توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل حنبلی‌ها ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل حنبلی‌ها ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل حنبلی‌ها ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint :

مذهب حنبلیه

حَنبَلیّه، پیروان یکی از چهار مذهب فقهی مشهور اهل سنت، می‌باشد.مؤسّس مذهب حنبلی، ابوعبدالله احمد بن حنبل بن هلال شیبانی است. وى در سال ۱۶۴ در بغداد متولّد شد و در همان شهر، سال ۲۴۱ وفات یافت.
این مذهب در بغداد ظهور کرد و به شام هم رفت. امروز مذهب غالب بر حجاز، قطر، فلسطین و بحرین، مذهب حنبلى است.

[۱] موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۶ ; تاریخ الفقه الاسلامى، ص ۱۴۸.)

فهرست مندرجات

۱ – پیشوای حنبلیه
۲ – گرایش حنبلیه
۳ – گسترش تاریخی و پراکندگی جغرافیایی حنبلیه
۳.۱ – تاریخچه گسترش حنبلیه در ایران
۳.۲ – انتقال مرکزیت حنبلیه از بغداد به شام
۳.۳ – ورود حنبلیه به مصر
۳.۴ – پیروان حنبلیه در سایر بلاد اسلامی
۴ – پیروان اندک حنبلیه
۵ – آیین وهابیت، برخاسته از مذهب حنبلی
۶ – علت اصلی گسترش اندک مذهب حنبلی
۶.۱ – دیدگاه ابو‌عمشه
۶.۲ – دیدگاه ابن خلدون
۶.۳ – دیدگاه ابوزهره
۶.۴ – دیدگاه ابن عقیل
۷ – تألیفات حنبلیان
۷.۱ – تفسیر و علوم قرآن
۷.۲ – حدیث و علوم آن
۷.۳ – کلام
۷.۴ – فقه
۷.۴.۱ – المسند
۷.۴.۲ – مسائل
۷.۴.۳ – الجامع ابوبکر خلّال
۷.۴.۴ – المختصر
۷.۴.۵ – شرح المختصر
۷.۴.۶ – آثار مهم دیگر در فقه حنبلی
۷.۵ – علم خلاف
۷.۶ – اصول فقه
۷.۷ – قواعد فقه
۷.۸ – منابع شرح حال فقیهان حنبلی
۸ – مقالات مرتبط
۹ – منابع جهت مطالعه
۱۰ – پانویس
۱۱ – منبع

پیشوای حنبلیه

پیشوای حنبلیه احمد بن حنبل بود.

گرایش حنبلیه

احمدبن حنبل (۱۶۴ـ۲۴۱) نخست، مانند استادش محمد بن ادریس شافعی (۱۵۰ـ۲۰۴؛ مؤسس شافعیه) کوشید تا با الهام از دو مذهبِ حنفی و مالکی که اولی در مکتب فقهی کوفه (با محوریت پیروی از رأی) و دومی در مکتب فقهی مدینه (با محوریت پیروی از حدیث) ریشه دارد، راه میانه‌ای را بگشاید ولی رفته رفته مذهب چهارمی را با گرایشی متمایز و مبتنی بر التزام شدید به نص قرآن و حدیث پایه گذاری کرد.

[۲] مصطفی ابراهیم زلمی، خاستگاههای اختلاف در فقه مذاهب، ترجمه حسین صابری ص۴۵ـ۴۶.

[۳] مصطفی ابراهیم زلمی، خاستگاههای اختلاف در فقه مذاهب، ترجمه حسین صابری ص۵۰.

[۴] مصطفی ابراهیم زلمی، خاستگاههای اختلاف در فقه مذاهب، ترجمه حسین صابری ص۵۴-۵۶.

[۵] واعظ زاده خراسانی، تقریظ، ص۱۶ـ۱۷.

گرایش مذهب حنبلی به نقل، چنان غلیظ و شدید شد که بر مذهب مالکی پیشی گرفت.

گسترش تاریخی و پراکندگی جغرافیایی حنبلیه

شهری که در قرن سوم مذهب حنبلی در آن تأسیس شد و به تدریج شکل گرفت و گسترش پیدا کرد زادگاه پیشوای آن، بغداد، بود. این شهر که از دهها سال پیش از پیدایش این مذهب، به عنوان مرکز خلافت عباسی تأسیس شد و عملا مرکز فرهنگی دنیای اسلام و محل فعالیت عالمان مذاهب مختلف اسلامی بود از قرن چهارم، مرکز علمی و فرهنگی حنبلیه نیز شد. هرچند این مذهب در میانه قرن ششم در بغداد به رسمیت شناخته شد، آنگاه که ابن هبیره یحیی بن محمد (وزیر عباسیان و عالم حنبلی دارای رویکرد تقریب میان مذاهب اهل سنت) به منظور کاستن از نزاعهای مذهبی، با تشکیل گردهمایی عالمان بزرگ چهار مذهب مشهور اهل سنّت بغداد، توانست میان آنها توافقی برای پذیرش یکدیگر ایجاد کند؛ ولی دست کم از دو قرن پیش از آن، بغداد مرکز اصلی عالمان و پیروان مذهب حنبلی بود تا جایی که اوج قدرت و شوکت حنبلیان را در این شهر در قرن چهارم و مذهب آنها را در اواخر این قرن، مذهب غالب در بغداد دانسته‌اند. حنبلیان در بغداد و اطراف آن نفوذ بسیار و پیروان فراوانی داشتند. بیشتر عالمان حنبلی یا اهل بغداد بودند یا از سایر بلاد اسلامی به بغداد رفته و در آنجا مقیم شده بودند. بنابراین، این شهر به مدت زیادی برای حنبلیه نقش ممتاز و منحصر به فردی داشت.

[۶] ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۱، ص۲۵۲.

[۷] ابن خلدون، ج۱ مقدمه، ص۵۶۶.

تاریخچه گسترش حنبلیه در ایران

تا پیش از قرن چهارم، مذهب حنبلی در دیگر شهرهای اسلامی گسترش چندانی نیافته بود.

[۸] سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره ج۱، ص۴۸۰.

تبلیغ این مذهب در برخی از شهرهای ایران، پیش از برخی از اقلیمهایی که بعدها از پایگاههای اصلی حنبلیه به شمار آمدند آغاز شد. از اصفهان به عنوان معدود شهرهایی یاد می شود که از نیمه دوم قرن سوم، مذهب حنبلی در آن ترویج شد و پیروانی پیدا کرد و رفته رفته بر شمار و نفوذ آنها افزوده شد. ابوعبداللّه محمد بن یحیی ابن مَندَه اصفهانی (متوفی۳۰۱؛ از اصحاب احمد بن حنبل

[۹] ابن ابی یعلی، طبقات الحنابله، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۹۱.

[۱۰] ابن عماد، ج۲، ص۲۳۴.

) و اخلاف‌اش در ترویج این مذهب در اصفهان بسیار مؤثر بودند. مذهب حنبلی در برخی دیگر از شهرهای ایران نیز پیروانی پیدا کرد که تعداد آنها در شهرهایی مانند ری و شوش قابل توجه بوده است

[۱۱] مقدسی، ص۳۶۵.

[۱۲] مقدسی، ص۳۹۵.

[۱۳] مقدسی، ص۴۰۷.

[۱۴] مقدسی، ص۴۱۵.

[۱۵] مقدسی، ص۴۳۹.

؛ با این همه، هرگز در ایران پیروان فراوانی به دست نیاورد.

[۱۶] Wilferd Madelung، Religious trends in early Islamic Iran، Albany ص۲۷.

انتقال مرکزیت حنبلیه از بغداد به شام

در نیمه قرن پنجم عبدالواحد انصاری شیرازی در انتقال مذهب حنبلی به منطقه شام (ازجمله فلسطین و سوریه کنونی) نقش داشت. مذهب حنبلی در آنجا تا نیمه قرن ششم شهرت چندانی نیافت ولی از آن پس نفوذ آن افزایش یافت و به تدریج یکی از مراکز مهم حنبلیان شد. پس از تسلط مغول بر بغداد که به از رونق افتادن این مذهب در آنجا انجامید مرکزیت اصلی حنبلیه به شام منتقل شد و تا قرن نهم در آنجا رواج داشت.

[۱۷] عُلَیمی حنبلی، ۱۳۸۸، ج۱، ص۲۹۷.

[۱۸] عبدالهادی، الفقهیه و بیان اثر حنابله فلسطین فی دمشق ص۲۵ـ۲۶.

ورود حنبلیه به مصر

ورود این مذهب به مصر بیش از سه قرن پس از پیدایش آن صورت گرفت. به گفته سیوطی

[۱۹] سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره ج۱، ص۳۵۴.

[۲۰] سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره ج۱، ص۴۸۰.

[۲۱] سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره ج۲، ص۱۹۱.

نخستین عالم حنبلی که در اواخر عمر به مصر رفت و در همانجا درگذشت عبدالغنی بن عبدالواحد جمّاعیلی مَقدِسی (صاحب آثاری متعدد

[۲۲] علیمی حنبلی، ج۴، ص۵۹ـ۶۰.

) بود و نخستین قاضی حنبلی مصر نیز شمس الدین محمدبن عماد جمّاعیلی (متوفی۶۷۶) بود که در ۶۷۰ از منصب خود عزل شد و تا وقتی زنده بود کسی جایگزین او نشد. به گفته سیوطی

[۲۳] سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره ج۲، ص۲۶۳ـ۲۶۵.

[۲۴] سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره ج۲، ص۲۷۱.

در مدرسه‌های صالحیه، منصوریه، ناصریه و ظاهریه در مصر فقه حنبلی نیز تدریس می‌شد ولی با تسلط حکومت عثمانی جایگاه حنبلیه تنزل پیدا کرد. مثلا بنابر گزارشی در سال ۱۳۲۴/۱۹۰۶ از میان ۳۱۲ استاد و ۹۰۶۹ دانشجو در الازهر مصر فقط ۳ استاد و ۲۸ دانشجوی حنبلی وجود داشت.

[۲۵] دانشنامه جهان اسلام، ذیل احمدبن محمدبن حنبل.

پیروان حنبلیه در سایر بلاد اسلامی

این مذهب در سایر بلاد اسلامی نیز پیروان قابل توجهی نداشته است.

پیروان اندک حنبلیه

مذهب حنبلی کمتر از دیگر مذاهب چهارگانه اهل سنّت گسترش یافته است.

[۲۶] کامل موسی، المدخل الی التشریع الاسلامی، ص۱۶۳

[۲۷] احمد تیمور، نظره تاریخیه فی حدوث المذاهب الفقهیه الاربعه: الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی و انتشارها عند جمهور المسلمین،ص۸۸ـ۹۱.

[۲۸] ابن خلدون ج۱ مقدمه، ص۵۶۶.

در زمان خود، پیروان احمد بن حنبل را اندک دانسته و بیشتر آنها را ساکن بغداد و اطراف آن و شام معرفی کرده و گفته است که حنبلیان در بغداد قدرت و جمعیت زیادی داشته‌اند ولی وقتی مغول بر آنجا چیره شد عظمت آنان در بغداد برنگشت، اما در شام جمعیت آنان روبه فزونی نهاد. به گفته ابن فرحون مالکی

[۲۹] ابن فرحون، الدیباج المُذهَب فی معرفه اعیان علماءالمذهب، ج۱، ص۶۲.

مذهب حنبلی در قرن هشتم رو به ضعف گذاشته است.

آیین وهابیت، برخاسته از مذهب حنبلی

آیین وهابیت با گرایش سَلفی از دل مذهب حنبلی سربرآورده است و وهابیان که در اصل از حنبلیان منطقه نجدند و در قرن اخیر با تشکیل حکومت سعودی بر منطقه عربستان حاکم شده‌اند برای ترویج و گسترش بیش از پیش حنبلیه کوشیده‌اند.

[۳۰] کامل موسی، المدخل الی التشریع الاسلامی، ص۱۶۳.

. اکنون مذهب رایج و رسمی عربستان حنبلی است و در برخی از شهرهای عراق و شام نیز پیروانی دارد.

[۳۱] عبدالفتاح کبّاره، التشریع الاسلامی، نشأته و مصادره و تاریخه، ص۱۷۲.

تعداد کمی از حنبلیان نیز در قطر، بحرین و افغانستان هستند.

[۳۲] عبدالمجید محمود مطلوب، المدخل الیالفقه الاسلامی، ص۱۳۸.

علت اصلی گسترش اندک مذهب حنبلی

برخی علت اصلیِ گسترش اندک مذهب حنبلی را این دانسته‌اند که در قرن چهارم که حنبلیان در بغداد قدرت داشتند با تعصب شدید برای نشر مذهب خود حتی با توسل به زور تلاش کردند و به اذیت و آزار مردم پرداختند که در نتیجه، مردم از آنها روی گردان شدند.

[۳۳] محمود محمد طنطاوی، المدخل الی الفقه الاسلامی ص۲۰۷.

؛ تعرض بَربهاری و یارانش به شیعیان و شافعیان، نمونه‌ای از این رویکرد حنبلیان است.

دیدگاه ابو‌عمشه

ابوعمشه

[۳۴] محفوظبن احمد کَلوَذانی، التمهید فی اصول الفقه، ج ۱، مقدمه، ص۳۳ـ۳۴.

نیز عللی برای گسترش نیافتن این مذهب برشمرده است:
۱. تأخر زمانی احمدبن حنبل بر سه پیشوای دیگر مذاهب فقهی (ابوحنیفه، مالک بن انس و شافعی).
۲. متهم شدن حنبلیان به ناتوانی در فهم درست و عمیق نصوص و اتکا به فهم ظاهری.
۳. پدید آمدن خصومت میان آنها و فقیهان شافعی درباره برخی مسائل و فروع فقهی از یکسو، و میان آنها و متکلمان درباره صفات باری تعالی از سوی دیگر.
۴. بی‌نصیب بودن مذهب حنبلی از قدرتی حکومتی که آن را تأیید و ترویج کند.

دیدگاه ابن خلدون

ابن خلدون دور بودن مذهب حنبلی از اجتهاد و اصالت دادن به احادیث را دلیل کمی پیروان آن دانسته است.

دیدگاه ابوزهره

ابوزهره

[۳۵] محمد ابوزهره، ابن حنبل، حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، ص۴۰۷ـ۴۰۹.

این سخن ابن خلدون را نپذیرفته بلکه امور سیاسی و اجتماعی را عامل مهمی در میزان گسترش مذاهب فقهی دانسته است. چنانکه تعداد فقیهان حنفی در عراق زیاد بوده و متصدی امور قضا و افتا می‌شدند ولی تعداد فقیهان حنبلی کم بوده است و کمتر امکان تصدی و مناصب مهم از جمله قضا را یافته‌اند.

دیدگاه ابن عقیل

به گفته ابن عقیل

[۳۶] ابن جوزی، تلبیس ابلیس، ۱۴۰۹، ص۶۷۲.

فقیهان حنبلی، برخلاف فقیهان حنفی و شافعی، پس از تحصیل علم به زهد و عبادت روی آورده و از پذیرش منصب قضا و دیگر امور شرعی خودداری می‌کردند و به همین سبب از مطالعه و تحقیق نیز فاصله می‌گرفتند. به نظر می‌رسد استقبال نکردن بیشتر حاکمان از این مذهب، خود معلول ظرفیت پایین فقه حنبلی در پاسخگویی به نیازهای جامعه و به ویژه برآوردن اهداف حکومتها بوده است؛ بنابراین تصلب این مذهب بر احادیث و ناتوانی آن در استنباط احکام شرعی، به ویژه در مسائل مستحدثه و موضوعات جدید، و ضعف عالمانش در ارائه تصویری قابل قبولتر از آن، از مهمترین علل کم اقبالی مردم وحاکمان به آن بوده است.

تألیفات حنبلیان

برخی از تألیفات مهم یا مشهور حنبلیان در موضوعات گوناگون بدین قرار است:

تفسیر و علوم قرآن

در شمار تألیفات احمدبن حنبل از تفسیری مشتمل بر ۱۲۰۰۰۰حدیث و از آثاری درباره قرآن و علوم آن مانند الناسخ و المنسوخ، المقدّم و المؤخّر فی کتاب اللّه، و جوابات القرآن یاد شده است.

[۳۷] ابن ابی یعلی، طبقات الحنابله ج۱، ص۲۰.

[۳۸] ابن ابی یعلی، طبقات الحنابله ج۲، ص۱۱ـ۱۲.

برخی از آثار مهم پیروان او در این باب عبارت‌اند از:
• المصاحف اثر عبداللّه بن ابی داود سِجستانی؛
• کتابهای زادالمسیر فی علم التفسیر، فنون الافنان فی عیون علوم القرآن (از نخستین آثار علوم قرآنی)، نواسخ القرآن و نزهه الاعین النواظر فی علم الوجوه و النظایر از ابوالفرج ابن جوزی؛
• کتابهای املاء ما مَنَّ به الرحمن من وجوه الاعراب و القراءات فی جمیع القرآن، اعراب القراءات الشواذ و التبیان فی اعراب القرآن از آثار ابوالبقاء عبداللّه بن حسین عکبری؛
• ذم التأویل اثر موفق الدین ابن قدامه مقدسی

[۳۹] ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله ج۲، ص۱۳۹.

؛
• رموز الکنوز اثر تفسیری عبدالرزاق بن رزق اللّه رسعنی (متوفی۶۶۰ یا ۶۶۱) که در آن احادیث را با اسناد آن آورده و اختلاف فقهای مذاهب را ذیل آیات الاحکام ذکر کرده و به نقد آرای زمخشری در تفسیر کشاف پرداخته است

[۴۰] بدران، المدخل الی مذهب الامام احمد بن حنبل ص۴۷۷.

؛
• کتابهای التفسیر الکبیر و مقدمه فی اصول التفسیر از احمدبن عبدالحلیم ابن تیمیه؛
• کتابهای التفسیر القیم، التبیان فی اقسام القرآن و الامثال فی القرآن الکریم از آثار ابن قیم جوزیه؛
• تفسیر آیات من القرآن الکریم اثر محمد بن عبدالوهاب، پیشوای وهابیان.

[۴۱] برای برخی از آثار قرآنی حنبلیانِ معاصر رجوع کنید: سعود فنیسان، آثار الحنابله فی علوم القرآن ص۱۸۶ـ۱۹۷.

حدیث و علوم آن

ابوموسی مدینی

[۴۲] ابوموسی مدینی، خصائص المسند ص۱۲.

سخنی از عبداللّه فرزند احمد بن حنبل نقل کرده که بنابر آن احمد بن حنبل احادیث زیادی نوشته است و این با سخن کسانی که معتقدند او چیزی نمی‌نوشته همخوانی ندارد.
مهمترین متن حدیثی حنبلیان، المسند احمدبن حنبل است که بیش از سی هزار حدیث را دربردارد و بارها چاپ شده است.

[۴۳] ابوموسی مدینی، خصائص المسند ص۱۳.

مسندنویسی پس از احمد بن حنبل میان حنبلیان رواج یافت و آثار متعددی با این عنوان تألیف شد. آثار فراوانی نیز با محوریت المسند ابن حنبل نوشته شد که بیشتر آنها شرح، گزیده یا فهرست آن و گاه نیز درباره ویژگی‌های آن است

[۴۴] رجوع کنید به مسند.

. برخی دیگر از آثار حنبلیان در حدیث و علوم آن عبارت‌اند از:
• السنه اثر احمدبن حنبل؛ غریب الحدیث اثر ابواسحاق حَربی؛
• السّنّه اثر ابوبکر خَلّال؛
• الموضوعات، جامع المسانید و الناسخ و المنسوخ فی الحدیث هر سه از ابوالفرج ابن جوزی؛
• اعراب ما یشکل من الفاظ الحدیث النبوی و اتحاف الحثیث باعراب ما یشکل من الفاظ الحدیث هر دو از ابوالبقاء عکبری؛
• المنتقی من اخبار المصطفی اثر عبدالسلام بن عبداللّه ابن تیمیه؛
• علم الحدیث و الکلم الطیب هر دو از اثرِ احمدبن عبدالحلیم ابن تیمیه.

کلام

نخستین آثار کلامی حنبلیان آثاری است که به احمدبن حنبل منسوب است؛ از جمله: کتاب الایمان؛ الرد علی الزنادقه و الجهمیه الزنادقه فیما شکوا فیه من متشابه القرآن و تأولوه علی غیر تأویله؛ نفی التشبیه؛ و رساله فی ا‌لسنه و العقیده.

[۴۵] عبداللّه طریقی، معجم مصنّفات الحنابله ج۱، ص۴۴ـ۴۵.

[۴۶] عبداللّه طریقی، معجم مصنّفات الحنابله ج۱، ص۴۸.

برخی از آثار مهم پیروان او نیز بدین قرار است:
• الابانه عن شریعه الفرقه الناجیه و مجانبه الفرق المذمومه و الشرح و الابانه علی اصول السنه و الدیانه از آثار عبیداللّه بن محمد ابن بَطّه عکبری؛
• تلبیس ابلیس و دفع شبه التشبیه باکف التنزیه از آثار عبدالرحمان ابن جوزی؛
• الصواعق المرسله علی الجهمیه و المعطله، شفاءالعلیل فی مسائل القضاء و القدر و الحکمه و التعلیل و هدایه الحیاری فی الردّ علی الیهود و النصاری از آثار ابن قیم جوزیه.
احمدبن عبدالحلیم ابن تیمیه نیز با تألیف آثار بسیاری در کلام، پشتوانه نظریِ اعتقادات و وهابیان در سده‌های بعد را فراهم آورد. مجموعه التوحید، الایمان، النبوات، الاسماء و الصفات، درء تعارض العقل و النقل، منهاج السنه النبویه فی نقض کلام الشیعه القدَریّه و الجواب الباهر فی زوار المقابر از آثار اوست.

[۴۷] برای دیگر آثار او رجوع کنید: عبداللّه طریقی، معجم مصنّفات الحنابله ج۴، ص۳۸۹ـ۳۹۲.

فقه

احمدبن حنبل خود، آرای فقهی‌اش را ننوشت؛ حتی نقل