توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

بحث پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint، از دیرباز، در فقه شیعه همواره زیر بخشی از مبحث کلی تر (نفقات) بوده است. این بحث می‌تواند با توجه به گسترش و تحول نهادهای اجتماعی و در نتیجه تحول روابط اجتماعی، همواره دچار تحول باشد.

فهرست مندرجات

۱ – مقدمه
۲ – معنای لغوی و اصطلاحی
۳ – دلایل وجوب نفقه
۴ – شرایط نفقه
۵ – حدود اطاعت زن در وجوب نفقه
۵.۱ – دیدگاه اوّل
۵.۲ – دیدگاه دوم
۵.۳ – دیدگاه سوم
۵.۴ – ادله هریک از این سه دیدگاه
۶ – روایات حقوق مرد نسبت به زن
۶.۱ – روایات دسته اول
۶.۲ – روایات دسته دوم
۶.۲.۱ – روایت اوّل
۶.۲.۲ – روایت دوم
۶.۲.۲.۱ – نقد روایت اول
۶.۲.۲.۲ – نقد روایت دوم
۷ – دیدگاه چهارم درباره حیطه اطاعت زن
۸ – خاستگاه سرپرستی مرد در خانواده
۸.۱ – توانایی ذاتی
۸.۱.۱ – بیان امیرالمؤمنین درباره شهادت دو زن
۸.۲ – توانایی مالی
۹ – سه دیدگاه در زمینه گستره عدم نشوز
۱۰ – مقدار نفقه
۱۰.۱ – حیطه نفقه
۱۰.۱.۱ – نظر شیخ طوسی
۱۰.۱.۲ – نظر محقق حلّی
۱۰.۱.۳ – نظر محمدحسن نجفی
۱۰.۱.۴ – نظر مرحوم کلینی
۱۰.۱.۵ – روایات مربوط به گستره نفقه
۱۰.۱.۵.۱ – روایات اول مربوط به گستره نفقه
۱۰.۱.۵.۲ – روایات دوم مربوط به گستره نفقه
۱۰.۱.۵.۳ – روایات سوم مربوط به گستره نفقه
۱۰.۲ – مقدار و اندازه نفقه
۱۰.۲.۱ – دلایل و استدلال‌های مقدار نفقه
۱۰.۲.۱.۱ – آیات قرآن
۱۰.۲.۱.۲ – روایت امام رضا
۱۰.۲.۱.۳ – روایات دیگر
۱۱ – خلاصه بحث
۱۲ – پانویس
۱۳ – منبع

مقدمه

این نوشته، سیر بحث را در میان فقهای شیعه، برمی نماید و مبانی و ادله آن را پیش می‌کشد. در بخش نخست، دلایل وجوب پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint و شروط آن یاد شده و در ضمن بحث از شروط وجوب نفقه، به اطاعت و تمکین زن از همسر، زمینه‌ها و حدود آن پرداخته می‌شود.
در بخش دوم، تحت عنوان (مقدار نفقه)، از دو بحث (حیطه نفقه) (خوراک، پوشاک، لوازم منزل، هزینه درمان و…) و بحث (اندازه نفقه) (مقدار خوراک، تعداد پوشاک و…)، سخن گفته شده است.
این مباحث، بر مبنای مطرح شده در کتب فقهی، حدود و مرزهای شرعی را به وجود می‌آورد، اما همچنان که خواهد آمد، این حدود و مرزها می‌تواند با توجه به تعهدات و مقررات عرفی، توسعه یابد و تضییق گردد و وظایف زن و شوهر را با توجه به فرهنگ‌های مختلف به گونه‌های متنوع سامان دهد، در حالی که این امر مورد امضای شارع نیز قرار دارد.
گفتنی است، پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint و احکام آن باید با توجه به نظام خانوادگی مسلمانان و دیدگاه اسلام نسبت به انسان و در کلّی مرتبط نگریسته شود تا بتواند در مقابل طرح‌های دیگر (آنچه در غرب مطرح است) پاسخ گوی مشکلات باشد، نه مشکل زا و دفاع ناپذیر.
این بحث در فضای تقنین و حکم مطرح است، نه در فضای اجرا و آنچه در جوامع مختلف بدان عمل می‌شود. راه کارهای عملی برای اجرای قانون و حکم، خود بحثی مستقل و بیرون از موضوع این نوشته است.
و در آخر، باید اذعان کرد: در خانواده‌ای که محبّت، عشق، تفاهم و مشارکت وجود دارد، بسیاری از بحث‌های قانونی، خشک و غیر لازم به نظر می‌رسد و این مباحث بیشتر در هنگام اختلاف و دعاوی مطرح می‌شود.

معنای لغوی و اصطلاحی

(نفقه) اسم مصدر (انفاق) و به معنای آن چیزی است که انفاق می‌شود و انفاق مال، به معنای بذل و صرف آن است.(انفق مالَه: صرفه وانفده… والنفقه اسم مِن الانفاق ما تنفقه من الدّرهم ونحوها.)

[۱] اقرب الموارد، ماده نفق.

از آن جا که زن، در ازدواج دائم مسئولیت‌هایی را در طول زندگی مشترک خود به عهده دارد که توان جسمی او را می‌طلبد و فرصتی را از او می‌گیرد، نفقه، حق و امتیاز او قرار داده شده است؛ مسئولیت‌هایی، مانند: بارداری و حضانت فرزند، رسیدگی و انجام امور شخصی در خانه،(با این قید که زن شأن خدمتکار برگزیدن را نداشته باشد که معمولاً چنین بوده و هست. در صفحات بعد در این باره سخن گفته خواهد شد.) خارج نشدن از خانه بدون اجازه شوهر و تمکین در برابر همسر.
مرحوم علامه طباطبایی، در ذیل آیه (ولاتتمنّوا ما فضّل الله…) در ضمن توضیح این مطلب که مرد و زن نباید آرزوی مزایا و امتیازاتی را بکشند که خداوند برای هریک از آنان قرار داده، برخورداری از حقّ نفقه را یکی از موارد امتیاز زنان نسبت به مردان می‌شمارد.

[۲] المیزان، ج۴.

زن می‌تواند تا آن جا که با استیفای حقوق مرد و خانواده مزاحمت نداشته باشد، خود به کار درآمدزا بپردازد، قدر متیقن آن در بین اقوال فقها در صورت عدم خروج از خانه بدون اذن شوهر است. لیکن چنین چیزی بر او فرض نشده؛ گویی که حق نفقه نوعی تسهیل برای زنان است که عدم وضع آن باعث به سختی و دشواری افتادن آنان می‌شود.

دلایل وجوب نفقه

در منابع تشریع اسلامی، نوشتار بسیاری درباره وجوب پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint وجود دارد. در قرآن کریم، آیات متعددی در این زمینه نازل شده؛ از جمله این آیات است:
(والوالدان یُرضعن اولادهنَّ حولین کاملَین لِمَن ارادَ أن یُتمَّ الرَّضاعه وعلی المولود له رزقهنَّ وکسوتُهُنَّ بالمعروف)؛

[۳] بقره/سوره۲، آیه۲۳۳.

و مادران، دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند؛ آن کسی که می‌خواهد فرزند را شیر تمام دهد. و به عهده صاحب فرزند (پدر) است که خوراک و پوشاک مادر را به حدّ متعارف و پسندیده بدهد.
(لِینفق ذو سعه مِن سعته و مَن قُدر علیه رزقه فلینفق مما آتیه الله لایُکلّفُ اللهُ نفساً إلاّ ما اتیها، سیجعل الله بعد عسر یسراً)؛

[۴] طلاق/سوره۶۵، آیه۷.

باید مرد دارا به اندازه وسعت و توانایی خود، پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint شیرده را بدهد و آن که رزق و روزی او تنگ است از آنچه خدا به او داده انفاق کند که خدا هیچ کس را جز به مقدار آنچه توانایی داده، تکلیف نمی‌کند. و خدا به زودی بعد از هر سختی آسانی قرار می‌دهد.
(الرجال قوّامون علی النساء بما فضّل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا مِن اموالهم)؛

[۵] نساء/سوره۴، آیه۳۴.

مردان عهده دار و سرپرست زنان هستند به آن دلیل که خداوند بعضی را بر بعضی برتری داده و به دلیل آن که مردان از مال خود به زنان نفقه می‌دهند.
روایات بسیاری نیز از معصومان (علیهم‌السلام) درباره وجوب پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint وارد شده است که برای نمونه، یک روایت ذکر می‌شود. شیخ صدوق (رحمهالله‌علیه) در خصال با سند خود از حریز نقل می‌کند که به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم:
(مَن الّذی اجبَرُ علیه وتلزمُنی نفقتُهُ؟)؛
آن کسی که مجبور بدان می‌شوم و نفقه او بر من لازم می‌شود، کیست؛
حضرت فرمود: (الوالدان والولد والزّوجه)؛
والدین (پدر و مادر)، فرزند و همسر.

[۶] خصال، ج۱، ص۲۴۸.

در میان فقهای شیعه نیز وجوب پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint، امری اجماعی و متفق علیه به شمار می‌رود بلکه این امر به گفته مؤلف جواهر الکلام در بین امت اسلامی اجماعی است.

[۷] جواهر الکلام، ج۳۱، ص۳۰۱.

شرایط نفقه

الف. ازدواج دائم: نفقه، در زمینه ازدواج دایم مطرح می‌شود؛ یعنی در زمینه‌ای که زن در طول زندگی مشترک خود ملزم به رعایت حقوقی گردیده که ازدواج دایم بر او الزام کرده است.
در روایات به شرط (دائم بودن ازدواج) تصریح شده و ازدواج موقت از آن استثنا می‌شود (در ازدواج موقت، مسئولیت‌های مالی مرد تابع قرارداد ازدواج است و زن می‌تواند نفقه خویش را بخشی از مهریه قرار دهد.)

[۸] وسائل الشیعه، ج۲۱، باب۴۵ از ابواب متعه، ص۷۹، ح۱.

[۹] وسائل الشیعه، ج۲۱، باب۴ از ابواب النفقات، ص۵۱۵، ح۱.

[۱۰] وسائل الشیعه، ج۲۱، باب۱۱ از ابواب النفقات، ص۵۲۶، ح۱.

[۱۱] وسائل الشیعه، ج۲۱، باب۱۱ از ابواب النفقات، ص۵۲۶، ح ۳.

[۱۲] وسائل الشیعه، ج۲۱، باب۱۱ از ابواب النفقات، ص۵۲۶، ح ۵.

تمامی فقها، در این باره اتفاق نظر دارند.
ب. اطاعت و عدم نشوز: یکی دیگر از شروط وجوب پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint، (عدم نشوز) وی است. نشوز زن در لغت، برتری جستن، عصیان و دشمنی در برابر همسر است.(نَشَزَتِ المرئه بزوجها و منه و علیه نشوزاً: ارتفعت علیه واستعصت علیه واَبغضته)

[۱۳] منهاج الصالحین، ج۲۰، ص۲۹۳.

[۱۴] مستند التحریر الوسیله، کتاب النکاح، ص۴۹۲.

حدود اطاعت زن در وجوب نفقه

گفتیم که نشوز به معنای عصیان و در برابر اطاعت و پذیرش است. درباره حیطه اطاعت زن از همسر و دایره مسئول آن سه دیدگاه وجود دارد:

دیدگاه اوّل

اطاعت و پذیرش در برابر استمتاعات جنسی؛ جمعی از فقها عدم نشوز را به معنای آن می‌دانند که زن تمکین کامل کند و استمتاع را در هر زمان و هر مکان بپذیرد؛ از آن جمله‌اند: قاضی بن البراج (رحمهالله‌علیه) در المهذّب،

[۱۵] سلسله الینابیع الفقهیه، ج۱۸، ص۲۰۹.

ان حمزه (رحمهالله‌علیه) در الوسیله الی نیل الفضیله،

[۱۶] سلسله الینابیع الفقهیه، ج۱۸، ص۳۱۳.

شهید اوّل (رحمهالله‌علیه) در [[|اللمعه الدمشقیه]]،

[۱۷] سلسله الینابیع الفقهیه، ج۱۹، ص۶۸۸.

شهید ثانی (رحمهالله‌علیه) در الروضه البهیه (شهید ثانی پس از توضیح تمکین کامل، در توضیح زن ناشزه، قید (خروج از خانه بدون اذن همسر) را نیز ذکر می‌کند که ظاهراً به همان استمتاع برمی‌گردد، یعنی: خروج منافی با استمتاع.)

[۱۸] الروضه البهیه، ج۵، ص۴۶۶.

و محقق حلّی (رحمهالله‌علیه) در شرایع الاسلام.
محقق (رحمهالله‌علیه) درباره شروط نفقه می‌گوید: (والشرط اثنان، الاوّل: ان یکون العقد دائماً. الثانی: التمکین الکامل وهو التخلیه بینها وبینه بحیث لاتختص موضعاً ولا وقتاً. فلو بذلت نفسها فی زمان دون زمان أو مکان دون مکان أخر، مما یسوغ الاستمتاع، لم یحصل التمکین.
شرط وجوب نفقه دو چیز است: الف. دائم بودن عقد؛ ب. تمکین کامل. و آن خلوت کردن زن با مرد است، به گونه‌ای که این امر اختصاص به مکان یا زمانی خاص نداشته باشد. پس اگر زن خود را در یک زمان و نه در زمانی دیگر یا در یک مکان و نه در مکانی دیگر، که استمتاع در آن ممکن و جایز است، در اختیار مرد بگذارد، تمکین حاصل نمی‌شود.

[۱۹] سلسله الینابیع الفقهیه، ج۱۹، ص۵۱۸.

دیدگاه دوم

پذیرش استمتاعات جنسی و عدم خروج از خانه بدون اجازه همسر؛ برخی از فقها از جمله علامه حلّی (رحمهالله‌علیه) در قواعد الاحکام،

[۲۰] سلسله الینابیع الفقهیه، ج۱۹، ص۶۶۵.

آیت الله خویی (رحمهالله‌علیه) در منهاج الصالحین

[۲۱] منهاج الصالحین، ج۲، ص ۲۹۳.

و امام خمینی (رحمهالله‌علیه) در تحریر الوسیله

[۲۲] مستند التحریر الوسیله، کتاب النکاح، ص ۴۹۲.

در تحقق عدم نشوز برای خارج نشدن از خانه بدون اجازه همسر موضوعیت قائل شده‌اند. امام خمینی، در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد:
القول فی النشوز: وهو فی الزوجه خروجها عن طاعه الزوج الواجبه علیها من عدم تمکین نفسها وعدم ازاله المنفرّات المضادّه للتمتع والالتذاذ بها، بل وترک التنظیف والتزیین مع اقتضاء الزوج لها. وکذا خروجها من بیته من دون إذنه وغیر ذلک. ولایتحقق النشوز بترک الطاعه فیما لیست بواجبه علیها. فلو امتنعت من خدمات البیت وحوائجه التی لاتتعلق بالاستمتاع من الکنس أو الخیاطه أو الطبخ أو غیر ذلک حتی سقی الماء وتمهید الفراش لم یتحقق النشوز؛ نشوز زن با خارج شدن او از طاعت همسر صورت می‌گیرد؛ آن طاعتی که بر او واجب است. خارج شدن از اطاعت، یعنی: عدم تمکین و برطرف نکردن آنچه دل زدگی همسر را به بار می‌آورد و با تمتّع و التذاذ نمی‌سازد. بلکه ترک نظافت و آرایش نیز از این شمار است که همسر او اقتضای چنین اموری را داشته باشد. و هم چنین، خارج شدن زن از خانه، بدون اجازه همسر و غیر اینها.
و نشوز، با ترک اطاعت در آنچه بر زن واجب نیست، تحقق نمی‌یابد. پس اگر زن از کارهای خانه و حوایج همسرش، مانند: شستن یا خیاطی یا آشپزی یا غیر اینها حتی ریختن آب برای او و آماده کردن رخت خواب امتناع کند، نشوز تحقق نمی‌یابد.

[۲۳] مستند التحریر الوسیله، کتاب النکاح، ص۴۹۱.

[۲۴] مستند التحریر الوسیله، کتاب النکاح، ص ۴۹۲.

دیدگاه سوم

اطاعت در برابر اموری که با شئون همسری ارتباط دارد. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان دایره وجوب اطاعت زن از همسر خویش را امور مربوط به شئون همسری و امور خانواده مطرح کرده و اعتقاد دارد که اطاعت تا این محدوده وسعت و نفوذ دارد. ایشان در تفسیر آیه (فالصّالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله)

[۲۵] نساء/سوره۴، آیه۳۴.

ضمن بیان این نظر می‌نویسد: قیمومت و سرپرستی مرد به آن حد نیست که برای همسر خود در دارایی‌هایش، اراده و تصرف او را اجازه ندهد و نگذارد زن در حفظ حقوق فردی و اجتماعی خود و دفاع از آنها و کسب مقدماتی که برای رسیدن بدان لازم است، مستقل باشد.
معنای آیه این است که چون مرد از مال خود در ازای استمتاع، نفقه می‌دهد پس بر زن است که از مرد در هر آنچه به استمتاع و مباشرت مربوط می‌شود، در وقت حضور او اطاعت کند و این که در غیاب او حافظ مرد باشد، به این معنی که در زمان غیاب او به او خیانت نکند و با دیگری هم بستر نشود و در مال شوهر که در اختیار اوست و برای ازدواج و زندگی مشترک تحت تسلط او قرار گرفته، خیانت نورزد.

[۲۶] المیزان، ج۴، ص۳۶۶.

بنابراین، علامه طباطبایی (رحمهالله‌علیه) بر این اعتقاد است که شئون همسری شامل سه امر پذیرش استمتاع، عدم خیانت به مرد و همبستر نشدن با دیگری، و عدم خیانت در مال همسر است.

ادله هریک از این سه دیدگاه

اما ادله هریک از این سه دیدگاه در ضمن بحث از ادله حیطه اطاعت و عدم نشوز مطرح می‌گردد.
در آیه ۳۴ سوره نساء که مجموعه کاملی از روابط همسران و بحث نفقه است، آمده: (الرجال قوّامون علی النساء بما فضّل الله بعضَهُم علی بعض و بما أنفقوا مِن أموالهم فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله واللاتی تَخافون نشوزهنَّ فعظوهنَّ واهجروهنَّ فی المضاجع واضربوهنَّ فإن أطعنَکم فلاتبغوا علیهنَّ سبیلاً إنَّ الله کان علیّاً کبیراً.)

[۲۷] نساء/سوره۴، آیه۳۴.

علامه طباطبایی (رحمهالله‌علیه) در تفسیر این آیات درباره (قوّامون) می‌گوید: (قوامون جمع قوام است) و قیّم آن کسی است که برای اداره امور کسی به پا می‌خیزد و قوّام و قیّام صیغه مبالغه است و برای شدت و مبالغه به کار می‌رود.

[۲۸] المیزان، ج۴، ص۳۶۵.

[۲۹] التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹ ذیل ماده قوم، ص۳۴۴.

بنابراین، مفاد آیه از این نظر، نوعی حقّ اداره کردن و تدبیر خانواده بر مرد است و این امر، اولاً، به دلیل برتری‌های داده شده از سوی خداوند برای مرد به شمار می‌رود، (بما فضّل الله بعضهم علی بعض) و نیز به دلیل تأمین مخارج زن از سوی مرد است: (وبما أنفقوا مِن أموالهم).
(قانتات) از مصدر (قُنوت) مشتق شده و قنوت،دوام اطاعت و خضوع معنی می‌شود

[۳۰] المیزان، ج۴، ص۳۶۶.

و اطاعت، عمل به وظیفه با رغبت و خضوع است. پس در مفهوم قنوت، خضوع بیشتر و شدیدتر وجود دارد.

[۳۱] التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ذیل ماده قنت، ص۳۲۴.

این بخش آیه: (فالصالحات قانتات حافظات بما حفظ الله) با (واللاتی تخافون نشوزهنَّ…) تقابل دارد و مفاد آن زنان صالحی است که در استیفای حقوق همسران خود، به طور ثابت، حالت خضوع مؤکد و اطاعت دارند و از نشوز و عصیان به دورند.
علامه طباطبایی (رحمهالله‌علیه) در تفسیر (حافظات للغیب بما حفظ الله) می‌گوید: بنابر ظاهر آیه، (ما) در این عبارت مصدریه و (باء) برای آلت و وسیله به کار رفته و معنای این جمله چنین است: آن زنان صالح، قانت و مطیع همسران خود هستند و (در غیاب همسران خود) حقوق آنان را حفظ می‌کنند. خاستگاه این حق، قیمومتی است که خدا به آنان سپرده.(این معنی بیشتر با سببیت (باء) مناسبت دارد تا به معنای وسیله بودن.) پس خداوند بر زنان اطاعت و حفظ غیب همسر را بر زنان واجب کرده است.
و شاید (باء) برای مقابله باشد که در این صورت، معنای آیه چنین خواهد بود: همانا وجوب قنوت و حفظ غیب، در مقابل حقوقی به شمار می‌رود که خداوند برای زنان کرده است، زیرا خداوند امر زنان را در اجتماع بشری احیا کرده و بر مردان مهریه و پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPointان را واجب گردانیده است لیکن معنای اوّل ظهور بیشتری دارد.

[۳۲] المیزان، ج۴، ص۳۶۶.

بنابراین، از وظایف زن در قبال همسرش، اطاعت و قنوت و حفظ حقوق همسر در غیاب اوست؛ وظایفی که اگر بدان عمل نشود، نشوز و عصیان و نحوه برخورد با آن را به دنبال خواهد داشت: (واللاتی تخافون نشوزهنَّ فعظوهنَّ…).
مرحوم علامه، اعتقاد دارد که دایره اطاعت و حفظ حقوق مرد، شامل آن چیزهایی است که به شئون همسری ارتباط دارد، نه اموری که موجب سلب اراده و تصرف زن در دارایی‌هایش می‌شود و نه حقوق فردی و اجتماعی او. و با توجه به مفاد آیه چون مرد از مال خود، در ازای استمتاع، نفقه می‌دهد، حقّ استمتاع دارد و زن باید در این باره از او اطاعت کند و در غیاب او با دیگری هم بستر نشود و در مال همسر خود که به دلیل ازدواج در اختیار او قرار گرفته، خیانت نکند.

روایات حقوق مرد نسبت به زن

اما درباره حقوق مرد نسبت به زن، دو دسته روایت وجود دارد:

روایات دسته اول

روایاتی که به طور کلی به بیان حقوق می‌پردازد، بی آن که در آنها به این نکته اشاره شود که: اگر این حقوق استیفا نشود، تأثیری در حقّ پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint می‌گذارد یا خیر؟ (قال ابوجعفر الباقر (علیه‌السلام): جائت امرئه إلی النَّبی (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) فقالت: یا رسول الله ما حقُّ الزَّوج علی المرئه؟ فقال لها: أن تُطیعَه ولا تعصیه ولا تصدّق مِن بیته إلاّ بإذنه و لا تصوم تطوُّعاً إلاّ بإذنه ولا تمنعه نفسها و إن کانت علی ظهر تتب ولا تخرج من بیتها إلا بإذنه وإن خرجت بغیر اذنه لعنتها ملائکه السماء وملائکه الارض وملائکه الغضب وملائکه الرحمه حتی ترجع إلی بیتها. قالت: یا رسول الله مَن أعظم الناس حقّاً علی الرجل؟ قال: والده. قالت: من أعظم الناس حقاً علی المرئه؟ قال: زوجُها)؛

[۳۳] وسائل الشیعه، ج۲۰، باب۷۹ از ابواب مقدمات النکاح، ص۱۵۸، ح۱.

[۳۴] وسائل الشیعه، ج۲۰، روایات باب۸۰ از ابواب مقدمات النکاح.

[۳۵] وسائل الشیعه، ج۲۰، روایات باب ۸۲ از ابواب مقدمات النکاح.

[۳۶] وسائل الشیعه، ج۲۰، روایات باب۸۱ از ابواب مقدمات النکاح.

امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: زنی نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) آمد و گفت: ‌ای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) حقّ همسر بر زنش چیست؟ پیامبر فرمود: این که از او اطاعت کند و او را نافرمانی نکند. از خانه او جز با اجازه او چیزی صدقه ندهد. جز با اجازه او روزه مستحب نگیرد. مانع تمتع او از خود نشود، اگرچه بر جهاز شتر نشسته باشد و از خانه اش جز با اجازه شوهرش خارج نشود که اگر بدون اجازه او خارج شود، ملائک آسمان و زمین و ملائک غضب و رحمت او را تا زمانی که به خانه‌اش برگردد، لعنت خواهند کرد.
تمامی راویان سلسله سند این روایت، ثقه هستند و سند روایت صحیح است اما دلالت روایت: حقوق مرد از همه بزرگ تر و در نتیجه، در هنگام تزاحم با حقوق نزدیکان زن (مادر و پدر، برادر و خواهر، بستگان) و دیگران، مقدم است.
از حقوق مرد تمکین زن در استمتاعات (بهره‌های جنسی) می‌باشد و ظاهراً خارج نشدن بدون اجازه شوهر برای تأمین همین حق است، یعنی: خروجی که با امکان استمتاع منافات داشته باشد. احتمال دارد رضایت شوهر در روزه مستحبی نیز بازگشت به همین مطلب داشته باشد چرا که حق استمتاع مقیّد به زمان و مکانی نیست. همچنان که در روایت تأکید شده که حتی اگر بر روی جهاز شتر باشد. و در روایتی دیگر از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) آمده است: (تعرضُ نفسها علیه غدوه وعشیه؛

[۳۷] وسائل الشیعه، ج۲۰، باب۷۹ از ابواب مقدمات النکاح، ص۱۵۸، ح۲.

زن باید خود را به شوهرش صبح و شام عرضه کند و برای هم بستری آماده باشد). این که زن بدون رضایت همسر خود، نمی‌تواند صدقه بدهد، ظاهراً به دلیل صورت پذیرفتن تصرف در مال شوهر بدون رضایت اوست که بنابر آیه ۳۴ سوره نساء،

[۳۸] نساء/سوره۴، آیه۳۴.

مرد حقّ سرپرستی و اداره امور خانواده را دارد، زیرا درآمد خانواده را او تأمین می‌کند و باید مصارف و هزینه‌ها تحت نظر و با رضایت وی باشد.
از دیگر حقوق مورد اشاره در روایت این است که زن باید از همسر خود اطاعت کند. این امر با جمله (ولاتعصیه؛ بر او عصیان نکند)، تأکید شده است.
درباره حیطه اطاعت از همسر، دو روایت و دو احتمال وجود دارد: اوّل: حیطه اطاعت، همان موارد ذکر شده در بعد از این جمله از حدیث است. به عبارت دیگر، این جمله ذکر عام قبل از خاص به شمار می‌رود و حقوق دیگر، از مصادیق این حق است.
دوم: آنچه در حیطه زندگی مشترک خانوادگی صورت می‌گیرد و در آن مؤثر است، باید با توافق همسر باشد. بنابراین، موارد ذکر شده در روایت، نمونه است و حقوق، منحصر در آنها نیست. همچنان که در روایت دیگری از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم)، حضرت پس از بیان برخی حقوق دیگر، از جمله آرایش و آراستگی زن برای همسر می‌فرمایند: حقوق دیگری بیش از اینها نیز وجود دارد.

[۳۹] وسائل الشیعه، ج۲۰، باب۷۹ از ابواب مقدمات النکاح، ص۱۵۸،ح ۲.

این امر می‌تواند احتمال دوم را در معنای روایت تقویت کند.

روایات دسته دوم

در مقابل روایات حقوق، روایات دیگری وجود دارد که در آنها به حقوق اشاره شده که اگر استیفا نشوند، حقّ پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint ساقط خواهد شد. در این باره دو روایت وجود دارد.

روایت اوّل

(خطب النبی (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) فقال… یا أیها الناس إنَّ النساء عندکم عوان لایملکن لأنفسهن ضرّاً ولا نفعاً اخذتموهنَّ بأمانهالله واستحللتم فروجهنَّ بکلمات الله. فلکم علیهنَّ حق ولهنَّ علیکم حق ومن حقکم علیهن أن لاتواطئن فراشکم ولایعصینکم فی معروف، فإذا فعلن ذلک فلهنَّ رزقهن وکسوتهن بالمعروف ولاتضربوهنَّ…)؛

[۴۰] خصال، باب منش‌های دوازده گانه، ح۴۸۷.

شیخ صدوق (رحمهالله‌علیه) در کتاب (خصال) نقل می‌کند که پیامبر در ایام تشریق در حجهالوداع خطبه‌ای ایراد کرد. در بخشی از آن خطبه فرمود: ‌ای مردم! همانا زنان نزد شما عاریه‌اند و برای خود سود و زیانی نتوانند خواست. شما آنها را به امانت خدایی گرفته اید و با کلمات او آنان را بر خود حلال کرده‌اید. شما بر آنها حقی دارید و آنها نیز بر شما حقی دارند. حقّ شما بر آنها این است که کسی را جز شما به هم بستری نگیرند و در کار معروف و پسندیده از شما نافرمانی نکنند. پس اگر چنین کردند، حقّ خوراک و پوشاک به نحو معروف و پسندیده دارند و آنها را تأدیب بدنی نکنید و مورد ضرب قرار ندهید…
این خطبه در کتاب (تحف العقول) نیز با تفاوت‌هایی نقل شده است: (عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) أنَّه قال فی خطبه الوداع: إنَّ لنسائکم علیکم حقاً ولکم علیهنَّ حقاً، حقُّکُم علیهنَّ أن لایوطئن أحداً فرشکم ولا یدخلن بیوتکم أحداً تکرهونه إلاّ باذنکم وأن لایأتین بفاحشه فإن فعلن فإنَّ الله قد أذن لکم أن تعضلوهنَّ وتهجروهنَّ فی المضاجع وتضربوهنَّ ضربا غیر مبرَّج فإذا انتهین وأطعنکم فعلیکم رزقهنَّ وکسوتهنَّ بالمعروف أخذتموهنَّ بأمانه الله واستحللتم فروجهنَّ بکتاب الله فاتقوا الله فی النساء واستوصوا لهنَّ خیراً…)؛(احتمال دارد (تعظوهن) یعنی: آنها را موعظه کنید باشد که همان مفاد آیه ۳۴ سوره نساء است، و در هنگام استنساخ اشتباه نوشته شده است.)
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) فرمود: همانا زنان بر شما حقی دارند و شما بر زنانتان حقی. حق شما بر آنان این است که با کسی غیر از شما هم بستر نشوند و این که کسی را که شما خوش نمی‌دارید، بدون اجازه شما به خانه تان راه ندهند و این که دچار هرزگی نشوند. پس اگر (هریک از این کارها را) انجام دادند، خداوند به شما اجازه داده است که آنها را منع کنید و در بستر از آنها دوری کنید و آنها را به نحوی غیر شدید و آرام بزنید. اگر نهی کردن شما را پذیرفتند و از شما اطاعت کردند، روزی و پوشاک آنها به نحو متعارف و پسندیده به عهده شماست. شما آنها را به امانت خدایی گرفته اید و آنها را با کتاب خدا بر خود حلال کرده‌اید. پس درباره زنان تقوای الهی پیشه کنید و آنها را به خیر و نیکی سفارش کنید.

روایت دوم

(عن أبی عبدالله الصادق (علیه‌السلام) قال: قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم): أیما امرئه خرجت مِن بیتها بغیر إذن زوجها فلا نفقه لها حتی ترجع)؛

[۴۱] تحف العقول، ص۳۰.

(این خطبه در کتاب المنتقی فی مولد المصطفی، باب دهم وقایع سال دهم هجرت نیز به نقل از امام صادق (علیه‌السلام) از امام باقر (علیه‌السلام) از جابر بن عبدالله انصاری با تفاوت‌هایی آمده است. صحیح مسلم و صحیح نسایی نیز با سند خود این خطبه را از امام صادق (علیه‌السلام) و ایشان از پدرشان نقل کرده‌اند.)

[۴۲] بحارالانوار، ج۲۱، ص۴۰۵.

[۴۳] بحارالانوار، ج۲۱، ص ۴۰۶.

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) فرموده است: هر زنی که بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود تا زمانی که بر گردد، نفقه‌ای برایش نیست.

نقد روایت اول

سند روایت اوّل در کتاب خصال سند صحیحی نیست، زیرا خطبه به واسطه عبدالله بن عمر (فرزند خلیفه دوم) از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) نقل شده و عبدالله بن عمر فردی غیر موثق به شمار می‌رود و در تحف العقول خطبه بدون ذکر سلسله سند و به نحو مرسل نقل شده است. از آن جا که این روایت در کتب اهل سنت نیز از طریقی دیگر نقل شده، به طور مسلم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) چنین خطبه‌ای را در حجهالوداع نفرمود. اگر احتمال تعمّد در کذب، در جمله مورد بحث، منتفی باشد، احتمال نسیان و خطا به دلیل تفاوت در نقل‌ها منتفی نیست، زیرا دو نقل خصال و تحف العقول، در جمله مورد بحث و در دیگر جمله‌ها با هم تفاوت‌هایی دارند، هرچند نقل خصال، به حسب متن متقن تر و مستحکم تر به نظر می‌رسد.
بنابراین، این روایت را نمی‌توان دلیل دانست و تنها می‌تواند مؤید باشد.
در این روایت، درباره حقوق مرد به چند نکته اشاره شده است: زنان بستر همسر خود را محل رفت و آمد دیگران نکنند که کنایه از هم بستری با دیگران است، و در امر معروف و پسندیده از همسران خود نافرمانی نکنند.
آنچه این روایت، از حقوق مرد بیان می‌کند که اگر استیفا نشود، در مقابل آن، حقّ پاورپوینت کامل نفقه زن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint ساقط خواهد شد، تمامی موارد را شامل نمی‌شود، زیرا حقّ هم بستری و استمتاع از حقوق مسلّمی به شمار می‌رود که در روایات، یادی از آن نشده است، جز این که عبارت عام (لایعصینکم فی معروف؛ شما را در امر معروف و پسندیده‌ای نافرمانی نکنند) شامل آن خواهد بود.

نقد روایت دوم

در روایت دوم که از نظر سند بدون اشکال است، این نکته بیان شده که زن نباید بدون اجازه همسر خود از خانه خارج شود که در غیر این صورت نفقه او تا زمانی که به خانه برگردد، منتفی خواهد بود. این مطلب خود این نکته را بیان می‌کند که در روایت، خروجی مورد نظر است که با حقّ استمتاع مرد منافات داشته باشد؛ برای مثال: شامل خروج‌های کوتاه مدت و به طور کلی خروج‌های سازگار نمی‌شود. وگرنه ترتب سقوط نفقه بر خروج، مثلاً به مدت یک ساعت و به همان مقدارِ یک ساعت، معنایی نخواهد داشت. گویا به همین دلیل، بسیاری از فقها برای خروج از خانه بدون اجازه همسر خصوصیتی نمی‌دانند و در تحقق نشوز تنها عدم تمکین در مقابل استمتاعات را ذکر کرده‌اند.
مؤید این مطلب روایتی است که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) به زنی اجازه نداد تا برای حاضر شدن بر بستر پدر بیمارش نیز سپس حضور در مراسم نماز میت پدرش حاضر شود، چرا که همسرش به او سفارش کرده بود که در خانه بماند.

[۴۴] وسائل الشیعه، ج۲۱، باب۶ از ابواب نفقات، ح۱.

اما عبارت (لایعصینَکم فی معروف؛ شما را در امر معروف عصیان نکنند) ضابط کلی است که دیگر موارد از مصادیق آن به شمار می‌رود: این که زن، کسی را که شوهر تمایل ندارد به خانه اش بیاید، بدون رضایت او به خانه نیاورد و….
احتمال دارد آیه (عاشروهنّ بالمعروف؛ با زنان خود به نیکی معاشرت کنید) نیز به این مطلب دلالت داشته باشد، زیرا معاشرت از باب مفاعله است و در طرفینی (دو طرفی) استعمال می‌شود. پس همچنان که زندگی کردن و معاشرت مرد با همسر خود، باید به نحو معروف و پسندیده باشد، زن نیز باید متقابلاً با همسر خود به نحو پسندیده و معروف رفتار کند.

دیدگاه چهارم درباره حیطه اطاعت زن

بنابراین، در کنار سه دیدگاه مطرح شده درباره حیطه اطاعت زن، می‌توان دیدگاه چهارمی را مطرح کرد که براساس آن ملاک و ضابطه کلی برای اطاعت زن از همسر خود در زندگی مشترک خانوادگی، اطاعت کار پسندیده و معروف است.
قید (معروف) که در آیات مربوط به روابط زن و مرد نیز در قرآن بسیار ذکر شده، به چه معنی است؟ معروف به هر چیزی گفته می‌شود که عقل یا شرع، خوبی آن را درک می‌کنند و منکر آن چیزی است که عقل یا شرع انکار و تقبیح می‌کنند.

[۴۵] وسائل الشیعه، ج۲۰، باب۹۱ از ابواب مقدمات نکاح، ح۱.

معنای دیگری که فقها آن را به کار می‌بندند، معروف به معنای عرف و مقررات و امور عرفی پذیرفته شده است.

[۴۶] مفردات راغب، ذیل کلمه معروف.

[۴۷] التحقیق فی کلمات القرآن، ج۸، ذیل کلمه عرف.

می توان گفت، بازگشت این معنی (معروف به معنای عرف) به همان معنای اوّل است، چرا که عقل و شرع تبعیت از تعهدات و قوانین عرفی (مدوّن و غیر مدوّن) را تا آن جا که با ضوابط عقلی و شرعی منافات نداشته باشد، مستحسن و صحیح می‌شمارند.

[۴۸] جواهر الکلام، ج۳۱، قطع رحلی، بحث نفقه، ص ۳۳۷.

بنابراین تعریف، تمامی تعهداتی که عرف چه به صورت مدوّن و قانونی برای زن وضع کرده و چه تعهداتی که در عرف جامعه به صورت غیر مدوّن لحاظ شده، در حیطه تعهدات زن است که باید به آنها گردن نهد. (العرف: المعروف، و سمی بذلک لأنّ النفوس تسکن إلیه. عرف به معنای معروف است. این چنین نامیده شده به این دلیل که نفوس بدان آرامش و اطمینان می‌یابد. )

[۴۹] مقاییس اللغه، نقل از التحقیق فی کلمات القرآن ذیل ماده عرف.

(والعرف والعارفه والمعروف واحد، وهو کل ما تعرفه النفس وتبأبه وتطمئن الیه. عرف وعارفه ومعروف به یک معنی هستند و آن هر چیزی است که نفس آن را می‌شناسد و بدان اطمینان می‌یابد. )

[۵۰] التهذیب، نقل از التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل ماده عرف.

این تعهدات به حسب زمان و مکان، می‌تواند تغییر یابد و دچار توسعه و تضییق شود و با تغییر و توسعه نهادها و روابط اجتماعی شکل‌های جدید و متنوع بیابد. شرع نیز با توجه به همین تحول نهادها و روابط اجتماعی، معیار عرف و معروف را معیاری کلی و فراگیر برای تمامی زمان‌ها و جوامع مطرح کرده است. براساس این احتمال که در کنار سه دیدگاه ذکر شده می‌تواند مطرح باشد، شرع گاه در تعهدات عرفی، حدود و شرایط خاصی وضع کرده است (مانند: حقّ استمتاع در هر زمان و هر مکان) و در باقی مواردی که شرع درباره آنها اظهارنظر نکرده و سکوت برگزیده، تعهدات عرفی زن، چه به صورت مدوّن و قانونی و چه به صورت غیر مدوّن، اعتبار دارد و الزام می‌آورد. گاه حتی عهدها و قراردادهای فردی و جزئی نیز می‌تواند این تعهدات را توسعه دهد یا تضییق کند؛ چنان که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) علی (علیه‌السلام) و زهرا (سلام‌الله‌علیها) را به این گونه تقسیم کار گماشت که کارهای منزل را زهرا (سلام‌الله‌علیها) و کارهای بیرون از خانه را علی (علیه‌السلام) انجام دهد. روشن است که در این امر، شأن تشریع و قانون گذاری پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) خصوصیتی ندارد.
در واقع، برخی از حقوقی که در دو روایت مورد بحث ذکر شده، مانند این که زن نباید کسی را که همسرش تمایل ندارد، بدون اجازه او به خانه راه دهد و نیز برخی حقوق مطرح شده در روایات حقوق، مانند این که زن باید برای همسر خود آراسته و با زینت باشد، از موارد حقوق عرفی‌ای است که برای جامعه کوچک خانواده لحاظ می‌شود و خصوصیت تعبّدی ندارد.
در هر صورت، اگر این احتمال را هم نپذیریم و هرکدام از سه دیدگاه مطرح شده را قبول کنیم، می‌توان گستره تعهدات زن در برابر همسر را، که در زمان ما در سطحی متفاوت و در جوامع مختلف به گونه‌های گوناگون شکل گرفته است، با تمسک به الزام آور بودن تعهدات عرفی (ولو در عرض تعهدات شرعی) تبیین و توجیه کرد. بر این اساس، عرف مدوّن، و در صورت نبودن قانون مدوّن در زمینه‌ای، عرف غیر مدوّن مرجع و تعیین کننده خواهد بود.

خاستگاه سرپرستی مرد در خانواده

سرپرستی مرد در خانواده و اطاعت زن در برابر همسر، با توجه به گستره آن برخاسته از این واقعیت است که هر جامعه ای، از جمله خانواده، نیاز به تصمیم گیرنده نهایی دارد. (در قانون مدنی ایران عرف غیر مدوّن، یکی از مراجع معتبر شناخته شده که در هنگام نبود قانون مدوّن به آن رجوع می‌شود.)
در دیدگاه اسلامی سرپرستی و عهده داری خانواده به مرد داده شده است:
(الرجال قوّامون علی النساء بما فضّل الله بعضهم علی بعض وبما أنفقوا مِن أموالهم.)
خاستگاه سرپرستی مرد در خانواده از دو زمینه ذکر شده در آیه است:
یکم. توانایی ذاتی: (بما فضل الله بعضهم علی بعض).
دوم. توانایی مالی: (بما انفقوا من أموالهم).
از آن جا که این زمینه‌ها در مباحث خانواده و حقوق زن و مرد و به طور کلی در مباحث مربوط به زنان تأثیرگذار و مهم است، و دیدگاه‌های معارض برگرفته از غرب درباره خانواده، زن و حقوق زن در جامعه ما نیز مطرح شده، سزاوار می‌نماید که با تفصیل بیشتری از آنها سخن گفته شود؛ به ویژه آن که دایره اطاعت زن از مرد در خانواده، براساس احتمال مطرح شده در این نوشته، وسیع تر و گسترده تر می‌نماید:

توانایی ذاتی

تعقل، عامل ذاتی‌ای به شمار می‌رود که منشأ حقّ سرپرستی مرد است. علی (علیه‌السلام) در خطبهای

[۵۱] خطبه ۸۰ نهج البلاغه.

می‌گوید: (اِنّ النساء نواقص العقول… أما نقصان عقولهن فشهاده امرئتین کشهاده الرجل الواحد)؛ همانا زنان از حیث عقل نقصان دارند… اما نقصان عقل آنان به دلیل مساوی بودن شهادت دو زن با شهادت یک مرد است.
پیش از هرچیز برای این که در تاریکی حرکت نکنیم و با دیدگاه‌های عرفی خود قضاوت نکنیم، باید به تفاوت مفهومی کلماتی، چون: (عقل) و (فکر) و (هوش) توجه کنیم:
فکر، نیروی نتیجه گیری و استنتاج را گویند و تفکر زایاندن معلومات و کشف مجهولات به وسیله معلومات است که علوم نتیجه آن به شمار می‌روند.
هوش، در علم روان شناسی به مجموعه‌ای از توانایی‌ها؛ توانایی آموختن و بهره گیری از تجربه، توانایی استدلال به شیوه انتزاعی، توانایی انطباق با نوسانات و توانایی برانگیختن خود برای انجام سریع کار، اطلاق می‌شود. (از همین رو، برخی از بزرگان برای شوری نیز در اشکال گوناگون آن، شأن مشورتی قائل هستند، نه تصمیم گیرندگی که در نظام اسلامی جامعه توسط پیامبر یا امام، و در عصر غیبت توسط ولی فقیه هدایت می‌شود و تصمیم گیرنده نهایی آنان هستند. گرچه امروزه گستردگی نهادها و وظایف و کارها در بعضی موارد و ملاحظات بین المللی و در نظر گرفتن مصالح بزرگ تر در برخی موارد، نحوه کار را در جامعه ما به گونه‌ای دیگر شکل داده است. در هر صورت، در واحدهای اجتماعی غیر از خانواده که از تعداد افراد بیشتری تشکیل شده‌اند، مشکل تصمیم نهایی با رأی اکثریت حل شده است.)
اما عقل در اصطلاح وحی (قرآن و روایات) نیروی سنجش و اندازه گیری است. عقل ارزیابی و سنجش خود را در دو امر انجام می‌دهد: سنجش راه‌هایی که فکر برای رسیدن به خواسته‌ها و اهداف ارائه می‌کند که علی (علیه‌السلام) می‌فرمود: (کفاک من عقلک ما أوضح لک سبیل غیّک مِن رشدک)؛

[۵۲] زمینه روان شناسی، ج۲، ص ۵۳.

(در آزمون‌های هوش عمومی تفاوت پایداری بین زن و مرد دیده نمی‌شود. اما مثلاً در توانایی‌های کلامی زنان در سطح بالاتری هستند.)

[۵۳] زمینه روان شناسی، ج۱، ص ۱۶۴.

از عقل تو همین بس که راه گم راهی‌ات را از راه رشد تو آشکار و متمایز کند. و دیگر، سنجش در اصل اهداف و خوبی‌ها و بدی‌ها. علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: (إنّما یدرک الخیر کله بالعقل)؛

[۵۴] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.

همانا تمامی خیر و خوبی با عقل درک می‌شود و می‌توان به آن رسید. و نیز می‌فرمود: (العقل رسول الحق)؛

[۵۵] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.

عقل رسول حق است. حق با عقل شناخته و معرفی می‌شود. با این بیان، عنصر تعقل در تمامی امور جاری است، که: (بالعقل صلاح کلّ امر؛

[۵۶] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.

صلاح هر چیزی، به وسیله عقل است) و موجب هدایت می‌شود که: (العقل یهدی وینجی والجهل یغوی ویردی).

[۵۷] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.

و عبودیت خدا و به دست آوردن بهشت را به بار می‌آورد: (العقل ما عُبِدَ به الرحمان واکتسب به الجنان).

[۵۸] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.

بنابراین، تعقل به کارگیری سنجش عقلانی در تمامی امور است. و هرجا که عنصر سنجش تحت تأثیر عواطف ( خشم، ترس و رغبت) قرار بگیرد، کاستی و نقصان یافته است که: (العاقل من یملک نفسه إذا غضب وإذا رغب وإذا رهب)؛

[۵۹] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.

عاقل حقیقی و کامل کسی است که در هنگام خشم، رغبت و ترس خود را کنترل کند.
در هنگام خشم، حلم و بردباری را، در هنگام خواهش و رغبت، میانه روی را، و در هنگام ترس، صبر و شکیبایی را پیشه کند.

[۶۰] میزان الحکمه، ج۳، ذیل ماده عَقل.