توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

دعا (پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint)

دعا در لغت به معناى خواندن و درخواست کردن است و در اصطلاح عبارت است از درخواست توأم با خضوع و تضرع بنده از خداوند.

[۱] حلی، ابن‌فهد، عده الداعی، ص۹.

[۲] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۷، ص۲۰۰.

فهرست مندرجات

۱ – معنای لغوی و اصطلاحی دعا
۲ – دعا در روایات
۳ – دعا در ادیان مختلف
۴ – دعا در قرآن
۴.۱ – ادب در دعا
۴.۲ – اخلاص در دعا
۴.۳ – شرایط استجابت دعا
۴.۴ – انس دایمی با دعا
۴.۵ – طلب مغفرت و رحمت
۴.۶ – دعا برای سعادت
۴.۷ – موانع استجابت دعا
۴.۸ – دعا برای نسل پاک
۴.۹ – دعا برای پدر و مادر
۴.۱۰ – دعا برای سلامت نفس
۴.۱۱ – طلب توفیق الهی
۵ – آداب دعا در سیره و کلام نبوی
۵.۱ – سادگی الفاظ
۵.۲ – حال دعا
۵.۳ – تذلل به درگاه الهی
۵.۳.۱ – بلند کردن دست‌ها
۵.۳.۲ – گریستن
۵.۴ – آهستگی صدا
۵.۵ – پافشاری در دعا
۵.۶ – بلند‌ همتی در دعا
۵.۷ – عمومیت در دعا
۵.۸ – شتاب‌نورزیدن در استجابت
۵.۹ – خوشبین‌بودن به اجابت
۵.۱۰ – آمین گفتن بعد از دعا
۵.۱۱ – شروط اجابت دعا
۵.۱۱.۱ – صفای باطن
۵.۱۱.۲ – حضور قلب
۵.۱۱.۳ – رزق حلال
۵.۱۱.۴ – عمل
۵.۱۲ – مقتضای حکمت و مصلحت
۵.۱۳ – موانع اجابت دعا
۵.۱۳.۱ – ستم کردن
۵.۱۳.۲ – بریدن از خویشاوندان
۵.۱۳.۳ – امیدواری به غیر خدا
۵.۱۴ – بهترین اوقات دعا
۵.۱۵ – با فضیلت‌ترین مکان‌ها برای دعا
۶ – احکام فقهی دعا
۷ – عناوین مرتبط
۸ – پانویس
۹ – منبع

معنای لغوی و اصطلاحی دعا

واژه”دعا”، در لغت برگرفته از کلمه “دعو”، به معنای «متمایل کردن چیزی به سمت خود بوسیله صدا و بیان است.»

[۳] زکریا، ابوالحسن احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۳۵۸.

بر این اساس، اصل در”دعا”، خواندن با صوت و لفظ است و در اصطلاح عبارت است از درخواست توأم با خضوع و تضرع بنده از خداوند. دعا کردن، مستحب و داراى فضیلت بسیار و برترین عبادت است، ترک دعا از روى تکبر حرام و از گناهان کبیره است و بنابر قول مشهور، دعا کردن در نماز میّت براى مؤمنان پس از تکبیر سوم و براى میّت پس از تکبیر چهارم واجب است. اما مستحبات دعا زیاد است و به جهت اختصار از ذکر آن معذوریم.

دعا در روایات

از دعا در احادیث و روایات پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، به عنوان “برترین عبادات”

[۴] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۷، ص۳۱.

[۵] دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، ج۱، ص۲۹۱.

[۶] ابن‌ورام، ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، ج۲، ص۲۳۷.

[۷] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۰۰۲.

[۸] متقی هندی، علاءالدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۶۵.

و “مغز عبادات”

[۹] دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، ج۱، ص۲۹۱.

[۱۰] دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین، ص۲۷۸.

[۱۱] حلی، ابن‌فهد، عده الداعی، ص۲۹.

[۱۲] طبرانی، سلیمان بن احمد، الدعاء، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۳، ص۲۴.

[۱۳] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۷۴۸.

یاد شده است. عملی که هیچ چیز در نزد خداوند متعال، گرامی‌تر از آن نیست.

[۱۴] شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص۱۳۱.

[۱۵] ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۱۴، ص۳۶۰.

[۱۶] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۱، ص۶۶۶.

[۱۷] بخاری، محمد بن اسماعیل، الادب المفرد، ص۲۴۹.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دعا را کلید (در) رحمت خواندند

[۱۸] سیوطی،جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۷۴۹.

[۱۹] متقی هندی، علاءالدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۶۲.

و آن را سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین معرفی کردند.

[۲۰] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۲۶۸.

[۲۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۲۶۸.

[۲۲] کوفی، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه، بی تا، ص۲۲۲.

[۲۳] ابن ابی جمهور، عوالی اللالی، قم، سید الشهداء علیه‌السّلام، ۱۴۰۵، بی تا، ج۴، ص۱۹.

[۲۴] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۱، ص۶۶۹.

[۲۵] ابویعلی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، ج۱، ص۳۴۴.

[۲۶] قضاعی، محمد ابن سلامه، مسند الشهاب، ج۱، ص۱۱۷.

می‌فرمودند: «به وسیله (سلاح) دعا، به استقبال بلایا بروید»

[۲۷] شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۳۳۵.

و «امواج بلا را با دعا (از خود) برگردانید.»

[۲۸] متقی هندی، علاءالدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۵، ص۸۳۱.

[۲۹] عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، ج۱، ص۳۶۱.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر دعا در زمان آسایش و گشایش تاکید بسیار داشتند و آن را خیر هر دو سرا بر می‌شمردند.

[۳۰] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۴۱۲.

[۳۱] شهید ثانی، زین الدین بن نورالدین، مسکن الفؤاد، ص۴۴.

می‌فرمود: «هر کس می‌خواهد که خداوند در سختی و مصیبت، دعای او را اجابت کند، هنگام گشایش، فراوان دعا کند.»

[۳۲] راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، قم، مدرسه امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف، ۱۴۰۷، ص۱۹.

[۳۳] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۵، ص۱۸۲.

[۳۴] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، ج۵، ص۴۶۲.

[۳۵] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۱، ص۷۲۹.

[۳۶] ابویعلی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، پیشین، ج۱۱، ص۲۸۳.

حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم چنین کم دعا کردن را موجب نزول بلاها معرفی کرده،

[۳۷] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۵، ص۱۶۷.

[۳۸] راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، قم، مدرسه امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف، ۱۴۰۷، ص۲۰.

توصیه می‌فرمودند که «بسیار دعا کنید که دعا، حتی قضای محتوم (تقدیر قطعی خداوند) را بر می‌گرداند.»

[۳۹] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۷۵۱.

[۴۰] متقی هندی، علاءالدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۶۳.

[۴۱] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۱۳، ص۳۷.

می‌فرمودند: «هیچ چیز نزد خداوند عزوجل محبوب‌تر از آن نیست که از او درخواست شود، پس هیچ یک از شما شرم نکند از این که از خداوند، درخواست کند»؛

[۴۲] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۲۱.

[۴۳] شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۲، ص۷۰.

[۴۴] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۷، ص۳۲.

[۴۵] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۴، ص۲۹۳.

«پس هر یک از شما حاجتش را از پروردگارش بخواهد؛ حتی نمک (غذایش را) و بند کفش پاره شده‌اش را از او درخواست کند.»

[۴۶] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، ج۵، ص۵۸۳.

[۴۷] هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، ج۱۰، ص۱۵۰.

[۴۸] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۲، ص۴۴۹.

می‌فرمودند: «هر گاه یکی از شما (چیزی از خدا) می‌خواهد، بسیار بخواهد؛ چرا که از پروردگار خویش درخواست می‌کند.»

[۴۹] کوفی، ابن ابی شیبه، المصنف، ج۶، ص۴۸.

[۵۰] ابن‌حبان، محمد، صحیح ابن‌حبان، تحقیق شعیب ارنؤوط، بی جا، الرساله، چاپ دوم، ۱۹۹۳، ج۳، ص۱۷۲.

[۵۱] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، ج۲، ص۳۰۱.

فرمودند: «خداوند، بسیاری از خوبی‌ها را از بنده‌اش دریغ می‌دارد و می‌فرماید: “به او نمی‌دهم تا از من بخواهد”.»

[۵۲] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۵، ص۱۷۵.

[۵۳] نسفی، عبدالله بن احمد، تفسیر النسفی، ج۱، ص۳۵۴.

دعا در ادیان مختلف

وقتی سیر و سیاحتی به این کره خاکی می‌کنیم و با ملت‌های مختلف و ادیان گوناگون و سنن و رسوم متفاوت آنها روبرو می‌شویم، می‌بینیم که هر کدام برای خود اوراد و اذکار و دعاهای مخصوصی دارند و هیچ جای دنیا را نمی‌یابیم که مردمش از دعا جدا وبی نیاز باشند. حتی آنها که بت می‌پرستند در معابدشان با تمام قد به خاک می‌افتند و دعا می‌خوانند.
بنابراین دعا جزء نکات جدی و فطری ماست، ولی جای این گفت وگو هست که چگونه دعا کنیم و در برابر چه کسی دعا نماییم و بالاخره مسیر صحیح دعا کدام است؟
پاسخ به اینها در بحث‌های ما روشن خواهد شد. قرآن شریف که چیزی را فرو گذار نکرده و جامعیت آن بر کسی پوشیده نیست، در تمامی مسائل مربوط به دعا، رهنمودهای بسیار روشن و جالبی را فرموده و در این جا که محور سخن درباره لزوم و ضرورت دعاست به دو آیه اشاره می‌شود تا فطرت‌های خفته و آشفته در خواب بیدار شوند و بیش از پیش به این مهم بپردازند.
«قل ما یعبؤا بکم ربی لو لا دعاؤکم؛

[۵۴] فرقان/سوره۲۵، آیه۷۷.

بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من اعتنایی به شما ندارد.»
«و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین؛

[۵۵] مومن/سوره۴۰، آیه۶۰.

یعنی پروردگارتان گفته: مرا بخوانید تا اجابت تان کنم کسانی که از پرستیدن من کبر می‌ورزند به خواری به جهنم وارد خواهند شد.»
امام محمد باقر (علیه‌السّلام) در تفسیر و تبیین این دو آیه چنین فرموده است: منظور از کلام خداوند که می‌فرماید: ان الذین یستکبرون… دعاست که برترین عبادت دعا می‌باشد.

[۵۶] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۴۶۶.

و از آن گرامی سؤال شد آیا زیاد قرآن خواندن بهتر است یا زیاد دعا کردن. امام (علیه‌السّلام)فرمود: دعا خواندن، آیا نشنیده‌ای که خداوند متعال می‌فرماید: «قل ما یعبؤا بکم…» بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من به شما اعتنایی ندارد.

[۵۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۳، ص۲۹۹.

[۵۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۰۰.

دعا در قرآن

دعای از منظر قرآن دارای آداب و شرایطی می‌باشد.

ادب در دعا

این که انسان باید بداند چه چیزهایی از پروردگار خویش طلب کند و چه عباراتی را در این مرتبه استخدام نماید تعبیر به ادب در دعا می‌شود.
قرآن و عترت به ما آموخته‌اند که چگونه دعا کنیم و چه چیزهایی را جهت سعادت دنیا و آخرت خویش از حضرت حق مسالت نماییم.
در قرآن اغلب آیاتی که به عبارت ربنا مزین شده بیانگر این واقعیت است که اهل ایمان را ارشاد فرماید تا چه چیزهایی را با چه جملاتی از خداوند تبارک وتعالی طلب کنند.
«ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه و قنا عذاب النار؛

[۵۹] بقره/سوره۲، آیه۲۰۱.

خدایا در دنیا و آخرت بر ما نیکی عطا کن و ما را از آتش نگه دار.»
«ربنا و اجعلنا مسلمین لک و من ذریتنا امه مسلمه لک؛

[۶۰] بقره/سوره۲، آیه۱۲۸.

خدایا ما را از مسلمین قرار ده و نسل ما را از ایمان آورندگان بر تو قرار ده.»
«ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمه؛

[۶۱] آل عمران/سوره۳، آیه۸.

خدایا قلب ما را بعد از هدایت آلوده نکن و برنگردان و رحمتت را بر ما هدیه کن.»
و دهها آیات دیگر که همانند آیات فوق، ادب در دعا را به ما می‌آموزند.
چند چیز نشانگر رعایت ادب در دعا محسوب می‌شود، که اینک به مواردی از آنها می‌پردازیم:
۱. بسم الله الرحمن الرحیم؛ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید دعایی که اولش با بسم الله شروع شود رد نخواهد شد.

[۶۲] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۹۳، ص۳۱۵.

۲. ثنا و تمجید پروردگار؛ امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: در نوشته‌های امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بود که قبل از دعا، مدح و ثناء حضرت حق را بگویند.

[۶۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۱۵.

۳. صلوات بر محمد و آل محمد.
۴. توسل به اهل بیت (علیهم‌السّلام): امام رضا (علیه‌السّلام) فرمودند: هر گاه از خداوند تبارک و تعالی تقاضایی داشتی بگو خداوندا از تو می‌خواهم که بحق محمد و علی که نزد تو مقام والایی دارند حاجت مرا برآورده سازی.

[۶۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۲۲.

۵. دعا در حق دیگران.

اخلاص در دعا

اخلاص در دعا به خاطر تفاوت درک و شناخت افراد مراتبی دارد. بعضی در این مقام هستند که انگیزه را از دعا خواندن از مقاصد مادی و دنیوی پاک کنند و با توجه به ثواب و عقاب اعمال و به قصد رسیدن به حور و غلامان و قصرهای آخرت و ترس از عذاب دوزخ دعا می‌خوانند و به همین علت در کتاب‌های دعا جستجو می‌کنند و هر دعایی که ثواب اخروی بیشتری داشت انتخاب می‌کنند.
و برخی پا را فراتر نهاده و بدون طمع رفتن به بهشت و یا ترس از آتش جهنم، بلکه فقط جهت برقراری ارتباط با معبود و انس باحضرتش دعا می‌خوانند که این گروه از احرار و آزادگانند.
«قل ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین؛

[۶۵] انعام/سوره۶، آیه۱۶۲.

بگو‌ای پیامبر همانا نماز و طاعات و کلیه اعمال من و زندگی و مرگ من همه برای خداست، که پروردگار جهانیان است.»
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)عبادت‌های مردم را به سه دسته تقسیم می‌فرمودند:
ان قوما عبدوا الله رغبه فتلک عباده التجار: گروهی خداوند را به امید بهشت عبادت کردند که آن عبادت بازرگانان است.
ان قوما عبدوا الله رهبه فتلک عباده العبید: و گروهی خداوند را از ترس جهنم عبادت کردند که آن عبادت بردگان است.
ان قوما عبدوا الله شکرا عباده الاحرار و گروهی خداوند را عبادت کردند از روی شکر و سپاس که آن عبادت آزادگان است.

[۶۶] امام علی علیه‌السلام، نهج البلاغه، حکم و مواعظ، ۲۳۷.

قصه همه وصل حور و خلد برین است
غایت مقصود ما نه آن و نه این است

شرایط استجابت دعا

در قرآن نکات مهمی دیده می‌شود که حکایت از شرایط استجابت می‌کند (که خلاصه وار اشاره می‌شود):
۱. معرفت و باور به این که پروردگار مالک علی الاطلاق است و همه چیز را در دست قدرت خویش دارد و اگر اراده کند پیچیده‌ترین گره‌ها را باز می‌کند. «تبارک الذی بیده الملک و هو علی کل شی ء قدیر»؛ بزرگ است آن که سلطنت به کف اوست و او به همه چیز تواناست.

[۶۷] ملک/سوره۶۷، آیه۱.

۲. دل را مصفا کردن، حساسیت و عظمت دل نسبت به سایر اعضا بر کسی پوشیده نیست و بی تردید وقتی دل مصفا شد دعا اثر می‌بخشد. «اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه»؛ این مردم پایدارندکه خدا بر دل‌هایشان نور ایمان انگاشته و بروح قدس الهی آنها را مؤید و منصور گردانیده است».

[۶۸] مجادله/سوره۵۸، آیه۲۲.

۳. استفاده از لقمه حلال؛ شاید بعضی توجه نداشته باشند که خوردن مال حرام چه اثرات سوء بر وجودشان می‌گذارد و چگونه راه استجاب دعا را مسدود می‌نماید؛ «و لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل و تدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقا من اموال الناس بالاثم و انتم تعلمون»؛ مال یکدیگر را بناحق نخورید و کار را به محاکمه قاضیان نیفکنید که به وسیله رشوه و زور پاره‌ای اموال مردم را بخورید با این که شما آگاهی دارید.

[۶۹] بقره/سوره۲، آیه۱۸۸.

۴. تضرع و انابه: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیه»؛ پروردگار خویش را با تضرع وزاری و در نهان بخوانید.

[۷۰] اعراف/سوره۷، آیه۵۵.

۵. قطع امید از غیر خدا، عزم دعا کننده را در توسل به پروردگار و مبدأ هستی قوی‌تر کرده، با خلوص بیشتری خواسته‌های خود را از درگاه خدا طلب می‌کند.
امام صادق (علیه‌السّلام) در این باره فرمود: «هرگاه یکی از شما اراده کرد که هر چه از خدا بخواهد به او بدهد باید از همه مردم ناامید شود و جز به خدا امیدوار نباشد. اگر خداوند این حالت را در قلب دعا کننده یافت هر چه از او درخواست شود عطا می‌کند.»

[۷۱] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج ۴، ص ۱۱۷۴.

۶. دسته‌جمعی دعا کردن از دیگر عوامل مؤثر در اجابت دعا، گروهی بودن آن است و این نشانه اهتمام اسلام به جمع و اجتماع است. یکی از حکمت‌های آن، این است که هر چه افراد، بیشتر باشند، هر یک به سهم خود و نسبت به خصایل نیکویی که دارند، نظر پروردگار را جلب و دعا را به هدف اجابت، نزدیک‌تر می‌کنند. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «هرگاه امری پدرم امام باقر (علیه‌السّلام) را محزون می‌کرد، زنان و کودکان را جمع نموده، دعا می‌کرد و آنها آمین می‌گفتند.»

[۷۲] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۳۵۳.

۷. واسطه قرار دادن اهل‌بیت (علیهم‌السّلام). انسان غیر معصوم، به‌طور معمول، مرتکب گناه و اشتباه شده، بدین وسیله در درگاه الهی خجل و روسیاه است. از این رو، اگر اولیای مقرّب درگاه خدا را واسطه قرار دهد به خاطر آنها دعا به اجابت نزدیکتر می‌گردد. در میان امت اسلامی هیچ کس از پیامبر و خاندانش نزد خدای محبوب‌تر نیست. خداوند، خود فرموده است: «محبوب‌ترین و گرامی‌ترین بندگانم نزد من محمّد و علی، حبیب و ولی من هستند، هر کس به‌وسیله آن دو و خاندان پاکشان از من چیزی بخواهد، خواسته‌اش را رد نمی‌کنم.»

[۷۳] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج ۴، ص ۱۱۴۲.

رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز فرمود: «… اِجْعَلُونی فی اَوَّلِ الدُّعاءِ وَ فی آخِرِه ِ‌وَ وَسَطِهِ؛

[۷۴] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج ۴، ص۱۱۳۶.

مرا در اول، وسط و آخر دعا قرار دهید.»

انس دایمی با دعا

این نمک نشناسی است که انسان در مواقع گرفتاری و هجوم مشکلات به درگاه الهی التجاء و انابه کند و همین که حاجتش برآورده شد و به مرادش رسید دست از دعا و پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint بردارد و از آن بدتر گاهی ناسپاسی و طغیان کند.
«و اذا مس الانسان ضر دعا ربه منیبا الیه ثم اذا خوله نعمه منه نسی ما کان یدعوا الیه من قبل»؛ چون انسان را سختی رسید پروردگار خویش را بخواند و سوی او بازگردد وچون خدا نعمتی از جانب خویش بدو دهد آن سخت را که سابقا خدا را به رفع آن می‌خواند فراموش کند.

[۷۵] زمر/سوره۳۹، آیه۸.

طلب مغفرت و رحمت

در تمام قرآن ۹ مورد به قهر خداوند، ۲۰ مورد به سخط او، ۱۳ مورد به انتقام حق تعالی اشاره شده، در حالی که به فضل حضرت پروردگار ۱۰۷ مورد و به غفران و مغفرت ۱۸۰ مورد و به رحمت او ۳۵۲ مرتبه اشاره گردیده است. البته به غیر از ۱۱۳ باری که اول سوره‌ها و در سوره نمل دو بار قرار گرفته و این همه گواه این حقیقت است که‌ ای بندگان الهی خود را زیر چتر رحمت خداوند مهربان و رؤف قرار دهید که خود فرموده است: «کتب علی نفسه الرحمه»؛

[۷۶] انعام/سوره۶، آیه۱۲.

یعنی رحمت را برای خود نوشته و واجب کرده است پس انسان همواره باید طلب مغفرت و رحمت کند، چنان که از آیات زیادی بر می‌آید که به یکی از آنها اشاره می‌کنیم.
«ربنا فاغفر لنا ذنوبنا وکفر عنا سیئاتنا وتوفنا مع الابرار؛

[۷۷] ال عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.

پروردگارا گناهان ما را بیامرز و بدی‌هایمان را بپوشان و مرا با نیکان بمیران.»

دعا برای سعادت

«ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه و قنا عذاب النار»

[۷۸] بقره/سوره۲، آیه۲۰۱.

.
از بعضی آیات شریفه قرآن مثل آیه ۱۹۳ و ۱۹۴ از سوره آل عمران و ۷ تا ۱۰ سوره مؤمن برداشت می‌شود که ضمن داشتن عمل و انجام تکالیف شرعی باید جهت سعادت دنیا و آخرت در درگاه الهی دعا کرد و از حضرت حق خواست که رفع گرفتاری دنیا و عذاب آخرت را از ما بنماید.

موانع استجابت دعا

اللهم اغفرلی الذنوب التی تجس الدعاء:
موانع تا نگردانی ز خود دور ••••• درون خانه دل نایدت نور
بعضی می‌گویند ما دعا می‌کنیم پس چرا مستجاب نمی‌شود؛ این اشخاص باید علت را در خودشان بیابند و موانع را بر سر راه استجابت دعا بردارند و اینک به بررسی خلاصه موانع استجابت دعا می‌پردازیم.
۱.غنا: تا مادامی که شخص گنه کار توبه واقعی نکند و از عمل زشت خویش نادم و پشیمان نباشد دعایش محجوب می‌ماند. امام صادق (علیه‌السّلام)می‌فرماید: «بیت الغناء لا تؤمن العجیعه و لا تجاب فیه الدعوه و لا یدخله الملک؛

[۷۹] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۶، ص ۴۳۳.

خانه‌ای که کانون غنا باشد، ایمنی از فجایع و حوادث تلخ ندارد، دعا در آن مستجاب نمی‌شود، فرشتگان در آن داخل نمی‌شوند.»
۲. ظلم و حق الناس: مهمترین راه استجابت دعا برطرف کردن ذمه خود از حقوق مردم است زیرا اگر حقی از حقوق مالی یا آبرویی مردم به گردن ما باشد هر چه هم دعا با سوز و گداز باشد مورد اجابت واقع نمی‌شود. خداوند تبارک و تعالی به حضرت عیسی بن مریم (علیه‌السّلام) وحی فرستاد که به بنی اسرائیل بگو:
«انی غیر مستجیب لاحد منکم دعوه و لاحد من خلقی قبله مظلمه»؛ به تحقیق دعای احدی از شما را مستجاب نمی‌کنم در آن هنگام که مظلمه و حقی از بندگانم را بر گردن داشته باشید.
۳. با حکمت الهی منافات داشته باشد: خیلی چیزهاست که مورد علاقه انسان است و فکر می‌کند که اگر دعا کند به آن می‌رسد در حالی که حکمت بالغه الهی خلاف آن را مصلحت می‌داند و چه بسا ما خیال می‌کنیم مصلحت ما در آن است و لذا گاهی زبان به شکوه و اعتراض باز می‌کنیم!
«و عسی ان تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئا و هو شر لکم و الله یعلم و انتم لا تعلمون؛

[۸۰] بقره/سوره۲، آیه۲۱۶.

شاید چیزی را که مکروه دارید که برای شما خوب است و شاید چیزی را دوست دارید که برای شما بد است خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.»
۴. چیز غیر ممکن خواستن: امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)می‌فرماید: «یا صاحب الدعا لا تسال ما لا یکون و لا یحل؛

[۸۱] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۲۴.

‌ای کسی که دعا می‌کنی هیچ گاه چیز غیر ممکن و چیزی که حلال نیست از خداوند تبارک و تعالی طلب مکن.»
۵. گناه، دشمن دیرینه و خطرناک انسان و دورکننده او از نعمت‌های مادّی و معنوی است و مانع بزرگی در مسیر کمال او محسوب می‌شود.
دعای فرد گناهکار به اجابت نمی‌رسد و ناله‌هایش خریدار ندارد.
امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: «انسان گاهی حاجتی دارد و از خدا طلب می‌کند و خداوند ضمن قبول آن انجامش را به وقت مناسبی وا می‌گذارد، ولی بنده در این مدّت مرتکب گناه می‌شود. خداوند به مأمور اجابت دعا امر می‌کند: خواسته‌اش را اجابت نکن و او را از این لطف محروم نما که خشم ما را برانگیخت و شایسته بی‌اعتنایی گردید.

[۸۲] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۲۰۸.

شخصی خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و گفت: دوست دارم که دعایم مستجاب شود، حضرت به وی فرمود: «طَهِّرْ مَاْکَلَکَ وَ‌لا تُدْخِلْ بَطْنَکَ الْحَرامَ؛

[۸۳] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج ۴، ص ۱۱۷۶.

خوراک خود را پاکیزه کن و غذای حرام نخور.»
۶. عدم مصلحت؛ توانایی و قدرت خدا در انجام خواسته بندگان، مورد تردید نیست، ولی گاهی می‌شود بنده، چیزی را می‌خواهد که به مصلحت او نیست، در حالی که خود نمی‌داند و خداوند که به همه جوانب زندگی‌اش آگاه است، به دلیل لطفی که به بندگانش دارد، آن دعا را مستجاب نمی‌کند: «عَسی اَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ‌عَسی اَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ‌هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللهُ یَعْلَمُ وَ اَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛

[۸۴] بقره/سوره ۲، آیه ۲۱۶

چه‌بسا چیزی بر شما ناگوار و ناخوشایند باشد، در حالی که خیر و صلاح شما در آن است (و شما نمی‌دانید) و همچنین شاید چیزی را دوست بدارید که ضرر شما در آن باشد و خدا آگاه است و شما بی‌خبرید.»
۷. مهیا نبودن شرایط و زمان اجابت؛ مناسب نبودن زمان و شرایط از جمله موانع اجابت دعاست. چه بسا شخص دعاکننده، گمان کند که خواسته‌اش رد شده و ناامید گردد، در حالی که نباید قطع امید کند. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «اِنَّ الْمؤُمِنَ لَیَدْعُو فَیُؤَخَّرُ اِجابَتُهُ اِلی یَوْمِ الْجُمُعَهِ؛

[۸۵] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۴۹۰.

مؤمن دعا می‌کند و خداوند اجابت آن را تا روز جمعه عقب می‌اندازد.»

دعا برای نسل پاک

هر مرد و زنی که با هم زندگی مشترک تشکیل می‌دهند به طور طبیعی خواهان نسلی صالح و سالم هستند و این نیاز به دعا و مطالبه از جانب فضل پروردگار دارد.
قرآن و اهل بیت (علیهم‌السّلام) در این زمینه آموزش داده‌اند که از برای نسلی پاک باید دعا کرد و خاضعانه و عاجزانه از درگاه احدیت تقاضای اولاد صالح را نمود.
«هنالک دعا زکریا ربه قال رب هب لی من لدنک ذریه طیبه انک سمیع الدعاء»؛ در این هنگام زکریا پروردگار خویش را بخواند، گفت: پروردگارا مرا از جانب خویش فرزندی پاکیزه بخش که تو شنوای دعائی.

دعا برای پدر و مادر

پدر و مادر چه در قید حیات باشند و یا از دنیا رفته باشند از فرزندان خود توقع توجه و عنایت به خود دارند. به خصوص وقتی در عالم برزخ قرار می‌گیرند و دستشان از دنیا کوتاه می‌گردد، نیازمند به دعا و خیرات فرزندان هستند. بلی دو رکعت نمازی که اولاد برای پدر و مادر می‌خواند و یا چند آیه‌ای که تلاوت می‌کند در آن عالم روحشان شاد و متعالی می‌شود.
«ربنا اغفر لی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب؛

[۸۶] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۱.

پروردگارا روزی که حساب بپا می‌شود من و پدر و مادرم را با همه مؤمنان بیامرز.»
پس به بیان قرآن بعد از طلب مغفرت برای خویش باید برای پدر و مادر دعا کرد و چه بسا فرزندانی که به خاطر فراموش کردن پدر و مادر حتی بعد از فوت آنها گرفتار نفرین شان در عالم برزخ شده‌اند

دعا برای سلامت نفس

گر چه اصلاح نفس و پاکیزه کردن جان صرفا با دعا و پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint انجام نمی‌گیرد، ولی نقش دعا و طلب توفیق از جانب پروردگار نقش اول را دارد و تا امدادهای غیبی نباشد کسی موفق به تزکیه نفس نخواهد شد.
خداوند تبارک و تعالی وقتی داستان حضرت یوسف (علیه‌السّلام) را نقل می‌کند می‌فرماید: «لو لا ان رای برهان ربه کذلک لنصرف عنه السوء و الفحشاء انه من عبادنا المخلصین؛

[۸۷] یوسف/سوره۱۲، آیه۲۴.

یوسف اگر برهان پروردگار خویش را ندیده بود رو بدو (زلیخا) کرده بود، چنین شد تا گناه و بدکاری از او دور کنیم که وی از بندگان خالص ما بود. آری باید از پروردگار تمنا کرد تا دل وجان ما را از لغزش‌ها حفظ کند.»

طلب توفیق الهی

«الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السماوات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار»؛

[۸۸] آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۱.

کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو خوابیده یاد کنند و در خلقت آسمان‌ها و زمین بیندیشند و گویند: پروردگارا اینها را بیهوده نیافریده‌ای. پاکی پس ما را از عذاب جهنم نگهدار.
به عبارت دیگر دعا سیم رابطه بین عمل و خداوند است و تا این اتصال برقرار نگردد عمل بالا نمی‌رود.
پیامبر عظیم الشان (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمود: «عمل البر کله نصف العباده و للدعاء نصف» یعنی مجموعه کار پسندیده نیمی از عبادت محسوب می‌شود و نیم دیگر را دعا تشکیل می‌دهد. به احتمال زیاد منظور آن حضرت از بیان این مطلب آن است که عبادت از هر نوعش که باشد باید همراه با دعا و طلب توفیق از درگاه خداوند باشد که در غیر این صورت آن عمل و عبادت ناقص و کارساز نخواهد بود.

آداب دعا در سیره و کلام نبوی

در سیره نبوی دعا دارای آدابی است که به آن اشاره شده است.

سادگی الفاظ

از آفت‌های دعا تکلف‌ورزی و الفاظ‌پردازی در دعاهاست. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را از پرداختن به سجع‌گویی و انتخاب الفاظ درشت و ثقیل در دعا بر حذر داشته

[۸۹] فیض کاشانی، ملا محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، بی تا، ج۲، ص۲۹۲.

[۹۰] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۹۶.

فرمودند: «کافی است که هر یک از شما بگوید: “بار خدایا! بهشت را و هر آن گفتار و کرداری را که بدان نزدیک می‌گرداند، از تو درخواست می‌کنم و از آتش و هر آن گفتار و کرداری که موجب نزدیک شدن به آن می‌شود، به تو پناه می‌برم”.»

[۹۱] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۹۶.

بررسی دعاهایی که از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نیز اهل بیت گرامی‌اش به ما رسیده، نشان می‌دهد که این دعاها در عین حال که از حیث محتوا، دارای بلندترین مفاهیم معرفتی هستند از نظر سادگی و روانی الفاظ نیز، غالبا در شمار روان‌ترین و ساده‌ترین دعاها به شمار می‌روند.

حال دعا

از دیگر مواردی که در احادیث و روایات پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعنوان جزئی از آداب دعا نام برده شده است، حال دعا است. قرآن مجید می‌فرماید: خاندان زکریّای پیغمبر با چنین حالتی خدا را می‌خواندند: «اِنَّهُم کانُوا یُسارِعُونَ فی الْخَیْراتِ وَ یَدْعُو نَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعینَ؛

[۹۲] انبیا/سوره۲۱، آیه۹۰.

بدرستی که آنها در کارهای خیر پیشگام بودند و با حالت امید و ترس، ما را می‌خواندند و برای ما خاشع بودند. »
توجّه قلبی نیز از شرایط دعاست که داعی باید با توجه کامل و از ته دل خدا را بخواند. علی (علیه‌السّلام) فرمود: «لا یَقْبَلُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ دُعا‌ءَ قَلْبٍ لاهٍ؛

[۹۳] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۴، ص ۱۱۰۶.

خداوند بزرگ، دعای دلی را که غافل و مشغول باشد نمی‌پذیرد. »
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را به غنیمت دانستن این فرصت‌ها سفارش می‌کردند و می‌فرمودند: «برای هیچ کس در دعایی گشوده نشد، مگر آن که خداوند، در اجابتی را هم در آن دعا برایش گشوده است. پس هر گاه برای یکی از شما در دعایی باز شد، (حال دعا برای دعا کننده پدید آمد) در دعا کردن بکوشد؛ چرا که خداوند عزوجل خسته نمی‌شود تا آن که شما خسته شوید.»

[۹۴] طوسی، محمد بن حسن، امالی طوسی، ص۶.

[۹۵] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۷، ص۲۸.

از جمله این حالت‌ها و فرصت‌هایی که به فرموده پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باید مغتنم شمرده شود، هنگام رقت قلب است. ایشان فرمودند: «اغتنموا الدعاء عند الرقه فانها رحمه؛ دعا هنگام رقت قلب را غنیمت بدانید که رقت قلب سبب رحمت است.»

[۹۶] قضاعی، محمد ابن سلامه، مسند الشهاب، ج۱، ص۴۰۲.

[۹۷] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۹۰۴.

[۹۸] متقی هندی، علاءالدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۱۰۲.

[۹۹] راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، قم، مدرسه امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف، ۱۴۰۷، ص۳۰.

تذلل به درگاه الهی

از جمله اموری که در سیره و کلام نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدان پرداخته شده، از آن به عنوان یکی از آداب دعا یاد شده، فروتنی و تذلل بردن به درگاه احدیت است. خاکساری و فروتنی سائلان درگاه الهی، در احادیث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مصادیقی دارد که در این بخش به مواردی از آن اشاره می‌شود:

بلند کردن دست‌ها

از سفارشات رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اصحاب و یاران خود، بلند کردن دست‌ها در موقع دعاست. ایشان بلند کردن دست‌ها به هنگام دعا را فروتنی و تذلل به درگاه الهی بر شمردند. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: بلند کردن دست‌ها (به هنگام دعا)، از همان خاکساری‌ای است که خداوند عزوجل فرموده است: “ولی نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و به زاری درنیامدند.”

[۱۰۰] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۲، ص۵۸۶.

[۱۰۱] بیهقی، ابوبکر، السنن الکبری، ج۲، ص۱۱۰.

[۱۰۲] متقی هندی، علاءالدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۸۵.

[۱۰۳] ابن ابی جمهور، عوالی اللالی، قم، سید الشهداء علیه‌السّلام، ۱۴۰۵، بی تا، ج۲، ص۴۷.

امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد حکمت این کار فرمود: «هرگاه بنده دست‌هایش را به سوی خدا بالا برد، او حیا می‌کند که آنها را خالی برگرداند.»

[۱۰۴] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ص ۱۱۰۴.

پیامبر خدا می‌فرمودند: «پروردگار شما با حیا و بزرگوار است. او حیا می‌کند از این که کسی دست‌های خود را به سوی او بلند کند و او آنها را خالی و ناامید باز گرداند.»

[۱۰۵] سجستانی، ابن‌الاشعث، سنن ابی داوود، ج۲، ص۷۸.

[۱۰۶] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، ۱۹۸۳، ج۵، ص۴۴۸.

[۱۰۷] بیهقی، ابوبکر، السنن الکبری، ج۲، ص۳۰۰.

[۱۰۸] ابن‌حبان، محمد، صحیح ابن‌حبان، ج۳، ص۱۶۱.

روایت شده که «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در هنگام پاورپوینت کامل نیایش ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint و درخواست از خداوند دستانش را هم چون مستمندی که غذا می‌طلبد بالا می‌آورد»،

[۱۰۹] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۸، ص۶۲.

[۱۱۰] دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین، ص۲۱۳.

[۱۱۱] ابن‌ورام، ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، ج۲، ص۷۴.

[۱۱۲] راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، قم، مدرسه امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف، ۱۴۰۷، ص۲۲.

آن قدر بالا که سپیدی زیر بغل‌هایش دیده می‌شد.

[۱۱۳] ابن‌حن