توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نظریات اعجاز بیانی ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۹ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نظریات اعجاز بیانی ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نظریات اعجاز بیانی ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل نظریات اعجاز بیانی ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint

اقبال گسترده به دیدگاه اعجاز بیانی در شاخه‌های متنوعی از فرهنگ اسلامی موجب پیدایش نظریاتی گوناگون در این حوزه گشته است که مجموع آنها در دو رویکرد کلامی و ادبی قابل رده‌بندی است.

فهرست مندرجات

۱ – جنبه ادبی اعجاز
۲ – شناخت زبان قرآن
۳ – اندیشه‌های جاحظ
۳.۱ – تحدّی قرآنی
۳.۲ – نظم قرآن
۳.۳ – نظریه نظم قرآن در آثار جاحظ
۳.۳.۱ – کلی گویی نظریه اعجاز قرآن جاحظ
۴ – مشکل القرآن
۵ – نقد نظریه نظم قرآن
۶ – نخستین عنوانِ اعجاز القرآن
۷ – مناظرات با ابن راوندی
۸ – فصاحت قرآن
۹ – ابوالحسن اشعری
۱۰ – دیدگاه ابومسلم اصفهانی
۱۱ – سیر اعجاز بیانی در قرون متفاوت
۱۲ – الفهرست ابن ندیم
۱۳ – دفاع از اعجاز قرآن
۱۳.۱ – بلاغت
۱۳.۲ – طبقه‌بندی سطوح بلاغی زبان
۱۳.۳ – تفاوت سبک ادبی قرآن
۱۴ – انتقاد خطابی
۱۴.۱ – طبقه‌بندی گفتار نیکو
۱۴.۲ – ناتوانی معارضه با قرآن
۱۴.۳ – تاثیر‌گذاری متن قرآن
۱۴.۳.۱ – نکته
۱۵ – اهمیت دانش بلاغت و فصاحت
۱۵.۱ – ساختِ زبانیِ متن
۱۵.۲ – نظریه ادبی ابوهلال
۱۵.۳ – تفاوت سبک قرآن با سبکهای بیانی عرب
۱۵.۳.۱ – ناتوانی بشر
۱۵.۴ – وجوه اعجاز قرآن
۱۵.۵ – نظم و ساختار شگفت قرآن
۱۶ – اعجاز اعراب و نقش دستوری
۱۷ – نظر عبدالقاهر بغدادی
۱۸ – نظریه ماوردی
۱۹ – نقد تند ابن حزم ظاهری
۱۹.۱ – ساختار یکپارچه زبان قرآن
۱۹.۲ – جنس گفتار قرآن
۲۰ – رد تفاوت میان متن قرآن و گفتار عرب
۲۱ – نقطه اوج مبحث اعجاز قرآن
۲۲ – تقارن اعجاز قرآن با معانی و بیان
۲۳ – بنیانگذار دانش معانی و بیان
۲۳.۱ – معارض قرآن
۲۳.۲ – منطق متن در راستای فهم اعجاز
۲۳.۳ – تفسیر بیانی قرآن
۲۳.۴ – نقطه عطف
۲۴ – پذیرش نظریه صرفه
۲۵ – نادرترین نمونه تفسیر بیانی
۲۶ – نظر ابن عطیّه
۲۷ – دیدگاه قاضی عیاض
۲۸ – دیدگاه‌ فخررازی
۲۹ – دانش معانی و بیان تنها راه شناخت اعجاز قرآن
۳۰ – پی گیری دیدگاه نظم قرآن جرجانی
۳۱ – تطبیق عملی
۳۲ – نقل دیدگاه گذشتگان
۳۳ – معیار تشخیص
۳۴ – دیدگاه بقاعی
۳۵ – افول و رکود اعجاز بیان
۳۶ – مطالعات ابتکاری
۳۶.۱ – تصویر سازی قرآن
۳۶.۲ – ترتیب نزول قرآن
۳۶.۳ – سبک شناسی قرآن
۳۷ – نکته پایانی
۳۸ – فهرست منابع
۳۹ – پانویس
۴۰ – منبع

جنبه ادبی اعجاز

نظریات نخستین بیشتر از صبغه کلامی برخودار بوده و در آنها کمتر تلاشی برای عرضه معیارهای مشخص ادبی برای جنبه اعجازی قرآن دیده می‌شود و حتی زبانشناسان معاصر آن دوره نیز بررسی جنبه ادبی اعجاز را به اجمال و ابهام برگزار کرده‌اند. در تفاسیر نیز تلاش گسترده‌ای در بیان ویژگیها و ملاک اعجاز قرآن جز توضیحاتی اندک در ذیل پاره‌ای آیات تحدی

[۱] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، ج۱، ص۳۷۳.

[۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۲۷.

[۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۶۲-۶۳.

یا ضمن مقدمات تفسیر

[۴] قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج۱، ص۷۱-۷۲.

دیده نمی‌شود.

شناخت زبان قرآن

پیدایش رویکرد مطالعات ادبی در قرن دوم در قالب واژه‌نگاری، قواعد دستوری، رسم الخط، سبک شناسی بلاغی و… زمینه مناسبی برای طرح و گسترش دیدگاه اعجاز بیانی پدید آورده بود، با این حال در هیچ یک از این آثار ، توجهی به اعجاز قرآن نشده و تنها تلاش برای شناخت زبان قرآن و قاعده‌مند کردن آن مورد نظر پدیدآورندگان این آثار بوده است.

اندیشه‌های جاحظ

نخستین نظریه مرتبط با اعجاز بیانی در دوره‌ای نزدیک به آثار مزبور در اندیشه‌های جاحظ و به طور خاص در اثر مفقود وی نظم القرآن که در آن به نقد دیدگاههای گوناگونی از جمله پیروان نظّام در ارتباط با نفی دلالت اعجازی نظم و ساختار قرآن پرداخته

[۵] جاحظ، عمرو بن بحر، الرسائل، ج۳، ص۲۷۸-۲۷۹.

و می‌توان اطلاعات قابل توجهی درباره محتوای آن از دیگر آثار جاحظ به دست آورد، به ظهور رسید.

تحدّی قرآنی

وی تحدّی قرآنی را به ویژگی بیانی متن ارجاع داده و عدم پاسخگویی مخالفان بلیغ و فصیح اما مغرور و متکبر را دلیلی بر اعجاز بیانی قرآن می‌شمرد.

[۶] جاحظ، عمرو بن بحر، الرسائل، ج۳، ص۲۷۷-۲۷۹.

نظم قرآن

افزون بر این تحلیل کلامی که به طور فراگیر در آثار دیگر مدعیان اعجاز بیانی نیز تکرار شده، وی می‌کوشد از منظری زبانشناختی با ارائه نظریه « نظم قرآن » به بررسی ویژگیهای بیانی متن نیز پرداخته و نمونه‌ها و تطبیقات متعددی از آن را مورد مطالعه قرار دهد.

[۷] البیان القرآنی عند الجاحظ، ص۷۹-۱۰۸.

وی در گیر و دار نزاع لفظ و معنا به رغم توجه به اهمیت معنا

[۸] جاحظ، عمرو بن بحر، الرسائل، ج۱، ص۲۶۲.

[۹] جاحظ، عمرو بن بحر، الرسائل، ج۴، ص۲۳۹.

[۱۰] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۱۱۴.

آن را امری قابل فهم برای همگان دانسته

[۱۱] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۱۳۱.

و جنبه اعجازی را بیشتر به سوی لفظ غلتانیده و بر ساختار موزون، مناسبت آوایی و دقت در انتخاب واژگان تاکید می‌کند.

[۱۲] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۲۱.

[۱۳] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۴۰.

[۱۴] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۶۹.

[۱۵] جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، ج۲، ص۱۸۷.

نظریه نظم قرآن در آثار جاحظ

نظریه نظم قرآن بنا به دریافت ما از آثار گوناگون و پراکنده جاحظ، ساختار بیانی متن را از سه منظر آواشناسی، معناشناسی و نشانه شناسی بررسی می‌کند که از منظر نخست به بحث تنافر حروف

[۱۶] جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، ج۲، ص۱۸۷.

[۱۷] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۱۱.

[۱۸] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۲۵.

[۱۹] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۳۵.

و از منظر دوم به ساختار منظم و هنری روابط معنایی در قرآن

[۲۰] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۳۵.

[۲۱] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۱۱.

[۲۲] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۲۵.

[۲۳] مباحث فی اعجاز القرآن، ص۱۳۵.

و از منظر سوم به بحث مَجاز و تشبیهات و نقش نمادهای حیوانی و انسانی در آنها می‌پردازد.

کلی گویی نظریه اعجاز قرآن جاحظ

با این حال، نظریه اعجاز قرآن جاحظ در نقش نخستین نظریه اعجاز بیانی تا اندازه زیادی در حد کلی گویی متوقف شده و در پایان تصور روشنی از ملاک و معیار اعجازی متن به دست نمی‌دهد و چه بسا گاهی به سوی نظریه صرفه غلتیده

[۲۴] جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، ج۴، ص۳۱-۳۲.

و خواننده را در فضایی مبهم وامی نهد، به هر روی نظریه نظم قرآن در سیر تحولات دیدگاه اعجاز بیانی اثری عمیق گذارده و افزون بر تالیفات متعددی با این نام،

[۲۵] ابن ندیم، الفهرست، ص۵۸.

پیگیری شده است.

مشکل القرآن

ابن قتیبه (م. ۲۷۶ ق.) از طیف اهل حدیث در دوره‌ای نزدیک به جاحظ در اثر مشهور خود تاویل مشکل القرآن به اعجازی بودن ساختار بیانی قرآن اشاره کرده

[۲۶] دینوری، ابن قتیبه، تاویل مشکل القرآن، ص۱۷.

و البته بدون تلاش برای ارائه نظریه‌ای، در صدد پاسخگویی به پاره‌ای شبهات و اعتراضات مخالفان در این موضوع برمی آید.

نقد نظریه نظم قرآن

در همین دوره ابن راوندی (م. ۲۹۳ ق.) که از معتزلیان روی گردانیده و در آثار متعددی به نقد دیدگاههای بنیادین اسلامی در عقاید عموم فرق اسلامی و به ویژه معتزلیان برآمده بود در دو اثر الدامغ

[۲۷] ابن ندیم، الفهرست، ص۲۱۶.

و الزمرد

[۲۸] ابن ندیم، الفهرست، ص۲۱۶.

[۲۹] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۳، ص۱۱۱.

به نقد نظریه نظم قرآن پرداخته، آن را به شدت مورد هجوم قرار می‌دهد. در کنار وی پیروان نظریه صرفه نیز که هنوز به وجه جمعی میان اعجاز بیانی و صرفه نیز نرسیده بودند کم و بیش انتقاداتی نسبت به آن و البته از موضعی کاملا متفاوت از ابن راوندی مطرح می‌کردند.

[۳۰] مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص۶۳.

[۳۱] شریف مرتضی، رسائل، ج۱، ص۳۴۷-۳۴۸.

[۳۲] شریف مرتضی، رسائل، ج۲، ص۳۲۶.

نخستین عنوانِ اعجاز القرآن

واسطی معتزلی (م. ۳۰۷ ق.) نخستین کسی است که عنوان «اعجاز القرآن» را برای اثری در این باره برگزیده و در آن به پیگیری نظریه نظم قرآن می‌پردازد.

[۳۳] ابن ندیم، الفهرست، ص۲۱۱.

مناظرات با ابن راوندی

ابو علی (م. ۳۰۲ ق.) و ابو هاشم جبایی (م. ۳۲۱ ق.) از معتزلیان این دوره هستند که هریک در حدّ خود معارضات و مناظراتی با ابن راوندی درباره اعجاز بیانی داشته‌اند

[۳۴] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۳، ص۱۰۹-۱۱۱.

[۳۵] ابن ندیم، الفهرست، ص۲۱۷.

که قاضی عبدالجبار معتزلی در کتاب المغنی خود گزارش نسبتاً کاملی از دیدگاهایشان ارائه کرده است.

فصاحت قرآن

ابوهاشم فصاحت را معیار اعجازی قرآن شمرده، آن را به روانی واژگان و نیکویی معنا تفسیر می‌کند و به شدت با نظریه نظم قرآن به مخالفت برخاسته، مجرد نظم را به معنای سبک ویژه هر متن، معیار درستی برای اعجاز نمی‌داند.

[۳۶] معتزلی، قاضی عبدالجبار، المغنی فی اعجاز القرآن، ص۱۹۷.

او در این راستا به پاسخگویی به برخی اعتراضات بر قرآن پرداخته، وجود هر گونه معارضه قابل توجهی را با آن انکار می‌کند

[۳۷] معتزلی، قاضی عبدالجبار، المغنی فی اعجاز القرآن، ص۲۷۳.

و البته نبود ناسازگاری در متن قرآن را نیز دلیل دیگری بر معجزه بودن آن می‌شمرد.

[۳۸] معتزلی، قاضی عبدالجبار، المغنی فی اعجاز القرآن، ص۳۲۸.

ابوالحسن اشعری

در آثار ابوالحسن اشعری ، توجه چندانی به اعجاز قرآن دیده نمی‌شود

[۳۹] اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ص۲۲۵.

و دیدگاه چندان مشخصی افزون بر کلیت اعجاز بیانی به وی نسبت داده نمی‌شود.

[۴۰] الفصل فی الملل، ج۳، ص۱۵.

[۴۱] یحصبی، عیاض بن موسی، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ص۳۲۳-۳۲۶.

دیدگاه ابومسلم اصفهانی

ابومسلم اصفهانی (م. ۳۲۲ ق.) دیگر دانشمندان معتزلی است که احتمالا برای نخستین بار میان دو وجه صرفه و اعجاز بیانی جمع کرده است. وی اعجاز بیانی را به عناصر سازنده متن که لفظ و معنا هستند نمی‌داند، بلکه نظم و سبک ویژه قرآن است که با تباین از همه سبکهای متداول عرب بر همه آنها برتری یافته است.

[۴۲] سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۰۰۳-۱۰۰۴.

[۴۳] سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۰۰۷.

سیر اعجاز بیانی در قرون متفاوت

دیدگاه اعجاز بیانی از نیمه دوم قرن چهارم و باز در بستر اندیشه اعتزالی به مرحله‌ای جدید پاگذارده، به تدریج بر تعداد و سطح پژوهشهای اعجاز بیانی افزوده شده و در قرن پنجم با شتاب به سوی تاسیس دانشی مستقل در حوزه مطالعات قرآنی پیش می‌رود.

الفهرست ابن ندیم

جالب آنکه ابن ندیم (م. ۳۸۵ ق.) در الفهرست خود، به رغم شمارش دانشهای مختلفی از شاخه‌های قرآن پژوهی و ارائه فهرست قابل توجهی از آثار ذیل هر یک، هیچ عنوانی به اعجاز اختصاص نداده و معدود آثار مربوط را در بخش مطالعات متفرقه پیرامون قرآن درج می‌کند.

[۴۴] ابن ندیم، الفهرست، ص۴۱-۵۹.

دفاع از اعجاز قرآن

رمانی (م. ۳۸۴ ق.) از شخصیتهای اعتزالی با پشتوانه هنگفتی از اطلاعات کلامی و ادبی در دفاع از اعجاز قرآن، وجوه مختلفی را احتمالا برای نخستین بار در کنار یکدیگر برمی شمرد که بلاغت ، صرفه و خبرهای غیبی در زمره آنهاست.

[۴۵] ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، ص۶۹.

بلاغت

اما وی بخش عمده کتابش را به بررسی اعجاز بیانی اختصاص داده و بلاغت را به معنای رسانیدن معانی به ژرفای جان مخاطب با بهترین الفاظ، معیار اعجازی قرآن شمرده

[۴۶] ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، ص۶۹.

و باز برای نخستین بار می‌کوشد اعجاز بیانی قرآن را به طور مشخص در نظریه‌ای نسبتاً جامع در قالب ذکر ویژگیهای بلاغی متن با ذکر تعاریف مشخصی برای هریک عرضه کند.

[۴۷] الاسلوب، ص۲۲۰-۲۲۹.

[۴۸] اعجاز القرآن بین المعتزله والاشاعره، ص۶۹-۷۵.

طبقه‌بندی سطوح بلاغی زبان

وی با طبقه‌بندی سطوح بلاغی زبان به عالی و متوسط و دانی، قرآن را در بالاترین سطح شمرده

[۴۹] اعجاز القرآن بین المعتزله و الاشاعره، ص۶۹-۷۵.

و در ۱۰ صناعت ادبی ( ایجاز ، تشبیه ، استعاره ، تلاوم ، فواصل ، تجانس ، تصریف معانی ، تضمین ، مبالغه و حسن بیان ) به بررسی ویژگیهای هنری قرآن می‌پردازد.

تفاوت سبک ادبی قرآن

افزون بر آن، وی متفاوت بودن سبک ادبی قرآن با عموم سبکهای متداول از شعر و سجع و خطابه و… به رغم تفوق بر همه آنها را به عنوان وجهی جداگانه از وجوه اعجاز قرآن برمی شمرد.

[۵۰] تفسیر ماوردی، ص۱۱۰-۱۱۴.

انتقاد خطابی

خطابی (م. ۳۸۸ ق.) از شخصیتهای اهل حدیث در اثر مستقلی به نام بیان اعجاز القرآن همسو با رمانی، دیدگاه اعجاز بیانی را پی می‌گیرد. وی نیز اعجاز قرآن را در بلاغت شمرده، از ناتوانی بسیاری از گذشتگان در تفسیر علمی بلاغت و در نتیجه پناه آوردن به ذوق ، انتقاد می‌کند.

[۵۱] بیان اعجاز القرآن، ص۲۱.

طبقه‌بندی گفتار نیکو

او گفتار نیکو را بر سه گونه «بلیغ و رسا و استوار، فصیح و آسان، عادی و روان» بر شمرده و به ترتیب آنها را عالی و متوسط و دانی نامیده، در ضمن ارائه تعریفی برای هر یک بیان می‌دارد که متن قرآن از هر سه گونه استفاده کرده و در عین برخورداری از امتیازات هر یک، نواقص هیچ یک را نداشته و گفتاری در حد اعلا عرضه کرده است.

[۵۲] بیان اعجاز القرآن، ص۲۱.

ناتوانی معارضه با قرآن

او دلیل ناتوانی بشر از معارضه با قرآن را در سه جهت (ندانستن همه واژگان عربی و اشتقاقات آنها، ندانستن تمام معانی، ندانستن همه شیوه‌ها و سبکهای بیان مطالب) دانسته و بدین ترتیب متن قرآن را این گونه تعریف می‌کند: فصیح‌ترین واژگان، در بهترین سبکها و برخوردار از درست‌ترین معانی از توحید و تنزیه و…؛

[۵۳] بیان اعجاز القرآن، ص۲۵-۳۰.

تاثیر‌گذاری متن قرآن

همچنین وی از ویژگی تاثیر‌گذاری متن قرآن بر دلها و جذب مخاطبان به سوی خود به عنوان وجه دیگری از اعجاز قرآن یاد می‌کند که مورد توجه پیشینیان قرار نگرفته و پس از او تحت عنوان «اعجاز تاثیری» با اقبالی نسبی مواجه می‌شود.

[۵۴] بیان اعجاز القرآن، ص۷۰-۷۲.

نکته

نظریه خطابی با تمایل شدید به سوی محتوا و مضمون آیات قرآنی، اعجاز بیانی را در ارتباطی ساختاری با اعجاز هدایتی و معرفتی مطرح کرده و سهم ویژه‌ای در اعجاز بیانی برای تعالیم و آموزه‌های قرآن قائل می‌شود.

اهمیت دانش بلاغت و فصاحت

ابوهلال عسکری (م. ۳۹۵ ق.) از ادیبان گریزان از دانش کلام، در اثر معروفش کتاب الصناعتین که گزیده‌ای از اثر دیگرش کتاب صناعتی النظم و النثر است در بیان اهمیت دانش بلاغت و فصاحت، شناخت ویژگی اعجازی قرآن را منوط به آن می‌شمرد و در مطالعه‌ای صرفاً ادبی به دور از مجادلات کلامی به سبک شناسی زبان عربی پرداخته و جا به جا در کنار شواهد شعری و… نمونه‌هایی از آیات قرآن را نیز ذکر می‌کند.

[۵۵] الصناعتین، «مقدمه».

[۵۶] الاسلوب، ص۲۲۱-۲۲۹.

ساختِ زبانیِ متن

او بسان جاحظ، معیار بلاغت و فصاحت را در روی ساختِ زبانیِ متن، معتبر دانسته و زیر ساختِ مفهومیِ متن را برای همگان قابل فهم می‌شمرد.

[۵۷] الصناعتین، ص۶۲-۶۴.

نظریه ادبی ابوهلال

نظریه صرفاً ادبی ابوهلال در مقایسه‌ای متناظر میان سبکهای ساخته بشر و سبکهای قرآنی به رغم نظر به تفوق دومی بر اولی، هر دو را در قالب مجموعه‌ای قواعد و معیارهای یکسان ارزیابی و بررسی می‌کند که انتقادات شدید برخی دیگر از نظریه پردازان اعجاز بیانی و به ویژه باقلانی (م. ۴۰۳ ق.) را در پی داشته است.

[۵۸] الاسلوب، ص۲۲۱-۲۲۹.

تفاوت سبک قرآن با سبکهای بیانی عرب

وی نخستین دانشمند اشعری مذهب است که در اثری مستقل به پیگیری دیدگاه اعجاز بیانی و از موضعی کلامی به نقد دیگر دیدگاهها پرداخته است. وی در نظریه‌ای نامشخص و تا اندازه‌ای ناسازگار، معیار اعجاز قرآن را ساختار و سبک شگفت‌انگیز آن می‌داند که با سبکهای بیانی عرب به کلی متباین و متفاوت بوده و ازاین رو نمی‌توان از راه دانشهای بشری، از جمله بلاغت و بدیع و… به ویژگیهای اعجازی آن پی برد، بلکه این تنها صاحبان ذوق عربی هستند که توانایی شناخت ویژگی اعجازی قرآن را دارند و دیگران در این مسئله، چاره‌ای جز تقلید ندارند.

[۵۹] الاسلوب، ص۱۲۶-۱۲۸.

ناتوانی بشر

او به رغم انتقاد شدید از نظریه صرفه،

[۶۰] الاسلوب، ص۲۰-۲۹.

عجز عرب از هماوردی با قرآن را در قالب دستگاه کلامی اشاعره این گونه تقریر می‌کند که عادت خداوند بر ناتوانی بشر از هماوردی با آن قرار گرفته و اگر معارضه‌ای از آنان برآید اعجاز قرآن منتفی می‌شود و ازاین رو آنان را هرگز معارضه‌ای با قرآن ممکن نشاید

[۶۱] الاسلوب، ص۲۸۸-۲۸۹.

و بدین ترتیب نوعی بازگشت به نظریه صرفه در آرای او دیده می‌شود.

[۶۲] اعجازالقرآن بین المعتزله والاشاعره، ص۱۴۴-۱۴۶.

وجوه اعجاز قرآن

او سه وجه خبرهای غیبی،