توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

احکام الهی، براساس ملاک مصلحت سامان یافته‌اند.اگر حکمی در باب مالیات صادر می‌شود، یا برای هزینه کردن آن مطرح می‌گردد، با نگهداشت همین نکته است و سازواری بین مقدار مالیات، هزینه، مورد توجه است.

فهرست مندرجات

۱ – ضرورت بحث
۲ – دیدگاه مشهور
۲.۱ – شیخ مفید
۲.۲ – سید مرتضی
۲.۳ – شیخ طوسی
۲.۴ – ابن زهره
۲.۵ – ابوالصلاح حلبی
۲.۶ – علامه حلّی
۲.۷ – محقق حلی
۲.۸ – شیخ یوسف بحرانی
۲.۹ – شیخ محمد حسن نجفی
۲.۱۰ – سید محمد کاظم طباطبایی یزدی
۳ – ادله دیدگاه مشهور
۳.۱ – آیه خمس
۳.۱.۱ – نقد
۳.۲ – مرسله حمّاد
۳.۳ – مرسله احمد بن محمد
۳.۴ – روایتی که سید مرتضی نقل می‌کند
۳.۵ – نقد روایات مرسل
۳.۵.۱ – مرسل بودن سند
۳.۵.۲ – عدم دلالت
۳.۵.۳ – اشکال و جواب
۳.۵.۴ – عدم سازگاری روایات با حکمت جعل خمس
۳.۶ – مرسله ابن بکیر
۳.۶.۱ – نقد
۳.۷ – صحیحه زراره
۳.۷.۱ – نقد
۴ – دیدگاه غیر مشهور
۵ – ادله غیر مشهور
۵.۱ – آیات
۵.۱.۱ – مالک بودن اعتباری خداوند
۵.۱.۲ – مالک بودن عرضی و طولی
۵.۱.۳ – بیان مصرف
۵.۲ – سیره پیامبر (ص) و امامان (ع)
۵.۳ – روایات
۵.۳.۱ – محمد بن مسلم
۵.۳.۲ – حارث بن مغیره
۵.۳.۳ – محمد بن فضیل
۵.۳.۴ – محمد بن زید طبری
۵.۳.۵ – خفض بختری
۵.۳.۶ – مرسله عباس بن وراق
۵.۳.۷ – ابی النضیر
۵.۳.۸ – روایت زراره
۵.۳.۹ – صحیحه علی بن مهزیار
۵.۳.۱۰ – شیخ مفید
۵.۳.۱۱ – زراره و محمد بن مسلم و ابوبصیر
۶ – مؤید دیدگاه غیر مشهور
۷ – انگیزه فتوای مشهور
۷.۱ – شیخ انصاری
۸ – در دوران غیبت
۸.۱ – دیدگاه نخست
۸.۲ – دیدگاه دوم
۸.۳ – دیدگاه سوم
۸.۴ – دیدگاه چهارم
۹ – خمس در حکومت اسلامی
۹.۱ – دیدگاه ولایتی
۹.۲ – دیدگاه رضایتی
۹.۲.۱ – بیان معیارها
۱۰ – نقد و بررسی
۱۱ – شبهه
۱۲ – فهرست منابع
۱۳ – پانویس
۱۴ – منبع

ضرورت بحث

بی گمان، خمس که در برگیرنده یک پنجمِ غنائم جنگی، استخراج معادن ، گنج و… است، قلم بسیار بزرگی است که جهت مصرف آن باید سازگاری درستی با مقدار آن داشته باشد.

دیدگاه مشهور

دیدگاه مشهور را درباره پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint ، به بوته بررسی می‌نهیم.
برابر دیدگاه مشهور فقیهان شیعه ، در گذشته و حال، خمس بر شش سهم تقسیم می‌شود که نیمی از آن، در اختیار امام معصوم (ع) و نیمی دیگر در راه بینوایان، یتیمان، در راه ماندگان و… هزینه می‌شود:

شیخ مفید

(جعل السهم الخامس علی سته اسهم، منها ثلاثه له… وثلاثه لثلاثه الاصناف من اهله، فسهم لایتامهم و سهم لمساکینهم و سهم لابناء السبیلهم.)

[۱] شیخ مفید، مقنعه، ج۱، ص۴۵، انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین.

خداوند ، یک پنجم آن را (غنائم جنگی) به شش قسم تقسیم کرده: سه سهم در اختیار امام (ع)، سه سهم دیگر آن برای سه گروه از اهل بیت امام قرار داده است: یتیمان، فقیران و مسکینان و در راه ماندگان.

سید مرتضی

(الخمس علی سته اسهم، ثلاثه منها للامام القائم مقام النبی (ص) … ثلاثه للیتامی والمساکین وابن السبیل.)

[۲] جوامع الفقهیه، ج۱، ص۱۵۵.

خمس، بر شش سهم، بخش می‌شود، سه سهم آن، از آن امام که جانشین رسول خدا (ص) است و سه سهم دیگر.
برای یتیمان، مسکینان و در راه ماندگان.

شیخ طوسی

(والخمس یأخذه الامام فیقسمه سته اقسام: قسماً للّه، قسماً للرسول وقسماً لذی القربی… و سهم للیتامی وآل محمد وسهم لمساکینهم وسهم لابناء سبیلهم.) شیخ

[۳] طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۴۰، انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین.

خمس را امام می‌گیرد و بر شش قسم، بخش می‌کند: سهمی بر خدا و سهمی بر رسول خدا (ص) و سهمی برای ذوی القربی و سهمی بر یتیمان و سهمی بر مسکینان و سهمی برای در راه ماندگان.
در جای دیگر، وی، تعبیر به (عندنا) دارد که اشاره است به این‌که در نزد امامیه چنین است.
(عندنا أنّ الخمس یقسم سته اقسام….)

[۴] جوامع الفقهیه، ج۱، ص۵۰۷.

ابن زهره

(والخمس یقسم علی سته اسهم ثلاثه منها للامام القائم مقام بعد النبی (ص) وثلاثه للیتامی والمساکین وابن السبیل… وذلک بدلیل الاجماع.)

[۵] جوامع الفقهیه، ج۱، ص۷۱۸.

خمس، بر شش سهم، بخش می‌شود: سه سهم آن، از امام (ع) که جانشین رسول خدا (ص) است و سه سهم دیگر برای یتیمان، مسکینان و در راه ماندگان….
و دلیل این تقسیم، اجماع است.
همانند همین سخن را ابن زهره در وسیله دارد.

[۶] ابی الصّلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ج۱، ص۱۷۳.

ابوالصلاح حلبی

(و یلزم من وجب علیه الخمس اخراجه من ماله و عزل شطره لوالی الامر… واخراج شطر الآخر الی مساکین آل علی وجعفر وعقیل والعباس وایتامهم وابناء سبیلهم.) ۷
به کسی که خمس واجب شده، باید خمس را از مال خود جدا سازد و بخشی از آن را برای ولی امر و بخشی را برای فقیران، یتیمان و در راه ماندگان از آل علی (ع) و جعفر و عقیل و عباس هزینه کند.

علامه حلّی

(هم سته: اللّه تعالی ورسوله وذوی القربی… والیتامی والمساکین وابناء السبیل.)

[۷] علاّمه حلی، قواعد الاحکام، ج۱، ص۶۲.

خمس برای شش گروه هزینه می‌شود: خدا و رسول خدا و ذوی القربی و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان.

محقق حلی

(یقسم سته اقسام ثلاثه للنبی (ص) وهی سهم اللّه وسهم رسول وسهم ذی القربی.)

[۸] شیخ محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۱۶، ص۸۴، متن شرایع، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

خمس، بر سه سهم بخش می‌شود: سه بخش آن برای خدا و رسول خدا و ذوی القربی و سه سهم دیگر، برای یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان.

شیخ یوسف بحرانی

(المشهور بین الاصحاب هو قسمه السهام السته علی المصارف السته.)

[۹] شیخ یوسف بحرانی، حدائق الناضره، ج۱۲، ص۳۶۹، انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین.

مشهور بین اصحاب امامیه سهام ششگانه خمس، بر شش مورد مصرف آن بخش می‌شود.

شیخ محمد حسن نجفی

(المشهور بین الاصحاب شهرهً عظیمه کادت تکون اجماعاً.)

[۱۰] شیخ محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۸۴، متن شرایع، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

این مسأله تا آن‌جا شهرت دارد که نزدیک به اجماع و اتفاق علمای شیعه است.

سید محمد کاظم طباطبایی یزدی

(یقسم الخمس سته اسهم علی الاصح. سهم للّه و سهم للنبی وسهم للامام… وثلاثه للایتام والمساکین وابناء السبیل.)

[۱۱] سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، عروه الوثقی، ج۱، ص۴۴۶، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

خمس، بر شش سهم بخش می‌شود: سهمی برای خدا، سهمی برای رسول خدا (ص) و سهمی برای امام و سه سهم دیگر آن، از آن یتیمان، مسکینان و در راه ماندگان است.
بیش تر فقیهان که بر عروه الوثقی سید یزدی ، حاشیه دارند، این دیدگاه را پذیرفته‌اند و در رساله‌های عملیه فقیهان معاصر نیز، این دیدگاه، نموده شده است.
جهت مصرف روشن شد، اکنون ببینیم، چه کسی باید عهده دار این مسؤولیت باشد و خمس را هزینه کند.
دیدگاه مشهور، نیمی از خمس را از آن سادات می‌داند و صاحب مال را هم عهده دار هزینه کردن آن می‌شناسد و نیمی دیگر که بنابراین دیدگاه از آنِ امام است، صاحبان دیدگاه مشهور فتوا می‌دهند که صاحب مال نمی‌تواند هزینه کند، باید در اختیار مراجع تقلید بگذارد.
در این جا، به بررسی دلیل‌های دیدگاه مشهور می‌پردازیم و آن گاه از دیدگاهی که در برابر دیدگاه مشهور قراردارد سخن خواهیم گفت.

ادله دیدگاه مشهور

یادآوری: دیدگاه مورد پذیرش بیش‌تر فقیهان، اگر به اجماع و اتفاق آنان نیز بینجامد، در هنگامی که مدرک و دلیل آنان برای ما روشن باشد، نمی تواند دلیل مستقلی در کنار دیگر دلیل‌ها خودنمایی کند.
آنچه این گروه بر آن اتفاق دارند، یک گونه برداشت از آیات و روایات است و اگر برداشت از سوی گروهی پذیرفته نشد، حرکت اینان علیه اجماع نباید به شمار آید.

آیه خمس

نخستین دلیلی که بر دیدگاه مشهور اقامه شده، ظاهر آیه شریفه خمس است:
(واعلموا انما غنمتم من شیء فان للّه خمسه وللرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل وإنْ کنتم آمنتم باللّه…)

[۱۲] انفال/سوره۸، آیه۴۱.

آیه شریفه، شش مورد برای پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint بر می‌شمارد که سه مورد نخست، با لام ملکیت آمده‌اند و سه مورد پسین، با واو بر مورد نخست عطف شده‌اند که معنای ظاهر آن چنین می‌شود:
خمس، بر شش سهم، بخش می‌شود: سهمی از آنِ خدا، سهمی از آنِ رسول خدا، سهمی از آنِ ذی القربی و سه سهم دیگر، از آنِ سه گروه دیگر.
این سخن، آشکارا دلالت بر تقسیم خمس بر شش سهم دارد و دلالت می‌کند سه سهم، از آنِ سادات است؛ زیرا واو عطف، معطوف را در جای معطوف علیه قرار داده و همان گونه که سه سهم معطوف علیه، ملک صاحبان سهم می‌شود، در معطوف نیز چنین است.
این برداشت را آیه مصرف زکات نیز، تأیید می‌کند:
(انما الصدقات للفقراء والمساکین والعاملین علیها والمؤلفه قلوبهم وفی الرقاب والمغارمین و فی سبیل اللّه وابن السبیل…)

[۱۳] توبه/سوره۹، آیه۶۰.

در این آیه، تنها در مورد اول و معطوف علیه لام آورده شده و دیگر موردها، با واو عطف شده‌اند و همان مالک بودنی که برای (فقرا) در مصرف زکات استفاده می‌شود، برای هفت مورد دیگر نیز، استفاده می‌شود.

نقد

استفاده این نکته که خمس بر شش سهم بخش شده و نیمی از آن، مال سادات است، از آیه آسان نخواهد بود؛ زیرا در این آیه احتمال دیگری هم می‌رود که در این احتمال، سخن از تقسیم خمس نیست، بلکه آیه کل خمس را از خدا، رسول خدا و سپس از امام می‌داند و سادات، تنها در مصرف، شایسته پیش داشتنند و از آیه شریفه مالک بودن سادات استفاده نمی‌شود.
این احتمال، با آیه فیء و انفال ، هماهنگی دارد و در هر دو آیه تعبیر یکسان و مفهوم و محتوای یکی است.
اگر قوی تر از آن احتمال نباشد، همپای آن خواهد بود که شرح آن خواهد آمد.

مرسله حمّاد

حمّاد از امام کاظم (ع) نقل می‌کند که امام فرمود:
(… یقسم الخمس علی سته اسهم، سهم للّه و سهم لرسول اللّه (ص) و سهم لذی القربی وسهم للیتامی وسهم للمساکین وسهم لابناء السبیل.
فسهم اللّه و سهم رسول اللّه لاولی الامر من بعد رسول اللّه وراثه فله ثلاثه اسهم: سهمان وراثه وسهم مقسوم له من اللّه وله نصف الخمس کملاً ونصف الخمس الباقی بینِ اهل بیته، فسهم لیتاماهم و سهم لمساکینهم و سهم لابناء سبیلهم یقسم بینهم علی الکتاب والسنه ما یستغنون به فی سنتهم فان فضل عنهم شیء فهو للوالی وان عجز او نقص عن استغنائهم کان علی الوالی ان ینفق من عنده….)

[۱۴] ثقه الاسلام کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۵۳۸، دارالتعارف، بیروت.

صورت استدلال به روایت ، روشن است؛ زیرا جمله خبریه در مقام انشاء، به کار برده شده:
(یقسم الخمس علی سته اسهم) که دلالت بر وجوب با تأکیدتر و شدیدتر از جمله انشائیه است.
افزون بر این، در ضمن روایت می‌فرماید: سهم امام معصوم از خمس، تنها نیمی از آن است: (وله نصف الخمس کملاً) آن گاه به روشنی می‌گوید که نیمی دیگر، از آنِ سادات است: (ونصف الخمس الباقی بین اهل بیته…)
روایت، گرچه از نظر سند، مرسل است، ولی مرسل شخصی چون حمّاد از اصحاب اجماع است و افزون بر این، مشهور فقیهان، به مضمون این روایت عمل کرده‌اند و اگر ضعفی هم باشد، از این راه جبران می‌شود.
نکته ای در ذیل روایت آمده که درخور توجه است: اگر چیزی از سادات افزون شد از امام است و یا اگر چیزی از آنان کم آمد و خمس نیاز آنان را بر نیاورد، امام از جای دیگر، نیاز آنان را بر می‌آورد.

مرسله احمد بن محمد

(فامّا الخمس فیقسم علی سته اسهم…)

[۱۵] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۱۷، دارالتعارف، بیروت.

این روایت، بسان روایت پیشین، دو بخش از فتوا ی مشهور را پوشش می‌دهد: تقسیم شدن خمس به شش بخش و بودن نیمی از خمس، از آنِ سادات.
و نیز، این روایت نکته بسان نکته پایانی روایت پیشین دارد: اگر نیمی از خمس، نیاز سادات را بر نیاورد، امام باید نیاز آنان را از جای دیگر برآورد و اگر افزون بر نیاز آنان بود، در اختیار امام گذارده می‌شود، تا درجاهای دیگر هزینه کند.

روایتی که سید مرتضی نقل می‌کند

و بسان این دو روایت، روایتی است که سید مرتضی در محکم و متشابه، از تفسیر نعمانی نقل می‌کند:
(یجری هذا الخمس علی سته اجزاء فیأخذ الامام منها سهم اللّه وسهم الرسول ولذی القربی، ثم یقسم الثلاثه السهام الباقیه بین یتامی آل محمد و مساکینهم و ابناء سبیلهم.)

[۱۶] شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۶۰، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

خمس، بر شش بخش، سهم بندی می‌شود: امام، سه سهم خدا و رسول (ص) و امام را می‌گیرد و سه سهم دیگر از آنِ مسکینان و در راه ماندگان و ابن سبیل است.

نقد روایات مرسل

می‌توان گفت: بهترین دلیل بر دیدگاه مشهور درمرسله حمّاد و احمد بن محمد است که عمل اصحاب به مضمون آن‌ها، ضعف سند را جبران می‌کند؛ از این روی، در نزد مشهور پیشینیان این روایات اعتبار داشته و برابرآن‌ها فتوا داده‌اند.
با این حال، امکان دارد استدلال مشهور را چند چیز مخدوش کند:

مرسل بودن سند

مرسل بودن سند هر دو روایت ضعفی است که با عمل اصحاب به آن‌ها، خواسته‌اند آن را جبران کنند، ولی روشن است که عمل اصحاب، در جایی جبران کننده ضعف سند می‌تواند باشد که قطع حاصل شود، مستند مشهور ، همین دو روایت بوده و دلیل دیگری در بین نبوده است.
با وجود ظاهر آیه شریفه و روایات دیگر باب، چگونه می‌توان گفت، مستند مشهور در فتوای خود، این دو روایت بوده است؟ افزون بر این، مرسله احمد بن محمد، افزون بر مرسله بودن مرفوعه هم هست.
مروی عنه، یاد نشده که امام است، یا غیر امام.

عدم دلالت

معنی و محتوای روایت، گرچه در ظاهر و با نگاه سطحی، هماهنگ با فتوای مشهور است، لیکن، با ژرف نگری در متن روایت، روشن می‌شود که این دو روایت، بر آنند که سادات را پیش بدارند و نخست نیازهای آنان را برآورند: نیازهای سادات فقیر ، باید از خمس برآورده شود، گرچه نیمی از خمس در راه برآوردن نیازهای آنان هزینه شود؛ زیرا اینان از زکات محروم هستند.
شاهد بر این مطلب، نکته‌ای است که در هر دو روایت مرسل، وجود دارد: امام، باید نیازهای سادات را برآورد، اگر از نیمی از خمس که باید در راه سادات هزینه شود، چیزی افزون شد، در اختیار امام گذارده می‌شود و اگر نیمی از خمس، نیاز سادات را بر نیاورد، بر امام است که از جای دیگر، زندگی آنان را اداره کند.
این فراز که یاد شد، به خوبی دلالت می‌کند که خمس، به دست امام است و امام مسؤول برآوردن نیازهای سادات است.
این نکته، ظهور روایت را در لازم بودن بخش کردن خمس، به شش سهم و این‌که تنها نیمی از خمس در اختیار امام گذارده شود، سست می‌کند.
ناگزیر نیستیم بر این گونه تقسیم و آن تعین ندارد.
این یک گونه تقسیم است که اگر امام، صلاح دید می‌تواند خمس را در شش قسم، قسم بندی کند.

اشکال و جواب

این سخنان، ناسازگاری ندارد با این‌که سهم سادات، ملک امام نباشد.
تنها سهم امام، ملک امام بوده باشد و در سهم سادات، تنها اختیار مصرف با امام است.
پس این سخنان، از این روست که امام اختیار دار هزینه کردن سهم سادات است.
جواب: البته اگر دلیل روشنی می‌بود که امام، تنها مالک سهم امام است، می‌شد این گونه تعبیرها را حمل بر این نکته کرد که چون اختیار سهم سادات هم به دست امام است، از کل خمس، چنین تعبیر شده.
لیکن فرض این است که چنین دلیلی در کار نیست.
آیا معنی و محتوای این دو روایت این است که نیمی از خمس از امام و نیمی دیگر از آنِ سادات است و امام مسؤول هزینه کردن آن؟ یا چنین ظهوری ندارد.
روایت در مقام بین این است که مسؤول بر آوردن نیازهای سادات امام است.
اگر خمس وجود داشت، امام نیازهای آنان را از خمس بر می‌آورد و اگر وجود نداشت از جای دیگر بر می‌آورد.
به دیگر سخن، این روایت، چگونه تقسیم خمس را در شرایط ویژه، بیان می‌کند.
وقتی که سادات نیازمند، وجود دارد، خمس به دو بخش سهم بندی می‌شود و نیمی برای نیازهای سادات هزینه می‌گردد و اگر بسنده نبود، امام، از جای دیگر، باید نیازهای آنان را برآورد.

عدم سازگاری روایات با حکمت جعل خمس

افزون بر این، معنی و محتوای این روایات ، با حکمت جعل خمس، سازگاری ندارد؛ زیرا هیچ گونه سازواری بین نیمی از خمس و سه گروه از سادات: مسکینان، یتیمان و در راه ماندگان وجود ندارد.
چطور می‌شود که نیمی از خمس، که سرمایه کلان است، مالِ یک گروه باشد که چه بسا، یک هزارم آن، نیاز آنان را برآورد.
حتی این اندازه از سرمایه، با کل جمعیت سادات سازگاری ندارد، تا چه رسد به گروه اندکی که مسکینان و یتیمان و درراه ماندگان سادات باشد.
این اشکال‌ها، درباره روایت رساله محکم و متشابه هم وجود دارد، زیرا آن روایت هم از نظر سندی ارسال دارد و هم از جهت متن، دلالت و سازگاری با فتوای مشهور ندارد.

مرسله ابن بکیر

ابن بکیر، به گونه ارسال، از امام باقر ، یا صادق (ع) نقل می‌کند وقتی از امام درباره آیه خمس پرسش شد، فرمود:
(خمس الرسول للامام و خمس ذوی القربی لقرابه الرسول والامام والیتامی، یتامی آل الرسول والمساکین منهم وابناء السبیل منهم فلایخرج منهم الی غیرهم.)

[۱۷] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۱۷، دارالتعارف، بیروت.

[۱۸] شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۵۶، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

روایت دلالت دارد که سهم رسول و ذوی القربی ازامام است و سه سهم دیگر، از آنِ سه گروه از سادات و به دیگران پرداخت نمی‌شود.
از این جا روشن می‌شود که این سه سهم ملک سادات است وگرنه چرا نشود در جای دیگر هزینه کرد.

نقد

بر این روایت، دو خدشه وارد است:
الف: از نظر سند مرسل است.
ب: محتوای روایت، هماهنگ با فتوای مشهور نیست؛ زیرا روایت تأکید دارد که سادات، باید با خمس اداره شوند و تا در بین آنان نیازمند وجود دارد، نباید خمس را در راه و جای دیگر هزینه کرد.
حال اگر از نیاز آنان افزون شد، آیا نباید در جای دیگر هزینه کرد؟ این را دلالت ندارد و این، همان شایستگی در مصرف را بیش‌تر دلالت ندارد.

صحیحه زراره

در روایتی صحیح و معتبر و موثق، زراره از امام صادق نقل می‌کند که امام فرمود:
(لو کان العدل ما احتاج هاشمی ولامطلّبی الی صدقه ان اللّه جعل لهم فی کتابه ما کان فیه سعتهم.)

[۱۹] شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۹۱، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

از ظاهر روایت بر می‌آید که اگر نظام عدل برپا باشد، هیچ گاه سادات، نیازمند صدقه نمی‌شوند؛ زیرا خدای سبحان، در کتاب خود، آن مقدار برای سادات در نظر گرفته که زندگی آنان، آبرومندانه و با گشایش اداره شود.
در روایت، تعبیر به (جعل لهم) شده؛ یعنی خدا برای آنان قرار داده است و از این جا روشن می‌شود: آیه خمس سه سهمی که برای سادات قرار داده، ملک آنان است.

نقد

این استدلال نیز ناتمام است؛ زیرا اگر نیمی از خمس مال سادات بود، نه امام ، چرا امام در این روایت فرمود: اگر نظام عدل بر پا بود، سادات نیازمند نمی‌شدند؟ باید امام می‌فرمود: اگر مردم وظیفه خود را انجام می‌دادند و سهم سادات را می‌پرداختند، سادات نیازمند نمی‌شدند، تا برابر دیدگاه مشهور باشد.
این که امام می‌فرماید: اگر عدل باشد، سادات نیازمند نمی‌شوند، دانسته می‌شود که خمس در اختیار نظام عدل است و این امام عدل است که اگر قدرت داشته باشد، خمس را گرد می‌آورد و در موارد لازم، هزینه می‌کند.
افزون بر این، (جعل لهم) بیش از اختصاص را نمی‌رساند، بسان این‌که گفته شود: مدرسه برای شماست، شهر برای شماست و… این سخنان، گویای مالک بودن کسی نیست، تنها، اختصاص را دلالت دارد.
در هر صورت، این‌ها دلیل‌هایی بود که برای نظر مشهور استناد شد و دیدید هیچ کدام، بی خدشه نبود.
از این روی، دیدگاه مشهور، پایگاه مستدل و استوار ندارد و شاید انگیزه این‌که پیشینیانِ اصحاب امامیه و پسینیان آنان، نیمی از خمس را از آنِ سادات دانسته‌اند، این باشد که شیعه در درازای دوران غیبت ، از حکومت عدل بی بهره بوده، تا حکومت اداره سادات را عهده دار باشد، از این راه خواسته‌اند به فرزندانِ رسولِ خدا (ص) توجه ویژه کرده باشند.
روایات هم، چه بسا، بدون اشعار به این نکته نباشد که در برابر خاندان بنی امیه و بنی عباس که بر آن بودند خاندان رسول (ص) را نابود کنند و آنان را به فقر و تهی دستی بکشند و از گردونه جامعه خارج سازند، ائمه (ع) و فقیهان بزرگوار شیعه، برای نگهداری سادات، اصرار داشتند که نیمی از خمس را ویژه آنان سازند.

دیدگاه غیر مشهور

در برابر دیدگاه مشهور، دیدگاه دیگری وجود دارد که باور دارد خمس، به دو بخش مساوی تقسیم نمی‌شود، نیمی از خمس هم، ملک سادات نیست، بلکه خمس، مالیات حکومتی است که در زمان رسول خدا (ص) در اختیار ایشان بوده و پس از آن حضرت، همه خمس، در اختیار جانشین وی قرار گرفته است.
البته، چون سادات از زکات بی بهره‌اند، در هزینه کردن، خمس، پیش داشته می‌شوند.

ادله غیر مشهور

اگر دلیلی وجود نداشت که مالیات در راه ویژه‌ای هزینه شود، به طور طبیعی این اندازه بسیار مالیات گردآوری شده در جامعه را باید زمامدار هزینه کند.
اگر هیچ دلیلی هم بر این مطلب نداشته باشیم، سازواری حکم و موضوع، طبع قضیه، حکم می‌کند که خمس و مانند آن در اختیار زمامدار قرار بگیرد، تا او در راه مصالح مردم، هزینه کند.
با این حال، دلیل‌های بسیاری برای دیدگاه غیر مشهور وجود دارد که می‌توان به آن‌ها استناد کرد:

آیات

از آن‌جا که در آیات قرآن ، احتمال‌های گوناگون می‌رود، همان گونه که به آیاتی از قرآن، برای دیدگاه مشهور استناد شده، به همان آیات برای دیدگاه غیر مشهور استناد شده که برابر با ظاهرآیه خمس و هماهنگ با آیه همانند آن در مورد فیء و انفال است.
درقرآن، دو آیه، با یک تعبیر، درباره دو موضوع مهم اقتصادی وجود دارد: یکی درباره خمس که می‌فرماید:
(واعلموا انما غنمتم من شیء فان للّه خمسه وللرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل.)
در آیه دیگری درباره انفال می‌فرماید:
(ما افاء اللّه علی رسوله مِن اهل القری فللّه وللرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل.)

[۲۰] حشر/سوره۵۹، آیه۷.

چون هر دو آیه یک روش و یک آهنگ دارند، معنی و محتوای آن دو نیز یکی است.
آیه خمس را با آیه انفال باید کنار هم نهاد، نه با آیه هزینه کردن زکات؛ زیرا در این دو آیه، عبارت یکسان است.
آیه را با چشم پوشی از روایات ، باید مورد دقت قرار داد و پس از آن به سراغ روایات رفت که روایات، قیدی به آیه می‌زنند، یا خیر؟
برای روشنگری معنای آیه، باید به چند پرسش پاسخ داد:
آیا مالک بودن خدا، رسول خدا و امام که در این آیه به آن اشاره شده، اعتباری است، یا تکوینی؟
آیا مالک بودن موارد یاد شده، در برابر و عرض یکدیگرند، به گونه‌ای، آن سهمی که یکیاز موارد، مالک می‌شود، دیگری بی بهره از آن است، یا این‌که یک ملکیت بیش‌تر نیست؛ یعنی مالک بودن موارد یاد شده، در طول یکدیگرند.
همه آنچه را که مورد نخست، مالک است، در مرحله دوم، مورد دوم و آن گاه مورد سوم، اختیار دار آن است.
چرا سه مورد نخست، با لام ملکیت آمده، ولی سه مورد بعدی، در هر دو آیه، بدون لام ملکیت آورده شده است؟

مالک بودن اعتباری خداوند

گاهی گفته می‌شود: از آن‌جا که خداوند مالک نظام هستی است و تمام عالم امکان در ید قدرت تکوینی اوست، مالک بودن اعتباری در حق خدا، درست نیست و نتیجه‌ای بر آن بار نمی‌شود.
این سخن درست نیست؛ زیرا مالک بودن اعتباری، یک امر عقلایی و خردمندانه است و هر جا که نتیجه خردمندانه بر آن بار و انگاشته شود، اعتبار مالک بودن نیز، اشکالی نخواهد داشت و نتیجه مالک بودن اعتباری، اختیار داشتن در هرگونه دست یازی است؛ یعنی خردمندان وقتی برای کسی مالک بودن را اعتبار می‌کنند، وی را صاحب اختیار می‌دانند و هرگونه دست یاری او را روا و مشروع می‌دانند؛ از این روی، اعتبار مالک بودن برای خداوند ، بی اشکال است.
از آن‌جا که در مورد رسول خدا و امام مالک بودن اعتباری است؛ زیرا آنان بر خمس و زکات ، تکوینی مالک نیستند، برای یکسانی روش و آهنگ آیه، در مورد خداوند هم، مالک بودن اعتباری خواهد بود.
نتیجه این مالک بودن، در اختیار خداوند بودنِ خمس و زکات است و خداوند هم، رسول و امام را مالک قرار داده، پس مالک بودن خداوند، رسول و امام، اعتباری است.

مالک بودن عرضی و طولی

امّا درباره پرسش دوم که آیا مالک بودن یاد شده‌ها در آیه شریفه، در عرض یکدیگرند، یعنی خدا، رسول و امام، هر یک سهمی و سادات هم سه سهم، هرکدام از شش مورد، را مالک خواهند بود که مالک بودن هر یک، در برابر و عرض یکدیگر قرار دارد؟
ییا این‌که آیه شریفه، یک ملکیت را برای چند مورد، به گونه هماهنگ و در طول، اعتبار کرده است.
مالک تمامی خمس، خدا، رسول و پس از رسول، امام خواهد بود.
با ظاهر آیه شریفه، احتمال دوم هماهنگ تر است؛ زیرا می‌فرماید: خمس از آنِ خداست و همان، از آنِ رسول و امام و در اختیار آنان خواهد بود غنائم از آن خداست، نه از.
بنابر مالک بودن عرضی، از خمس از آنِ خدا و از آن رسول و از آن امام است و حال آن‌که آیه می‌فرماید: همه خمس، یعنی غنائم از خداست و همان از رسول خدا و امام.
این که کسی بگوید: خمس غنائم از خداست و منظور وی از خمس باشد، با ظاهر آیه شریفه نمی‌سازد.
آیه می‌فرماید: (فان للّه خمسه) اگر می‌فرمود: (فان خمسه للّه وللرسول ولذی القربی) با تقسیم سهام، سازگار بود، در حالی که فرمود: (فان للّه خمسه).
افزون بر این مگر همین تعبیر، در آیه انفال نیست؟ چگونه کسی در آن‌جا نمی‌گوید فلان سهم از انفال از خدا، یا رسول، یا امام است.
همگان می‌گویند: همه انفال، از خداست و خدا هم، انفال را دراختیار رسول قرار داده و پس از رسول، همه انفال، در اختیار امام قرار می‌گیرد.
در آیه خمس هم، همان تعبیر آمده، چگونه در آیه خمس، سخن از تقسیم سهام است و در انفال نیست؟
آیا این تقسیم سهام و بار کردن بر آیه، خلاف ظاهر نیست؟
آیا قسم بندی خمس یک برداشت از روایات مرسله نیست که شماری پیش از روشن کردن معنی و محتوای آیه، به سراغ آن‌ها رفته‌اند و برداشتی که از روایات داشته‌اند، بر آیه هم جریان داده‌اند؟ آیا این روش، در معنی کردن آیه درست است؟ یا باید در ابتدا به سراغِ خود آیه رفت و وقتی که معنای آیه روشن شد، به سراغ روایات رفت و دید که آیا روایات، با آیه هماهنگی دارند، یا ندارند، یاگستره آیه را تنگ می‌کنند، یا مخصص و مقید آیه‌اند.
بنابراین، از ظاهر آیه خمس بر می‌آید، مالک بودن در آن طولی است و بسان آیه انفال، که تمامی انفال را از آنِ خدا می‌داند، همه خمس از آن خدا خواهد بود و خدا هم خمس را در اختیار رسول خود قرار داده و پس از رسول، در اختیار امام قرار می‌گیرد.
بنابراین احتمال، پاسخ پرسش سوم نیز روشن می‌شود که جایی برای مالک بودن سادات باقی نمی‌ماند.

بیان مصرف

از سخن بالا، روشن شد که لام ملکیت چرا در سه مورد نخست آمده و در سه مورد بعدی در هر دو آیه نیامده است.
زیرا دو آیه شریفه، همه خمس و همه انفال را یک ملک اعتبار کرده‌اند، برای سه مورد نخست در طول یکدیگر و دیگر موردی برای مالک بودن سادات، یا مسکینان، چه سادات و چه غیرسادات، باقی نمی‌ماند.
بنابراین هم در آیه خمس و هم در آیه انفال، سه گروه دیگر، چه سادات در آیه خمس و چه غیر سادات در آیه انفال، موارد مصرف هستند، از این روی لام ملکیت در آن‌ها آورده نشده است.
این معنای ظاهر آیه خمس است که با آیه انفال هماهنگی دارد و به آن تأیید می‌شود و همین معنی هم حجت است، مگر روایتی، این معنی را محدود کند و مهم ‌ترین روایاتی که شاید در برابر این معنی باشد، همان روایاتی بود که برای ثابت کردن دیدگاه مشهور یاد شد، که هم از نظر سند و هم از نظر دلالت، بر آن‌ها خدشه وارد بود.
پس دلیلی بر قید زدن معنای آیه وجود ندارد، بلکه روایات بسیاری، همین معنی را یاریگرند که پاره‌ای از آن‌ها، به عنوان دلیل مستقل عنوان می‌شود.

سیره پیامبر (ص) و امامان (ع)

از بررسی جنگ‌های پیامبر (ص) بر می‌آید که آن حضرت، در هر جنگی، غنیمت‌های جنگ را که از موارد خمس است، در اختیار می‌گرفت و آن گاه به صلاح اندیشی خود، به پنج قسم، یا کم تر و یا بیش تر، سهم بندی می‌کرد.
این سیره ، پس از رسول خدا (ص) در بین امامان (ع)، کم و بیش رواج داشت.
گرچه امامان (ع) قدرت حکومتی و اجرایی نداشتند، لیکن از همان اندازه نفوذی که در بین پیروان خود داشتند، در امور اقتصادی استفاده می‌کردند و کسانی را که به عنوان وکیل به شهرها و دیه های و قریه‌های دور و نزدیک می‌فرستادند و آنان از مردم خمس را می‌گرفتند و به خدمت امام ارسال می‌داشتند، یا با اجازه امام هزینه می‌کردند.
در جایی نقل نشده که وکیل و نماینده امام، نیمی از خمس را گرفته باشد و نیمی را در اختیار صاحب مال گذاشته باشد، تا هزینه کند.
البته اگر موردی این چنین هم پیدا شود که امام، نیمی از خمس را اجازه داده که صاحب مال هزینه کند، ناسازگاری با این مطلب ندارد که امام اختیار دار همه خمس است، زیرا امام هرگونه که صلاح بداند درباره پاورپوینت کامل هزینه کردن خمس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint، می‌تواند دستوربدهد.
ولی آنچه از سیره پیامبر (ص) و ائمه (ع) به دست می‌آید، گرفتن همه خمس از کسانی بوده که خمس بدهکار بوده‌اند، حتی در دوران غیبت صغرا ، نایبان ویژه حضرت، تمام خمس را از بدهکاران خمس، درخواست می‌کرده‌اند و بر این نکته، همگان اتفاق دارند.
علی بن یقطین از اصحاب امام کاظم (ع) و وکیل و کارگزار امام کاظم (ع) در دستگاه بنی عباس ، خمس را پنهانی برای امام (ع) می‌فرستاد.

[۲۱] شیخ طوسی، اختیار معرفه الرجال المعروف بر