توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل اعتقادات شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل اعتقادات شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل اعتقادات شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

ایمان (باور)

ایمان از مفاهیم کانونی ادیان الهی از جمله اسلام می باشد که نقش تعیین کننده‌ای در سعادت انسان دارد.

فهرست مندرجات

۱ – معانی ایمان
۲ – معانی لغوی ایمان
۳ – معنای اصطلاحی ایمان
۴ – ایمان، عمل قلب و کار دل
۴.۱ – لزوم تبعیت لغت از اصطلاح
۴.۲ – آیات دال بر این معنا
۴.۳ – عمل صالح در کنار ایمان در لسان قرآن
۴.۴ – مؤمن خواندن برخی گنهکاران در قرآن
۵ – ایمان، اقرار زبانی فقط
۵.۱ – نقد نظریه
۵.۱.۱ – مراد در حدیث، اسلام است
۵.۱.۲ – رد نظریه با آیه قالت الأعراب
۵.۱.۳ – طبق این نظریه منافق مؤمن است
۶ – ایمان، معرفت و شناخت
۶.۱ – رد نظریه
۷ – ایمان، انجام همه طاعات
۷.۱ – فاعل حرام ذلیل است و مؤمن ذلیل نیست
۷.۱.۱ – اثبات صغرا با این آیات
۷.۱.۲ – اثبات صغرا با این آیات
۷.۱.۳ – رد دلیل
۷.۲ – وحدت دین و ایمان
۷.۲.۱ – رد دلیل
۷.۳ – استدلال به آیه و ما أمرو…
۷.۳.۱ – نقد دلیل
۸ – ایمان، انجام واجبات و ترک محرمات
۸.۱ – تارک نوافل خارج از ایمان نیست
۸.۱.۱ – نقد دلیل
۹ – ایمان، تصدیق قلبی، اقرار زبانی وعمل به طاعات
۹.۱ – نتیجه جمع ادله
۹.۱.۱ – نقد دلیل
۹.۲ – دلیل از روایات
۹.۲.۱ – نقد دلیل
۱۰ – ایمان، تصدیق به قلب و اقرار به زبان
۱۰.۱ – یقین تنها ایمان نیست
۱۰.۲ – عدم کفایت اقرار به زبان
۱۰.۲.۱ – نقد دلیل
۱۱ – ایمان، تصدیق قلبی با کلمه شهادتین
۱۱.۱ – عدم انفکاک ایمان از مؤمن
۱۱.۲ – نزول واجبات بعد از شهادتین
۱۱.۳ – تفاوت نابود کننده عمل و تصدیق
۱۱.۴ – تفاوت هدایت در تصدیق با اعمال
۱۱.۴.۱ – نقد دلیل
۱۲ – زوال پذیری ایمان
۱۳ – ادله امکان زوال ایمان
۱۳.۱ – آیات قرآن
۱۳.۲ – تشریع احکام خاص مرتد
۱۳.۳ – وجود مرتدان در تاریخ
۱۴ – دلیل عدم امکان زوال ایمان
۱۴.۱ – بطلان مفاوات
۱۴.۲ – نظر آنها درباره ‌آیات
۱۴.۳ – نقد نظریه
۱۵ – تقلید در ایمان
۱۶ – برخی ادله صحت ایمان مقلّد
۱۶.۱ – تصدیق مساوی ایمان
۱۶.۱.۱ – نقد دلیل
۱۶.۲ – عدم امکان علم انسان به خدا
۱۶.۲.۱ – نقد دلیل
۱۶.۳ – نهی قرآن از جدال در آیات
۱۶.۳.۱ – نقد دلیل
۱۷ – برخی ادله عدم صحت تقلید
۱۷.۱ – آیات قرآن
۱۷.۲ – تساوی اقوال نزد مقلد
۱۷.۳ – عبث شدن معجزات
۱۷.۴ – اجماع بر عدم جواز تقلید غیر حق
۱۷.۵ – نقد ادله
۱۸ – استثناءپذیری ایمان
۱۹ – ادله عدم جواز استثناء
۱۹.۱ – بطلان شک در ایمان
۱۹.۲ – استثناء در کارهای گذراست
۱۹.۳ – ایمان از معانی روشن است
۲۰ – ادله جواز استثناء
۲۰.۱ – استثناء‌ از باب تبرک نه تردید
۲۰.۲ – معنای عمیق ایمان و عدم جزم انسان به آن
۲۰.۳ – استثناء به خاطر شک در پایداری ایمان
۲۰.۴ – استثناء شک در کمال است
۲۰.۵ – نتیجه
۲۱ – عدم پرداخت امامیه به این بحث
۲۲ – افزایش و کاهش ایمان
۲۳ – موافقان افزایش و کاهش ایمان
۲۴ – ادله افزایش و کاهش ایمان
۲۴.۱ – جواز افزایش و کاهش در هر دو نظریه
۲۴.۲ – تساوی ایمان همه در صورت عدم جواز
۲۴.۳ – آیات و روایات
۲۵ – مخالفان افزایش و کاهش ایمان
۲۶ – ادله مخالفان افزایش و کاهش
۲۶.۱ – ایمان تصدیق رسول است و بسیط
۲۶.۱.۱ – نقد دلیل
۲۶.۲ – تأویل آیات دال بر افزایش و کاهش
۲۶.۲.۱ – نقد تأویلها
۲۶.۳ – تأویلات دیگر از طرف مخالفان
۲۷ – متعلقات ایمان
۲۷.۱ – خدا
۲۷.۲ – پیامبران
۲۷.۳ – آنچه بر پیامبران نازل شده است
۲۷.۴ – روز قیامت
۲۷.۵ – فرشتگان
۲۷.۶ – غیب
۲۷.۷ – آیات الهی
۲۸ – متعلقات ایمان در روایات
۲۹ – وحدت در متعلقات ایمان
۳۰ – متعلقات ایمان از دیدگاه متکلمان
۳۰.۱ – از دیدگاه معتزله
۳۰.۲ – از دیدگاه اشاعره
۳۰.۳ – از دیدگاه غزنوی حنفی
۳۰.۴ – از دیدگاه محقق طوسی
۳۰.۵ – از دیدگاه شهید ثانی
۳۱ – انکار امامت
۳۲ – رابطه اسلام و ایمان
۳۳ – ایمان و اسلام در لغت
۳۴ – ایمان و اسلام در اصطلاح
۳۴.۱ – اسلام و ایمان یکی است
۳۴.۲ – ادله
۳۴.۲.۱ – تفاوت فقط لفظی است
۳۴.۲.۲ – نقد دلیل
۳۴.۲.۳ – عدم جواز استثناء در صورت یکی نبودن
۳۴.۲.۴ – نقد دلیل
۳۴.۳ – اسلام و ایمان با هم تغایر دارند
۳۴.۴ – ادله
۳۴.۴.۱ – ایمان تصدیق است و اسلام تسلیم
۳۴.۴.۲ – آیه قالت الأعراب
۳۴.۴.۳ – عدم یکی بر دیگری در آیات
۳۴.۴.۴ – روایات در معنای اسلام و ایمان
۳۴.۵ – قول تفصیل
۳۴.۶ – دیدگاه غزالی
۳۴.۷ – عموم و خصوص من وجه بین اسلام و ایمان
۳۵ – مراتب اسلام و ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی
۳۵.۱ – پذیرش ظاهر اوامر و نواهی
۳۵.۲ – تسلیم و انقیاد قلبی
۳۵.۳ – عبادت خدا گویا که او را می‌بیند
۳۵.۴ – تعمیم حالت مزبور در تمام احوال و افعال
۳۶ – ایمان در فقه
۳۷ – شرط ایمان در قبولی عبادات
۳۸ – شرط ایمان در برخی اشخاص و عناوین
۳۹ – شرط ایمان در ازدواج
۴۰ – پانویس
۴۱ – منبع

معانی ایمان

ایمان در دو معنا به کار رفته است:

۱. اعتقاد به امامت و ولایت أئم دوازده‌گانه.

۲. در کلمات فقها گاهی ایمان به معنای اسلام نیز آمده است.

[۱] مسالک الافهام ج۵، ص۳۳۷۳۳۸.

از ایمان به معنای اعتقاد به ولایت امامان علیهم السّلام در فقه در باب‌های بسیاری مانند اجتهاد و تقلید، طهارت، صلات، زکات، خمس، صوم، اعتکاف، حج، وقف، نذر، قضاء و شهادات بحث شده است.

معانی لغوی ایمان

واژه ایمان از ریشه«أمن» گرفته شده است که فعل ثلاثی مجرد آن «أمِنَ، یأمن وأمناً» به معنای آرامش و اطمینان قلب و نبود ترس است. فعل ثلاثی مزید آن «آمَن، یؤمن و ایماناً» است، که اگر متعدی به «با و لام» باشد به اتفاق اهل لغت به معنای تصدیق کردن است. وبه همین معناست آیه (وَما أَنْتَ بِمؤمن لَنا)

[۲] یوسف/سوره۱۲، آیه۱۷.

ای: بمصدِّق.

[۳] کتاب العین، واژه «أمن»، ج۸ ص۳۸۹.

[۴] معجم مقاییس اللغه، واژه «أمن»، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۵.

[۵] لسان العرب، واژه «أمن»، ج۱۳ ص۲۱.

[۶] اقرب الموارد ج۱، ص۷۳.

وامّا اگر متعدی به ذات خود باشد به معنای اطمینان پیدا کردن است که در برابر ترسیدن و هراسان کردن است و در این صورت با ثلاثی مجرد هم معنا است.

[۷] لسان العرب، واژه «أمن»، ج۱۳ ص۲۱.

معنای اصطلاحی ایمان

متکلمان نظریه های مختلف را در مورد معنای اصطلاحی ایمان بیان کرده اند:

ایمان، عمل قلب و کار دل

بر اساس این دیدگاه ایمان همان تصدیق قلبی خدا، پیامبر و آنچه که پیامبر یقیناً آورده است، می باشد. مؤمن کسی است که با قلب خود بدان ها معتقد باشد و اقرار زبان ضرورت ندارد و عمل نیز بیرون از ایمان و از لوازم آن است. این تصدیق غیر از معرفت است بلکه گرویدن قلبی و فعل اختیاری مبتنی بر معرفت است. مشهور اشاعره.

[۸] شرح المقاصد، ج۵، ص۱۷۷.

[۹] مواقف، ج۳، ص۵۲۷.

[۱۰] شرح تجرید، ص۳۹۳.

[۱۱] ماتریدی و برخی پیروانش.

[۱۲] التوحید، ص۳۹۵.

[۱۳] کتاب اصول الدین، ص۲۵۰ـ۲۵۱.

و برخی از امامیه، مانند ابن نوبخت، سید مرتضی، شیخ طوسی، ابن میثم بحرانی، فاضل مقداد و عبدالرزاق لاهیجی

[۱۴] الذخیره فی علم الکلام، ص۵۳۶ـ۵۳۷.

[۱۵] الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد، ص۲۲۷.

[۱۶] قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۷۰.

[۱۷] ارشاد الطالبین، ص۴۴۲.

[۱۸] اللوامع الإلهیه فی المباحث الکلامیه، ص۴۴۰.

[۱۹] سرمایه ایمان، ص۱۶۵.

این نظریه را پذیرفته اند.

برخی از ادله که در اثبات این دیدگاه بدانها استدلال شده اند، عبارت اند از:

لزوم تبعیت لغت از اصطلاح

ایمان در لغت به معنای تصدیق است پس در شرع نیز به همین معناست و گرنه اشتراک یا نقل لازم می آید، که هر دو خلاف اصل است و نمی توان ازمعنای لغوی عدول کرد مگر اینکه دلیل قطعی بر خلاف آن ثابت شود.

[۲۰] شرح المقاصد، ج۵، ص۱۸۳.

[۲۱] اللوامع الالهیه، ص۴۴۰.

آیات دال بر این معنا

آیاتی که دلالت بر این دارند که جایگاه ایمان قلب است، مانند (أُولئک کُتِبَ فِی قُلُوبِهِمُ الإِیمان)؛ آنان کسانی هستند که خدا ایمان را در دلهای شان نوشته است

[۲۲] مجادله/سوره۵۸، آیه۲۲.

(ولَمّا یدخل الإِیمان فی قُلُوبکم)؛ اما هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است

[۲۳] حجرات/سوره۴۹، آیه۵۱۷.

(وَقلبه مُطمئنٌ بِالإِیمان)؛ و قلبش به ایمان اطمینان دارد

[۲۴] نحل/سوره۱۶، آیه۲۷۹.

عمل صالح در کنار ایمان در لسان قرآن

آیاتی که عمل صالح را در کنار ایمان قرار داده و دلالت می کند که عمل صالح غیر از ایمان است ودر حقیقت آن دخل ندارد. مانند (وَالّذینَ آمنُوا وَعملوا الصّالحات)؛ و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند

[۲۵] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۷.

[۲۶] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۹.

[۲۷] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۵۸.

مؤمن خواندن برخی گنهکاران در قرآن

آیاتی که به کسانی که برخی از گناهان را مرتکب شده اند، مؤمن گفته است (وإن طائفتان من المؤمنین اقتتلوا)؛ اگر دو طایفه از مؤمنان با هم بجنگند

[۲۸] حجرات/سوره۴۹، آیه۹.

و این دلالت می کند که عمل در ایمان داخل نیست. دلالت این دلیل و دلیل سوم بر این دیدگاه به این جهت است که اقوال عمده متکلمان درباره حقیقت ایمان از این خارج نیست که ایمان عمل تنها ویا عمل با تصدیق و یا تصدیق تنهاست و وقتی عمل از حقیقت ایمان نفی شد، تصدیق ثابت می شود.

ایمان، اقرار زبانی فقط

یعنی اگر انسان فقط به زبان اقرار به شهادتین کند بدون این که تصدیق قلبی و یا سایر اعمال را انجام دهد، مؤمن واقعی است، و منافق در دنیا مؤمن واقعی است. این دیدگاه کرامیه است و به برخی از مرجئه نیز نسبت داده شده است.

[۲۹] مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۲۲۳.

[۳۰] شرح الاصول الخمسه، ص۷۰۹.

[۳۱] الملل والنحل، ج۱، ص۱۲۷.

[۳۲] المنقذ من التقلید، ج۲، ص۱۶۲.

[۳۳] شرح المقاصد، ج۵، ص۱۸۳.

[۳۴] شرح تجرید، ص۳۹۳.

[۳۵] حقایق الإیمان، ص۵۴.

دلیلی که در تأیید این نظریه آورده شده است، این سخن پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم است: أمرت أن أقاتل الناس حتی یقولوا لا إله إلاّ اللّه، محمّد رسول اللّه.

[۳۶] صحیح مسلم، ج۱، ص۵۳.

نقد نظریه

برخی از نقدهای این نظریه عبارت اند از:

مراد در حدیث، اسلام است

مراد در این حدیث، اسلام است و آن غیر از ایمان است.

[۳۷] حقایق الایمان، ص۸۱ـ۸۲.

رد نظریه با آیه قالت الأعراب

آیه (قالت الأعراب آمنّا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا أسلمنا)؛ عرب های بادیه نشین گفتند: ایمان آورده ایم، بگو: شما ایمان نیاورده اید، ولی بگویید اسلام آورده ایم

[۳۸] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۴.

این دیدگاه را رد می کند، زیرا با این که اعراب اقرار زبانی کرده بودند، امّا ایمان از آنها سلب شده است.

طبق این نظریه منافق مؤمن است

بر اساس این دیدگاه منافق باید مؤمن واقعی باشد، در حالی که از ضروریات دین اسلام است که منافق مؤمن نیست.

ایمان، معرفت و شناخت

در اینکه جهم بن صفوان به این دیدگاه معتقد بوده است، اتفاق وجود دارد. اما به برخی دیگر مانند نجاریه، عده ای از قدریه، بعضی امامیه و ابوالحسن اشعری نیز نسبت داده شده است.

[۳۹] شرح المقاصد، ج۵، ص۱۷۷.

[۴۰] ارشاد الطالبین، ص۴۳۹.

دلیلی که برای این نظریه آورده شده است، حدیث «أوّل الدین معرفته»

[۴۱] نهج البلاغه، خطبه اوّل.

است.

رد نظریه

در رد این دیدگاه به این آیات قرآن استدلال شده است: (فَلَمّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا کفروا به)؛

پس همین که آنچه را می شناختند برای شان آمد، انکارش کردند

[۴۲] بقره/سوره۲، آیه۸۳.

(وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ)؛ و با آن که دلهایشان بدان یقین داشت از روی ظلم و تکبر آن را انکار کردند

[۴۳] نمل/سوره۲۷، آیه۱۴.

با اینکه معرفت یقینی داشتند، کافراند، و این نیست مگر به این جهت که صرف معرفت، ایمان نیست. و از کلام امیرالمؤمنین به دست نمی آید که حقیقت ایمان معرفت است، بلکه مفاد حدیث این است که ایمان مبتنی بر معرفت است.

ایمان، انجام همه طاعات

ایمان، انجام همه طاعات از واجبات و مستحبات واجتناب محرمات: اکثر معتزله

[۴۴] مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۳۳۰.

[۴۵] شرح الاصول الخمسه، ص۷۰۷.

[۴۶] خوارج و غلات.

[۴۷] المنقذ من التقلید، ج۲، ص۱۶۴.

[۴۸] مواقف، ج۳، ص۵۲۸.

[۴۹] شرح تجرید، ص۳۹۳.

[۵۰] حقایق الایمان، ص۵۴.

طرفداران این دیدگاه شناخته شده اند.

فاعل حرام ذلیل است و مؤمن ذلیل نیست

فاعل حرام و تارک واجب خوار و ذلیل است. و هیچ مؤمنی خوار نیست، پس هیچ فاعل حرام و ترک کننده واجب مؤمن نیست.

[۵۱] ارشاد الطالبین، ص۴۳۹.

اثبات صغرا با این آیات

(إِنّما جَزاؤا الّذینَ یُحارِبُونَ اللّه وَرَسُوله وَیَسْعون فی الأرض فساداً أن یُقَتَّلوا أو یصلّبوا أو تقطّع أیدیهم وأرجُلهم من خلاف أو ینفوا من الأرض ذَلِکَ لَهُم خِزیٌ فی الدُّنیا ولَهم فی الآخره عَذابٌ عَظیم)؛ جزای کسانی که با خدا و پیامبرش جنگ می کنند و در زمین به فساد می کوشند، آن است که کشته شوند، یا بردار گردند یا دستها و پاهای شان یکی از چپ و یکی از راست بریده شود یا از سرزمین خود تبعید شوند، اینها رسوایی شان در این جهان است و در آخرت نیز به عذاب بزرگ گرفتار آیند

[۵۲] مائده/سوره۵، آیه۳۳.

(رَبّنا إِنّک من تدخل النّار فقد أخزیته وما لِلظّالمین مِن أنْصار)؛ ای پروردگار ما، هر کس را که به آتش افکنی رسوایش کرده ای و ظالمان را هیچ یاوری نیست

[۵۳] آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۲.

اثبات صغرا با این آیات

(یا أَیها الّذینَ آمنُوا تُوبُوا إِلی اللّهِ توبهً نَصوحاً عَسی رَبّکُم أنْ یکفّر عنکُمْ سیّئاتکُمْ ویدخلکُم جنّات تَجری من تحتها الأنهار یَوم لا یخزی اللّه النبیّ وَ الّذین آمنوا معه…)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، به درگاه خدا توبه کنید توبه ای از روی اخلاص باشد که پروردگارتان گناهان تان را محو کند و شما را به بهشت هایی داخل کند که در آن نهرهایی جاری است در آن روز خدا پیامبر و کسانی را که با او ایمان آورده اند، خوار نمی کند.

[۵۴] تحریم/سوره۳، آیه۸.

رد دلیل

این دلیل رد شده است، زیرا آیاتی که به آنها برای اثبات صغرا و کبرا استدلال شده است، این مدعا را ثابت نمی کند، و نیز برخی از ادله نظریه اوّل که دلالت بر جدایی ایمان و عمل می کرد، این قول را رد می کند.

[۵۵] ارشاد الطالبین، ص۴۴۰

[۵۶] مواقف، ج۳، ص۵۳۱.

وحدت دین و ایمان

دین و ایمان یکی است، و امت اتفاق کرده اند که دو رکعت فجر از دین است، پس دو رکعت فجر از ایمان است.

[۵۷] شرح الاصول الخمسه، ص۷۰۸.

رد دلیل

در رد این دلیل این نکته کافی است که دین و ایمان مساوی نیستند، چنان که در نقد دلیل بعدی بیان خواهد شد.

استدلال به آیه و ما أمرو…

آیه (وما أمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدّین حنفاء ویقیموا الصّلاه ویؤتوا الزّکاه وذلک دین القیّمه)؛ و فرمان نیافته بودند جز این که خدا را بپرستند در حالی که دین خود را برای او خالص کنند و به توحید گرداییده اند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و دین پایدار همین است.

[۵۸] بینه/سوره۹۸، آیه۵.

به این بیان که مرجع اسم اشاره «ذلک» تمام مابعد «الاّ» است، از سوی دیگر دین همان اسلام است به دلیل (انّ الدّین عند اللّه الإسلام)

[۵۹] آل عمران/سوره۳، آیه۱۹.

و اسلام همان ایمان است به دلیل (ومن یبتغ غیر الإسلام دیناً فلن یقبل منه)؛ و هر که غیر اسلام دینی جوید از وی پذیرفته نشود.

[۶۰] آل عمران/سوره۳، آیه۸۵.

زیرا شکی نیست که ایمان از اهلش پذیرفته می شود به دلیل نص و اجماع امت، پس ایمان همان طاعات است به دلیل آیه اوّل که دین را طاعات دانسته است.

[۶۱] مواقف، ج۳، ص۵۳۰.

[۶۲] حقایق الإیمان، ص۸۲ـ۸۳.

[۶۳] حق الیقین، ص۵۵۷.

نقد دلیل

اوّلاً: دین در هر دو آیه به یک معنا نیست، پس حد وسط تکرار نشده است و استدلال منتج نیست؛ ثانیاً: ایمان همان اسلام نیست بلکه شرط یا جزء آن است و شرط و جزء چیزی غیر از خود آن چیز است؛

ثالثاً: آیه ابتغاء

[۶۴] آل عمران/سوره۳، آیه۸۵.

مربوط به کسی است که از اسلام تماماً روی گردان شود نه کسی که ترک بعضی طاعات از او سر زده است.

[۶۵] حقایق الایمان، ص۸۳.

[۶۶] حق الیقین، ص۵۵۷ـ۵۵۸.

ایمان، انجام واجبات و ترک محرمات

در این نظریه، نوافل جزء ایمان دانسته نشده است.

ابوعلی جبائی، ابوهاشم جبائی و بیشتر معتزله بصره به این دیدگاه معتقداند.

[۶۷] شرح الاصول الخمسه، ص۷۰۷.

[۶۸] المنقذ من التقلید، ج۲، ص۱۶۳.

[۶۹] مواقف، ج۳، ص۵۲۸.

[۷۰] شرح تجرید، ص۳۹۳.

[۷۱] حقایق الایمان، ص۵۴.

تارک نوافل خارج از ایمان نیست

اگر نوافل جزو ایمان باشد باید کسی که برخی نوافل را ترک می کند ناقص الایمان گردد، در حالی که خلافش معروف است.

[۷۲] شرح الاصول الخمسه، ص۷۰۸.

نقد دلیل

آنچه در رد نظریه چهارم بیان شد این نظریه را نیز در برمی گیرد، زیرا در اینکه هر دو ایمان را عمل و طاعات می دانند، مشترک اند، و با حفظ مبنای معتزله قاضی عبدالجبار نیز آن را نقد کرده است.

[۷۳] شرح الاصول الخمسه، ص۷۰۸.

ایمان، تصدیق قلبی، اقرار زبانی وعمل به طاعات

این دیدگاه اهل حدیث، بعضی از سلف مانند ابن مجاهد،

[۷۴] شرح تجرید، ص۳۹۳.

[۷۵] حقایق الایمان، ص۵۴.

شافعی،

[۷۶] اصول الدین عند الإمام ابوحنیفه، ص۴۱.

شیخ مفید از علمای امامیه است.

[۷۷] الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد، ص۲۲۷.

[۷۸] ارشاد الطالبین، ص۴۴۰.

[۷۹] حق الیقین، ص۵۵۸ـ۵۵۹.

نتیجه جمع ادله

با کنار هم گذاشتن استدلال کسانی که ایمان را تصدیق قلبی می دانستند با استدلال گروهی که ایمان را عمل به طاعات می دانستند، به این نتیجه می رسیم که در ایمان هم ا عتقاد قلبی لازم است و هم عمل.

[۸۰] حقایق الایمان، ص۸۷.

[۸۱] حق الیقین، ص۵۵۹.

نقد دلیل

از آنچه در نقد نظریه کسانی که عمل یا اقرار را ایمان می دانستند، بیان شد، نادرستی این استدلال روشن است.

دلیل از روایات

۱. امام صادق (علیه السلام) فرمود: الإیمان اقرار باللسان وعقد فی القلب وعمل بالأرکان والإیمان بعضه من بعض.

[۸۲] الکافی، ج۲، ص۷۷.

۲. امام صادق (علیه السلام) در پاسخ پرسش از حدود ایمان، فرمود: شهاده أن لا إله إلاّ اللّه وأنّ محمداً رسول اللّه، والإقرار بما جاء من عند اللّه وصلاه الخمس،

[۸۳] کافی، ج۲، ص۱۸.

۳. پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: الإیمان معرفه بالقلب وقول باللسان وعمل بالأرکان.

[۸۴] سنن ابن ماجه، ج۱، ص۲۶.

نقد دلیل

برخی از این روایات، مشکل دلالی دارند (روایت دوم) زیرا موارد یاد شده به عنوان مرزهای ایمان، دلالت ندارند که خود ایمان هم باشند، شاید آنها شروط ایمان باشند.

[۸۵] حقایق الایمان، ص۸۸.

و برخی هم مشکل سندی دارند (روایت اوّل) و اگر از مشکل سندی ـ به دلیل کثرت روایات به این مضمون ـ صرف نظر کنیم از آنجا که این روایات ناظر به تفسیر ایمان به معنای خودش نیست، در توجیه این دسته از روایات چند وجه بیان شده است:

۱. ترتب آثار ظاهری ایمان متوقف بر اقرار زبانی و مانند آن است، چنان که ترتب آثار واقعی ایمان بر عمل به مقتضای ایمان است، نه این که اقرار و عمل جزء ایمان باشد؛

۲. رابطه ایمان و عمل، مانند رابطه درخت و میوه آن است. و ایمان بدون عمل مانند درخت بدون میوه است، و از این لحاظ درست است که بگوییم ایمان به عمل قوام پیدا می کند؛

۳. گناه اگر چه منافات با ایمان ظاهری ندارد، امّا با حقیقت آن که اذعان قلبی به احکام الهی است منافات دارد، و به همین جهت است که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: «لا یزنی الزانی، وهو مؤمن، ولا یسرق السارق وهو مؤمن»

[۸۶] کافی، ج۳، ص۳۱.

۴. بیشتر این روایات که عمل را جزء ایمان می دانند، ناظر به بطلان عقیده مرجئه است که برای عمل نقشی در سعادت انسان قائل نبودند، و ترک واجبات و انجام محرمات را بعد از ایمان به خدا و پیامبر جایز می دانستند.

[۸۷] قواعد العقائد (تعلیقه)، ص۱۴۸.

ایمان، تصدیق به قلب و اقرار به زبان

این نظریه برخی از امامیه مانند خواجه نصیرالدین طوسی، علامه حلی.

[۸۸] کشف المراد، ص۴۲۶.

و شیخ سالم بن محفوظ است.

[۸۹] ارشاد الطالبین، ص۴۴۰ـ۴۴۱.

از استدلال خواجه روشن می شود که مراد ایشان از تصدیق معرفت است.

یقین تنها ایمان نیست

یقین تنها ایمان نیست، به دلیل (جحدوا بها واستیقنتها أنفسهم)

[۹۰] نمل/سوره۲۷، آیه۱۴.

عدم کفایت اقرار به زبان

و نیز اقرار به زبان کافی نیست، به دلیل (قالت الأعراب آمنّا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا أسلمنا)

[۹۱] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۴.

شکی نیست که اعراب اقرار زبانی به ایمان کرده بودند با این حال خداوند ایمان را از آنها نفی می کند.

[۹۲] کشف المراد، ص۴۲۶.

نقد دلیل

استدلال ایشان در عدم کفایت اقرار درست است، امّا اینکه اقرار هم لازم است دلیل این را ثابت نمی کند، و امّا نفی در آیه اوّل به جهت عدم کفایت یقین نیست بلکه به دلیل ضمیمه شدن انکار به یقین است

[۹۳] حقایق الایمان، ص۹۰.

و نیز آنچه در بیان نظریه اوّل که ایمان عقد القلب مبتنی بر معرفت است، بیان شد این نظریه را رد می کند، و نیز خداوند وقتی که ایمان را به محل اش اضافه کرده، آن را به قلب نسبت داده است.

[۹۴] نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۶.

[۹۵] مجادله/سوره۵۸، آیه۲۲.

و اگر تصدیق زبانی جزو ایمان باشد، این اضافه درست نخواهد بود زیرا تصدیق زبانی در قلب حاصل نمی شود، تا از باب اطلاق اسم محل بر حال به قلب اضافه شده باشد.

[۹۶] ارشاد الطالبین، ص۴۴۱.

ایمان، تصدیق قلبی با کلمه شهادتین

ابوحنیفه این دیدگاه را پذیرفته است.

[۹۷] مواقف، ج۳، ص۵۳۳.

[۹۸] شرح تجرید، ص۳۹۳.

[۹۹] حقایق الایمان، ص۵۴.

[۱۰۰] اصول الدین عند الإمام ابوحنیفه، ص۳۵۴.

و تفاوت این دیدگاه با دیدگاه هفتم در این است که این دیدگاه خاص است و فقط شهادتین را شرط می داند به خلاف دیدگاه هفتم که عام است.

عدم انفکاک ایمان از مؤمن

بسیاری از اوقات عمل از مؤمن مرتفع می شود، در حالی که درست نیست گفته شود ایمان از او جدا شده است.

نزول واجبات بعد از شهادتین

پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) مردم را به شهادت دادن به یگانگی خدا و اقرار به آنچه که از جانب خدا آورده است، دعوت نمود، و آنگاه هر که وارد اسلام می شد مؤمن بود، وواجبات پس از آن نازل شد.

تفاوت نابود کننده عمل و تصدیق

نابود کننده عمل نابود کننده تصدیق نیست.

تفاوت هدایت در تصدیق با اعمال

هدایت در تصدیق مانند هدایت در اعمال نیست.

[۱۰۱] اصول الدین عند الامام ابوحنیفه، ص۳۵۵.

نقد دلیل

مدعای ابوحنیفه در جدایی ایمان و عمل درست است، اگر چه برخی از ادله که آورده، قابل مناقشه است، امّا این که اقرار زبانی به شهادتین نیز جزو ایمان است، دلیل بر آن نیاورده است. بلکه آن را اصل مسلّم تلقی کرده و به نقد کسانی پرداخته است که عمل را نیز جزو ایمان یا همه ایمان می دانند.

زوال پذیری ایمان

آیا زوال ایمان مؤمن بعد از متصف شدن اش به ایمان حقیقی ممکن است یا خیر؟ اکثر متکلمان امکان زوال ایمان مؤمن را پذیرفته اند، امّا به سید مرتضی نسبت داده شده است که زوال ایمان حقیقی را غیر ممکن می دانسته است، و شهید ثانی نیز آن را پذیرفته است

[۱۰۲] حقایق الایمان، ص۱۱۰.

[۱۰۳] حق الیقین، ص۵۷۲.

و سید عبداللّه شبر نیز معتقد به تفصیل بین مرتبه کمال یقین (یقین مقربین و صدیقین) و مراتب دیگر شده است، که در صورت تحقق یقین کامل زوال ایمان ممکن نیست و در غیر آن صورت ممکن است.

[۱۰۴] حق الیقین، ص۵۷۳.

ادله امکان زوال ایمان

آیات قرآن

(إِنَّ الّذین آمنوا ثم کفروا ثم آمنوا ثم کفروا ثم ازدادوا کفراً)؛ کسانی که ایمان آوردند، سپس کافر شدند و باز ایمان آوردند، سپس کافر شدند آنگاه به کفر خود افزودند.

[۱۰۵] نساء/سوره۴، آیه۱۳۷.

(یا أَیُّها الّذینَ آمَنوا إن تطیعوا فریقاً من الّذین أوتوا الکتاب یردّوکم بعد إیمانکم کافرین)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر از فرقه ای از اهل کتاب فرمان برید، شما را پس از ایمان تان به حال کفر برمی گردانند

[۱۰۶] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۰.

(إِنَّ الّذین ارتدّوا علی أدبارهم من بعد ما تبیّن لهم الهدی الشیطان سوّل لهم وأملی لهم)؛ بی گمان، کسانی که پس از آن که هدایت بر آنان روشن شد، پشت کردند، شیطان آنان را فریفت و به آرزوهای دور و درازشان انداخت.

[۱۰۷] محمد/سوره۴۷، آیه۲۵.

(من یرتدّ منکم عن دینه فیمت وهو کافر)؛ و کسانی از شما که از دین خود برگردند و در حال کفر بمیرند.

[۱۰۸] بقره/سوره۲، آیه۲۱۷.

تشریع احکام خاص مرتد

تشریع احکام خاص مرتد در شریعت که کافر اصلی با او در آن احکام مشارکت ندارد، دلالت بر امکان بلکه تحقق زوال ایمان مؤمن می کند.

[۱۰۹] حقایق الایمان، ص۱۱۲.

[۱۱۰] حق الیقین، ص۵۷۳.

وجود مرتدان در تاریخ

مرتدان زیادی در طول تاریخ بوده‌اند که ایمان از آنها زائل شده بود.

دلیل عدم امکان زوال ایمان

بطلان مفاوات

ثواب ایمان و عقاب کفر همیشگی است، و احباط و موافات نیز باطل است، پس باید ایمان زوال پذیر نباشد.

[۱۱۱] حقایق الایمان، ص۱۱۰.

[۱۱۲] حق الیقین، ص۵۷۳.

نظر آنها درباره ‌آیات

مراد از توصیف آنها به ایمان، ایمان زبانی است نه قلبی، و نیز احکام که در شریعت آمده است نهایت دلالت اش این است که کسی که در ظاهر شرع متصف به ارتداد شده است، آن احکام بر او جاری می شود، نه اینکه او در واقع هم مرتد شده است، بلکه به لحاظ واقع شاید کافر بوده است و یا اینکه هنوز هم مؤمن است.

[۱۱۳] حقایق الایمان، ص۱۱۲.

[۱۱۴] حق الیقین، ص۵۷۳.

نقد نظریه

مقدمه استدلال که موافات باطل است، درست نیست زیرا موافات می تواند شرط استحقاق ثواب باشد، و دلیل بر عدم صحت آن نداریم.

[۱۱۵] حقایق الایمان، ص۱۱۱.

و نیز دست بر داشتن از ظاهر آیات با این اعتبارهای عقلی و احتمال های بدون پشتوانه درست نیست.

[۱۱۶] حق الیقین، ص۵۷۳.

حق این است که این امر بر اساس دیدگاه هایی که در باب حقیقت ایمان بود، روشن است: اگر ایمان را تصدیق قلبی مبتنی بر معرفت بدانیم که امر اختیاری است امکان زوال آن روشن است، و نیز بر اساس دیدگاه هایی که عمل را ایمان می دانست یا جزو ایمان می داند، امکان زوال ایمان قابل انکار نیست، فقط بر اساس دیدگاهی که ایمان را معرفت یقینی می داند جای بحث است که آیا امکان زوال ایمان است یا نه؟ ولی حق این است که در اینجا نیز امکان زوال ایمان است، زیرا این معرفت امر نظری است وبا ایجاد شبهه و شک در مقدمات آن، یقین ومعرفت نیز زایل می شود، آری، در مورد کسانی که معرفت آن ها حضوری و شهودی است، نه استدلالی و نظری، زوال ایمان راه نخواهد داشت.

تقلید در ایمان

متکلمان در اینکه تقلید در ایمان صحیح است یا اینکه ایمان باید از روی استدلال و دلیل باشد، اختلاف کرده اند. فقهای عامه

[۱۱۷] شرح المقاصد، ج۵، ص۲۱۸.

حشویه و تعلیمیه ایمان مقلد را درست می دانند

[۱۱۸] حقایق الایمان، ص۵۹.

معتزله، مشهور اشاعره

[۱۱۹] شرح المقاصد، ج۵، ص۲۸۸.

و امامیه تقلید در ایمان را صحیح ندانسته، دلیل را در صحت ایمان واجب می دانند،

[۱۲۰] حقایق الایمان، ص۵۹.

اگر چه خود آنها در منشأ وجوب که عقلی است یا نقلی اختلاف کرده اند، معتزله و امامیه عقلی بودن آن را و اشاعره نقلی بودن آن را برگزیده اند.

[۱۲۱] حقایق الایمان، ص۵۹.

برخی ادله صحت ایمان مقلّد

تصدیق مساوی ایمان

ایمان همان تصدیق است و این تصدیق وجود پیدا کرده است بدون اینکه با آنچه که موجب کفر است مقارن باشد.

[۱۲۲] شرح المقاصد، ج۵، ص۲۱۸.

نقد دلیل

درست است که ایمان همان تصدیق است، لکن تصدیق مبتنی بر معرفت است و حصول معرفت به یکی از این سه طریق است: الف. شهود، ب. ضروری، ج. استدلال. در تقلید هیچ کدام نیست، و باید توجه داشت که اگر برای انسان از گفتار متخصص یک فن معرفت به آن حاصل شود، این داخل معرفت از روی استدلال است، امّا اگر حاصل نشود، اعتبار ندارد.

عدم امکان علم انسان به خدا

انسان ممکن نیست به خدا علم پیدا کند، زیرا اگر مکلّف به وجود خداوند علم نداشته باشد، نسبت به امر الهی به معرفت نیز علم نخواهد داشت. بنابراین معرفت خدا برای او ممکن نخواهد بود؛

امّا اگر به وجود خداوند علم دارد، امر الهی به تحصیل معرفت تحصیل حاصل و محال است.

[۱۲۳] حقایق الایمان، ص۶۱.

[۱۲۴] حق الیقین، ص۵۷۱.

نقد دلیل

اوّلاً این اشکال مبتنی بر دیدگاه اشاعره است که وجوب معرفت را سمعی می داند، نه عدلیه که آن را عقلی می داند؛ ثانیاً این استدلال همان گونه که علم به اصول دین را محال می کند، تقلید را نیز ممتنع می کند.

[۱۲۵] حق الیقین، ص۵۷۱.

نهی قرآن از جدال در آیات

در آیات قرآن از جدال در آیات الهی نهی شده است (ما یجادل فی آیات اللّه إلاّ الّذین کفروا)

[۱۲۶] مؤمن/سوره۲۳، آیه۴.

وتفکر باب جدال را می گشاید، پس جایز نیست.

[۱۲۷] حقایق الایمان، ص۶۲.

نقد دلیل

هر گونه جدال مقصود نیست، بلکه مراد جدال به باطل است به دلیل (وجادلوا بالباطل لیُدحضوا به الحق)؛ و به باطل جدال نمودند تا حقیقت را با آن پایمال کنند.

[۱۲۸] غافر/سوره۴۰، آیه۵.

نه جدال به