروف: هیچ چیز جز عقیده به خدا سوز درون و تشنگى روح ما را فرو نمى نشاند.
ادوارد لوترکیل رئیس اداره زیست شناسى دانشگاه سانفرانسیسکو: در نتیجه مطالعات علمى دلایل جدیدى براى اثبات صانع به دست آمده است که دلایل فلسفى سابق را تأیید و تقویت مى کند.
پردون نظریه پرداز اجتماعى: پیش از آنکه عقول ما وجود خدا را کشف کنند دلهاى ما به وجود او گواهى داده اند.
ولتراوسکارلندبرگ: دانشمندان علاوه بر دلایل روحانى، در نتیجه مطالعه پدیده هاى طبیعى، دلایل علمى نیز براى درک خدا به دست مى آورند که مسرّت و حظّ بیشترى را نصیبشان مى سازد.
داروین: محال است که عقل رشد یافته، با دیدن این نظام و هماهنگى شگرف بگوید دنیا خدا ندارد.
جردن: خدا همان ناموس ازلى است که همگى کائنات وجود و ترقّى خود را از او مى گیرند.
انیشتن: در عالم مجهول نیروى عاقل و قادرى وجود دارد که جهان گواه اوست.(۲)
۳ـ فرشتگان گواه و شاهد بر قرآن مجیدند:
«لِکنِ اللّهُ یشْهَدُ بِما أنْزَلَ إِلَیک أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلائِکهُ یشْهَدُونَ وَکفى بِاللّهِ شَهیداً»:(۳)
ولى خداواند به آنچه براى تو فرستاد گواهى مى دهد که آن را براساس علم بى نهایت در بى نهایتش فرستاد، و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- “تفسیرصافى” ج ۱، ص ۲۵۰.
۲- “تفسیر کاشف” ج ۲، ص ۴۷، به نقل از کتاب “اثبات وجود خدا”.
۳- “تفسیر کاشف” ج۲، ص ۴۷، به نقل از کتاب “اثبات وجود خدا”.
فرشتگان نیز بر نزول قرآن از جانب حق به سینه مبارک تو گواهى مى دهند، و شهادت و گواهى خدا بر نزول قرآن، تو را کفایت مى کند.
آرى محتویات قرآن مجید که سراسر علم و حکمت و فلسفه و عرفان و احکام و دستورات اخلاقى حق و تاریخ صحیح انبیا و امم است، و این همه بر سینه پاک و قلب نورانى یک نفر امّى تجلّى کرده، در حقیقت شهادت خدا بر نزول آن از عالم غیب و جهان ملکوت به عرصه گاه مُلک و عالم ظاهر است.
و فردا صحنه شگفت آور محشر که ملائکه حق و فرشتگان حضرت ربّ در برابر منکران و کافران به تمام حقایق الهیه بخصوص قرآن مجید، شهادت خواهند داد، تا سیه روى شود هر که در او غش باشد!
۴ـ فرشتگان حق در مسئله با عظمت عبادت، موجوداتى تسلیم، خاضع، خاشع، و از خالص ترین عباد حضرت محبوبند:
«وَلِلَّهِ یسْجُدُ مَا فِی السَّماوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ مِن دَابَّه وَالْمَلاَئِکهُ وَهُمْ لاَ یسْتَکبِرُونَ. یخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوْقِهِمْ وَیفْعَلُونَ مَا یؤْمَرُونَ»:(۱)
آنچه در آسمانها و آنچه در زمین از جنبندگان است و همچنین فرشتگان براى خدا سجده مى کنند، و آنها در این مرحله هیچ گونه استکبار نمى ورزند. آنها از مخالف پروردگارشان که حاکم بر آنهاست مى ترسند، و آنچه را وریت دارند به خوبى انجام مى دهند.
«لایعْصُونَ اللّهَ ما أمَرَهُمْ وَیفْعَلُونَ مایؤْمَرُونَ»:(۲)
عصیان امر حق تعالى نمى کنند، و آنچه به آنان حکم شود فوراً انجام دهند.
«وَ یسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلائِکهُ مِنْ خیفَتِهِ:(۳)
رعد و جمیع فرشتگان از بیم عظمت حق، به تسبیح و ستایش او مشغولند.
«إِذْ قَالَ رَبُّک لِلْمَلاَئِکهِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَراً مِن طِین. فَإِذَا سَوَّیتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ. فجَدَ الْمَلاَئِکهُ کلُّهُمْ أَجْمَعُونَ»:(۴)
اى رسول من، یاد کن هنگامى که خداواند به فرشتگان گفت که من بشرى را از گل مى آفرینم، پس آنگاه که او را با خلقت کامل بیاراستم و از روح خود در او دمیدم بر او به سجده در افتید; پس به فرمان الهى تمام فرشتگان بدون استثنا سجده کردند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- نحل، ۴۹ – ۵۰.
۲- تحریم، ۶.
۳- رعد، ۱۳.
۴- ص، ۷۱ – ۷۳.
«…وَالْمَلاَئِکهُ یسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِی الْأَرْضِ أَلاَ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»:(۱)
و فرشتگان به ستایش خداى خود تسبیح مى گویند، و براى اهل زمین از خدا طلب مغفرت مى کنند; اى بندگان خدا آگاه باشید که حضرت حق بسیار آمرزنده و رحیم است.
«وَجَعَلُوا الْمَلاَئِکهَ الَّذِینَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمنِ إِنَاثاً أَشَهِدُوْا خَلْقَهُمْ سَتُکتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَیسْأَلُونَ»:(۲)
و مشرکان بى خرد فرشتگانى که مخلوق و بندگان حقیقى حقّند دختر مى دانند، آیا این بى خبران شاهد خلقت ملائکه بودند که اینگونه قضاوت مى کنند؟ البته قضاوتشان در نامه اعمالشان ثبت مى شود و بر آن مؤاخذه مى گردند.
۵ ـ فرشتگان الهى براى مردم مؤمن دعا مى کنند و بر آنان درود مى فرستند:
«هُوَ الَّذِی یصَلِّی عَلَیکمْ وَمَلاَئِکتُهُ لِیخْرِجَکم مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَکانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً»:(۳)
اوست خدائى که هم او و فرشتگانش بر شما بندگان درود مى فرستند، تا شما را از تاریکى به نور رسانند، و خداواند بر اهل ایمان مهربان است.
و نیز فرشتگان حق بر آنان که به حق و حقیقت و واقعیات و حقایق کفر ورزند نفرین مى کنند:
«إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کفَّارٌ أُولئِک عَلَیهِمْ لَعْنَهُ اللّهِ وَالْمَلاَئِکهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ»:(۴)
آنان که خدا و قیامت و انبیا و ملائکه و کتب آسمانى و حقایق الهیه را منکر شدند و بر همان عقیده مردند، البتّه بر آنان است لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم!
راستى خوشا به حال آنان که مشمول دعاى فرشتگان، و تأسّف و حسرت بر آنها که مورد لعن و نفرین ملائکه اند.
چه نیکوست که مرد و زن، این دو روزه عمر را غنیمت دانسته و به دستورات حکیمانه حق و تعالیم انبیا و امامان گردن نهند و از برکات و فیوضات الهیه در دنیا و آخرت بهره مند شوند، چنانکه اولیاء الهى و عاشقان حق و سالکان طریق محبّت، از جام عنایت و لطف دوست، جان تشنه خود را سیراب کردند و تا بودند به پیشگاه مقدّس او به زبان حال این غزل عارفانه فیض آن عاشق وارسته را زمزمه کردند:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- شورى، ۵.
۲- زخرف، ۱۹
۳- احزاب، ۴۳.
۴- بقره، ۱۶۱.
به شست یار و زلف یار در بندم خوشا حالم *** به درد بى دواى دوست خرسندم خوشا حالم
ندیدم چون وفائى در گُلى در گلشن عالم *** ز دل خار تعلّق یک به یک کندم خوشا حالم
برون کردم سر از خاک و ندیدم جاى آسایش *** دگر خود را درون خاک افکندم خوشا حالم
بجز عشقم نیامد در نظر چیزى در این عالم *** از آن رو عشق در جان و دل آکندم خوشا حالم
جمال دوست در صحراى هستى چون تجلّى کرد *** وجود خویش را از خویشتن کندم خوشا حالم
خیالش در نظر پیوسته هست اما پسندم نیست *** به دیدار جمالش آرزومندم خوشا حالم
گهى حیرانِ آن رویم، گهى آشفته زان مویم *** گهى گریم به حال خود، گهى خندم خوشا حالم
چو حرف یار مى گویم دهانم مى شود شیرین *** دهان چه پاى تا سر آنزمان قندم خوشا حالم
از آن خوشنود مى باشم چو فیض از گفته هاى خود *** که حرف اوست کان بر خویشتن بندم خوشا حالم
۶ـ فرشتگان به هنگام مصائب و سختیها به اذن حق به مدد و کمک انسان مى آیند:
«إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِینَ أَلَن یکفِیکمْ أَن یمِدَّکمْ رَبُّکمْ بِثَلاَثَهِ آلاَف مِنَ الْمَلاَئِکه مُنزَلِینَ. بَلَى إِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَیأْتُوکم مِن فَوْرِهِمْ هذَا یمْدِدْکمْ رَبُّکمْ بِخَمْسَهِ آلاَف مِنَ الْمَلاَئِکهِ مُسَوِّمِینَ. وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى لَکمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُکم بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِیزِ الْحَکیمِ»:(۱)
به یاد آر آنگاه که در جنگ بدر به مؤمنان گفتى آیا کافى نیست که پروردگارتان شما را به سه هزار فرشته که (از آسمان) فرود آیند یارى کند؟ آرى اگر در جهاد فى سبیل الله صبر و مقاومت پیشه کنید و پیوسته پرهیزکار باشید و از گناه خوددارى نمائید، چون کافران بر سر شما شتابان و خشمگین آیند، خداوند براى حفظ و نصرت شما پنجهزار فرشته با پرچمى که نشان مخصوص سپاه اسلام است به یارى شما مى فرستد. و خداوند آن فرشتگان را نفرستاد مگر براى اینکه به شما مژده فتح دهند، و دل شما را به یارى و نصرت حق مطمئن نمایند، و فتح و پیروزى نیست مگر از جانب خداى توانا و حکیم.
«إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکمْ فَاسْتَجَابَ لَکمْ أَنِّی مُمِدُّکمْ بِأَلْف مِنَ الْمَلاَئِکهِ مُرْدِفِینَ»:(۲)
به یاد آرید آن وقتى که به پیشگاه حق استغاثه و زارى کردید که شما را بر دشمن غلبه دهد، دعاى شما را مستجاب کرد و وعده داد ه من سپاهى منظم از هزار فرشته به یارى شما مى فرستم.
«إِذْ یوحِی رَبُّک إِلَى الْمَلاَئِکهِ أَنِّی مَعَکمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کلَّ بَنَان»:(۳)
به یاد آر آنگاه که پروردگار تو به فرشتگان وحى کرد که من با شمایم، مؤمنان را ثابت قدم بدارید، که همانا من در دل کافران ترس در افکنم، پس گردنهایشان را بزنند، و دست و پاى آنان را قطع کنید.
۷ـ فرشتگان از جانب حق آورنده وحى و مایه حیات قلوب به سوى پیامبرانند.
«ینَزِّلُ الْمَلاَئِکهَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن یشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُوا أَنَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاتَّقُونِ»:(۴)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- آل عمران، ۱۲۴ـ۱۲۶.
۲- انفال، ۹.
۳- انفال، ۱۲.
۴- نحل، ۲.
خدا فرشتگان را همراه با مایه حیات قلوب و نفوس (که قرآن مجید است) بر هر که از بندگان (محمد صلى اللّه علیه و آله) خواهد مى فرستد، (و به آنان دستور مى دهد) که خلق را اندرز داده و از عقوبت شرکت بترسانید و به بندگان بفهمانید که هستى را خدایى جز من نیست، پس همه شما تقوا پیشه کنید.
انسان با مطالعه دقیق قرآن، و توجه به آیات با عظمت کتاب آفرینش به بارگاه توحید راه یافته، و به تماشاى جلال و جمال نایل مى آید، و در آنجا با تمام هستى خود به زبان حال مى گوید:
اى بر کمال قدرت تو عقل کل گواه *** بر لوح کبریاى تو توقیع لا اله
آشفتگان خاک رهت رهروان دین *** دُردى کشان جام غمت سالکان راه
از شبنم عطاى تو یک قطره بحر وکان *** وز پرتو جمال تو یک ذرّه مهر و ماه
مرغ امید از کف جود تو دانه جوى *** دست نیاز بر در عدل تو دادخواه
نام تو صیقلى است که ز آیینه وجود *** بیرون برد به نور خرد زنگ اشتباه
سلطان عزّت تو به فرمان کن فکان *** گرد از ره وجود برآورد بى سپاه
آثار صنع توست که بر طاق نیلگون *** صبح سفید روى نمود از شب سیاه
انوار حسن توست که از جَیب آسمان *** خورشید سر کشید چو یوسف ز قعر چاه
آنجا که آب لطف تو صد نیش گشته نوش *** وانجا که بادِ قهر تو صد کوه گشته کاه
گاه از تو جان برد به صفا پیر دُرد نوش *** گاه از تو خون خورد به جفا طفل بیگناه
بنهد نسیم لطف تو در ناف لاله مشک *** بندد سَموم قهر تو بر شاخ گل گیاه
موسى کلیمِ بارگه توست و پاسبان *** فرعون رانده نظر توست و پادشاه
طاعت چه سود زاهد پرهیزکار را *** گر بر در قبول تواش نیست آب و جاه
اى آن که سالکانِ در کبریات را *** نبود بجز سرادق احسان تو پناه
بخشاى بر کمال که نقصان پذیر نیست *** گر بر خورند از تو محبّان بارگاه
۸ـ فرشتگان حق به وقت مرگ مؤمن بر او نازل شده و عنایات و الطاف حضرت محبوب را به او بشارت مى دهند، و بهشت عنبر سرشت را به او ارائه مى نمایند:
«الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِکهُ طَیبِینَ یقُولُونَ سَلاَمٌ عَلَیکمُ ادْخُلُوا الْجَنَّهَ بِمَا کنتُم تَعْمَلُونَ»:(۱)
پاکیزگانى که فرشتگان رحمت حق قبض روحشان کنند به آنها گویند: سلام بر شما باد، به موجب اعمال نیکى که در دنیا داشتید اکنون به بهشت ابد درآیید.
«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلاَئِکهُ أَلاَّ تَخَافُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّهِ الَّتِی کنتُمْ تُوعَدُونَ. نَحْنُ أَوْلِیاؤُکمْ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَفِی الْآخِرَهِ وَلَکمْ فِیهَا مَا تَشْتَهِی أَنفُسُکمْ وَلَکمْ فِیهَا مَا تَدَّعُونَ. نُزُلاً مِنْ غَفُور رَحِیم»:(۲)
کسانى که مى گویند پروردگار ما اللّه است، آنگاه تا پایان عمر بر سر قول خود مى ایستند، و خود را در همه شئون از انحراف حفظ مى کنند و آنچه لازمه ایمان است در عمل و گفتار نشان مى دهند فرشتگان الهى بر آنان فرود مى آیند که نترسید و غمگین مباشید، بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به آن وعده داده مى شدید. ما یاران و مد کارتان در دنیا و آخرتیم، در بهشت هر چه از مواهب بخواهید بى هیچ قید و شرطى براى شما فراهم است و این نه تنها براى شما حاضر است. شما میهمان دائم حق در بهشتید، و همه این نعمتها به عنوان پذیرائى یک میزبان از میهمان گرامى، از جانب ربّ غفور رحیم براى شما آماده شده است.
از پاى تا سر چشم شو حسن و جمالش را نگر *** ور ره نیابى سوى او بنشین جمالش را نگر
در بزمش ار بارت دهد از چشم مستش باده کش *** زان باده چون دل خوش شوى غنج و دِلالش را نگر
گیسوى عنبر بوى او وان زلف تو بر توى او *** وان نرگس جادوى او آن خط و خالش را نگر
افسونگرى ها را ببین وان جادوئیها را ببین *** صد فتنه آرد یک نظر چشم غزالش را نگر
در خنده شیرین او بس زُهره بین شادى کنان *** وز عارض و ابروى او بدر و هلالش را نگر
یک دم به پیش او نشین کانِ حیا و شرم بین *** یک ره به رویش کن نظر وان انفعالش را نگر
یک بوسه از لعلش بگیر زان زنده جاوید شو *** لعل مذابش را بچش آب زلالش را نگر
از خنده زیر لبش رمز جمالش فهم کن *** وز ناز و از تمکین او جاه و جلالش را نگر
از مصحف رویش بخوان ایمان عاشق را عیان *** وز کفر(۳) پِیچاپیچ او کفر و ضلالش را نگر
حال دلش پرسید فیض گفتا که در زلفم بجو *** آن خسته گر پیدا شود بنشین و حالش را نگر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- نحل، ۳۲.
۲- فصلت، ۳۰ – ۳۲.
۳- وز زلف – ظ.
۹ـ به هنگام مرگِ عاصیان و تبهکاران و مشرکان و کافران و فاسقان و فاجران، فرشتگان عذاب نازل شده آنان را توبیخ و سرزنش کنند، و سپس دچار زجر و مشقّت و ضرب و درد کنند، آنگاه آنان را به عذاب الهى دراندازند!
«إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِکهُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کنْتُمْ قَالُوا کنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَکنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَهً فَتُهَاجِرُوا فُیهَا فَأُولئِک مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ و سآئتْ مَصِیراً»:(۱)
به هنگام قبض روح ستمگران به خود ملائکه مى گویند: در چه کار بودید؟ (چرا به ایمان و عمل صالح و اخلاق حسنه جهت آبادى آخرت نپرداختید) پاسخ دهند: ما در زمین مردمى ضعیف و ناتوان بودیم. فرشتگان گویند: آیا زمین خدا پهناور نبود که در آن سفر کنید (و از محیط جهل و کفر به سرزمین علم و ایمان شتابید)؟ مأواى اینان جهنّم است و چه جایگاه بدى است!
«وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِی غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلاَئِکهُ بَاسِطُوا أَیدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکمُ الْیوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهونِ بِمَا کنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ غَیرَ الْحَقِّ وَکنتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکبِرُونَ»:(۲)
و اگر فضاحت و رسوایى ستمکاران را در سکرات موت ببینى آنگاه که فرشتگان براى قبض روح آنان دست قهر و قدرت برآورند و گویند: که جان از تن بدر کنید، امروز به عذاب خوار کننده جزا داده شوید، چون در مدّت عمر خود بر خداواند سخن به ناحق مى گفتید، و از احکام و آیات او گردنکشى و تکبّر مى کردید.
«وَلَوْ تَرَى إِذْ یتَوَفَّى الَّذِینَ کفَرُوا الْمَلاَئِکهُ یضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ. ذلِک بِمَا قَدَّمَتْ أَیدِیکمْ وَأَنَّ اللّهَ لَیسَ بِظَلاَّم لِلْعَبِیدِ»:(۳)
و اگر بنگرى سختى حال کافران را، هنگامى که فرشتگان جان آنها را مى گیرند، و با تازیانه قهر حق بر روى و پشت آنها مى زنند و مى گویند: بچشید طعم عذاب سوزنده را. این عقوبت کارهاى زشتى است که به دست خویش فرستادید، و خداواند هرگز به بندگان خود کمترین ستمى روا ندارد.
«الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِکهُ ظَالِمِی أَنفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ مَا کنَّا نَعْمَلُ مِن سُوء بَلَى إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا کنتُم تَعْمَلُونَ»:(۴)
فرشتگان قهر و غضب حق جان ستمکاران به خود را قبض کنند، آنان بالاجبار تسلیم شوند، گویند ما عمل بدى نکردیم، ملائکه گویند چرا، (کار زشت تر و بدتر از شرک و تکبّر بر خدا چه بود؟)، خداوند به هر چه انجام مى دادید آگاه است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- نساء، ۹۷.
۲- انعام، ۹۳.
۳- انفال، ۵۰ – ۵۱.
۴- نحل، ۲۸.
«فَکیفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلاَئِکهُ یضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ. ذلِک بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ»:(۱)
پس بدکاران با چه حال سختى روبرو شوند، هنگامى که فرشتگان عذاب جانشان را بگیرند و بر روى و پشت آنان تازیانه عذاب زنند، بدین سبب که از بیراهه که موجب خشم حق بود رفتند، و از خوشنودى و رضایت حضرت محبوب خوششان نمى آمد، پس خداواند تمام اعمالشان را محو و نابود کرد.
راستى چه وضع عجیبى براى عاصیان پیش مى آید! به خدا قسم اگر در این مدّت کوتاه عمر و در این عرصه گاهى که عاقبت از دست مى رود اگر تمام دنیا و مافیها را در دست انسان بگذارند به یک لحظه وقت مرگ با آنهمه عذاب و رنج نمى ارزد، چه رسد به اینکه انسان پس از مرگ به خاطر معاصى چند روزه دنیا دچار عذاب ابد گردد.
برخیز و از این غمکده بگریز که تنگ است *** در غمکده تنگ کجا جاى درنگ است
از خلق بپرهیز و به خلاّق درآویز *** کاین سو همه صلح است و دیگر سو همه جنگ است
زین غمکده دهر که بحرى است پر آشوب *** اى دل مطلب کام که در کام نهنگ است
زین توده گل رو به سوى دل کن ازیراک *** گر هیچ گشادى است در این گوشه تنگ است
ز ابناى جهان یک دل و یکرنگ نجویى *** کان کس که بود زاده دوران دو رنگ است
باور ز مَنَت نیست در این دهر مشعبد *** هر رنگ برانا که ببینى همه رنگ است
آن کو به تواضع ببرت خم چو کمان است *** گر راست روى با تو کند همچو حدنگ است
یک روزِ خوش ار چرخ به عمرت بنماید *** زنهار مشو غَرّه که با شهد شرنگ است
مغرور ز اقبال مشو از پس ادبار *** از موش حذر کن که ترا زخم پلنگ است
یک بار گشادى گرت از چرخ رسد بیش *** زنهار بیندیش که هر بار دو رنگ است
از رستمى ار دهر به یک روز نشیند *** هشدار که روز دگر این رخش به تنگ است
زین مرحله هان کام به خود گیر که چاه است *** زین حادثه هان جام نگهدار که سنگ است
۱۰ـ فرشتگان، رسولان و وران حضرت حق در امور تکوینیه و تشریعیه اند به حکم اینکه امور جهان براساس اسباب و علل است تدبیر امور هستى به اذن حق به واسطه آنان صورت مى گیرد. در حقیقت ملائکه پیاده کنندگان اراده و نقشه حضرت حق در عرصه گاه آفرینش و میدان خلقتند.
«الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلاَئِکهِ رُسُلاً أُوْلِی أَجْنِحَه مَّثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ یزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کلِّ شَیء قَدِیرٌ»:(۲)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- محمّد، ۲۷ ـ ۲۸.
۲- فاطر، ۱.
ستایش مخصوص خداوندى است که آفریننده آسمانها و زمین است، خداواندى که فرشتگان را رسولانى قرار داد که صاحب بالهاى دوگانه و سه گانه و چهارگانه اند، او هر چه بخواهد در آفرینش مى افزاید، او بر هر چیزى قادر است.
با توجه به اینکه عنوان رسالت را براى همه فرشتگان قائل شده چنین به نظر مى رسد که رسالت در اینجا در معناى وسیع و گسترده اى به کار رفته که هم رسالت تشریعى را شامل و هم رسالت تکوینى را.
اطلاق رسالت بر رسالت تشریعى و آوردن پیام وحى به انبیا در قرآن فراوان است، ولى اطلاق آن بر رسالت تکوینى نیز کم نیست.
در آیات دیگر قرآن نیز مى بینیم وریتهاى مختلفى بر عهده فرشتگان گذاشته شده که رسالتهاى آنها محسوب مى شود; بنابراین رسالت مفهوم وسیعى دارد.
در ضمن بعید نیست منظور از بال و پر در اینجا قدرت جولان و توانائى بر فعالیت بوده باشد، که بعضى از آنها نسبت به بعضى برتر و دارى توانائى بیشترند.
پیداست که اینگونه تعبیرات را بر جنبه هاى جسمانى مادّى نمى توان حمل کرد، بلکه بیانگر عظمت معنوى و ابعاد قدرت آنهاست. اصولاً مى دانیم بال و پر، تنها براى حرکت در جوّ زمین به کار مى خورد; چرا که اطراف کره زمین را هواى فشرده گرفته و پرندگان به وسیله بالشان روى امواج هوا قرار مى گیرند و مى توانند بالا و پائین بروند. ولى از محیط جوّ زمین که خارج شویم، در آنجا که هوانیست بال، کوچکترین تأثیرى براى حرکت ندارد و از این نظر درست مانند سایر اعضا مى باشد.
در حدیثى از امام صادق علیه السَّلام آمده است:
اَلْمَلائِکهُ لا یأکلُونَ، وَلایشْرَبُونَ، وَلاینْکحُونَ، وَإِنَّما یعیشُونَ بِنَسیمِ الْعَرْشِ:(۱)
فرشتگان نه غذا مى خورند و نه آب مى نوشند و نه ازدواج مى کنند آنها با فقط نسیم عرش زنده اند.
در هر صورت در قران مجید از ملائکه فراوان یاد شده، آیات زیادى در قران درباره صفات، ویژگیها، و وریتها و وظائف فرشتگان سخن مى گوید، و در صفحات گذشته ملاحظه کردید که قرآن مجید ایمان به ملائکه را رد ردیف ایمان به خدا و انبیا و کتب آسمانى قرار داده است و این دلیل بر اهمیت بنیادى این مسأله است.
بدون شک وجود فرشتگان که معارف الهى از آن سخن گفته، از امور غیبیه اى است که براى اثبات آن با این صفات و ویژگیها راهى جز ادلّه نقلیه که قرآن و روایات است وجود ندارد و به حکم ایمان به غیب، آنها را باید پذیرفت.
قرآن روى هم رفته ویژگیهاى آنها را چنین مى شمرد:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- “تفسیر نور الثقلین” ج ۴، ص ۳۴۹، و “تفسیرنمونه” ج ۱۸، ص ۱۶۹.
۱ـ فرشتگان موجوداتى عاقل و با شعور و بندگان گرامى خدایند.(انبیا، ۲۶)
۲ـ آنها سر بر فرمان خدا دارند و هرگز او را معصیت نمى کنند.(انبیا، ۲۷)
۳ـ آنها وظائف مهم و بسیار متنوّعى از سوى خداواند بر عهده دارند:
گروهى حاملان عرشند.(حاقّه، ۱۷)
گروهى مدبّرات امرند.(نازعات، ۵)
گروهى قابض ارواحند.(اعراف، ۳۷)
گروهس مراقبان اعمال بشرند.(انفطار، ۱۰ ـ ۱۳)
گروهى حافظان انسان از خطرات و حوادثند.(انعام، ۶۱)
گروهى ور عذاب و مجازات اقوام سرکشند.(هود، ۷۷)
گروهى امداد گران الهى نسبت به مؤمنان در جنگهایند.(احزاب، ۹)
و بالأخره گروهى مبلّغان وحى و آورندگان کتب آسمانى براى انبیا مى باشند.(نحل، ۲)
۴ـ آنها پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس حقّند.(شورى، ۵)
۵ـ آنها گاه به صورت انسان در مى آیند و بر انبیا و حتّى غیر انبیا ظاهر مى شوند.(مریم، ۱۷ ـ هود، ۶۹ ـ ۷۷)
۶ـ از روایات اسلامى استفاده مى شود که تعداد آنها به قدرى زیاد است که هیچ وجه قابل مقایسه با انسان نیست، چنانکه در روایتى از حضرت صادق علیه السّلام مى خوانیم هنگامى که از آن حضرت پرسیدند: آیا عدد فرشتگان بیشترند یا انسانها؟ فرمود:
“سوگند به خدائى که جانم به دست اوست فرشتگان خدا در آسمانها بیشترند از عدد ذرّات خاکهاى زمین، و در آسمان پائى نیست مگر اینکه در آنجا فرشته اى تسبیح و تقدیس خدا مى کند”.(۱)
۷ـ آنها نه خواب دارند، نه سستى و غفلت، چنانکه در حدیثى از امیرالمؤمنین علیه السّلام آمده:
لَیسَ فیهِمْ فَتْرَهٌ، وَلا عِنْدَهُمْ غَفْلَهٌ، وَلا فیهِمْ مَعْصِیهٌ، لایغْشاهُمْ نَوْمُ الْعُیونِ وَلاسَهْوُ الْعُقُلِ، وَلا فَتْرَهُ الاْبْدانِ، لَمْ یسْکنُوا الاْصْلابَ، وَلَمْ تَضُمَّهُمُ الاْرْحامُ:(۲)
در آنها نه سستى است و نه غفلت و نه عصیان، خواب بر آنها چیره نمى شود و عقل آنان گرفتار سهو و نسیان نمى گردد، بدنشان به سستى نمى گراید و در صلب پدران و رحم مادران قرار نمى گیرند.
۸ـ آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند، بعضى همیشه در رکوعند و بعضى همیشه در سجود:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- “بحار” ج ۵۹، ص ۱۷۶.
۲- “بحار” ج ۵۹، ص ۱۷۵.
«وَ ما مِنّا إلاّ لَهُ مَقام مَعْلُومٌ. وَإنّا لَنَحْنُ الصّافُّونَ. وَإنّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ»:(۱)
و هر یک از ما مقام معلومى دارد، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم و پیوسته تسبیح او مى گوییم.
آنچه در این مقام مهم است اینست که: ما فرشتگان را به اوصافى که قرآن و روایات مسلّم اسلامى توصیف کرده بشناسیم و آنها را صنف عظیمى از موجودات والا و بر جسته خداواند بدانیم بى آنکه مقامى جز مقام بندگى و عبودیت براى آنها قائل باشیم.(۲)
آرى در ملائکه اللّه جز عشق به حق و عشق به بندگى مایه و سرمایه اى نیست، و همان است که آنان راعِبادِ مُکرَمون حق قرار داده و از بندگان خاصّ حضرت محبوب قلمداد کرده است. ملائکه جز عشق به معشوق خود محورى ندارند، و عشق است که از آنها بنده حقیقى و عبد خالص ساخته است.
یکى میل است با هر ذرّه رقّاص *** کشان هر ذرّه را تا مقصد خاص
رساند گلشنى را تا به گلشن *** دواند گلخنى را تا به گلخن
اگر پویى ز آسفل تا به عالى *** نیابى ذرّه اى زین میل خالى
زآتش تا به آب از باد تا خاک *** ز زیر ماه تا بالاى افلاک
همین میل است اگردانى همین میل *** جنیبت در جنیبت خیل تا خیل
سر این رشته هاى پیچ در پیچ *** همین میل است و باقى هیچ در هیچ
از این میل است هر جنبش که بینى *** ز جسم آسمانى تا زمینى
همین میل آمد و با کاه پیوست *** که محکم کاه را با کهربا بست
به هر طبعى نهاده آرزویى *** تک و پو داده هر یک را به سویى
همین میل است کآهن را در آموخت *** که خود را برد وبر آهن ربا دوخت
برون آورده مجنون را مشوّش *** به لیلى اده زنجیرش که مى کش
ز شیرین کوه کن را داده شیون *** فکنده بیستون پیشش که مى کن
ز تاب شمع گشته آتش افروز *** زده پروانه را آتش که مى سوز
ز گل بر بسته بلبل را پر و بال *** شکسته خار در جانش که مى نال
غرض این میل چون گردد قوى پى *** شود عشق و درآید در رگ و پى
وجود عشق کش عالم طفیل است *** ز استیلاى قبض و بسط میل است
نبینى هیچ جز میلى در آغاز *** ز اصل عشق اگر یابى نشان باز
اگر یک شعله ور خود صدهزار است *** به اصلش بازگردى یک شرار است
شرارى باشد اول آتش انگیز *** کز استیلاست آخر آتشش تیز
تف این شعله ما را در جگر باد *** از این آتش دل ما پرشرر باد
از این آتش دل آن را که داغى است *** اگر طوفان شود آن را فراغى است
کسى کش نیست این آتش فسرده است *** سراپا گر همه جان است مرده است
اگر صد آب حیوان خورده باشى *** چون عشقى در تو نبود مرده باشى
مدار زندگان بر چیست؟ بر عشق *** رخ پایندگان بر چیست؟ بر عشق
ز خود بگسل ولى زنهار زنهار *** به عشق آویز و عشق از دست مگذار
به عین عشق هر کو دیده ور شد *** همه عیب جهان پیشش هنر شد
هنر سنجى کند سنجیده عشق *** نبیند عیب هرگز دیده عشق
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- صافّات، ۱۶۴ ـ ۱۶۶.
۲- “تفسیر نمونه” ج ۱۸، ص ۱۷۳.
روایات عالى اسلامى و ملائکه:
امیرالمؤمنین علیه السّلام در توضیح آیه شریفه:
«لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یحْفَظُونَهُ مِنْ اللّهِ»:(۱)
براى انسان نگهبانانى از پیش رو و پشت سر بر گماشته که به امر حضرت حق او را نگهبانى کنند.
فرمود است: “فرشته هاى نگهبانِ از مَهلکه اند تا وقتى که انسان به مقدَّر خود رسد، او را بدان وانهند”.
و در همین زمینه آمده: “خداوند مهربان بر آدمى فرشته گماشته تا از همه سو او را پاسبانى نمایند”.
فرشتگان حافظ انسانند از خطرات پریان و آدمیان و جانوران.
کعب گفته: “اگر خداوند به شما فرشته ها را نگماشته بود که شما را از حوادث حفظ کنند، پریان شما را در خوراک و نوشیدن و عورات آسوده نمى گذاشتند”.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- رعد، ۱۱.
به رسول با کرامت اسلام صلّى اللّه علیه و آله گفته شد: چند فرشته به همراه انسان است؟ فرمود: “یکى از یمین براى حسنات، و او ناظر بر فرشته طرف یسار است، چون کار نیکى انجام دهى ده برابر نویسد، و چون عمل بد انجام دهى آن که در چپ است به فرشته طرف راست گوید: بنویسم؟ گوید: نه، شاید توبه کند. تا سه بار که گفت، گوید: اکنون بنویس، خدا ما را از او آسوده کند، چه بد همنشینى است! چه کم ملاحظه و شرم از خدا دارد! این است قول خداى تعالى: «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ».
و فرشته اى که زمامت را در اختیار دارد، چون براى پروردگارت تواضع کنى تو را بالا برد، و اگر تکبّر کنى تو را خرد کند. دو فرشته بر لبان تواند، نمازت را نگهدارند. فرشته اى بر دهان توست تا مار در آن نرود. فرشته اى بر دیده توست. و اینان ده فرشته اند براى آدمى در شب و در روز که جمعاً بیست فرشته اند.(۱)
روایت شناس عظیم القدر حضرت علاّمه مجلسى رحمه اللّه علیه در جلد پنجاه ونهم “بحار” در صفحه ۱۵۳ فرمود:
اگر بگویند این فرشته ها و تسلّط آنها به آدمیزاده چه سودى دارد؟ جواب دهیم چند وجه دارد:
۱ـ شیطان انسان را به شر و معصیت مى کشاند، و این فرشته ها در برابر او آدمى را به خیر و طاعت.
۲ـ مجاهد گفته: هیچ بنده خدا نباشد جز اینکه فرشته اى بر او گماشته شده تا او را از پرى، آدمى و جانوران نگه دارد.
۳ـ مى بینیم که بسا خاطره اى به قلب ما مى آید و سببى ندارد، و بعد روشن مى شود که سبب مصلحتى بوده، و بسا کشف شود که سبب بلا یا گناه و تباهى بوده. و آن داعى نخست از فرشته هادى است، و آن دومى از شیطان گمراه کننده.
۴ـ چون آدمى بداند فرشته، کردار او را ثبت مى کند و آمار مى نماید و با اوست، بیشتر از گناه حذر مى کند، چنانکه با حضورانسان محترمى شرم مى کند و گناه نمى نماید.
اصناف فرشتگان
آن بزرگ مرد الهى در توضیح سه آیه اوّل سوره صافّات:
«وَالصّافّاتِ صَفّاً. فاَلزّاجِراتِ زَجْراً. فَالتّالِیاتِ ذِکراً».
فرموده این سه وصف: صافّات، زاجرات و تالیات، که بدآنها سوگند یاد شده بسا وصف یک چیز باشند، و بسا از سه چیز جدا. بنابر اوّل، در آن چند وجه است:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- “بحار” ج ۵۹، ص ۱۵۱. تعداد فرشتگان شمرده شده هشت است.
۱ـ وصف فرشته ها باشند به اى تقریر که آنها براى عبادت در آسمانها صف مى کشند، چنانچه خداوند فرموده: «وَإنّا لَنَحْن الصّافُّونَ».
و گفته اند: در هوا پر در پر صف شوند و انتظار فرمان خدا برند. و بسا مقصود این باشد که درجه بندى شده اند و هر کدام درجه مشخّص دارند در شرف و فضل یا در جوهر و اثر که این درجه ها چون صف تغییرپذیر نباشند.
و امّا زاجرات، لیث گفته: زجر شتر، تشویق اوست به راه رفتن; و زجر آدمى باز داشتن اوست از کار بد. و وصف فرشته به زجر چند وجه دارد:
۱ـ ابن عبّاس گفته: مقصود فرشته هاى گماشته برابرند که آن را از جائى به جائى مى رانند.
۲ـ مقصود فرشته هاى اثر بخش در دل آدمیزاده اند که وجدان او را برانگیزند تا از گناه باز ایستد.
۳ـ شاید هم فرشته هائى باشند که شیاطین را از بد کردارى و آزار آدمى باز مى دارند.
من مى گویم: در علوم عقلیه ثابت است که موجودات بر سه دسته اند:
یکم: اثر بخش اثرناپذیر که خداوند سبحان است، که اشرف موجودات مى باشد.
دوم: اثرپذیر بى اثر در دیگر و آن عالم اجسام است که پست تر موجودات است.
سوم: اثر بخش در چیزى و اثرپذیر از دیگرى و آن عالم ارواح است که از خدا اثر پذیرد و در اجسام و قدرت تصرّف در آنها. و اینکه فرمود: فَالتّالِیاتِ ذِکراً، اشاره است به جهت اثرگیرى که اشرف از جهت اثر بخشى است در عالم اجسام.
چون این را دانستى، گفته او: وَالصّافّاتِ صَفّاً اشاره است به رده بندى فرشته ها براى پرستش و طاعت و خضوع و خشوع که جهت پذیرش این جوهر قدسیه است هرگونه نور الهى و کمال صمدى را.
ساقى دُرد کشان دى درِ میخانه گشود *** آشنایى نظر لطف به بیگانه گشود
برد در پاى خُم و بر دل پیمان شکنم *** عقده ها بود بسى باز به پیمانه گشود
دل شد آزاد چو او از شکن زلف به خال *** گره و سلسله و خُم به سر شانه گشود
دام با دانه به هر مرغ زیان بود و مرا *** کار مرغ دل از این دام که با دانه گشود
کرد دیوانه ام از عشق و برین گونه زرد *** چشم وا کرد و شفا خانه دیوانه گشود
من پى گنج غم عشق تو ویرانه شدم *** مَثَل است این که در گنج به ویرانه گشود
یار با من سخنى گفت و ز هر عضو مرا *** به نوا نطق چو از استن حنّانه گشود
عقل هر عقده به کار سر آن زلف افکند *** شانه عشق قوى دست به دندانه گشود
در سما جُستم و در سینه من داشت وطن *** آنچه از شهر نه بگشود ز کاشانه گشود
در شب تیره دلم بود چو پروانه به بند *** شمع روشن شد و بال و پر پروانه گشود
فیض بردم ز هزاران درِ دل باز به جِد *** چون طلب کرد درِ فیض جداگانه گشود
دیده بودم که بود جایگهش ساعد شاه *** بال آن روز که شهباز من از لاله گشود
قفل غم بود صفا را به دل از دست دوئى *** نَفَس پیر هم از همَت مردانه گشود
«فَالزّاجِرات زَجْراً»، اشاره به اثر بخشى این فرشته ها در روشنگرى ارواح قدسیه بشر، و بر آوردن آنها از قوّه و استعداد به فعلیت.
«فَالتّالیاتِ ذِکراً»، اشاره به وضع تأثیر آنها در افاضه پرتوهاى قدسیه و انوار الهیه به نفوس روشن ناطقه بشریه.
در توضیح «وَالنّازِعاتِ غَرْقاً»(۱)
از على علیه السّلام آمده: فرشته هائى هستند که جان کفّار را به سختى از بدن آنها بیرون کشند، چنانکه کماندار زه را تا پایان بکشد.
در توضیح «وَالنّاشِطاتِ نَشْطاً»(۲)
از امیرالمؤمنین علیه السّلام وارد است: مقصود فرشته هائى هستند که جان کفّار را از میان پوست و ناخن بکشند تا از درون آنها با رنج و اندوه برآرند.
در تفسیر «وَالسّابِحاتِ سَبْحاً»(۳)
از على علیه السّلام آمده: فرشته هائى هستند که جان مؤمنان را به نرمى و راحت از تن برآرند، سپس آنها را واگذارند تا آسایش کنند، مانند چیزى که در آب شنا دهند.
در توضیح «فَالسّابِقاتِ سَبْقاً»(۴)
از امیر المؤمنین علیه السّلام آمده: فرشته هائى هستند که در خیر و ایمان از آدمیزادگان سبقت گیرند، یا به وحى بر انبیا از دیوان پیش افتند، و ارواح مؤمنان را زود به بهشت رسانند.
و در «فَالْمُدَبِّراتِ أمراً»(۵)
از على علیه السّلام آمده: فرشته هاى سرپرست کار بنده هایند از سال تا سال.
و یا مقصود جبریل و میکائیل و ملک الموت و اسرافیل است که امور جهان را به اذن حق سرپرستى کنند.
امیرالمؤمنین علیه السّلام درباره فرشته ها فرموده: آنان را آفریدى و در آسمانهایت جا دادى، نه سستى دارند، نه غفلت و نه گناه; از همه به تو داناترند و از تو ترسان تر، به تو نزدیک ترند و از تو فرمانبردارتر، نه خواب دارند و نه از هوش روند و نه تنشان سست شود، نه پشت پدر بودند، نه رحم مادر دیدند و نه نطفه خلق شده اند; یکباره آنها را آفریدى و در آسمانهایت جا دادى و در پناهت ارجمند داشتى و امین وحى خود ساختى و از هر آفتشان دور داشتى و از هر بلا بر کنار نمودى و از هر گناه پاک. اگر نیرو بخشى تو نبود نیرو نداشتند، اگر پایدار کردنت نبود پایدار نبودند، اگر لطف تو نبود فرمانبردار نشدند و اگر تو نبودى نبودند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- نازعات، ۱.
۲- نازعات، ۲.
۳- نازعات، ۳.
۴- نازعات، ۴.
۵- نازعات، ۵.
ولى با این مقام و این فرمانبرى و شأنى که در پیشگاهت دارند و کم غفلتى از فرمانت، اگر آنچه از تو بر آنان نهان است معلوم گردد، کارهاى خود را اندک و ناچیز شمارند و خود را زبون دانند و بدانند که حقّ پرستشت را انجام ندادند. منزّهى تو آفریننده و معبود، چه نیک است آزمایش تو از آفریده ات!
علىّ بن ابراهیم قمّى به سندش از حضرت صادق علیه السّلام در پاسخ این پرسش که فرشته ها فزون ترند یا آدمیزادها؟ روایت کرده که فرمود: به آن که جانم به دست اوست البتّه فرشته ها در آسمان از شمار خاک زمین بیشند، در آسمان جاى پائى نیست جز اینکه فرشته اى تسبیح و تقدیس کند و در زمین درخت و کلوخى نیست جز اینکه فرشته اى بر آن گماشته، و خدا هر روز کار او را بیاورد و خدا به او داناتر است، هیچ کدام نیستند جز اینکه هر روز به ولایت خاندان من به تقرّب جویند و براى دوستان ما آمرزش خواهند و به دشمنانمان لعن کنند و از خدا عذاب آنها را خواهند.
در کتاب با عظمت “احتجاج” از هشام بن حکم روایت کرده که زندیق در پرسش هاى خود از امام صادق علیه السّلام پرسید: چه علّت دارد فرشته هایى گماشته بر بنده هایش که خوب و بد او را بنویسند، با اینکه خدا نهان و نهان تررا مى داند؟ فرمود: بدین وسیله آنان را به عبادت گرفته و گواهان خلقش ساخته، تا بنده هایش بیشتر مواظب طاعت خدا باشند و از گناهش خوددار گردند، بسا بنده اى که قصد گناه کند و فرشته را یاد آورد و باز ایستد و مى گوید پروردگارم مرا بنگرد و حافظان گواه بر من شوند. و نیز خدا به لطف خود آنها را بر بنده اش گماشته تا دیوان سرکش و جانوران زمین و آفات بسیارى را از آنجا که نبینند به فرمان خدا از او بگردانند، تا فرمان خداى عزّوجل رسد. در تفسیر علىّ بن ابراهیم در قول حضرت حق:
«لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَین یدَیهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یحْفَظُونَهُ مِنْ أمْرِاللّهِ».
از امام باقر علیه السّلام است: فرشته ها به فرمان خداوند حافظ اویند از اینکه در چاهى افتد، یا دیوارى بر او فرود آید، یا بدى بدو رسد، تا چون مقدَّر خدا آید او را به آن رها کنند و به دست مقدَّرش سپارند. آن دو فرشته اند پاسبان شب، و دو تا پاسبان روز که به دنبال هم باشند.
در کتاب کم نظیر “کافى” به سندش از ابى اُسامه گوید: نزد امام ششم بودم، مردى از آداب دستشوئى و بیت الخلا پرسید؟ فرمود: یاد خدا کند و از شیطان رجیم به حضرت حق پناه برد، و چون تمام کردى بگو: “سپاس خدا را بر اینه به آسانى و عافیت آزار از من بدر کرد”.
مرد گفت: آدمى در این حال تاب نیارد جز اینکه بنگرد بدانچه از او بیرون آید! فرمود: در زمین هیچ آدمى نیست جز اینکه دو فرشته بر او گمارده اند تا در این حال گردنش را به زیر آرند و گویند: اى آدمیزاده، بنگر تا آنچه برایش در اى جهان زنج مى کشى چه مى شود!
کلینى به سندش از امام ششم روایت کند: هر کس یک بیمار مسلمان را عبادت کند خداوند براى همیشه هفتاد هزار فرشته بر او گمارد تا در بار و بنه او در آیند، و تا قیامت تسبیح وتقدیس و تهلیل و تکبیر گویند و نیمى از نمازشان براى عبادت کننده بیمار باشد.
أبوقُرّه مى گوید: شنیدم امام ششم مى فرمود: هر کس برادر مؤمنش را براى خدا در بیمارى یا تندرستى دیدار کند، در صورتى که نیرنگى نزند و عوضى نخواهد، خداوند بر او هفتاد هزار فرشته بگمارد تا در دنبالش فریاد کنند، پاکى وم بهشت بر تو خوش باد، شما زوّار خدائید و مهمانان رحمانید، تا به خانه اش برگردد. بسیر به حضرت گفت: قربانت گردم، گر چه راه دور باشد؟ فرمود: آرى اى یسیر، گر چه یکسال باشد، خدا جواد است و فرشته ها بسیار، بدرقه اش کنند تا به خانه اش برگردد.
امام علیه السّلام فرمود: هر که براى خدا روزه دارد در گرماى سخت و تشنه شود، خداوند هزار فرشته بر او گمارد تا دست به رویش کشند و او را مژده دهند به بهشت و رحمت حضرت رحیم.
مسأله ملائکه و فرشتگان حق در روایات و معارف باب با عظمتى است، محدّث خبیر، علاّمه عظیم الشأن مرحوم مجلسى در جلد پنجاه و نهم “بحار” اکثر روایات مربوط به ملائکه را جمع کرده و هر کدام را لازم دیده توضیح داده است، مشروح این بحث را مى توانید در آن جلد ببینید. در این زمینه لازم است از نظریات الهى و حکیمانه وجود مقدّس امیرالمؤمنین علیه السّلام در “نهج البلاغه” نیز آگاه شوید.
در خطبه اوّل “نهج البلاغه” مى فرماید:
“آنگاه خداوند پاک، آسمانهاى بر افراشته را از هم باز کرد و میان آنها را پر از انواعى از ملائکه ساخت.
گروهى از فرشتگان در سجده اند و رکوعى ندارند، برخى در رکوع اند و قیام ندارند، گروهى صف کشیده اند و دگرگونى در آنان راه ندارد، تسبیح گویانى هستند که خستگى و فرسودگى برایشان نیست، بر دیدگانشان خواب نمى آید و عقولشان را اشتباهى نمى باشد، سستى در کالبدشان نرود و غفلت به آگاهى آنان نزند، عدّه اى را اُمناى وحى و زبان گویا بر انبیا قرار داد و دسته دیگر را وسطه اجراى فرمان و قضاى ربوبیش، جمعى را نگهبان بندگان و گروه دیگر را پاسبان درهاى بهشت.
بعضى از ملائکه پاهائى در سطوح پائین زمین دارند و گردنهایى بالاتر از مرتفع ترین آسمانها، اعضاى کالبدى گسترده تر از پهنه صفحات جهان و دوش هائى همسان پایه هاى عرش; این موجودات مقدّس در برابر عرش الهى از روى تعظیم چشم به پائین دوخته و در زیر عرش حق به بالهاى خود پیچیده اند.
میان این فرشتگان و کائنات پایین تر، حجابى از عزّت ملکوتى و پرده هائى از قدرت فوق طبیعى زده شده است، آنان هرگز خدا را با تصویر و ترسیم هاى محدود کننده نمى پندارند و صفات ساخته ها را به مقام شامخش نسبت نمى دهند و او را با تصوّر در جایگاهها محدود نمى سازند و با امثال و نظائر اشاره به ذات اقدسش نمى کنند”.
و در خطبه نودویکم به ترتیب زیر فرشتگان الهى را وصف مى نماید:
۱ـ سپس خداوند پاک و منزّه براى اسکان در آسمانهایش و آبادى صفحه اعلا از ملکوتش خلقى عالى و زیبا از فرشتگانش آفرید.
۲ـ فرشتگان در آسمان ها مشغول انواع ذکر و تسبیح و تقدیس هستند.
۳ـ فرشتگانى در پس پرده عزّت و قدرت خداوندى و در حظیره هاى قدس و سراپرده هاى مجد و عظمت قرار گرفته و مشغول عبادتند.
۴ـ انوار بسیار با عظمتى وجود دارد که از رسیدن دید چشمها به آن انوار چشمها خیره و مردود مى ماند.
۵ـ خداوند بزرگ آن فرشتگان را در اشکال مختلف و اندازه هاى متفاوت آفرید (دارى بالها) و آنان تسبیح گوى حقّند.
۶ـ آن فرشتگان هیچ چیزى از صنع الهى را که در کارگاه آفرینش ظاهر گشته به خود نمى بندند و ادّعائى ندارند چیزى که تنها خداوند آفریننده آن است به همراه خداوند آن را مى آفرینند، بلکه آنان بندگان اکرام شده خداوندى و عامل به دستورات او مى باشند. اینست عظمت درک و فهم فرشتگان برخلاف انسانهاى جاهل و احمق که اگر مسخره شان نکنند حاضرند که ادّعاى هرگونه اختیار و قدرت در خلاّقیت را به راه اندازند.
۷ـ خداوند بزرگ فرشتگان را در آن جایگاه که هستند امین وحى خود قرار داده و به وسیله آنان امانتهاى امر و نهى خود را به رسولانش رسانیده و آنان را از تردید حفظ فرموده است.
۸ـ هیچ یک از آن فرشتگان از مسیر رضاى خداوندى نمى لغزد و خداوند سبحان آنان را از فوائد کمک خود یارى مى نماید.
۹ـ خدواند تواضع و خضوع توأم با وقار و اطمینان را به دلهاى آنان براى درک و دریافت وارد ساخته و براى آنان درهاى تمجیدهاى خود را به آسانى باز نمود.
۱۰ـ خداوند متعال علائم واضح و راهنما را براى وصول به نشانهاى توحیدش براى آنان نصب فرمود.
۱۱ـ بارهاى سنگین گناهان، آنان را سنگین نساخته است. کنایه از اینکه در عین داشتن نوعى اختیار، از گناه و معصیت پاک هستند.
۱۲ـ گذشت شب ها و روزها در آنان تأثیرى نمى نماید.
۱۳ـ انگیزه ها و امیال، شک و تردیدها، استحکام ایمان آنان را متزلزل و مختل نمى سازد.
۱۴ـ گمانها و پندارها به دژهاى محکم یقین آنان ازدحام و هجوم نمى آورند.
۱۵ـ عوامل بر افروزنده حسدها و کینه ها نمى توانند در میان آنان به وجود بیایند و تاریک حیرت سلب نکرده است نکرده است آنچه را که از عظمت و هیبت و جلال خداوندى در لابلاى سطوح سینه هاى آنان راه یافته و تثبیت شده است.
۱۶ـ وسوسه ها طمع در راهیابى به آنان ندارند تا فکر آنان را به کثافت خود بکوبند.
۱۷ـ گروهى از آن فرشتگان در خلقت ابرهاى پر باران وظیفه انجام مى دهند و عدّه اى در کوهها بزرگ و مرتفع، و دسته اى در سیاهى ظلمت که راهى براى خروج از آن دیده نمى شود.
۱۸ـ گروهى دیگر از آن فرشتگان هستند که قدمهاى آنان حدود پائین زمین را شکافته است، پاهاى آنان مانند پرچم هاى سفیدند که از شکافهاى هوا نفوذ کرده اند. (منظور از بال و قدم و پا قدرت است نه بال و قدم اصطلاحى).
در زیر آن پاها که مانند پرچم هاى سفیدند بادى است با وزش آرام، که آنها را در حدود متناهى که پایان قرارگاه آنهاست نگه داشته است.
۱۹ـ اشتغلات آن فرشتگان به عبادت الهى، آنان را از همه چیز فارغ نموده است. حقایق ایمان میان آنان و معرفت آنان و معرفت خدا را بهم پیوسته است. یقین به وجود ذات اقدس ربوبى آنان را به اشتیاق شدید به خدا از همه چیز منقطع ساخته است و رغبت ها و امیال آنان از آنچه که در نزد حق است به آنچه که در نزد غیر خداست تجاوز ننموده است.
آنان شیرینى معرفت ربوبى را چشیده، و شربت محبّت خداوندى را با کاسه هاى سیراب کننده سرکشیدند و در مغز دلهاى آنان رگه هاى خوف از خدا جایگیر شده و استمرار در عبادت استقامت پشتشان را منحنى نموده است.
به طول انجامیدن رغبت و اشتیاق به خداوند، مادّه ناله و تضرّع آنان را تمام نکرده است و عظمت تقرّب به بارگاه ربوبى ریسمان هاى خشوع را از گردن جانهاى آنان باز ننموده است. عُجْب بر آنان مستولى نشده تا عبادات گذشته را زیاد محسوب نمایند و احساس ناتوانى و ناچیزى در دریافت جلال خداوندى براى بزرگداشت حسناتى که انجام مى دهند نصیبى نگذاشته است. و به جهت امتداد طولانى تکاپو در عبادت، سستى ها در وجود آنان راه نیافته است و از اشتیاق هاى آن فرشتگان چیزى نکاسته است تا از امید پروردگارشان روى گردان شوند.
به هر جا راه گم کردم بر آوردم زکویت سر *** به هر دلبر که دادم دل تو بودى حسن آن دلبر
به هر سو چشم بگشادم جمالت جلوه گردیدم *** به هر بستر که بغنودم خیالت یافتم در بر
به هر جائى که بنشستم تو بودى همنشین من *** نظر هر جا که افکندم تو را دیدم در آن منظر
به هر کارى که دل بستم تو بودى مقصد و مطلب *** به هر یارى که پیوستم تو بودى همدم و یاور
گر آهنگ حَضَر کردم تو بودى منزل و مأوا *** و گر عزم سفر کردم تو بودى هادى و رهبر
برون از خود سفر کردم تو را بیرون زخود دیدم *** چو سر بردم به جَیب خود تو خود بودى به جَیب اندر
درون خانه چون رفتم مقیمت یافتم آنجا *** چو از خانه برون رفتم مقامت بود خود بر در
ندیدم جز جمال تو، ندیدم جز کمال تو *** اگر در شهر اگر صحرا، اگر در بحر اگر در بر
شدم از فیض چون فانى، ندیدم جز تو دیارى *** به کوى نیستى رفتم، بر آوردم زهستى سر
طول مناجات با پروردگارشان اطراف زبانهاى آنان را نخشکانیده و اشتغالات دیگرى آنان را مملوک خود ساخته است که صداهاى بلند آنان را زمزمه هاى خفیف تضّرع قطع نماید، و شانه هاى آنان در صفوف عبادت مختلف نگشته است، و گردنهاى خود را براى به دست آوردن آسایش از روى تقصیر در انجام دستور خداوندى خم نکرده اند. کندى غفلت ها بر قاطعیت کوشش و تلاش آنان نفوذى ندارد و عوامل فریبنده شهوات دست به سوى همّتهاى آنان نمى یازند.
(اِسناد اعضائى بر فرشتگان شبیه به اعضاى آدمیان مجازى است و در حقیقت براى تقریب واقعیات معنوى به ذهن محدود ما انسانهاست)
خداوندِ صاحب عرش را براى روز احتیاجشان ذخیره نموده اند، در آن هنگام که خلق از خدا منقطع و به مخلوقات متوجّهند فرشتگان فقط خدا را مورد توجّه و گرایش قرار مى دهند. براى عبادت حق پایانى تعیین نمى کنند. علاقه شدید آن فرشتگان براى التزام اطاعت خداوندى آنان را ارجاع نمى کند مگر به موادّى در دلهاى آنان که از رجا و خوف خداوندى گسیخته نمى شوند، عوامل بیم آمیخته با اشتیاق از آنان قطع نمى شود تا در تلاش و کوشش سست شوند، و جرص و آزهاى دنیوى آنان را به اسارت نکشیده است تا کوششهاى منتج منافع دنیوى را بر کوشش و جدیت برابدیت مقدّم بدارند.
آنان اعمال گذشته خود را بزرگ نمى شمارند و اگر اعمالشان را بزرگ بشمارند امید آنان، بیم و هراسشان را از بین مى برد.
غلبه و اغواى شیطانى موجب اختلاف درباره پروردگارشان نمى گردد، جدائیهاى ناروا آنان را از یکدیگر متفرّق ننموده و سنگینى و خیانت و حسد بر آنان پیروز نگشته است.
عوامل دگرگون کننده شک و پندار آنان را تقسیم به گروه ها نکرده و پستى همّت ها آنان را از یکدیگر جدا نساخته است. فرشتگان وابستگان ایمانند، نه لغزشى آنان را از طناب ایمان بریده است و نه انحراف و مسامحه و سستى.
در طبقات آسمان به انداره محل پوستى نیست مگر اینکه فرشته اى بر آن در حال سجده است، یا فرشته اى در حال سیر و حرکت براى انجام دستور حق; آن فرشتگان با امتداد طولانى اطاعت پروردگارشان بر علم خود مى افزایند و به عزّت و عظمت خداوندى در قلوب آنان افزوده مى شود.(۱)
ما ودل گر پاس عشقِ پرده در خواهیم داشت *** پرده غیر از جمال دوست بر خواهیم داشت
یکنفس با او نباشیم و بجزا او ننگریم *** پاس انفاس و مراعات نظر خواهیم داشت
بى سر و بى پاى گر باشیم و بى سامان چه باک *** در بساط فقر، فرق تا جوَر خواهیم داشت
خسروان را سر فرو ناریم بر تاج و کمر *** کز کرامت تاج و از رفعت کمر خواهیم داشت
از طریق عشق بینى در هواى عشق دوست *** گر دو پاى خویش بر بندیم پر خواهیم داشت
کى فرو مانیم در زندان جاه و آرزو *** عقل کار آگاه و عشق راهبر خواهیم داشت
دل کجا بندیم بر این علم هاى بى اصول *** ما بجز افسانه سوداى دگر خواهیم داشت
بر فضاى دوست در شیب و فراز راه عشق *** صبر اگر کردیم بر دشمن ظفر خواهیم داشت
تیر اگر بارد نثار تیر جان خواهیم کرد *** سنگ اگر آید به پیش سنگ سر خواهیم داشت
در غمش با اشک چون سیم و رخِ چون زرّ ناب *** بت پرستیم ارهواى سیم و زر خواهیم داشت
هر کس را عشقى و سوداى سرّى در سراست *** ما به سَر سوداى آن یکتا گوهر خواهیم داشت
با سر زلف کجش در خلوت سرّ صفا *** راستى آشوبها در بحر و بر خواهیم داشت
بى خبر مائیم زان موى و میان دلفریب *** گر زحال خود سر مویى خبر خواهیم داشت
حکیم بزرگوار حاج شیخ محمّد تقى جعفرى در شرح خطبه یکم “نهج البلاغه” در بحث حقیقت فرشتگان مسأله مهمّى را متذکر شده اند که جا دارد در
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- “تفسیر نهج البلاغه” ج ۱۶، ص ۴۲.
پایان این بخش به آن اشاره شود: “موضوع فرشتگان در ادیان گذشته هم با اصطلاحات گوناگون و تعریفات مختلف مطرح بوده است.
در دین اسلام با نظر به قرآن و احادیث معتبره، وجود فرشتگان هیچ گونه جاى تردید نیست. در قرآن مجید در سیزده مورد کلمه مَلَک و در دو مورد ملَکین که تثنیه ملک است و در حدود هفتاد سه مورد کلمه ملائکه وارد شده است.
بعضى از اندیشمدان دوران معاصر براى اینکه هر حقیقتى را با چهره طبیعى آن بپذیرند، فرشتگان را انواعى از نیروها و قواى مخفى طبیعت تلقّى نموده، مى خواهند استبعاد افرادى را که در طبیت نمى توانند واقعیت دیگرى را بپذیرند منتفى بسازند، ولى این یک سطحى نگرى در شناسائیها است که ناشى از تفسیر نا بجاى علم و طبیت است.
مگر آنان که عناصر را در چهار نوع منحصر مى دانستند علم گرایان نبوده اند؟ مگر آنان که صوت را از پدیده هاى عرضى دانسته، آن را غیر قابل انتقال تلقّى مى کردند چهره دانشمندى نداشتند؟ آرى آنان کسانى بودند که با طرفدارى جدّى از علم، بقاى اعراض مانند صوت را پس از به وجود آمدن امکان ناپذیر مى دانستند;نیز متفکرانى که از علم دفاع مى کردند و کمترین اطلاعى از جریانات ذرّات بنیادین طبیعت نداشتند اندک نبوده اند.
اگر طول تاریخ را در نظر بگیریم، همواره با این پدیده روبرو مى گردیم که علم در هر دوره و هر جامعه اى مقدارى از واقعیت ها را در اختیار دانشمندان مى گذاشته است، دانشمندان در برابر این جریان مستمر بر دو گروه بودند:
گروه یکمـ مردم بى گنجایشى بودند که توقّع داشتند که همان مقدار محدود از مسائل علم، تمامى سطوح طبیعت و روابط اجزاى آن را در اختیارشان قرار داده است. اینان نه تنها از حرکت به پیش محروم بوده اند بلکه از پیشروى دیگران نیز جلوگیرى مى کرده اند.
گروه دوم ـ متفکران هشیارى بودند که با عبارات و بیانات مختلف، محدودّیت علم خود را درک کرده، راه پیشروى را به روى خود و دیگران نمى بسته اند. این عبارت از نیوتن مشهور است:
“مانند کودک خردسالى هستم که در ساحل اقیانوس بى کران ایستاده، تنها چند عدد سنگریزه رنگارنگ در جلو چشمانش زیر آب مى بیند، ولى اقیانوس بیکرانى با محتویات نامحدودش در مقابل دیدگان آن کودک خردسال مجهول است”.
اینان در ضمن اینکه راه علم را براى آیندگان هموار مى کردند، عظمت گنجایش مغز آدمى را هم اثبات مى نمودند.
به هر حال این یک روش بنیان کن است که: ما نخست علم و جهان هستى را محدود مى کنیم و سپس در دریایى از وحشت و اضطراب غوط ور مى گردیم.
آیا کسى نیست از ما بپرسد که با مشاهدات فراوان در طول تاریخ درباره قالب ناپذیرى اصول و مسائل علمى از یک طرف و با شناسائى انسان و بیکرانه جوئیهایش از طرف دیگر، و نامحدود بودن روابط و اجزاى طبیعت با سیستم باز که رو به ماوراى طبیعت (متافیز یک به معناى عمومى آن) دارد، چگونه به خود اجازه مى دهید که علم و جهان هستى را محدود نموده، در برابر مفاهیم و مسائل عالى و با اهمّیت به وحشت و اظطراب و نیهلیستى دچار شوید؟!
کدامین دلیل شما را وادار کرده است که تارهایى از چند رشته قضایاى محدود مانند تار عنکبوت دور خود بتنید و سپس بگوئید: “جهان هستى همین است که من با همین مفاهیم و قضایا آن را شناخته و با آن ارتباط برقرار کرده ام”؟! به اصطلاح معمولى باید گفت: خوشا به حالشان که خیلى راحت و در آسایشند!
مى گوییم فرشتگان وجود دارند، و اگر نامحسوس بودن وجود فرشتگان را دلیل نیستى آنان بدانیم، نیمه اساسى معلومات خود را که عبارت است از واقعیات نامحسوس منکر شده ایم، و هیچ متفکر خردمند نمى تواند این قضیه “نمى بینم پس وجود ندارد” را زمینه جهان بینى خود قرار داده و حکم به نیستى بیرون از منطقه حواس نماید.
ما مى دانیم که ارتعاشات صوتى بایستى به حدّ معینى برسد تا ما آن را بشنویم، اجسام و اشکال و رنگها در فاصله معینى براى ما مطرح مى شوند، دانه اى از الکترون و انرژى را تاکنون ندیده ایم، جاذبیت محسوس نیست، هیچ یک از پدیده ها و نیروهاى درونى مانند اندیشه و تخیل و اراده و آن حقیقتى که مدیریت آنها را در اختیار دارد و “من” نامیده مى شود وارد منطقه حواس نمى شوند و حتّى تسلیم حسّاس ترین وسائل نمى گردند.
فرشتگان از جنس و نوع احزاء و پدیده هاى عالم طبیعت نیستند، بلکه موجودات مقدّس و داراى ماهیت هاى مخصوصى مى باشند.
توصیفات ما درباره فرشتگان مستند به منبع وحى است یا به طور مستقیم که قرآن است و یا به طور غیر مستقیم که از زبان ولىّ اللّه اعظم امیرالمؤمنین و سایر ائمّه معصومین مى باشد”.(۱)
حاملان عرش:
قرآن مجید در دو آیه از ملائکه اى که حاملان عرش حقّند یاد مى کند:
«الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیؤْمِنُونَ بِهِ وَیسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کلَّ شَیء رَحْمَهً وَعِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَک وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ»:(۲)
فرشتگانى که حمل کننده عرش الهى اند و آنان که پیرامون عرش حضرت محبوبند، به تسبیح و ستایش حضرت حق مشغولند، هم خود در دائره ایمانند و هم براى اهل ایمان از خدا طلب آمرزش مى کنند که: اى پروردگار، علم و رحمت بى منتهایت همه چیز را فرا گرفته، به لطف و کرمت گناهان آنان که توبه کرده و راه خوشنودى تو را پیموده اند بیخش و آنان را از
عذاب دوزخ مصون دار.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- “تفسیرنهج البلاغه” ج ۱، ص ۱۱۶.
۲- مؤمن، ۷.
«وَالْمَلَک عَلَى أَرْجَائِهَا وَیحْمِلُ عَرْشَ رَبِّک فَوْقَهُمْ یوْمَئِذ ثَمَانِیهٌ»:(۱)
و فرشتگان بر جوانب آسمانها باشند، و در آن روز حاملان عرش پروردگارت هشت ملک اند.
و در یک آیه از ملائکه اى که گرداگرد عرش حضرت ربّ العزّه هستند یاد مى نماید:
«وَتَرَى الْمَلاَئِکهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَقُضِی بَینَهُم بِالْحَقِّ وَقِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»:(۲)
اى رسول من، در آن فرشتگان را مشاهده کنى که گرداگرد عرش با عظمت حق در آمده به تسبیح و ستایش حضرت رب مشغولند; و میان اهل بهشت و دوزخ به حق حکم شود و این گفته به میان آید: سپاس و ستایش مخصوص مالک و مربّى جهانیان است.
و در هیجده آیه در سوره هاى اعراف، ۵۴ ـ توبه، ۱۲۹ـ یونس، ۳ـ رعد،۲ـ اسرا، ۲۴ـ طه، ۵ـ انبیا،۲۲ـ مؤمنو، ۸۶ و ۱۱۶ ـ فرقان، ۵۹ ـ نمل، ۲۶ ـ سجده، ۴ ـ غافر، ۱۵ زخرف، ۸۲ ـ حدید، ۴ ـ تکویر، ۲۰ ـ بروج، ۱۵ ـ هود، ۷ – از عرش حضرت حق با اوصاف: عظیم، کریم، مجید، سخن به میان آمده است:
«قُلْ مَنْ رَبُّ السَّموات السَّبْع وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ»:(۳)
«لا إلهَ إلاّ هُوَ ربُّ الْعَرْشِ الْکریمِ.(۴)
«ذُوالْعَرْشِ الْمَجیدُ».(۵)
معنا و مفهوم عرش:
عرش و کرسى در آیات کتاب خدا و روایات و اخبار فراوان استعمال شده است. به طور صریح و روشن و آشکار از قرآن مجید و روایات استفاده مى شود که عرش و کرسى دو موجود از موجودات حق و دو حقیقت از حقایق الهیه اند.
قرآن کریم از توضیح مفهوم هر دو واقعیت ساکت است و در روایات و اخبار به این نتیجه مى رسیم که هر دو کلمه طاقت تحمّل تمام معانى ملکوتى و باطنى و ظاهرى را دارند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- حاقّه، ۱۷.
۲- زمر، ۷۵.
۳- مؤمنون، ۸۶.
۴- مؤمنون، ۱۱۶.
۵- بروج، ۱۵. کلمه “مجید” در این آیه شریفه به دو صورت مرفوع و مجرور قرائت شده است; در صورت رفع وصف “خدا” و در صورت جرّ وصف “عرش” مى باشد.
در “خصال” صدوق و “معانى الاخبار” و “دُرّالمنثور”، ضمن حدیث ابوذر است از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله که فرمود: اى ابوذر، هفت آسمان در برابر کرسى چون فزونى بیابان پهناور است بر آن حلقه.
در “علل” و در “مجالس” صدوق از امام صادق علیه السّلام روایت شده که از آن جناب پرسیدند: چرا کعبه را کعبه نام شد؟ فرمود: چون چهارگوش است. گفته شد: چرا چهار گوش شده؟ فرمود: چون برابر بیت المعمور است که چهار گوش است. و گفته شد: چرا بیت المعمور چهار گوش است؟ فرمود: چون برابر عرش است که چهار گوش است. گفته شد: چرا عرش چهار گوش شده؟ فرمود: چون بر چهار کلمه سازمان یافته: سُبْحانَ اللّهِ، وَالْحَمْدُ لِلّه، وَلا إلهَ إلاَّ اللّهُ، وَاللّهُ أکبَرُ.
در عقاید حضرت صدوق است: “اعتقاد ما در عرش این است که آن همه و همه آفریده هاست. و به وجه دیگر همان دانش است. و از امام صادق علیه السّلام پرسش شد از قول خداوند عزَّوجلَّ: «اَلَّرحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى».(۱)
فرمود: نسبت او با هر چیزى مساوى است و چیزى بدو نزدیکتر از چیزى نیست. و امّا عرش به معنى دانش را هم چهار از پیشینیان بر دوش داشته اند و چهار از آخرین. اما آنها چهار نخست: نوح، ابرهیم، موسى و عیسى علیهم السّلام; و امّا چهار آخر: محمّد صلّى اللّه علیه وآله، على، حسن و حسین علیهم السّلام اند.
و به سندهاى صحیح از ائمّه علیهم السّلام درباره عرش و حاملانش چنین روایت شده است. و همانا اینان حاملان عرش علم شدند، زیرا همه پیامبران پیش از پیغمبر ما محمّد صلّى اللّه علیه وآله بر چهار شریعت چهار پیامبر پیشین بودند: نوح، ابراهیم، موسى و عیسى علیهم السّلام، و دانش از این چهار بدانها رسید. و همچنان دانش پس از مجمّد و على و حسن و حسین علیهم السّلام به امامان پس از حسین رسید”.
شیخ مفید فرموده: “عرش به معناى سلطنت و پادشاهى است. ذُوالْعَرْش یعنى صاحب قدرت و استیلا و سلطنت بر تمام موجودات هستى”.
هشام بن حکم مى گوید: زندیق از حضرت صادق پرسید: کرسى بزرگتر است یا عرش؟ فرمود: هر چه خدا آفریده درون کرسى است جز عرش او که بزرگتر از آن است تا کرسى او فرا گیرد.
در “معانى الاخبار”، صدوق به سندش از مفضّل بن عمر روایت کرده که گفت: از امام ششم پرسیدم که عرش و کرسى چیست؟ فرمود: عرش به یک معنا همه آفریده هاست و کرسى جاى آنهاست، و از نظر دیگر همان دانشى است که خدا پیامبران و رسولان و حجج خود را بدان آگاه کرده، کرسى دانش مخصوص به خود اوست.
صدوق در کتاب “توحید” خود به سندى که دارد از امام ششم در تفسیر آیه:
«وَسِعَ کرْسِیهُ السَّماواتِ وَالاْرْضَ»(۲)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- طه، ۵.
۲- بقره، ۲۵۵.
آورده که حضرت فرمود: آسمانها و زمین و آنچه میان آنهاست در کرسى است، و عرش همان دانشى است که کسى آن را اندازه نتواند.
در “روضه الواعظین” است: امام صادق از حضرت باقر از جدّش روایت کرده که: در عرش نمونه هر آنچه خدا در خشکى و دریا آفریده هست. فرمود: این است تأویل قول خدا:
«وَإنْ مِنْ شَىْء إلاّ عِنْدَنا خَزائنُهُ».(۱)
چیزى نیست جز آنکه گنجینه هایش پیش ماست.
و میان دو ستون عرش هزار سال پرش پرنده سریع(۲) فاصله است. و هر روز هفتاد هزار رنگ از نور بر عرش پوشند که هیچ آفریده تاب دیدن آنها را ندارد. همه چیزها در برابر عرش چون حلقه اى است در میان بیابان.
خدا را فرشته اى است به نام خرقائیل، هیجده هزار بال دارد که میان هر دو بالش پانصد سال راه است; به خاطرش رسید که آیا بالاى عرش چیزى است؟ خدا بالهایش را دو برابر کرد و دارى سى و شش هزار بال شد که میان هر دو بال پانصد سال راه بود، و بدو وحى کرد: اى فرشته، پرواز کن. بیست هزار سال پرید و بر سر یک ستون عرش نرسید. خدا بال و نیرویش را دو چندان کرد و سى هزار سال دیگر پرید و باز هم نرسید و خدا به او وحى کرد: اى فرشته، اگر تا دمیدن صور بپرى به ساق عرشم نرسى. آن فرشته گفت:
«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّک الاْعْلى».(۳)
و خدا آن را بر پیامبر فرستاد و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: آن را ذکر سجده کنید.(۴)
متخصّص حدیث، علاّمه بزرگ، اسلام شناس با عظمت، ملاّمحمّد باقر مجلسى در پایان احادیث مربوط به عرش و کرسى در جهت تحقیق در آن اخبار و جمع بین آنها مى فرماید:
بدانکه تخت شاهى در این جهان مظهر قدرت پادشاهان است، ولى خداى سبحان از مکان و قرارگاه منزّه است، نه تختى دارد و نه کرسى که بر آن بنشیند و این دو (عرش و کرسى) بر برخى آفریده هاى او به حسب مناسب اطلاق شدند به چند معنى:
۱ـ دو جسم بزرگ فراز هفت آسمان. و همانا به این دو نام خوانده شدند براى اینکه احکام و تقدیرات خدا از آنها تراود و فرشته هاى کرو بیان و مقرّب و ارواح پیامبران و اوصیا گرد آنهایند، و هر که را خدا خواهد به خود نزدیک سازد بدآنها بالایش برد، چنانکه فرمانها و احکام شاهان و آثار سلطنت و عظمت آنان از تخت و کرسى آنهاست و مقرّبان آستان و خاصّان آنها به گرد آنها چرخند، و نیز چون آن دو بزرگترین آفریده جسمانیند و انوار عجیب و آثار غریبه مخصوص به خود دارند دلالتشان بر وجود خدا و علم و قدرت و حکمتش بیش از اجسام دیگر است و از اینرو مخصوص بدین نام شدند، و حاملانشان در دنیا گروهى
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- حجر، ۲۱.
۲- موجود سریعتر از صوت و نور
۳- اعلى، ۱.
۴- گوشه اى بسیار کوچک از وضع منظومه ها، کهکشانها، سحابیها را کتابهاى “خدا در طبیعت”، “هیئت در اسلام”، “یک، دو، سه، بى نهایت” و “پیدایش و مرگ خورشید” با ارقام غیر قابل تصّور و فهم بیان کرده اند، انسان چون این کتابها را مطالعه کند به عظمت عرش و کرسى و معجزه امامان در گفتارشان پى مى برد.
فرشته اند و در آخرت یا فرشته هایند یا انبیاء اولواالعزم و اوصیاء برگزیده چنانکه دانستى، و بسا مقصود از حمل در آخرت این باشد که در قیامت، عرش بدیشان بر پاست و اینان حکام و نزدیکان به آنند.
۲ـ علم و دانش. چنانکه در بسیارى از اخبار بدان تفسیر شدند، چون منشأ ظهور خدا بر خلقش دانش و شناسائى است و آن وسیله تجلّى خداست بر عباد، و گوئى عرش و کرسى باشند و حامل آن پیغمبر و ائمه علیهم السّلام اند که خزّان علم اویند در آسمان و زمینش، خصوص آنچه مربوط به شناخت اوست.
۳ـ حقیقتى محیط به همه آفریده هاى او چنانکه صدوق فرموده و از برخى اخبار استفاده مى شود، زیرا هر چه در زمین و فراز آنهاست آیات وجود خدا و نشانه هاى قدرت اویند و آثار وجود و فیض حکمت آن حضرت، پس همه آفریده ها عرش عظمت و جلال او هستند و وسیله تجلّى صفات کمالش بر عارفان. و این معنائى است که به خاطرم رسید در قول معصوم: وَارْتَفَعَ فَوْقَ کلَّ مَنْظَر.
و او بالاتر از هر دیدگاهى است.
ماییم ظهور نور انوار *** جز ما نبود به دار دیار
جایى که منم، صداى جبریل *** مى آید و کس نمى دهد بار
فیض احدّیتیم و حق را *** در فیض وجود نیست تکرار
ما مظهر واجب الوجودیم *** در ذات و صفات و فعل و آثار
اسرار وجود در تجلّى است *** ما آینه وجود اسرار
یار است که کرده جلوه از سر *** تا پاى ز پاى تا سرَ یار
عشقى است که محو کرد و حیران *** جان و دل دردمند دیدار
درد است که کرده از گرانى *** سنگ دل کوه را سبکسار
با روى تو اى مراد هر دل *** جان و دل و دیده است بیکار
بى درد تو اى طبیت هر درد *** جسم است نحیف و روحْ بیمار
بیمارِ تو راست نفخ عیسى *** مست غم عشق توست هشیا
خواب است که نیست همدم عشق *** عشق است رفیق بخت بیدار
بى شاخ شکوفه قدِ دوست *** بى نرگس مست چشم دلدار
چون نرگس مستمى گران سر *** چون شاخ شکوفه سرنگونسار
بى روح تو لاله نیست دربر *** بى موى تو مشک نیست در بار
چشمى که سمن ندید و شکر *** آمیخته گوییا که ناچار
زین روى سمن برى به خرمن *** زین لعل شکر خورى به خروار
اى قطب مدیر دار هستى *** زین دایره تا به چرخ دوّار
اقلیم دل مرا به تحقیق *** سلطانى تخت را سزاوار
بر توست مدار امر چو نانک *** بر نقطه مدار خطّ پرگار
من تا جرم و متاع من عشق *** بازار دل است و حق خریدار
گنجینه لایزال بر دست *** بنشسته به چار سوق بازار
چشم دل من به یار روشن *** خورشید سپهر و دیده تار
ما راست غذاى جان و دل دوست *** عالم همه کاسه لیسِ پندار
بى قوت لب تو ما سوا را *** دل خورده و باز مانده ناهار
زین مغز اگر بیفکنى پوست *** اعصاب و عروق و جسم و جان اوست ۴ـ هر یک از اوصاف کمال و جلالش عرش اوست، زیرا قرارگاه عظمت و جلال اویند و وسیله ظهورش بر بنده هایش به اندازه استعدادشان، و او را عرشِ دانش است و عرشِ قدرت و عرش رحمانیت و عرشِ رحیمیت و عرشِ وحدانیت و عرش تنزّه، چنانکه در روایات گذشت.
۵ـ دل پیامبران و اوصیا و مؤمنان کامل که قرارگاه محبّت و معرفت خدایند، چنانکه در روایت آمده:
قَلْبُ الْمُؤمِنِ عَرْشُ الرَّحْمنِ.
و هم در حدیث قدسى است:
لَمْ یعْنى سَمائى وَلا أرْضى، وَوَسِعَنى قَلْبُ عَبْدِىَ الْمُؤمِنِ.
در هر صورت اطلاق عرش و کرسى بر برخى معانى به واسطه تصریح در خبر یا قرائن دیگر منافات ندارد با وجوب اعتراف به معنى اوّل که از ظاهر اکثر آیات و روایات ظاهر مى گردد، چنانکه در سطور گذشته به این معنا اشاره شد که این دو لفظ جمیع معانى ظاهرى و باطنى را دارند(۱).
صاحب “المیزان” در توضیح عرش و حاملان آن، بحث مشروحى دارد که در تفسیر آیه ۵۴ سوره اعراف آمده، مقتضى است براى توضیح بیشترى نسبت به روایاتى که گذشت به گوشه اى از آن اشاره شود:
“ما قبول داریم که جمله:
«ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ»
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- مفصّل روایات مربوط به عرش را مى توانید در جلد ۵۸ “بحار” ص ۵ تا ۳۹ ملاحظه کنید.
به منزله کنایه است، امّا کنایه بودن منافات ندارد با این که یک حقیقت و واقعیتى این تعبیر را ایجاب کرده باشد و استواى پروردگار بر عرش از قبیل سلطنت و استیلا و ملکیت و امارت و ریاست و ولایت و سیادت دائر میان خود ما امرى اعتبارى و قرار دادى و خالى از حقیقت نبوده باشد.
درست است که ظواهر دینى از حیث بیان، نظیر و احاط و ولایت و امثال آن در خداى سبحان همان معنائى است که ما خود از اطلاق این الفاظ نسبت به خود مى فهمیم، ولکن مصداقها با هم متفاوتند.
مصادیق این الفاظ در نزد خداى تعالى امورى واقعى و حقیقى ولایق به ساحت قدس اویند و در نزد ما اوصافى ادّعائى، ذهنى و امورى اعتبارى و قرار دادى هستند که یک سر سوزن از عالم ذهن و وهم به خارج سرایت نمى کنند.
مثلاً، اگر کسى را رئیس خود مى نامیم از این باب است که تابع اراده و تصمیم اوییم نه اینکه راستى جامعه ما بدنى است و او سر آن بدن است. و همچنین اگر کسى را عضو اجتماع مى خوانیم براى این نیست که او راستى دست جامعه و یا کسى را عضو اجتماع مى خوانیم براى این نیست که او راستى دست جامعه و یا دل و یا قلوه آن است بلکه از این باب است که او نیز مانند دست و دل که در تشکیل بدن مؤثّرند در تشکیل اجتماع ما تأثیر دارد. و از همین جهت که زندگى ما متشکل از یک مشت امور اعتبارى است خداى تعالى در آیه:
«وَما هذِهِ الْحَیاهُ الدُّنْیا إلاّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ».(۱)
زندگى دنیایى ما را لهو و لعب نامیده چون مقاصد دنیوى ما و مال و اولاد ما و ریاست و حکومت ما جز عناوینى پندارى چیز دیگرى نیست و جز در عالم وهم، تحقّق و واقعیتى نداشته، سر و دست شکستن ما براى به دست آوردن آن هیچ تفاوتى با مسابقه اطفال در بازیهاى خود ندارد.
و حاشا بر خداى سبحان که زندگى ما را به خاطر اینکه امورى است وهمى بازیچه بشمارد، آن وقت خودش هم مانند ما بازیگر بوده باشد.
سخن کوتاه، اینکه فرمود: «ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ».
در عین اینکه مثالى است که احاطه تدبیر خداى را در ملکش مجسّم مى سازد، دلالت بر این هم دارد که در این میان حقیقتى هم در کار هست و آن عبارت است از مقامى که زمام جمیع امور در آنجا متراکم و مجتمع مى شود و آیات:
«وَ هُوَ رَبُّ الْعَرشِ الْعَظیمِ».(۲)
و
«اَلَّذینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ».(۳)
و
«یحْمِلُ عَرْشَ رَبِّک فَوْقَهُمْ یوْمَئذ ثَمانِیهٌ».(۴)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- عنکبوت، ۶۴.
۲- توبه ۱۲۹.
۳- مؤمن، ۷.
۴- حاقّه، ۱۷.
و «تَرَى الْمَلائِکهَ حافّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ».(۱)
نیز دلالت بر این معنا دارند; چه از ظاهر این آیات بر مى آید که عرش حقیقتى است از حقایق خارجى.
معنائى را که ما براى کلمه عرش در آیه «ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ» کرده و گفتیم: این کلمه به معناى مقامى است موجود که جمیع سرنخها حوادث و امور در آن متراکم و جمع است از آیه
«ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ یدَبِّرُ الاْمْرَ ما مِنْ شَفیع إلاّ مِنْ بَعْدِ إذْنِهِ»(۲)
به خوبى استفاده مى شود، چه این آیه استواى بر عرش را به تدبیر امور تفسیر نموده و از وجود چنین صفتى براى خداى تعالى خبر مى دهد، و چون این آیه در مقام توصیف ربوبیت و تدبیر تکوینى خداى تعالى است لاجرم مراد از شفاعتى هم که در آخر آن است شفاعت در امر تکوینى خواهد بود. پس مفاد جمله «ما مِنْ شَفیع إلاّ مِنْ بَعْدِ إذْنِهِ» این مى شود که هیچ سببى از اسباب تکوینیه که واسطه هائى بین خدا و بین حوادث عالمند از قبیل سببیت آتش براى حرارت و حرارت براى ذوب کردن اجسام و امثال آن، سببیتشان از خودشان نیست و به اذن خداست، که هر یک از آنها در ایجاد حادثه اى تأثیر مى کنند، و این جمله توحید ربوبیتى را مى رساند.
پس عرش همانطورى که مقام تدبیر عامّ عالم است و جمیع موجودات را در جوف خود جاى داده، همچنین مقام علم نیز هست، و چون چنین است قبل از وجود این عالم و در حین وجود آن و پس از رجوع مخلوقات به سوى پروردگار نیز محفوظ است، همچنان که آیه:
«وَ تَرَى الْمَلائِکهَ حافّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ»(۳)
محفوظ بودن آن را حتّى در قیامت، و آیات مربوط به خلقت آسمانها و زمین موجود بودن آن را مقارن با وجود عالم، و آیه
«وَ هُوَ الَّذى خَلَقَ السَّماواتِ وَالاْرْضَ فى سِتَّهِ أیام وَکانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ»(۴)
موجود بودنش را قبل از خلقت این عالم مى رساند.(۵)
دلا قرآن نمودت جان جانان *** بگفتت رازها در عین اعیان
دلا واصل ز قرآنى بمانده *** به یک ره دست خود از جان فشانده
دلا واصل ز قرآنىّ و ذرّات *** که مکشوف است بر تو کلّ آیات
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- زمر، ۷۵.
۲- یونس، ۳.
۳- زمر، ۷۵.
۴- هود، ۷.
۵- “المیزان” ج ۸، ص ۱۵۹ ـ ۱۶۲، ترجمه فارسى، ج ۸، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۹.
دلا واصل ز قرآن رخ نمودست *** ترا هر لحظه صد پاسخ نمودست
تو را معنىّ قرآن رخ نمودست *** ترا هر لحظه صد پاسخ نمودست
یقین چون بى گمانى از رخ یار*** همین مى خوان که اینست پاسخ یار
چه گوئى وصف او چون مى ندانى *** و گر قرآن چگونه وصف خوانى
تمامت کاملان راه دیده *** که اینجا گاه الحق شاه دیده
چو در قرآن نظر کردند اینجا *** بخواندند و خبر کردند اینجا
همه ذرّات را از سرّ آیات *** که در آخر شما را هست در ذات
همه گفتند سرّ ذات با تو *** که اینجا گه یقین خود اوست با تو
تو را اسرار چون حبل الورید است *** در این آیینه جانانت بدیدست
در این آیینه نزدیکست دلدار *** ولکن مى نه اى اینجا خبردار
در این آیینه او با توست بنگر *** در این منزل یقین راه است بنگر
اباتو یار اینجا در میان است *** ولکن آشکارانى نهان است
ابا تو یار اینجا ندیده *** دمادم گویدت بگشاى دیده
ابا تو یار اینجا آشنا شد *** تویى بیگانه و او آشنا شد
ندیدى آنچه کام جسم و جان بود *** که دلدارت در اینجا گه عیان بود
عیان بُد یار ما را در نهانى *** گشاد آخر در اینجا در نهانى
دمادم مى گشاید بند از بند *** ابا توست و تو او را خویش و پیوند
ز او تا تو رهى بسیار خود نیست *** دوئى بینى و گرنه ذات یکى است
ز یکى بازدان او را تو در خویش *** حجابت صورت است اینجاى در پیش
ز قرآنى خبردار و ز معنى *** ز دنیایى خبردار و ز عُقبى
همه با تو دلا تو هیچ دارى *** که این نقش صور پر پیچ دارى
چه خواهى کرد با این صورت خود *** که او اینجا نماید نیک یا بد
از این صورت تو را کى در گشاید *** تو را معشوق اینجا کى نماید
درین گرداب صورت دل نماندى *** به حسرت پاى اندر گل نماندى
تو را اى دل سخن بسیار ماندست *** در آخر نقطه در پرگار ماندست
سخن از کشف و اسرار است اى دوست *** که تا کلّى برون آیى تو از پوست
بجز جانان همه اینجا هَبادان *** یقین خویشتن اندر فنا دان
بقا اندر فنا دیده است عطّار *** اگر چه در فنا آید یقین بار
<
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
