توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل هنر و معماری اسلامی حلب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل هنر و معماری اسلامی حلب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل هنر و معماری اسلامی حلب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل هنر و معماری اسلامی حلب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

پاورپوینت کامل هنر و معماری اسلامی حلب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint جای‌گاه ویژه‌ای در میان شهرهای اسلامی داشته و گوناگونی و غنای میراث فرهنگی و پیشینه طولانی شهری و نیز روحیه تسامح و فضای فرهنگی حلب موجب گردید که در ۱۳۸۳ش/ ۲۰۰۴ سازمان کنفرانس اسلامی در چهارمین نشست خود در الجزایر، شهر حلب را، به همراه، پایتخت فرهنگی جهان اسلام اعلام کند.

فهرست مندرجات

۱ – شهر دوم جهان اسلام
۲ – مساجد
۲.۱ – نخستین مسجد
۲.۲ – دوره ایوبی
۲.۳ – دوره ممالیک
۲.۴ – دوره عثمانی
۳ – آرام‌گاه‌ها و بقعه‌ها
۳.۱ – مشهد حسین
۳.۲ – مشهد محسن
۳.۳ – مشهد انصاری و مشهد قرنبیا
۳.۴ – تربت و مقام
۴ – مدارس علوم دینی
۴.۱ – ظاهریه برانیه
۴.۲ – سلطانیه
۴.۳ – فردوس
۴.۴ – دوره ممالیک
۴.۵ – دوره عثمانی
۵ – فضاهای تجاری
۵.۱ – بازار مسقف
۵.۲ – خان‌ها
۵.۳ – قیصریه‌ها
۶ – خانه‌ها و کاخ‌ها
۶.۱ – خانه‌ها
۶.۲ – کاخ‌ها
۷ – بناهای عمومی
۷.۱ – بیمارستان‌ها
۷.۲ – حمام‌ها
۷.۳ – بناهای ذخیره‌سازی آب
۷.۴ – برج ساعت
۸ – معماری صوفیانه
۸.۱ – خانقاه
۸.۲ – تکیه
۹ – صنایع دستی
۹.۱ – شیشه‌گری
۹.۲ – منبت‌کاری
۹.۳ – پارچه‌بافی
۹.۴ – فلزکاری
۹.۵ – حجاری
۱۰ – موسیقی
۱۱ – هنرهای نمایشی
۱۲ – ایستگاه صدا و سیما
۱۳ – کتاب‌خانه‌ها
۱۴ – موزه
۱۵ – بافت قدیمی حلب
۱۶ – پایتخت فرهنگی جهان اسلام
۱۷ – فهرست منابع
۱۸ – پانویس
۱۹ – منبع

شهر دوم جهان اسلام

حلب از دوره زنگیان (۵۲۱ـ۶۴۸) به بعد نقشی بنیادی به عنوان مرکز فتح قلمروهای مسیحی شرقی، داشته و به سبب قرار گرفتن در محل تلاقی مشرق و مغرب جهان اسلام و اهمیت تجاری روزافزون، پس از قاهره، تا مدت‌ها دومین شهر جهان اسلام محسوب می‌شده است.

[۱] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۵، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۲] فاطمه محمد محجوب، الموسوعه الذهبیه للعلوم الاسلامیه، ج۱۴، ص۴۵۷، ج ۱۴، قاهره: دارالغد العربی.

بازسازی شهر و ایجاد بناهای تازه، در دوره زنگیان، ممالیک و سپس عثمانی همواره رونق داشته و نوعی ترکیب عناصر مصری و بین‌النهرینی و سپس افزودن مایه‌های هنر عثمانی در معماری، چهره‌ای خاص به این شهر بخشیده است.

مساجد

نخستین مسجد

نخستین مسجد حلب، الشعیبیه، که غضایری و اَترْاس و توته نیز نامیده می‌شد، در سال ۱۷ ساخته و در سده‌های هشتم و نهم بازسازی شد.
منبر چوبی قدیمی این مسجد حائز اهمیت است.

[۳] ابن ‌شحنه، تاریخ حلب، ج۱، ص۶۹، چاپ کیکو أوتا، توکیو ۱۹۹۰.

[۴] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۱۵۸، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

[۵] محمود فیصل رفاعی، ج۱، ص۱۸، تصویر۱ـ۱، حلب بین التاریخ و الهندسه، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

دوره ایوبی

در دوره ایوبی (اواخر قرن ششم و نیمه اول قرن هفتم) مساجد بسیاری ساخته شد که مهم‌ترین آن‌ها، مسجد طَنْبُغا (بنا شده در ۶۲۳)، نخستین مسجد پس از امویان محسوب می‌شد.

[۶] احمد بن ابراهیم سبط‌ بن عجمی، کنوز الذّهب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۳۵، چاپ شوقی‌شعث و فالح بکّور، حلب ۱۴۱۷ـ۱۴۱۸/۱۹۹۶ـ۱۹۹۷.

[۷] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

دوره ممالیک

در دوره ممالیک (ح ۶۴۸ـ۹۲۲) نیز ساخت مساجد هم‌چنان استمرار یافت، از جمله مِهْمندار

[۸] احمد بن ابراهیم سبط‌ بن عجمی، کنوز الذّهب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۵۸، چاپ شوقی‌شعث و فالح بکّور، حلب ۱۴۱۷ـ۱۴۱۸/۱۹۹۶ـ۱۹۹۷.

و توبه که شیخ محمد معصرانی (متوفی ۸۵۲) آن را در محله بدنام حلب بنا کرد

[۹] احمد بن ابراهیم سبط‌ بن عجمی، کنوز الذّهب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۴۸، چاپ شوقی‌شعث و فالح بکّور، حلب ۱۴۱۷ـ۱۴۱۸/۱۹۹۶ـ۱۹۹۷.

و ستون‌های قطور نسبتآ کوتاه با سرستون‌های دارای تزیینات مقرنس، از ویژگی‌های آن است.
مسجد اطروش نیز از مساجد این دوره است. مناره آن تنها مناره حلب است که دو گل‌دسته دارد

[۱۰] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۸۰، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۱۱] نجوی عثمان، ج۱، ص۲۱۵، تصویر ۱۳، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

[۱۲] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۲۳۳، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

محراب و منبر مرمرین آن از جمله زیبایی‌های این مسجد به شمار می‌رود.

[۱۳] جمعه احمد قاجه، موسوعه فن العماره الاسلامیه، ج۱، ص۹۶، بیروت ۲۰۰۱.

ویژگی کلی مساجد دوره مملوکی در حلب، تنوع در اَشکال مناره‌هاست.

[۱۴] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۲۳۳ـ۲۳۸، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

[۱۵] محمود فیصل رفاعی، ج۱، ص۳۰۶، تصویر۱۰ـ۹، حلب بین التاریخ و الهندسه، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

از دیگر خصوصیات معماری این دوره افزایش نقوش و تزیینات مقرنس، به‌کارگیری سنگ‌های سفید و سیاه در نماها و به ویژه ترسیم رَنْک (دایره‌هایی به قطر تقریبی پنجاه سانتی‌متر که درون آن نام و لقب سلطان یا نماد شغل دیوانیان قرار می‌گرفت) است که نمونه آن در مسجد اطروش دیده می‌شود.

[۱۶] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۲۸ـ ۲۲۹، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

این مساجد در محلات مسکونی شهر پراکنده‌اند و نخستین تفاوت سنّت بنای مسجد در دوره ممالیک نسبت به دوره عثمانی، همین ویژگی است.

دوره عثمانی

مساجد دوره عثمانی عمدتاً در بخش تجاری حلب ــ که شاخص‌ترین محدوده شهر به شمار می‌آمد و «مدینه» خوانده می‌شد ــ احداث گردیده است.
مهم‌ترین این مساجد در مرکز مجموعه‌هایی قرار گرفته که مرکّب است از مسجد، کاروان‌سرا، مدرسه و مطبخ که غالبآ از طریق یک قیصریه به بازار و مرکز تجاری راه داشت.
چنان‌که سه مسجد مهم عثمانی در سه مجموعه از چهار مجموعه‌ای که در این دوره بنا شده است، قرار دارد مسجد خسرو پاشا، در مرکز مجموعه خسرو پاشا (خسرویه)، که در ۹۵۳ بنا شده است.
این مسجد دارای مناره‌ای زیبا و صحن کاشی‌کاری است و ظاهرآ معمار سنان، از طریق دفتر جماعات معمارانِ خاصه در استانبول، بر ساخت آن نظارت داشته است.

[۱۷] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۸۰، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۱۸] عفیف بهنسی، ج۱، ص۸۲، تصویر، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، (دمشق) ۲۰۰۱.

۲) مسجد عادلیه، در مرکز مجموعه‌ای که در دوره دوقه کین‌زاده محمد پاشا (حک: ۹۵۸ـ۹۶۱) ساخته شده و مشتمل است بر مسجد، سه خان، چهار سوق و ۱۵۸ دکان. مسجد این مجموعه، که عادلیه نام دارد، در ۹۶۳ تکمیل شد. نقشه آن شبیه مسجد خسرو پاشاست.
عادلیه طاقگانی وسیع در جلوی شبستان، گنبدی بزرگ و محرابی زیبا مزین به کاشی‌های لعاب‌دارِ ساختِ حلب دارد.

[۱۹] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۲۸۵، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

۳) مسجد بهرمیه/ بهرامیه، تکمیل شده در ۹۹۱، در مجموعه‌ای که به دستور بهرام پاشا، حاکم حلب، ساخته شده است.
این مسجد به سبب محراب زیبایش با تزیینات اسلیمی، که در زیبایی رقیب محراب مدرسه فردوس است، شهرت دارد.

[۲۰] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۲۵۹، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

[۲۱] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۳۷ـ ۲۳۸، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۲۲] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

از نوآوری‌های مساجد حلب در دوره عثمانی، به‌کارگیری شیشه‌های رنگین برای پنجره‌ها، مناره‌های شانزده ضلعی، استمرار استفاده از نقش دوایر رَنک به عنوان عنصر تزیینی و پیدایی تأثیرات اروپایی در اشکال تزیینی است.

[۲۳] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۳۷، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۲۴] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۲۸۸، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

در فاصله سال‌های ۱۲۹۷ش (۱۳۳۶ق) تا ۱۳۶۹ش/۱۹۱۸ تا ۱۹۹۰ حدود ۲۵۰ مسجد در حلب ساخته شد،

[۲۵] نجوی عثمان، الهندسه الانشائیه فی مساجد حلب، ج۱، ص۳۷۱ـ۴۰۱، حلب (۱۴۱۳/۱۹۹۲).

که در میان آن‌ها، این مساجد درخور توجه‌اند: مسجد الرحمن با گنبد رنگین بزرگ و شش مناره؛ جامع الصحابی؛ و جامع الصدیق، که با وجود نوبنیان بودن، سنن معماری مساجد قدیمی حلب در آن رعایت شده‌ است.

[۲۶] عامر رشید مبیض، مئه اوائل من حلب: اعلام، ج۱ـ۲، ص۴۱۸، معالم اثریه، صور وثائقیه و توثیقیه ۱۹۰۱ـ۲۰۰۱م، حلب ۱۴۲۵/۲۰۰۴.

[۲۷] عامر رشید مبیض، مئه اوائل من حلب: اعلام، ج۱ـ۲، ص۳۴۳، معالم اثریه، صور وثائقیه و توثیقیه ۱۹۰۱ـ۲۰۰۱م، حلب ۱۴۲۵/۲۰۰۴.

[۲۸] عامر رشید مبیض، مئه اوائل من حلب: اعلام، ج۱ـ۲، ص۴۴۱ـ ۴۴۳، معالم اثریه، صور وثائقیه و توثیقیه ۱۹۰۱ـ۲۰۰۱م، حلب ۱۴۲۵/۲۰۰۴.

[۲۹] عامر رشید مبیض، مئه اوائل من حلب: اعلام، ج۱ـ۲، ص۴۴۸، معالم اثریه، صور وثائقیه و توثیقیه ۱۹۰۱ـ۲۰۰۱م، حلب ۱۴۲۵/۲۰۰۴.

آرام‌گاه‌ها و بقعه‌ها

بخشی از بناهای تاریخی و اغلب دینی حلب، که به لحاظ معماری و زیارت اهمیت دارند، آرام‌گاه‌ها و بقعه‌ها هستند که برخی از آن‌ها به ویژه مورد توجه شیعیان و اهل تصوف‌اند.
دو زیارت‌گاه مهم حلب، مشهد حسین و مشهد محسن، متعلق به سده ششم‌اند.

مشهد حسین

ساخت مشهد حسین در ۵۸۵ به پایان رسید. در حمله مغول و نیز در جنگ جهانی اول، به علت استفاده از آن به عنوان انبار مهمات، آسیب کلی دید، اما در سال‌های ۱۳۵۷ش و ۱۳۶۲ش/ ۱۹۷۸ و ۱۹۸۳ مرمت شد.

[۳۰] محمد خیرالدین اسدی، احیاء حلب و اسواقها، ج۱، ص۳۴۹ـ ۳۵۰، چاپ عبدالفتاح روّاس قلعه‌جی، دمشق ۱۹۹۰.

[۳۱] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۶۹ـ۷۰، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

این بنا دارای گنبد، ستون‌های کوچک، محرابی باشکوه،

[۳۲] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۷۱، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

حیاط، ایوانی مرتفع و مصلایی با گنبدهای زیباست.

[۳۳] جمعه احمد قاجه، موسوعه فن العماره الاسلامیه، ج۱، ص۱۰۵، بیروت ۲۰۰۱.

مشهد حسین از زیباترین بناهای دوره ایوبی است.

[۳۴] جمعه احمد قاجه، موسوعه فن العماره الاسلامیه، ج۱، ص۱۰۵، بیروت ۲۰۰۱.

[۳۵] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۲۴، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

جامعه شیعی حلب این بنا را با استفاده از نقشه‌های باستان‌شناس آلمانی، هرتسفلد، مرمت کرد.
سنگی که گفته می‌شود نشانه خون امام حسین علیه‌السلام بر آن است، در محفظه‌ای مشبک در جانب چپ ایوان قرار دارد.

[۳۶] عامر رشید مبیض، مئه اوائل من حلب: اعلام، ج ۱ـ۲، ص ۲۸۸، معالم اثریه، صور وثائقیه و توثیقیه ۱۹۰۱ـ۲۰۰۱م، حلب ۱۴۲۵/۲۰۰۴.

[۳۷] محمود فیصل رفاعی، ج۱، ص۲۲۶، حلب بین التاریخ و الهندسه، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

مشهد محسن

مشهد محسن یا دِکَّه در ۵۸۲ به دستور قسیم‌الدوله آق سنقر ساخته شد. این بنا در حمله مغول ویران و بعدها، به دستور ملک الظاهر بَیبَرس اول (۶۵۸ـ۶۷۶)، بازسازی شد. در این بنا کتیبه‌هایی با نام امامان شیعی قرار گرفته است.
درِ بزرگ، سنگ‌فرش زیبای ورودی و صندوق کنده‌کاری شده قدیمی آن از خصوصیات بناست.

[۳۸] ابن ‌شحنه، تاریخ حلب، ج۱، ص۷۵، چاپ کیکو أوتا، توکیو ۱۹۹۰.

[۳۹] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۵۶ـ۵۸، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۴۰] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۴۱] محمد خیرالدین اسدی، احیاء حلب و اسواقها، ج۱، ص۳۵۱ـ۳۵۳، چاپ عبدالفتاح روّاس قلعه‌جی، دمشق ۱۹۹۰.

مشهد انصاری و مشهد قرنبیا

دو آرام‌گاه دیگر نیز وجود دارد که هر دو مورد استقبال زائران است: یکی مشهد انصاری منسوب به عبداللّه انصاری متعلق به اواخر سده نهم، و دیگری مشهد قرنبیا (مقر الانبیا) از دوره قسیم‌الدوله در سده ششم.

[۴۲] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۴۱، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

تربت و مقام

بناهای آرام‌گاهی در حلب، علاوه‌ بر مشهد، به تربت و مقام نیز معروف‌اند و از آن جمله‌اند: مقام الصالحین، بنا شده در ۴۹۹؛

[۴۳] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۵۲ـ ۵۳، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۴۴] پانویس، محمداسعد طلس، ج۱، ص۵۲ـ ۵۳، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۴۵] محمد خیرالدین اسدی، احیاء حلب و اسواقها، چاپ عبدالفتاح روّاس قلعه‌جی، دمشق ۱۹۹۰.

آرام‌گاه حکیم برجسته، شیخ شهاب‌الدین سهروردی و عمادالدین نسیمیِ صوفی نیز در حلب است.

[۴۶] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۵۳ـ۲۵۴، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

بسیاری از امیران حلب در مدارس این شهر مدفون‌اند و مدرسه‌هایی دارای مزار از ویژگی‌های معماری حلب است (برای نمونه به این منبع رجوع کنید

[۴۷] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۲۰، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۴۸] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۲۳، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

).

مدارس علوم دینی

تأسیس مدارس علوم دینی در حلبِ دوره ایوبی اهمیت خاصی داشت و طرح این مدارس حتی به آسیای صغیر زیر سلطه سلاجقه راه یافت. این طرح به شکل دو ایوان محوری و حجره‌هایی بود که به یک رواق ورودی گشوده می‌شد. تنوع در پوشش طاق‌ها، مقبره‌ای در گوشه و حوض آبی در وسط حیاط و وجود تسهیلاتی نظیر چاه و بادگیر، از ویژگی‌های این بناهاست.
در این مدارس، اسکان طلاب اولویت چندانی نداشته است و سلاطین ایوبی بیش‌تر به بنای مدارس کوچک تمایل داشته‌اند. این مدارس عمدتاً آرام‌گاه مؤسسان آن‌هاست.
قدیم‌ترین مدارس حلب، در سده هفتم ساخته شده‌اند و مظهر معماری ایوبی‌اند.

ظاهریه برانیه

از جمله آن‌ها مدرسه ظاهریه برانیه، بنایی سنگی در جنوب حلب است، که ساخت آن در ۶۱۶، بعد از وفات ملک ظاهر غازی، به پایان رسید. این بنا به جز طاق ضربی مقرنس‌کاری شده ورودی و شش گنبد، هیچ تزیینی در نمای بیرونی ندارد. بنا شامل یک مسجد، آرام‌گاه، تالار مطالعه و شانزده حجره، در اطراف حیاطی مستطیل شکل است.

[۴۹] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۸۱، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۵۰] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۵۶، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

سلطانیه

از دیگر مدارس ایوبی، مدرسه سلطانیه است که در ۶۱۳ بنا شده است و آرام‌گاه ملک ظاهر غازی در آن قرار دارد. محراب آن، که از سنگ زرد و منقوش است، اهمیت دارد.

[۵۱] احمد بن ابراهیم سبط‌ بن عجمی، کنوز الذّهب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۰۵، چاپ شوقی‌شعث و فالح بکّور، حلب ۱۴۱۷ـ۱۴۱۸/۱۹۹۶ـ۱۹۹۷.

[۵۲] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۸۲، (دمشق) ۲۰۰۱.

فردوس

با این‌همه، برجسته‌ترین اثر معماری دوره ایوبی، مدرسه فردوس است.

دوره ممالیک

مدرسه‌سازی در حلب دوره ممالیک نیز ادامه یافت. از جمله، ساخت مدرسه صلاحیه (۷۳۷)، صاحبیه (۷۵۰)، قرناصی (۷۷۰)،

[۵۳] احمد بن ابراهیم سبط‌ بن عجمی، کنوز الذّهب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۳۵، چاپ شوقی‌شعث و فالح بکّور، حلب ۱۴۱۷ـ۱۴۱۸/۱۹۹۶ـ۱۹۹۷.

[۵۴] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۱۰۰، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۵۵] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۴، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۵۶] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۲۸، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

تَرُنتئیه (۷۹۴)، و سفّاحیه (۸۶۸).
مملوکان با افزودن مناره به این مدارس، معماری آن‌ها را بیش‌تر به مساجد نزدیک کردند.

دوره عثمانی

در دوره عثمانی نیز مدارسی ساخته شد؛ از جمله مهم‌ترین این مدارس، مدرسه عثمانیه بود که به فرمان عثمان پاشا الدورکی در ۱۱۴۱ بنا گردید. این مدرسه به سبب مناره بسیار بلندش شاخص است.

[۵۷] عامر رشید مبیض، ج۱ـ۲، ص۳۲۹، تصویر، مئه اوائل من حلب: اعلام، معالم اثریه، صور وثائقیه و توثیقیه ۱۹۰۱ـ۲۰۰۱م، حلب ۱۴۲۵/۲۰۰۴.

فضاهای تجاری

موقعیت ممتاز تجارت کالا و توقف کاروان‌های حجاج در حلب موجب رونق ساخت فضاهای تجاری وسیع، فعال و متمایزی در این شهر شده، چنان‌که از قدیم در میان مسلمانان، حلب برای خان (کاروان‌سرا) هایش شهرت داشته است.

[۵۸] محمد خیرالدین اسدی، احیاء حلب و اسواقها، ج۱، ص۴۰۲، چاپ عبدالفتاح روّاس قلعه‌جی، دمشق ۱۹۹۰.

بازار مسقف

بازار مسقف حلب، نخست با سقف چوبی گنبدی و سپس با تیر آهن و ورقه‌های آهن سفید، در کنار بازار اصفهان، از زیباترین بازارهای شهرهای اسلامی است.

خان‌ها

مهم‌ترین بناها در منطقه تجاری حلب، که مدینه خوانده می‌شود، خان‌ها هستند: بناهایی دو طبقه که طبقه همکف مشتمل بر حجره‌ها و دکان‌هایی برای معاملات تجاری است و طبقه دوم، با ایوان‌هایی روبه حیاط مرکزی، مخصوص سکونت تجار.
در وسط خان فضایی وسیع برای توزیع کالاها و بستن اسب‌ها، و در جانب میدان تالاری برای پذیرایی از مسافران قرار داشت.
خان معمولاً دو در ورودی داشت: یکی بزرگ برای عبور شترها با بارشان و یکی کوچک در جوار آن برای عبور مسافران.

[۵۹] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۵۸، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۶۰] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۸۸، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

این خان‌ها در حلب هم‌چنان از مراکز زندگی اقتصادی و اجتماعی است.
قدیم‌ترین خان‌های حلب از دوره ممالیک و از اوایل سده نهم به‌جا مانده است

[۶۱] ابن ‌شحنه، تاریخ حلب، ج۱، ص۲۳۶، چاپ کیکو أوتا، توکیو ۱۹۹۰.

[۶۲] ابن ‌شحنه، تاریخ حلب، ج۱، ص۲۴۰، چاپ کیکو أوتا، توکیو ۱۹۹۰.

و معروف‌ترین آن‌ها، خان الصابون، از نمونه‌های نفیس معماری مملوکی است.
با وجود این، دوره عثمانی روزگار اوج شکوفایی معماری خان‌ها به شمار می‌رود.
از جمله مهم‌ترین خان‌های دوره عثمانی، خان جُمرَک (گمرک) است که به دستور ابراهیم خان‌زاده محمد پاشا در ۹۸۲ ساخته شده است. این بنا، که ۴۰۰، ۶ مترمربع وسعت دارد، با یک ورودی باشکوه، یک مسجد، ۵۲ انبار کالا، ۷۷ حجره و ۳۴۴ مغازه و دو سبیل، از مراکز مهم تجاری و بعدها محل سکونت کنسول فرانسه و بازرگانان انگلیسی و آلمانی بوده است.
از دیگر خان‌های قدیمی حلب، خان الوزیر بنا شده در ۱۰۹۳ است. ورودی این بنا در قابی از سنگ‌های سیاه و سفید قرار گرفته و در بالای آن دو پنجره با قاب‌بندی‌هایی از سنگ‌های سبز، تزیینِ پُرکاری شده است.

[۶۳] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۵۸، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۶۴] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۳۹ـ ۲۴۱، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۶۵] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

برخی دیگر از خان‌های حلب عبارت‌اند از: خان حبال، که در اجاره فرانسویان بوده است؛ خان حریر، محل باراندازی تجار پارچه‌های هندی؛ خان شوربجی، محل استقرار نیروهای فرانسوی و صحنه درگیری آنان با شبه نظامیان استقلال طلب؛ خان العسل، محل بدرقه و پیشواز حجاج.

[۶۶] محمد خیرالدین اسدی، احیاء حلب و اسواقها، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۸، چاپ عبدالفتاح روّاس قلعه‌جی، دمشق ۱۹۹۰.

قیصریه‌ها

از دیگر تأسیسات تجاری حلب و متصل به خان‌ها، قیصریه‌هاست که در دوره عثمانی رونق داشته و دارای حیاط وسیع و اتاق‌های متعدد، به عنوان محل کارگاه‌های صنعتی به ویژه پارچه‌بافی، بوده است.

[۶۷] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۶۲، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

خانه‌ها و کاخ‌ها

خانه‌ها و کاخ‌های برجا مانده در بافت قدیمی حلب نیز درخور توجه است.

خانه‌ها

کاربرد گسترده سنگ، به ویژه مرمر سفید، زرد و سیاه، به معماری حلب تمایز بخشیده است. حجاری نقوش گیاهی و کتیبه‌های آیات قرآن، از جمله تزیینات خانه‌های حلب است.
امتداد افقی، حیاط با درختان لیمو یا نارنج و بوته‌های گل و حوض و فواره و ابن ما در وسط و سکوهای سنگی در اطراف حیاط، سرداب برای پناه بردن از گرمای تابستان و محوطه‌های پیش‌آمده‌ای از بنای اصلی که اطراف آن را با چوب مشبک می‌پوشاندند و آن را به زیبایی مفروش می‌کردند، از ویژگیهای خانه‌های قدیمی حلب است.

[۶۸] فاطمه محمد محجوب، الموسوعه الذهبیه للعلوم الاسلامیه، ج۱۴، ص۴۶۶ـ ۴۶۷، ج ۱۴، قاهره: دارالغد العربی.

[۶۹] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۹۰ـ۲۹۱، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

در بافت قدیم شهری، خانه‌های ثروتمندان در مرکز و خانه‌های اقشار کم‌درآمدتر در حواشی و حومه شهر بوده است.
محله فرافره و اطراف قلعه حلب و مدینه، و در دوره‌های جدیدتر اطراف کلیساهای قدیمی، دربرگیرنده خانه‌های وسیع و زیبای ثروتمندان بود که گاه چهارصد تا نهصد مترمربع وسعت و اتاق‌های متعدد داشت.
فضای کلی این خانه‌های اعیانی دو قسمت می‌شد: حَرَمْلِک، برای بانوان؛ و سَلامْلِک، برای مردان و مهمانان.
تالارها یا اتاق‌های بزرگ، با تزیینات چوبی و حجاری‌های زیبا، از دیگر خصوصیات این خانه‌ها بود.

[۷۰] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۹۰ـ۲۹۱، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

بیشتر این خانه‌های وسیع و قدیمی اکنون مدرسه، پرورشگاه، یا موزه شده‌اند.

[۷۱] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۴۲، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

معروف‌ترین این خانه‌ها عبارت‌اند از: غزاله که امروزه مدرسه ارمنیان است

[۷۲] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۵۸، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۷۳] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۱۳۷، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

صادر، کبّه، باصیل همه متعلق به سده‌های یازدهم و دوازدهم

[۷۴] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۲۹۳ـ۲۹۴، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

سرای ابراهیم پاشا در محله فرافره

[۷۵] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۳۱۳، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

و بیت اجق‌باش که خانواده مسیحی ثروتمندی آن را در ۱۱۷۰/۱۷۵۷ بنا کردند.
حجاری‌های ظریف و پرکارِ بالای درها و پنجره‌های این بنا جالب توجه است و آرایه‌های بنا آمیزه‌ای از سنن محلی و عناصر روکوکوی اروپایی است.

[۷۶] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۵۸، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۷۷] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

کاخ‌ها

مهم‌ترین و قدیم‌ترین کاخ برجا مانده حلب، مطبخ العجمی از سده ششم است.
این کاخ که در نوع خود یگانه است، از املاک یکی از امیران نورالدین زنگی بوده و گنبد آن بزرگ‌ترین گنبد باقی‌مانده از دوره ایوبیان است.

[۷۸] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۶۸، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۷۹] محمداسعد طلس، ج۱، ص۶۸، نقشه ۱۹، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

مهاجرت ارمنیان ترکیه پس از ۱۳۳۳/۱۹۱۵ به حلب و استقرار آنان در منطقه «میدان» و خانه‌سازی به شیوه‌ای که تا حدی از معماری اروپایی متأثر بود، جنبه تازه‌ای به حلب بخشید.

[۸۰] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۱۷، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۸۱] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۷۴ـ۷۵، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۸۲] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۲۴۵، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

بناهای عمومی

بیمارستان‌ها

از بناهای عمومی حلب، بیمارستان نیمه‌ویران نوری (اواسط سده ششم) با درهای چوبی منقوش، و بیمارستان ارغونی (بنا شده در ۷۵۵) از دوره مملوکان، درخور توجه است.
ورودی مقرنس‌کاری شده بیمارستان ارغونی از طریق یک راهرو به حیاط مرکزی می‌رسد و گذرگاه مسقفی عمود بر آن به فضایی با حوضی کوچک و دوازده حجره در اطراف منتهی می‌شود که محل نگهداری دیوانگان خطرناک بوده است.

[۸۳] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۶۵ـ ۶۶، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۸۴] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۹۶ـ۹۸، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

[۸۵] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۸۹، (دمشق) ۲۰۰۱.

[۸۶] عفیف بهنسی، سوریه التاریخ و الحضاره: المنطقه الشمالیه محافظتا حلب و إدلب، ج۱، ص۴۴۷، (دمشق) ۲۰۰۱.

بیمارستان رمضانیه نیز از دوره عثمانی است.

[۸۷] محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه و التاریخیه فی حلب، ج۱، ص۳۱۷، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.

سنّت بیمارستان‌سازی در حلب در سده‌های سیزدهم و چهاردهم ادامه یافت.
بیمارستان سن لوئی، که در ۱۳۰۷ش/۱۹۲۸ ساخته شد، از جمله این بناهاست.

[۸۸] محمود فیصل رفاعی، حلب بین التاریخ و الهندسه، ج۱، ص۷۴، حلب ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۸۹] محمود فیصل رفاعی، ج۱، ص۷۷، تصویر۳ـ۶، حلب بین الت