توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل ویژگی قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل ویژگی قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل ویژگی قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

ویژگی‌های قرآن

قرآن کریم دارای ویژگی‌های منحصر به فرد فراوانی می باشد که ذیلا به بخشی از مهم ترین ویژگی‌های قرآن می پردازیم.

فهرست مندرجات

۱ – ویژگی‌های قرآن
۲ – جامعیت قرآن
۲.۱ – مهم‌ترین ابعاد جامعیت قرآن
۳ – جامعیت و اختصار
۴ – کتاب اندیشه و عمل
۵ – پیوستگی مطالب قرآن
۶ – جهانی بودن قرآن
۷ – جاذبه قرآن
۷.۱ – نمونه جاذبه قرآن
۸ – فصاحت و بلاغت قرآن
۹ – اظهارعجز دربرابر بلاغت وفصاحت قرآن
۱۰ – اختصار در قرآن کریم
۱۰.۱ – نمونه‌هایی از آیات مختصر قرآن
۱۰.۲ – گزیده‌هایی از کلمات قصار قرآن
۱۱ – هنر الفاظ در قرآن
۱۲ – ترکیب الفاظ قرآن
۱۳ – آهنگ آیات قرآن
۱۴ – تازگی قرآن
۱۵ – نفوذ آیات قرآن
۱۶ – تنوع در مطالب قرآن
۱۷ – عدم تناقض در آیات قرآن
۱۸ – آهنگ کلمات قرآن
۱۹ – نامحدود بودن معارف قرآن
۲۰ – اعجاز در کلمات قرآن
۲۱ – نظام شگفت انگیز حروف در قرآن
۲۲ – تجسم حقایق در قرآن
۲۳ – صراحت و قاطعیت قرآن
۲۳.۱ – تحدی قرآن
۲۳.۲ – تحقیر کفار
۲۳.۳ – توبیخ بت پرستان
۲۴ – وسعت معانی قرآن
۲۵ – نقش آفرینی قرآن
۲۶ – رعایت تناسب
۲۷ – حفظ قرآن
۲۸ – نمادهای قرآن
۲۹ – سهل و ممتنع بودن قرآن
۳۰ – برخورد غیر مستقیم
۳۱ – مقدمه و ذو المقدمه
۳۲ – حکم همراه با دلیل
۳۳ – صیانت قرآن
۳۴ – ابتکار و استقلال
۳۴.۱ – ابعاد ابتکاری قرآن
۳۵ – اصل تنوع در قرآن
۳۶ – پیراستگی از عیب‌ها
۳۷ – جهانی بودن زبان قرآن
۳۸ – زیبایی ظاهر و عمق معنا
۳۹ – پانویس
۴۰ – منبع

ویژگی‌های قرآن

برخی از ویژگی‌های بارز قرآن به اختصار عبارتند از:
۱. جامعیت قرآن؛ ۲. جامعیت و اختصار؛ ۳. کتاب اندیشه و عمل؛ ۴. پیوستگی مطالب قرآن؛ ۵. جهانی بودن قرآن؛ ۶. جاذبه قرآن؛ ۷. فصاحت و بلاغت قر آن؛ ۸. اظهار عجز در برابر بلاغت و فصاحت قرآن؛ ۹. اختصار در قرآن کریم؛ ۱۰. نمونه‌هایی از آیات مختصر قرآن کریم؛ ۱۱. گزیده‌هایی از کلمات قصار قرآن؛ ۱۲. هنر الفاظ در قرآن؛ ۱۳. ترکیب الفاظ قرآن؛ ۱۴. آهنگ آیات قرآن؛ ۱۵. تازگی قرآن؛ ۱۶. نفوذ آیات قرآن؛ ۱۷. تنوع در مطالب قرآن؛ ۱۸. عدم تناقض در آیات قرآن؛ ۱۹. آهنگ کلمات قرآن؛ ۲۰. نامحدود بودن معارف قرآن؛ ۲۱. اعجاز در کلمات قرآن؛ ۲۲. نظام شگفت انگیز حروف در قرآن؛ ۲۳. تجسم حقایق در قرآن؛ ۲۴. صراحت و قاطعیت قرآن؛ ۲۵. وسعت معانی قرآن؛ ۲۶. نقش آفرینی قرآن؛ ۲۷. رعایت تناسب؛ ۲۸. حفظ قرآن؛ ۲۹. نمادهای قرآن؛ ۳۰. سهل و ممتنع بودن قرآن؛ ۳۱. برخورد غیر مستقیم؛ ۳۲. مقدمه و ذوالمقدمه ؛ ۳۳. حکم همراه با دلیل؛ ۳۴. صیانت قرآن؛ ۳۵. ابتکار و استقلال؛ ۳۶. ابعاد ابتکاری قرآن؛ ۳۷. اصل تنوع در قرآن؛ ۳۸. پیراستگی از عیب‌ها؛ ۳۹. جهانی بودن زبان قرآن؛ ۴۰. زیبایی ظاهر و عمق معنا.

جامعیت قرآن

یکی از معجزات قرآن، جامعیت است. قرآن می‌فرماید:
«وَ لَقَدْ صَرَّفْنا لِلنَّاسِ فِی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ»

[۱] اسراء/سوره۱۷، آیه۸۹.

«در این قرآن، ما برای مردم از هر چیز نمونه‌ای آوردیم (و همه معارف در آن جمع است)».
این قرآن با محتوای بسیار غنی و متنوع، آن هم از انسانی درس نخوانده عجیب است. چرا که در این کتاب آسمانی، هم دلائل عقلی در زمینه عقائد، هم احکام متین و استوار بر اساس نیازمندی‌های بشر در همه زمینه‌ها و هم بحث‌های تاریخی که در نوع خود بی نظیر، هیجان انگیز، بیدارگر، تکان دهنده و خالی از هرگونه خرافه است و هم مباحث اخلاقی که با دل‌های آماده همان کار را می‌کند که باران بهاری با زمین‌های مرده می‌کند و هم مسائل علمی که در قرآن مطرح شده، پرده از روی حقایقی برمی دارد که حداقل در آن زمان برای هیچ دانشمندی شناخته نشده بود.
خلاصه قرآن در هر وادی گام می‌نهد عالی‌ترین نمونه را ارائه می‌دهد. آیا با توجه به این که معلومات انسان محدود است، مخصوصا با توجه به این که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در محیطی پرورش یافته بود که از همان علم و دانش محدود بشری آن روز نیز خبری نبود، آیا وجود این همه محتوای متنوع در زمینه‌های توحیدی و اخلاقی و اجتماعی و نظامی و سیاسی دلیل بر این نیست که از مغز انسان تراوش نکرده؛ بلکه از ناحیه خداست؟ اگر فرض کنیم تمام دانشمندان امروز و متخصصان علوم مختلف جمع شوند دائره المعارفی را تنظیم کنند و آن را در قالب بهترین عبارات بریزند ممکن است این مجموعه برای امروز جامعیت داشته باشد اما مسلما برای پنجاه سال بعد نه تنها ناقص و نارسا است؛ بلکه آثار کهنگی از آن می‌بارد، در حالی که قرآن در هر عصر و زمانی که خوانده شود گویی برای همان عصر و زمان نازل شده و هیچ اثری از گذشت زمان در آن دیده نمی‌شود.

[۲] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۲، ۲۷۷.

امام علی (علیه‌السلام) در خطبه اول نهج البلاغه به چهارده نکته در مورد جامعیت قرآن و ویژگی‌های آن اشاره نموده است.

[۳] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام علی علیه‌السلام، ج۱، ص۲۳۸.

مهم‌ترین ابعاد جامعیت قرآن

۱. جامعیت در مخاطبان
هر کتابی مخاطبان ویژه‌ای دارد. بعضی از آثار، مخصوص زنان، مردان، جوانان و یا کودکان و… است. اما تنها کتابی که مخاطب ویژه ندارد قرآن است.
مخاطبان قرآن مردم هستند که در قرآن با عناوین: بشر، انسان، ناس و بنی آدم آمده است و برای همه زمان‌ها و مکان‌ها بدون توجه به مرزها و نژادها و زبان‌های خاص نازل شده است.
۲. جامعیت و فراگیری همه قلمروهای زندگی.
قرآن کتاب هدایت است و همه قلمروهای زندگی انسان را مورد توجه قرار داده است اعم از فردی، اجتماعی، خانوادگی، سیاسی، اقتصادی و….
۳. جامعیت و فراگیری نسبت به کتب و ادیان
قرآن می‌فرماید: خداوند آیینی را برای شما تشریع کرد که به نوح توصیه کرده و آنچه را بر تو وحی فرستادیم و به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش نمودیم که دین را برپا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید.

[۴] شوری/سوره۴۲، آیه۱۳.

و خلاصه این که آیین اسلام عصاره آیین همه انبیاء (علیهم‌السّلام) است.
۴. فراگیری دنیا و آخرت
بسیاری از کتاب‌هایی که نوشته شده است برای چگونه زیستن زندگی مادی و دنیایی است و پاره‌ای از کتاب‌ها نیز تنها زیستن اخروی را مورد توجه قرار داده است اما قرآن آیین زیستن دو جهان است.

جامعیت و اختصار

یکی از ویژگی‌های قرآن اختصار در عین جامعیت در بیان حقایق و معارف است، مثلا آیه:
«خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ»

[۵] اعراف/سوره۷، آیه۱۹۹.

«با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر، و به نیکی ها دعوت نما و از جاهلان روی بگردان».
در عین کوتاهی، از جامعترین آیات اخلاقی است. از امام صادق (علیه‌السّلام نقل شده است که فرمودند: «آیه‌ای جامع تر در مسایل اخلاقی از آیه فوق نیست».
بعضی از علمای تفسیر در توضیح حدیث فوق گفته‌اند که: اصول فضایل اخلاقی همچون قوای انسانی در سه قسمت خلاصه می‌شود: عقل، غضب، شهوت. فضایل عقلی نامش حکمت است که جمله «و أمُرْ بِالْعُرْفِ» بدان اشاره دارد و فضائل نفسی که در برابر طغیان شهوت قرار دارد عفت نام دارد که از جمله «خُذِ الْعَفوِ» استفاده می‌شود و تسلّط بر نفس در برابر قوه غضبیه، شجاعت نام دارد که از جمله «و اَعْرِضْ عَنِ الجاهلین» استفاده می‌شود.

[۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص۶۲.

کتاب اندیشه و عمل

قرآن بر این حقیقت تاکید دارد که این کتاب تنها برای تلاوت نیست؛ بلکه هدف نهایی از آن ذکر و تدبر و انذار است. در یک آیه می‌فرماید:
«کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ»

[۷] ص/سوره۳۸، آیه۲۹.

«این کتابی که بر تو نازل کردیم کتاب مبارکی است تا مؤمنان در آیاتش تدبر کنند».
و در آیه دیگر می‌فرماید:
«کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ»

[۸] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۱.

«این کتابی است که بر تو نازل کردیم تا مردم را به وسیله آن از ظلمت‌ها به سوی نور خارج نمایی».
به این ترتیب باید قرآن در متن زندگی مسلمانان قرار گیرد و آن را برنامه خویش قرار دهند و دستوراتش را عمل کنند. اما متاسفانه گروهی از مسلمانان فقط به ظاهر قرآن می‌پردازند و به بعد عملی و اجرایی آن توجهی ندارند.

[۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۴۶۸.

پیوستگی مطالب قرآن

قرآن غالبا به مناسبتی از موضوعی به موضوع دیگر منتقل می‌گردد، ‌ای بسا یک رشته مطالب متنوع را به منظور پند و اندرز و بیدار کردن وجدان‌ها و فطرت‌ها و راهنمایی عقل‌ها، در یک سوره متذکر می‌شود و همه را در کنار هم قرار می‌دهد و انسان گاهی تصور می‌کند که میان مطالب یک سوره پیوستگی کامل وجود ندارد، اما پس از دقت، روشن می‌شود که میان آن‌ها یک نوع ارتباط و پیوستگی خاص وجود دارد که سبب شده همگی در کنار یکدیگر قرار گیرند.

[۱۰] سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج۱، ص۱۶.

جهانی بودن قرآن

مکاتب و ادیان جهان را در یک دسته بندی کلی می‌توان به دو گروه تقسیم نمود:
۱. آنهایی که مخاطب خویش را گروه، ملت، نژاد و طبقه خاصی می‌دانند.
۲. آنهایی که عموم انسان‌ها را مورد توجه قرار داده و هدفشان نجات همه انسان‌ها است.
خداوند در قرآن ملل مختلف جهان را بر آیین خویش دعوت کرده و می‌فرماید:
«اِنْ هُوَ اِلّا ذِکْری لِلعالَمین»

[۱۱] انعام/سوره۶، آیه۹۰.

«لِیَکُونَ لِلعالَمینَ نَذیراً.»

[۱۲] فرقان/سوره۲۵، آیه۱.

«تمام حقایقی که در این کتاب آمده است برای همه انسان‌ها است».
«إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ…»

[۱۳] زمر/سوره۳۹، آیه۴۱.

«ما این کتاب (آسمانی) را برای مردم به حق بر تو نازل کردیم».
و از طرفی خطاب‌های قرآن نیز مربوط به همه انسان هاست. نظیر:
«یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ»

[۱۴] بقره/سوره۲، آیه۲۱.

«ای مردم پروردگار خود را پرستش کنید.»

جاذبه قرآن

یکی از ویژگی‌های قرآن جاذبه شگفت انگیز آن است به طوری که بسیاری از مشرکین به خود اجازه نمی‌دادند که قرآن را بشنوند؛ زیرا به تاثیر آن به خوبی آگاه بودند و می‌ترسیدند که مبادا نفوذ معجزه آسای قرآن دل‌های آنان را تسخیر کند.
ابن هشام می‌گوید: شدت علاقه و جاذبه قرآن به حدی بود که بسیاری از کفار قریش، شبانه به طور ناشناس کنار خانه خدا جمع شده و تا سپیده صبح می‌ماندند تا صدای تلاوت قرآن را بشنوند و این وضع به طور متوالی تکرار می‌شد.
ارنست رنان فرانسوی می‌گوید: در کتابخانه من هزاران جلد کتاب سیاسی، اجتماعی، ادبی و غیره وجود دارد که همه آن‌ها را بیش از یک بار مطالعه نکرده‌ام و چه بسا کتاب‌هایی که فقط زینت بخش کتابخانه من است ولی یک جلد کتاب که همیشه جلب نظر می‌کند و هر وقت خسته می‌شوم و می‌خواهم دریایی از کمال به رویم باز شود آن را مطالعه می‌کنم و از مطالعه زیاد آن خسته نمی‌شوم کتاب قرآن است.

[۱۵] دائره المعارف شیعه، ص۷۴۴.

[۱۶] نفوذ و جاذبه قرآن، واژه قرآن، ج۸، ص۸۷.

نمونه جاذبه قرآن

در طول تاریخ به حوادث شگفت انگیز و مستندی برخورد می‌کنیم که بیانگر نفوذ عظیم قرآن است. در اینجا به نمونه‌ای از جاذبه شگفت انگیز قرآن اشاره می‌شود.
سه نفر از سران قریش به نام‌های «ابوسفیان، ابوجهل و اخنس بن شریق» شبی از شب‌ها برای شنیدن آیات قرآن مخفیانه نزدیک خانه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند و این در حالی بود که حضرت نماز می‌خواند و قرآن تلاوت می‌کرد. هر کدام در گوشه‌ای پنهان شدند؛ بی آنکه دیگری با خبر شود و تا صبح به تلاوت قرآن گوش سپرده بودند. هنگام طلوع فجر متفرق شدند؛ ولی به زودی در میان راه یکدیگر را دیدند و هر کدام دیگری را سرزنش می‌کرد و می‌گفت: دیگر این کار را تکرار نکنید. شب دیگر همین کار را تکرار کردند و صبح روز بعد هنگامی که یکدیگر را مشاهده کردند همان سخنان و همان سرزنش‌ها و قرارداد عدم تکرار چنین کار را مطرح کردند و به خانه‌های خود رفتند. اتفاقا شب سوم نیز همین مساله تکرار شد و روز بعد هنگامی که یکدیگر را ملاقات کردند بعضی از آن‌ها گفتند ما از این جا نمی‌رویم تا عهد و پیمان ببندیم تا برای همیشه این کار را ترک کنیم، سرانجام پیمان بستند و متفرق شدند. آری جاذبه قرآن آن قدر زیاد بود که حتی دشمنان سرسخت اسلام در مقابل آن زانو می‌زدند.

[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج۸، ص۸۹.

فصاحت و بلاغت قرآن

اکثر دانشمندان ادبیات عرب، معتقدند که فصاحت، صنعتی است مربوط به الفاظ و بلاغت هنری که مربوط به معانی است و مرکز فصاحت دهان و دندان و زبان می‌باشد؛ ولی مرکز بلاغت، عقل و نفس است.
قرآن از جهت فصاحت و تنظیم الفاظ، به حدی اعجاز آمیز است که شبلی شمیل در ضمن قصیده مفصلی که در عظمت فصاحت و بلاغت و حقایق قرآن سروده است می‌گوید:
«ربُّ الْفَصاحَهِ مُصْطَفَی الْکَلِماتِ» یعنی «قرآن؛ خدای فصاحت و برگزیده‌ترین کلمات است».
علامه سید هبه الدین شهرستانی در کتاب تنزیه التنزیل از علامه شریف مدنی در کتاب انوار الربیع نقل می‌کند: تنها برای آیه ۴۴ سوره هود «یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ» تا آخر آیه، سی نوع از صنایع علم بدیع وجود دارد و این اعجاز فصاحت قرآن را ثابت می‌کند. همین دانشمند در کتاب سبع المثانی تنها برای سوره حمد، هفتاد مزیت از اسرار بلاغت را بیان کرده است.
مرحوم شیخ طبرسی در کتاب جوامع الجامع تنها برای سوره کوثر شانزده نکته بدیعی را یادآور شده که برای بشر عادی محال است بتواند در سوره‌ای با این همه اختصار این همه وجوه بلاغت را بگنجاند.

اظهارعجز دربرابر بلاغت وفصاحت قرآن

هشام بن حکم می‌گوید: چهار نفر از مشاهیر و فلاسفه مادی به نام عبدالکریم ابن ابی العوجاء و ا بوشاکر عبدالملک دیصانی و عبدالله ابن مقفع و عبدالملک بصری در مکه و در کنار خانه خدا اجتماع کرده و در خصوص مساله حج، پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، و تمسک مسلمانان به شعائر دینی و فشارهایی که مسلمانان به برکت ایمان بر خود هموار می‌کنند؛ فکر می‌کردند. تا بالاخره نظر آن‌ها بر این شد که در مقام معارضه با قرآن که اساس این دین است برآیند، و هر یک از آن چهار نفر متعهد شوند که یک قسمت از چهار قسمت قرآن را بیاورند. آن‌ها با خود می‌گفتند: وقتی که اساس یعنی قرآن از بین رفت، تمام قوانین دین اسلام موهون و سست خواهد گشت.
پس از آن، از یکدیگر جدا شدند و با هم قرار گذاشتند در سال آینده و در همین ایام گرد هم آیند و از کرده‌های خود یکدیگر را مطلع سازند و چون سال بعد، موسم حج اجتماع کردند و تعهد خود را از هم خواستند:
ابن ابی العوجاء معذرت خواست و گفت: چون من به آیه «لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَهٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا»

[۱۸] انبیا/سوره۲۱، آیه۲۲.

«اگر در آسمان و زمین معبودان دیگری غیر از خدای واحد بوده باشد! امور آنها دچار تباهی خواهد گشت» برخورد نمودم بلاغت و عظمت علمی آن به قدری مرا به دهشت انداخت که از تعرض به آیات دیگر منصرف شدم.
دیصانی نیز عذر خواست و گفت: آیه «یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ»

[۱۹] حج/سوره۲۲، آیه۷۳.

«ای مردم مشرک و کافر به این مثل گوش کنید (تا حقیقت حال خود را بدانید) آن بت‌های جمادی که غیر از خدا معبود خود می‌دانید و آن‌ها را می‌خوانید اگر اجتماع کنند بر خلقت مگسی! قادر نیستند و اگر مگسی (ناتوان) چیزی از آن‌ها بگیرد قدرت بازگرفتن آن چیز را از مگس ندارند طالب و مطلوب (یعنی عابد و معبود) هر دو ناچیز و ناتوانند». مرا متحیر ساخته و از کاری که در نظر داشتم منصرف کرد.
عبدالملک گفت: بلاغت و فصاحت این آیه: «فَلَمَّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِیًّا»

[۲۰] یوسف/سوره۱۲، آیه۸۰.

«و چون برادران (یوسف) از پذیرفتن خواهش خود مایوس شدند با خود خلوت کردند»، مرا مدهوش کرد و از تعقیب هدف منصرف گردیدم.
ابن مقفع گفت: تنها این آیه: «وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ…»

[۲۱] هود/سوره۱۱، آیه۴۴.

مرا از اندیشه درباره سایر آیات قرآن بازداشت.
کتاب پژوهشی در شیوه‌های اعجاز قرآن بیست نکته ادبی در زمینه ی آیه فوق مطرح نموده است.

[۲۲] حسن عرفان، پژوهشی در شیوه‌های اعجاز قرآن، ص۵۴.

هشام بن حکم می‌گوید: در این موقع امام صادق (علیه‌السّلام) ازکنار آن‌ها می‌گذشت و گویی می‌دانست آن‌ها به چه امری مشغولند و برچه می‌اندیشند؛ این آیه را تلاوت فرمود: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً»

[۲۳] اسراء/سوره۱۷، آیه۸۸.

«بگو اگر جن و انس جمع و بخواهند کتابی مثل قرآن بیاورند نمی‌توانند اگر چه یکدیگر را یاری دهند.»

اختصار در قرآن کریم

قرآن کریم در مقایسه با سایر نوشته‌ها، آن چنان ایجاز و اختصار را با مهارت و استادی رعایت کرده است که با آشنایی کمی به زبان و ادبیات عرب؛ می‌توان آن را فهمید و ایجاز مفید برای بیان مسائل مختلف و متنوع کار ساده‌ای نیست بلکه بی نظیر است. علما ادب و بلاغت درباره تعریف ایجاز چنین می‌گویند: اداء معانی زیاد با الفاظ کم و گویا.
در قرآن کریم آیات و جملاتی کوتاه و پرمحتوا می‌بینیم که مانند آنها را در سایر گفته‌ها و نوشته‌ها نمی‌بینیم.

[۲۴] مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج۸، ص۱۲۲.

در این جا به ذکر بعضی از آیات و جملاتی که مساله ایجاز و اختصار را مورد عنایت قرار داده است می‌پردازیم.

نمونه‌هایی از آیات مختصر قرآن

الف: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»

[۲۵] اعراف/سوره۷، آیه۳۱.

«ای فرزندان آدم، خود را برای حضور در مساجد به زینت‌های متداول آراسته سازید و بخورید و بیاشامید و اسراف نورزید که خدای تعالی اسراف کنندگان را دوست ندارد.»
این آیه که اساس جمله بندی آن را یک خطاب عمومی و سه امر اباحه‌ای و یا ترغیبی و یک نهی الزامی و یک جمله خبری تشکیل می‌دهد، در قسمت اول مردم را به آراستگی و نظافت و مراعات بهداشت در مجامع عمومی، مانند مساجد و محل‌های نیایش و عبادت و جلسات طبیعی و غیر طبیعی را که حفظ حیات مادی و سلامت بدن را تامین می‌کند در طی دو امر و یک نهی (بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید) گوشزد می‌فرماید و در جمله اخیر با اشاره به حکم نهی، مردم را به اخلاق اسلامی، یعنی اعتدال در خوردن و آشامیدن آشنا می‌سازد.
ب: «إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَلاَّ تَعْلُوا عَلَیَّ وَ أْتُونِی مُسْلِمِینَ»

[۲۶] نمل/سوره۲۷، آیه۳۰-۳۱

«این نامه سلیمان است و آن چنین است، به نام خدای بخشنده مهربان، بر من برتری نورزید و با تسلیم شدن به طرف من آیید.»
قرآن کریم در این دو آیه که به اختصار گفته‌های ملکه سبا را نقل می‌کند، با آوردن دو جمله خبری و دو جمله انشایی، هنر اختصار مفید را به حد کمال رسانیده است، و در ضمن این جملات، نویسنده نامه، عنوان نامه، آیین و جهان بینی نویسنده، معبود نویسنده، هدف از نامه، شیوه نامه نگاری و غیر اینها را تفهیم نموده است.

گزیده‌هایی از کلمات قصار قرآن

همان طوری که درقرآن آیات، مختصر دارد، جملات مختصر و کلمات قصار بسیاری نیز دارد که جدای از ابعاد محتوایی آن، پر از نکات ادبی است که بیان اسرار و نکات ادبی و محتوایی آن تالیف کتاب جداگانه‌ای را می‌طلبد، اینک به ذکر بعضی از آن جملات و کلمات قصار می‌پردازیم.
«أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ»

[۲۷] بقره/سوره۲، آیه۴۴.

«آیا مردم را به خیر و نیکی امر می‌کنید و خود را فراموش می‌کنید؟».
«فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ»

[۲۸] بقره/سوره۲، آیه۱۵۲.

«مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم».
«عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ…»

[۲۹] بقره/سوره۲، آیه۲۱۶.

«چه بسا چیزی که شما آن را نمی‌پسندید آن برای شما خیر باشد و چه بسا چیزی که شما آن را دوست دارید و آن چیز برای شما بد باشد».
«… أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ…»

[۳۰] بقره/سوره۲، آیه۴۰.

«به پیمان من وفا کنید تا به پیمان شما وفا کنم».
«انْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ…»

[۳۱] محمد/سوره۴۷، آیه۷.

«اگر خدا را کمک کنید، خدا شما را کمک خواهد کرد».
«وَ فِیها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ»

[۳۲] زخرف/سوره۴۳، آیه۷۱.

«در بهشت آن چه را که دل‌ها بخواهد و چشم‌ها لذت برد وجود دارد».
«… یُرْضُونَکُمْ بِأَفْواهِهِمْ وَ تَأْبی قُلُوبُهُمْ…»

[۳۳] توبه/سوره۹، آیه۸.

« مشرکان، شما را با زبان خود خشنود می‌سازند؛ ولی در دل عقیده‌ای ندارند».
«إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ»

[۳۴] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۵.

«همانا نماز انسان را از فحشاء و منکرات دور می‌کند».
«… ما عَلَی الْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ…»

[۳۵] توبه/سوره۹، آیه۹۱.

«بر نیکوکاران راه (مؤاخذه و تاوانی) نیست.»

هنر الفاظ در قرآن

یکی از ویژگی‌های قرآن بعد هنری الفاظ است که در این جا به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود:
۱. همه آیات سوره «مجادله» اسم جلاله دارد و در مقابل این سوره و سوره‌های القمر، الرحمن و الواقعه جز در «بسمله» اسم جلاله درهیچ آیه‌ای از آیات این سور به کار نرفته است.
نام جلاله در بزرگترین آیه قرآن (۲۸۲ سوره بقره) شش بار آمده است که بیش‌ترین تکرار «الله» در یک آیه است و سوره «انفطار» تنها سوره‌ای که با «الله» ختم می‌شود.
۲. در ۱۳ آیه قرآن (در سوره عبس ۲۷-۱۵) حرف واو به کار نرفته است با این که کاربرد واو در محاوره و کتابت غیر قابل اجتناب است).
۳. چهار آیه پی در پی در قرآن وجود دارد که در آنها حرف «الف» به کار نرفته است و آن در سوره مدثر آیه «۱۹-۲۲» است.
۴. در دو آیه تمامی حروف الفبای قرآن به کار رفته است و آن عبارت است از ۲۹ «سوره فتح» و ۱۵۴ «سوره آل عمران».
۵. در یک آیه قرآن ۴۷ مرتبه حرف «نون» بدون احتساب نون مشدد در آن به کار رفته است و آن آیه ۳۱ «سوره نور» است و در آیه ۶۱ همین سوره ۳۲ حرف میم به کار رفته است.
۶. در آیه «وَ إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ»

[۳۶] بقره/سوره۲، آیه۱۶۳.

که تا حرف میم کلمه الرَّحْمنُ نقطه ندارد.
۷. یک آیه در قرآن از دو طرف خوانده می‌شود: «وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ»

[۳۷] مدثر/سوره۷۴، آیه۳.

ترکیب الفاظ قرآن

الفاظ قرآن و نحوه ترکیب و جمله بندی آن به گونه‌ای است که نمی‌توان یک کلمه از آن را تغییر داد و اهل فن تحت تاثیر این سبک زیبا قرار می‌گیرند.
برای آن که به قابل مقایسه نبودن ساخته‌های فکر بشر با آیات الهی واقف شویم و از عظمت قرآن در بعد هنری ( فصاحت، بلاغت، جذابیت جلوه‌های ویژه و…) آگاه شویم به آن چه در ذیل می‌آید توجه کنید:
یکی از مسائل حیاتی در زندگی بشر، حل مشکل قتل‌ها و جنایت‌ها است، ملل مختلف و مکتب‌های گوناگون راه حل‌های متفاوتی ارائه داده‌اند؛ قرآن نیز از آن جا که کتاب هدایت و سازندگی است به این مساله توجه عمیق داشته و برای جلوگیری از این فاجعه چاره اندیشی کرده است. قرآن علاوه بر طرق دیگری که برای پیش گیری از این جنایت قرار داده است با جعل قانون قصاص، بهترین راه جلوگیری از این مشکل را ارائه داده است. این موضوع در آیات متعددی مطرح شده است. در سوره بقره چنین آمده است:
«وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاهٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»

[۳۸] بقره/سوره۲، آیه۱۷۹.

«و برای شما در قصاص، زندگی نهفته است. ‌ای صاحبان اندیشه، بدان امید که تقوی پیشه کنید.»
جمله (فی الْقِصاصِ حَیوهٌ) ضمن آن که از روح این حکم اسلامی و فلسفه آن سخن می‌گوید، مشروعیت این حکم را نیز بیان می‌دارد، دانشمندان عرب پیش از نزول قرآن با نهایت دقت و جدیت تلاش کردند تا جمله‌ای کوتاه ولی پرمحتوا و رسا در این زمینه بیاورند و عبارتی شعارگونه که از فوائد کیفر دادن مجرمین حکایت کند؛ ارائه دهند، جملات بسیار گوناگونی مطرح کردند تا سرانجام جمله: «اَلْقَتْلُ اَنْفی لِلْقَتْلِ» را به عنوان بهترین جمله‌ای که می‌تواند این مفهوم را برساند پذیرفتند و به صورت شاهکاری افتخار آفرین آن را به صورت لوحه‌ای نصب کردند. ولی با نزول قرآن مجید جمله، فی «الْقِصاصِ حَیوهٌ» تمام شگفتی‌ها و زیبایی‌های جمله مذکور محو گشت و در برابر این عبارت قرآنی رنگ باخت.

آهنگ آیات قرآن

در سوره‌های قرآن بسیاری از آیات با آیات دیگر هم وزن و هماهنگ است و این هماهنگی و هم وزنی در حروف، از مصادیق بارز نظم و ساختار ویژه قرآن است. برای اثبات این معنا سیر کوتاهی در سوره‌ها داریم.
تمام آیات سوره حمد با حروف نون و میم تمام می‌شود و این دو حرف «م ن» از نظر مخرج نزدیک به هم هستند، مضافا به این که در آخر آیات هفتگانه سوره حمد، توازنی عالی به شکل زیر مشاهده می‌شود:
عالمین، الرحیم، الدین، نستعین، مستقیم، ضالین.
اکثر آیات سوره بقره با حرف «نون» یا «میم» آمده است و یا با حرف دیگر قریب المخرجند.
آیات سوره آل عمران با حروف «راء» و «باء» ختم شده که مخارج این حروف به هم نزدیکند. و سوره نساء اکثر آیاتش با صدای «الف» و حرف منون منصوب ختم شده است مانند: رقیباً، غفوراً، معروفاً، حسیباً، مفروضاً، سدیداً، سعیراً و….
گذشته از مطابقت در حروف، وزن کلمات آن‌ها نیز با هم هماهنگی دارند.
در آخر اکثر آیات سوره اسراء، کهف، مریم، مانند سوره نساء با صدای «الف» و حرف منون منصوب ختم شده است مانند: رسولاً، صغیراً، تبذیراً، کفوراً، مشکوراً.
و سوره‌های انعام، اعراف، انفال، توبه، یونس، هود، یوسف و رعد با حرف «باء» و سوره ابراهیم با حرف «دال» و سوره حجر با حرف «ن» و اکثر آیات سوره الرحمن با «نون» و سوره‌های قدر، عصر، کوثر با «ر» و قارعه با «ت» و لیل با «ی» و تین با «ن» و ناس با «س» تمام شده است.

تازگی قرآن

برای کسانی که به طور منظم قرآن را تلاوت می‌کنند؛ این مطلب جالب است که قرآن را همیشه تازه می‌یابند و این همه تکرار برای آنها خسته کننده نیست و این درحالی است که اگر انسان یک کتابی را یک بار بخواند؛ دیگر رغبتی به خواندن مجدد آن ندارد و اگر به ناچار مجددا آن را بخواند برایش خسته کننده خواهد بود.
سرّ این که قرآن همیشه تازگی خود را حفظ نموده در این است که هم از نظر آهنگ، بسیار دلنشین است و هم از نظر محتوی، بسیار متنوع و گسترده است. به طوری که هر کس به میزان درک علمی خود از آن بهره می‌برد و هر بار که آیات قرآن را می‌خواهد مطلب تازه‌ای به دست می‌آورد اما نمی‌تواند به تمام معانی قرآن دست یابد لذا قرآن همواره برای او تازگی دارد.
مردی از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسید: چه سرّی است که هر چند زمان بر قرآن می‌گذرد بر تازگی قرآن افزوده می‌شود؟ امام فرمود: برای این که خداوند متعال قرآن را برای زمان خاص و مردم خاصی قرار نداده است؛ بلکه برای همه زمان‌ها و تمام انسان‌ها نازل نموده است. بدین جهت در هر زمان تازه ونزد هر قومی پرطراوت و آموزنده است.

[۳۹] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲، ص۲۸۰.

[۴۰] حکیمی، محمدرضا، الحیاه، ج۲، ص۱۰۸.

[۴۱] جعفری، یعقوب، سیری در علوم قرآن، ص۱۸۰.

نفوذ آیات قرآن

در صدر اسلام آیات الهی در دل‌های مسلمانان بسیار اثرگذار و نافذ بود و آثار آن سریع ظاهر می‌شد. یکی از یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به نام «ابو طلحه انصاری» در مدینه نخلستانی بسیار زیبا داشت که همه از آن سخن می‌گفتند. در آن جا چشمه‌ای بود که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آن آب می‌آشامید و وضو می‌ساخت. آن باغ در آمد خوبی برای صاحبش داشت. پس از نزول آیه «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»

[۴۲] آل عمران/سوره۳، آیه۹۲.

: «هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آنچه دوست دارید انفاق کنید» ابوطلحه خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و عرض کرد: می‌دانی که محبوب‌ترین اموال من همین باغ است. می‌خواهم آن را در راه خدا انفاق کنم تا ذخیره‌ای برای آخرتم باشد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: آفرین بر تو، این ثروتی است که برای تو سودمند خواهد بود، سپس فرمود: من صلاح می‌دانم که آن را به خویشاوندان نیازمند خود بدهی.» ابوطلحه دستور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را عمل کرد و آن را در میان بستگان خود تقسیم کرد.

[۴۳] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴.

زبیده همسر هارون الرشید، قرآن بسیار گران قیمتی داشت که آن را با، زر و زیور و جواهرات تزیین کرده بود و علاقه فراوانی به آن داشت؛ روزی هنگام تلاوت همان قرآن به آیه «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ…» رسید با خواندن آیه مذکور در فکر فرو رفت و با خود گفت: هیچ چیز مثل این قرآن نزد من محبوب نیست و باید آن را در راه خدا انفاق کنم. کسی را به دنبال جواهر فروشان فرستاد و تزیینات و جواهرات آن را فروخت و بهای آن را در بیابان‌های حجاز برای تهیه آب مورد نیاز بادیه نشینان مصرف کرد.

تنوع در مطالب قرآن

مطالب قرآن با تمام کتاب‌های بشری تفاوت اساسی دارد، زیرا در کتاب‌هایی که به دست بشر تالیف شده است، معمولا یک یا چند موضوع مورد بحث قرار می‌گیرد؛ ولی قرآن مطالب مختلف اعتقادی، اجتماعی، عبادی، اقتصادی و سیاسی را به صورت متنوع در مقاطع مختلف بیان کرده و در واقع آیات قرآن بسان سفره گسترده‌ای است که در آن انواع غذاها را می‌توان دید و استفاده کرد و دیگران را نیز به این مائده معنوی فرا خواند و یا همچون عالم طبیعت است که دارای تنوع فوق العاد