توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل وقف (فقه) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل وقف (فقه) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل وقف (فقه) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل وقف (فقه) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

وقف در اصطلاح فقهاء از عقود اسلامی به معنای حبس کردن مال و جاری کردن منفعت یا ثمره آن، بدون دریافت عوض است. در قرآن کریم کلمه وقف نیامده است، ولی عناوینی همچون صدقه، خیر، برّ، انفاق، احسان در قرآن آمده است، و هر یک از این عناوین بر وقف صدق می‌کند. احادیث بسیاری به استحباب وقف اشاره کرده و احکام آن را شرح داده‌اند.

فهرست مندرجات

۱ – معنای لغوی
۲ – وقف قبل از اسلام
۳ – انواع وقف
۳.۱ – به‌اعتبار زمان
۳.۲ – به اعتبار موقوف‌علیهم
۳.۳ – به‌اعتبار منفعت
۴ – وقف بعد از اسلام
۴.۱ – دوره مغولان
۴.۲ – دوره صفویه
۵ – وقف در قرآن
۶ – وقف در سنت
۷ – وقف در زندگی اهل بیت
۸ – وقف در تأمین اجتماعی
۹ – آثار اقتصادی و اجتماعی
۹.۱ – کاهش فقر
۹.۲ – افزایش سطح اشتغال
۹.۳ – گسترش علم
۹.۴ – رشد تولید ملی
۹.۵ – افزایش درآمد سرانه
۱۰ – وقف در تأمین بهداشت و درمان
۱۱ – وقف در گسترش علوم و فنون
۱۲ – وقف در تألیف قلوب مردم
۱۳ – تأثیر وقف در فرهنگ سازی
۱۳.۱ – عبادت و معنویت
۱۳.۲ – آموزش و پرورش
۱۳.۳ – جهاد و تبلیغ
۱۳.۴ – عدالت و تأمین اجتماعی
۱۳.۵ – پزشکی و درمان عمومی
۱۳.۶ – پویایی فرهنگ
۱۴ – پانویس
۱۵ – منبع

معنای لغوی

وقف به‌معنای حبس و منع است و در اصطلاح عقدی است که نتیجه‌ی آن، ایستایی اصل و رهایی منافع آن است.

[۱] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ص۳۹۵.

[۲] محقق حلی، شرایع الاسلام، چاپ نجف، ۱۳۸۹ه، ج۲، ص۴۴۲.

[۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، چاپ بیروت، ج۲۸، ص۳.

[۴] مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت، ۱۴۰۲ قمری، ص۵۸۵.

[۵] نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص ۴.

این تعریف شامل دو بخش است:
۱. ایستایی اصل؛ معادل واژه‌ی تحبیس در عربی، که از ریشه “حبس” به‌معنای زندانی کردن و در قید درآوردن و جلوی آزادی چیزی را گرفتن است؛ زیرا با وقف شدن ملک، آزادی نقل و انتقال (خرید و فروش، هبه و غیره) از آن گرفته می‌شود.

[۶] ابن منظور مصری، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، چاپ اول ۳۰۰ اق حرف فاء، ص۳۹۵.

۲. رهایی منافع؛ معادل واژه‌ی تسبیل در عربی، یعنی در راه خدا آزاد گذاردن است؛ زیرا منافع وقف برای موقوف‌علیهم مباح و آزاد است؛ تا از آن، انتفاع ببرند. به مال و زمین وقف‌شده، موقوفه و به کسانی که برای آنها وقف می‌شود، موقوف‌علیهم می‌گویند.

[۷] نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول ۱۴۰۸، ج۱۴، ص۴۷.

وقف قبل از اسلام

وقف و اعمال نیک شبیه آن، از مسائل اجتماعی است و از روزگاران دور، از زمانی‌که بشر برای خود اجتماعی داشته، این اعمال با او همراه بوده است. عنوان وقف، پیش از اسلام بین پیروان همه ادیان در غرب و شرق متداول بوده است؛ به‌گونه‌ای که اداره معبدها، صومعه‌ها، آتشکده‌ها، موبدان و کاهنان از منافع موقوفات بوده است.
سابقه وقف در ایران به قبل از اسلام برمی‌گردد. اقوام آریایی، به‌ویژه ایرانیان، به پیروی از آیین و کیش خود، دارای موقوفات و نذورات بسیاری برای نگهداری معابد و آتشکده‌های خود بوده‌اند.»

[۸] عباسی علی کمر، یعسوب، احکام وقف و اثرات آن در اجتماع، مشهد، پایان نامه کارشناسی ارشد، ص۲۲.

در این دوران، عمده‌ترین زمین‌های فئودالی، املاک خالصه وقفی بوده و در دوره هخامنشیان، معابد بر املاک وسیعی تسلط داشتند که این زمین‌ها از طرف پادشاه و یا بزرگان و فئودال‌های محلی به‌منظور جلب پیشوایان مذهبی به پرستشگاه‌ها هدیه می‌شد. کشاورزانی که در این قبیل زمین‌ها به کشت و زرع مشغول بودند، سهم مالکانه را می‌باید به هیربد یا کاهن بزرگ می‌دادند. سلوکیان و اشکانیان نیز این شیوه را محترم می‌شمردند.
پاره‌ای از این موقوفات، هم اکنون نیز در نزد زرتشتیان برخی از شهرهای ایران، مثل یزد و کرمان باقی و دایر است.

[۹] عسکری، قاسم، جایگاه وقف در فرایند توسعه‌ی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۰، ص۷۷-۸۲.

از جمله در بخشی از کتاب دانیال نبی که به زبان آرامی است چنین آمده است: «گناهان خود را به (صیدقا) و خطایای خود را بر احسان نمودن بر فقیران فدیه بده، اما شافعی در رساله الإمام

[۱۰] شافعی، رساله الإمام، جلد سوم، ص۲۷۵.

می‌گوید: تا آنجا که دانسته ام مردم جاهلیت خانه و زمینی را برای خدا حبس نکرده اند و حبس تنها از طرف مسلمین صورت گرفته است.
دکتر الکبیسی در فقد بیان امام شافعی می‌گوید: ظاهر کلام وی چنین می رساد که مفهوم انواع حبس در میان امت‌های پیش از اسلام به طور کلی ناشناخته بوده، ولی این معنی حقیقت ندارد زیرا حبس پیش از اسلام نیز معروف بوده گرچه به نام حبس یا وقف نامیده نمی شده است.

[۱۱] الکبیسی، محمد، احکام وقف در شریعت اسلام، ترجمه صادقی گلدر، تهران سازمان حج و اوقاف، چاپ اول بی تا ص۳۷-۳۸

امت‌ها با اختلاف ادیان و معتقداتشان با انواعی از تصرفات مالی آشنا بودند که از حیث مفهوم دور از حدود معنای وقف اسلامی نبود. اوقاف ابراهیم خلیل (علیه‌السّلام) که تا امروز نیز باقی است خود بهترین دلیل است بر وجود وقف قبل از اسلام

[۱۲] طرسوسی، نجم‌الدین، انفع الوسائل فی تجرید المسائل (الطرسوسیه)، متوفای ۷۵۸ هـ، ص۱۶۸.

و نیز هنگام فتح شوش در بقعه دانیال نبی سندی به دست آمد که به موجب آن گنجی برای پرداخت وام های بدون ربح اختصاص یا فقه بود و خلیفه دستور داد که گنج به دست آمده به بیت‌المال منتقل شده، طبق دستور مندرج در سند عمل شود.

[۱۳] ابو سعید، احمد بن سلمان، مقدمه ای بر فرهنگ وقف، اداره کل حج و اوقاف، تهران، ص۱۱.

انواع وقف

وقف به اعتبارهای مختلف به انواع و اقسامی تقسیم می‌شود:

به‌اعتبار زمان

به‌اعتبار زمان؛ به دو نوع تقسیم می‌شود:
۱: وقف منقطع؛ حبس عین و تسبیل منفعت مال در راه خدا برای افراد خاص و برای مدت خاص را وقف منقطع می‌گویند؛ مثل وقف یک باغ بر اولاد خود.
۲: وقف مؤبد یا همیشگی؛ وقف مؤبد در مقابل وقف منقطع است و زمان در آن مطرح نیست؛ مثل وقف مسجد برای عموم مردم.

به اعتبار موقوف‌علیهم

به دو نوع تقسیم می‌شود:
۱: وقف خاص که مخصوص گروه معین و خاصی است. مانند وقف بر اولاد یا افراد و طبقه‌ای خاص از مردم؛
۲: وقف عام که مقصود از آن امور خیریه به‌صورت عام است و مخصوص گروه و طبقه معینی نیست؛ مانند وقف کردن چیزی برای مصلحت عام، مانند فقرا، ایتام، مدارس، مساجد.

[۱۴] حائری، محمدحسن، وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفائی اقتصاد اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، ۱۳۸۰، ص۱۵۳.

[۱۵] سلیمی‌فر، مصطفی، نگاهی به وقف و آثار اقتصادی-اجتماعی آن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۰، چاپ اول، ص۱۵.

۱.

به‌اعتبار منفعت

به دو قسم وقف انتفاع و منفعت تقسیم می‌شود:
۱: وقف انتفاع: اگر نظر واقف از وقف تحصیل درآمد مادی نباشد، آن‌را وقف انتفاع گویند؛ مانند احداث مسجد در زمین ملکی خود.
۲: وقف منفعت: اگر نظر واقف از وقف، تحصیل درآمد باشد تا در مورد معینی هزینه شود، آن‌را وقف منفعت نامند، مانند وقف ملک برای اداره مسجد و مدرسه.

[۱۶] سلیمی‌فر، مصطفی، نگاهی به وقف و آثار اقتصادی-اجتماعی آن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۰، چاپ اول، ص۱۵.

وقف بعد از اسلام

بعد از ظهور اسلام نیز این روش پسندیده از روزگار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیه‌السّلام) و زمان صحابه تا روزگار تابعین و تابعان آنان ادامه یافت. برای نخستین بار رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سال سوم هجرت، پس از جنگ احد، هفت بوستان و مزرعه آماده را به‌نام “بساتین سبعه” یا “حیطان السبعه” که به آن حضرت هدیه شده بود، وقف کرد.

دوره مغولان

در دوره مغولان، به‌ویژه در اوایل تسلط آنان، بسیاری از املاک موقوفه مصادره و به‌صورت املاک خالصه دولتی درآمد. ولی پس از تشرف به اسلام، خود مشوق اوقاف شدند، به‌ویژه در دوران غازان‌خان موقوفات زیادی برای امور خیریه ایجاد شد. اهمیت و وسعت موقوفات به‌ویژه در دوران رشیدالدین فضل‌الله موجب شد تا تشکیلات منظمی برای اداره موقوفات و تحت نظارت قاضی‌القضات به‌وجود آید. شرح و بسط بیشتر اوقاف این دوره را می‌توان در کتاب تاریخ مبارک غازانی ملاحظه کرد.

دوره صفویه

بیشترین توسعه اوقاف مربوط به دوران صفویه است. در این دوران، شاهان صفوی به‌ویژه شاه عباس اول همه اموال، رقبات و املاک خالصه را وقف کرد. به تبعیت از پادشاه، بسیاری از حاکمان مناطق نیز املاک فراوانی را در سرتاسر مملکت به‌صورت وقف درآوردند. در این دوران، بسیاری از املاک، وقف مقاصد خیریه مخصوصاً وقف بقاع متبرکه و از همه بالاتر آستانه امام رضا (علیه‌السّلام) در مشهد و حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در قم شد. در دوره نادر شاه، برخلاف گذشته اوقاف محدود شد؛ به‌گونه‌ای که در سال‌های آخر سلطنت نادرشاه، طی فرمانی همه اوقاف به‌صورت املاک خالصه درآمده و تحت عنوان “رقبات نادری” در دفاتر مخصوصی ثبت شد.

[۱۷] حائری، محمدحسن، وقف در فقه اسلامی و نقش آن درشکوفائی اقتصاد اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، ۱۳۸۰، ص۵۱.

وقف در قرآن

در قرآن مجید آیه‌ای که بر وقف و احکام فقهی آن صراحت داشته باشد وجود ندارد، ولی می توان از باب اولویت با آیات مربوط به «احسان و انفاق»، «قرض الحسنه»، «تعاون» و «صدقه» به جواز و بلکه جهان و استحباب وقف استدلال کرد؛ از جمله آیاتی که به طور عموم بر انجام خیرات و تشویق و تحریض آنها دلالت دارد، آیه ۹۲ از سوره آل عمران است که می فرماید:«لن تنالُوا البرَّ حتّی تُنفقوا من شیءٍ فإنّ الله به علیم؛

[۱۸] آل‌عمران/سوره۳، آیه۹۲.

شما هرگز به مقام نیکوکاران و خاصان خدا نخواهید رسید، مگر آن که از آنچه دوست می‌دارید و بسیار محبوب است در راه خدا انفاق کنید. هرچه انفاق کنید خدا بر آن آگاه است.»
و نیز آیه ۴۶ از سوره کهف که می فرماید: «المالُ و البَنونَ زینهُ الحیاهِ الدنیا و والباقیات الصالحات خیرٌ عند ربک ثواباً خیرٌ اَملاً؛

[۱۹] کهف/سوره۱۸، آیه۴۶.

مال و فرزندان زینت حیات دنیاست و (لیکن) اعمال صالح که تا قیامت باقی است ( مانند نماز و تهجد و ذکر خدا و صدقات جاری چون بنای مسجد و مدرسته و موقوفات و خیرات در راه خدا) نزد پروردگار بسی بهتر (عاقبت) آن نیکوتر است.»
برای نگرش به مقام«وقف» در قرآن کریم بایستی آیات شریفه‌ای که بر «انفاق، احسان، عمل صالح، خیرات، مبرات، باقیات صالحات، ایثار، صراحت دارد در نظر گرفت و از طرفی مبارزه بی امان وحی الهی را با «کنز مال، تکاثر، تفاخر، استکبار سرقت، طغیان، کسب حرام، حب مال، راندن قهرآمیز یتیم، پرخاش بر سائل و غیره را با تعمیقی وسیع از سه علم و ایمان بنگریم.

وقف در سنت

دومین منبع از معارف اسلامی سنت است که شامل قول، فعل و تقریر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نیز ائمه اطهار (علیهم‌السلام) می شود. در حدیث مشهوری از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است که می فرماید: «هرگاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع می شود مگر از سه چیز، صدقه جاریه (وقف) عملی که از آن سود برده شود و فرزند صالحی که برای او دعا کند.»

[۲۰] شعیری، تاج الدین، جامع الأخیار، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳ ش، ص۱۰۵.

[۲۱] شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخیار، ص۱۰۵.

از نظر عملی نیز، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این امر خیر، مانند سایر کارهای نیک، معلم بشریت بودند، چنانکه در تاریخ آمده است: پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زمینی را وقف کرد و منافع آن را برای ابن‌السبیل صدقه قرار داد.

[۲۲] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، چاپ اول، ج۱۱، ص۵۶۲.

همچنین مردی یهودی به نام «مخیرق» که در جنگ اُحد مسلمان شده بود، همراه لشکر اسلام در جنگ با مشرکین شرکت کرد، هنگامی که به سوی اُحد حرکت می کرد وصیت کرد که اگر من مُُردم هفت قطعه باغهای من مال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشد. (مخیرق در آن جنگ کشته شد) و آن هفت باغ از همان تاریخ یعنی از سال سوم هجرت به ملک رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آمد و آن حضرت نیز در آن تصرف کردند و کارگران پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باغ‌ها را اداره می کردند، تا سال هفتم هجرت کار بدین قرار گذشت و در همان سال آن حضرت باغها را وقف کردند، این باغ‌ها وقف خاص یعنی وقف بر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دختر پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود.
امام سجاد (علیه‌السّلام) فرموده: پس از درگذشت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عباس با فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در تصرف حوائط سبعه مخاصمه کرده امیرالمؤمنین و دیگر کسان گواهی دادند که حوائط بر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) وقف است.

[۲۳] بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۸۹.

حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) هنگام شهادت وصیت‌نامه‌ای در مورد این باغها تنظیم و تولیت این وقف را که شرعاً در دست او بود به امیرالمؤمنین و حسنین (علیه‌السّلام) واگذار کرد، متن این وصیت‌نامه به نقل از امام باقر (علیه‌السّلام) در کتاب وسائل الشیعه آمده است.

[۲۴] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۱۱.

موقوفه‌های رسول اکرم تنها منحصر در این هفت باغ مذکور نبود بلکه در کتب تاریخ زمین‌های دیگری را به نام صدقات رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ذکر کرده اند.

[۲۵] بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۸۹.

وقف در زندگی اهل بیت

ائمه (علیه‌السّلام) با تأسی از پیغمبر اسلام و حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و به عنوان امام و رهبر و معلم جامعه مسلمین اهتمام زیادی در گسترش فرهنگ وقف در جامعه داشته اند، با قول وصل و تقریر خود این اقدام خدا پسندانه را مورد ترغیب و حمایت قرار می دادند. در مقام عمل نیز ائمه (علیه‌السّلام) به فراخور توانایی مالی که دانسته اند و مصلحتی که تشخیص می دادند اقدام به وقف اموال خود می نمودند. در میان ائمه (علیه‌السّلام) حضرت امیر (علیه‌السّلام) بیشترین موقوفه ها را داشته اند.
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است که «علی (علیه‌السّلام) در “ینبع” صد چشمه در آورد و برای حاجیان خانه خدا وقف فرمود و چاه‌هایی در راه کوفه و مکه حفر کرد و مسجد فتح را در مدینه و مسجدی را در مقابل قبر حمزه و در میقات و کوفه و بصره و آبادان بنا کرد.»

[۲۶] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۳۸۸.

وقف‌نامه‌های متعددی از حضرت امیر (علیه‌السّلام) به یاگار مانده که به جهت اختصار از ذکر آنها صرف نظر می‌کنیم.

[۲۷] حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۱۲-۳۱۴.

با توجه به اهتمام زیاد شخص رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و جانشینان آن حضرت به مسأله وقف می‌توان به جایگاه و نقش وقف در پویایی اسلام پی برد که پویای دین اسلام به زنده ماندن شعائر و احکام اسلامی و برخورداری پیروان آن از امنیت روحی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره است.

وقف در تأمین اجتماعی

فقر یکی از موانع عمده پیشرفت و سعادت انسان و به فعلیت رسیدن قوه‌ها و استعدادهایی است که خداوند متعال برای نیل انسان به کمال مورد نظر: که غرض آفرینش انسان بوده است به او داده است. یکی از جاهایی که «وقف» می‌تواند به طور فعّال وارد عمل شود و موانع سعادت و به فعلیت رسیدن استعدادهای انسان را برطرف کند، در بیان محو فقر و در نتیجه تأمین اجتماعی می‌باشد.
مطالعه اجمالی تاریخ وقف این حقیقت را روشن می کند که نخستین انگیزه‌های واقفان برای مبادرت به وقف، نابودی فقر و محرومیت از جامعه مسلمین بوده است چنان‌که در تاریخ آمده است. قطعه زمینی از اراضی خیبر به عمر رسید، عمر به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شرفیاب شد و کسب تکلیف کرد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: می توانید اصل آن را صدقه بدهید که فروخته نشود، بخشیده نشود و به ارث منتقل نگردد. و عمر چنین کرد و عواید آن را برای فقرا، خویشاوندان، بردگان، در راه خدا مهمان و ابن سبیل قرار داد.

[۲۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۹۵.

و نیز در وقف‌نامه حضرت امیر (علیه‌السّلام) بعد از حمد و ستایش خداوند متعال آمده است: «علی ، عبدالله و امیرمؤمنان، دو مزرعه ابن نیزر و بغیبغه را برای فقرای مدینه و ابن سبیل صدقه قرار داد، تا خداوند روز قیامت چهره او را از حرارت آتش مصون دارد. فروخته نمی شود، بخشیده نمی‌شود، تا به دست وارث هستی (خدا ) برسد.»

[۲۹] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۴، ص۱۷۶.

به همان میزان که وضع مالی مسلمین بهبود پیدا می کرد در موقوفات هم از جهت کمّی و کیفی گسترش و تغییراتی حاصل می‌شد، به طوری‌که از تاریخ بدست می آید، در صدر اسلام، علاوه بر این که تعداد موقوفات معدود بوده، بیشتر برای رهایی فقرا از وضع سخت معیشتی آن زمان اختصاص داده شده است و به تدریج با فتوحات مسلمین و گسترش سرزمین‌های اسلامی و با سرازیر شدن ثروت کشورهایی مانند ایران، یمن و عراق و غیره به بیت‌المال وضع زندگی مسلمانان بهبود پیدا کرد و همراه با آن فرصت بیشتری برای پرداختن به مستحباتی همچون «وقف» حاصل شد. و اکنون پس از چهارده قرن همچنان بهترین سیستم تأمین اجتماعی است که با استفاده از حسن نیکوکاری و وعده ثروت در آخرت در بین مردم رواج دارد بدون اینکه هزینه ای برای بیت‌المال مسلمین داشته باشد.

آثار اقتصادی و اجتماعی

آثار اقتصادی و اجتماعی وقف بدین شرح هست:

کاهش فقر

یکی از کارکردهای مهم وقف، فقرزدایی از جامعه است. با گسترش فرهنگ وقف می‌توان میزان فقر و محرومیت را در جامعه کاهش داد؛ زیرا وقف یکی از راه‌های توزیع مجدد درآمد است و با توزیع مجدد درآمد، سرمایه‌های جامعه در اختیار همگان قرار می‌گیرد و با بهره‌مندی همگان از امکانات رفاهی و اقتصادی، زمینه‌های تکامل در ابعاد فرهنگی و اجتماعی فراهم می‌شود.
طبق موازین دینی به‌کمک وقف، معمولا ثروت‌ها بعد از چند سالی از خانواده‌ای به خانواده‌های دیگر و از طبقه‌ای به طبقات دیگر انتقال می‌یابد؛ به این صورت که اولا بخشی از ثروت ثروتمندان در قالب وقف از ملکیت خصوصی آنها خارج شده و به ملکیت عمومی می‌پیوندد و عده‌ی بیشتری از منافع آن بهره‌مند می‌شوند؛ در نتیجه، فاصله طبقاتی کاهش می‌یابد و ثانیا طبق مفاد وقف، اصل املاک موقوفه به واحدهای کوچک‌تر تجزیه نمی‌شود؛ تا از منافع آنها کاسته شود؛ بلکه فقط از منافع آنها بهره‌برداری شده و نوعی تعدیل و تقسیم ثروت پیش می‌آید. نتیجه طبیعی این امر را می‌توان در سه فرآیند: تعدیل ثروت، توازن اجتماعی و همکاری جامعه ذکر کرد.
تعدادی از مصارف و مواردی که بر آنها وقف صورت گرفته مانند: مدارس، کتابخانه‌های عمومی، بیمارستان‌ها، مسافرخانه‌ها، غرس اشجار و درختان میوه برای زیبایی شهر و استفاده عابرین، تعمیر پل‌ها و معابر عمومی، ایتام، معلولین، درماندگان، زندانیان، درمان بیماران روانی، تشکیل خانواده و غیره، این عناوین تمام آنچه را که یک جامعه پیشرفته در ابعاد مختلف اجتماعی احتیاج دارد، را دربر گرفته و فقر را کاهش می‌دهد.

افزایش سطح اشتغال

کارآفرینی و ایجاد اشتغال از بزرگترین دغدغه‌های جوامع انسانی است. متون اسلامی نیز تلاش برای اداره‌ی معاش خانواده را هم‌سطح جهاد در راه خدا قلمداد کرده است. یکی از کارکردهای وقف، رویکرد اقتصادی آن است. استفاده‌ی بهینه از موقوفات در تحقق این هدف مؤثراست. بالا رفتن بهره‌وری موقوفات از جمله کشتزارها راه‌کاری است که پرداختن به آن می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی فراوان بینجامد.
در بسیاری از مناطق کشور زمین‌های وقفی فراوان وجود دارد قسمت عمده‌ای از این زمین‌ها در مناطق شهری و با کاربری‌ تجاری است که در آنها می‌توان بنگاه‌های تجاری، فروش‌گاه‌های زنجیره‌ای و غیره احداث نموده که در هر کدام از آنها ده‌ها نفر مشغول کار شوند، همچنین در نقاط مختلف کشور زمین‌های فراوان وقفی با کاربری کشاورزی و باغداری با قابلیت کشت آبی و دیم وجود دارد که می‌توان از آن برای افزایش سطح اشتغال استفاده نمود.
اوج تم