توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل موفق‌الدین خزرجی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل موفق‌الدین خزرجی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل موفق‌الدین خزرجی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل موفق‌الدین خزرجی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

موفق‌الدین، خزرجی، مورخ ، ادیب ، شاعر و نثرنویس یمنی قرن هشتم بوده است.

فهرست مندرجات

۱ – بیوگرافی
۲ – نسب
۳ – ملقب به زبیدی
۴ – نسبت خزرجی
۵ – معروف به ابوهاس
۶ – نیاکان
۷ – جد خزرجی
۸ – تمجید زمخشری از جد خزرجی
۹ – تمجید از زمخشری
۱۰ – ولادت
۱۱ – وفات پدر خزرجی
۱۲ – وفات پدر خزرجی
۱۳ – تزیین کاری مدارس و کاخ ها
۱۴ – تزیین کاری مسجد
۱۵ – اساتید علم قرائت
۱۶ – مدرس علم قرائت
۱۷ – فراگیری فقه و حدیث
۱۸ – علاقه به تاریخ
۱۹ – تبحر در علم انساب
۲۰ – جانبداری از یمنی ها
۲۱ – دیدار با ابن حجر عسقلانی
۲۲ – خزرجی مورخ طراز اول
۲۳ – تشرف به مکه برای حج نیابتی
۲۴ – مذهب خزرجی
۲۵ – وفات
۲۶ – تألیفات خزرجی درباره یمن
۲۷ – آثار
۲۷.۱ – دیوان شعر
۲۷.۱.۱ – قصیده بائیه
۲۷.۱.۲ – قصیده دامغه
۲۷.۲ – طراز اَعلام‌الزمن فی طبقات اعیان‌الیمن
۲۷.۲.۱ – محتوای کتاب
۲۷.۲.۲ – شیوه نگارش کتاب
۲۷.۲.۳ – تاریخ اتمام کتابت
۲۷.۲.۴ – فصل بندی کتاب
۲۷.۲.۵ – موجود بودن نسخه های متعدد
۲۷.۲.۶ – چاپ
۲۷.۳ – العسجدالمسبوک و الجوهرالمحبوک
۲۷.۳.۱ – مولف کتاب
۲۷.۳.۲ – موضوع کتاب
۲۷.۳.۳ – بخشهای مختلف کتاب
۲۷.۳.۳.۱ – مطالب بخش اول
۲۷.۳.۳.۲ – مطالب بخش دوم
۲۷.۳.۴ – نسخه دیگر کتاب
۲۷.۳.۵ – موضوع کتاب
۲۷.۳.۶ – محتوای کتاب
۲۷.۴ – العقوداللؤلؤیه فی تاریخ
۲۷.۴.۱ – موضوع کتاب
۲۷.۴.۲ – شیوه نگارش
۲۷.۴.۳ – مولف کتاب
۲۷.۴.۴ – نسخه های دیگر
۲۷.۴.۵ – ترجمه انگلیسی
۲۷.۵ – الکفایه و الاعلام
۲۷.۵.۱ – موضوع کتاب
۲۷.۵.۲ – ابواب مختلف کتاب
۲۷.۵.۳ – شیوه نگارش
۲۷.۵.۴ – مشابهت با کتاب العسجدالمسبوک
۲۷.۵.۵ – منابع کتاب
۲۷.۵.۶ – نسخه های مختلف کتاب
۲۷.۵.۷ – انتشار کتاب
۲۷.۶ – المحصول فی انتساب بنی‌الرسول
۲۷.۶.۱ – موضوع کتاب
۲۷.۷ – مرآه‌الزمن فی تاریخ زبید و عدن
۲۸ – پانویس
۲۹ – منبع

بیوگرافی

خزرجی، موفق‌الدین، مورخ، ادیب، شاعر و نثرنویس یمنی قرن هشتم بوده است.

نسب

نام و نسبش ابوالحسن علی‌ بن حسن‌ بن ابی‌بکر بن حسن بن علی بن وَهّاس خزرجی است،

ملقب به زبیدی

و چون از زَبیدِ یمن برخاسته، زبیدی خوانده شده است .

[۱] ابن حجرعسقلانی، إنباءالغمر بأبناءالعمر،ج ۶، ص ۱۹۰، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ۱۳۹۶/۱۹۶۷ـ۱۹۷۶

[۲] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۵، ص۲۱۰، قاهره: دارالکتاب الاسلامی.

.

نسبت خزرجی

نسبت خزرجی نیز به سبب انتسابش به قبیله خزرج از انصار است، از همین‌رو به انصاری نیز شهرت یافته است.

[۳] ابن‌تغری بردی، الدلیل‌الشافی علی‌المنهل‌الصافی، ج۱، ص۴۵۳، چاپ فهیم محمد شلتوت، قاهره ۱۹۹۸.

[۴] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۷۸، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

معروف به ابوهاس

خزرجی همچون جدش به ابوهّاس معروف است.

[۵] ابن‌تغری بردی، الدلیل‌الشافی علی‌المنهل‌الصافی، ج۱، ص۴۵۳، چاپ فهیم محمد شلتوت، قاهره ۱۹۹۸.

[۶] اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج ۲، ستون ۱۰۸، در حاجی خلیفه، ج ۴.

نیاکان

نیای اعلای او، حمزه‌ بن سلیمان ، والی مکه و از شُرفای این شهر بود و جدش، ابوالحسن عُلَیّ بن عیسی‌ بن حمزه‌ بن سلیمان ، معروف به ابن وهّاس (متوفی بعد از ۵۰۰)، به دنبال حوادثی از یمن به مکه گریخت و در آن‌جا اقامت گزید.

جد خزرجی

او عالمی بخشنده، ادیب، شاعر و نثرنویس بود و تألیفاتی داشت.

تمجید زمخشری از جد خزرجی

زَمَخشری ، ادیب و مفسر معروف، کتاب تفسیر خود، الکشاف ، را به نام او نوشت و گفته شده‌است که قصایدی در مدح او گفت و از وی روایت کرد.

تمجید از زمخشری

عُلَی‌ بن عیسی نیز در اشعارش زمخشری را ستایش نمود و مطالبی را نزد او قرائت کرد.

[۷] یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۴، ص۱۸۳۲ ۱۸۳۳، ذیل «ثَلَبوت»، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.

[۸] یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ذیل «ثَلَبوت»، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

[۹] یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۴، ص۱۸۳۲ـ ۱۸۳۳، ذیل «حُراضان»، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.

[۱۰] یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ذیل «حُراضان»، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

[۱۱] یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ذیل «حُلَیفات»، ج۴، ص۱۸۳۲ ۱۸۳۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.

[۱۲] یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ذیل «حُلَیفات»، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

[۱۳] یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۴، ص۱۸۳۲ ۱۸۳۳، ذیل «زَمخشر»، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.

[۱۴] یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ذیل «زَمخشر»، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

[۱۵] یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۴، ص۱۸۳۲ـ ۱۸۳۳، ذیل «شَمیسی»، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.

[۱۶] یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، ذیل «شَمیسی»، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

[۱۷] صفدی، الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۶.

[۱۸] ابن‌عماد، ج۷، ص۹۸.

[۱۹] محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل «زَمَخْشَر»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

ولادت

از زندگی پاورپوینت کامل موفق‌الدین خزرجی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint آگاهی اندکی در دست است. ابن‌حجر عسقلانی

[۲۰] ابن‌حجر عسقلانی، ‌الدررالکامنه، ج۱، ص۲۰۳، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

تولد وی را حدود ۷۴۰ نوشته و بُرَیهی (از علمای سده نهم) آن را پس از ۷۳۰ ذکر کرده است،

[۲۱] عبدالوهاب‌ بن عبدالرحمان بُرَیهی، طبقات صلحاءالیمن، ج۱، ص۲۹۱، المعروف بتاریخ البریهی، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

اما با توجه به آنچه خزرجی در کتاب خود، العِقْدالفاخر

[۲۲] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۳، ص۱۳۶۲، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

آورده، خزرجی در ۷۳۲ به دنیا آمده است.

وفات پدر خزرجی

پدر خزرجی در سال ۷۵۹ درگذشت.

[۲۳] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، ص۵۸۵ـ ۵۸۶، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

[۲۴] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۳، ص۱۳۶۲، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

، آورده، خزرجی در ۷۳۲ به دنیا آمده است.

وفات پدر خزرجی

پدر خزرجی در سال ۷۵۹ درگذشت

[۲۵] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، ص۵۸۵ـ ۵۸۶، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

.

تزیین کاری مدارس و کاخ ها

خزرجی مدتی به تزیین مدارس و کاخهای شاهی می‌پرداخت و نامش در پاره‌ای بناها، از جمله مدرسه منسوب به ملک افضل عباس بن علی رسولی (حک: ۷۶۴ـ ۷۷۸) موسوم به مدرسه افضلیه (تأسیس ۷۶۵، در تَعِزّ)، ثبت شده است.

[۲۶] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۱۱۵، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[۲۷] عبدالوهاب‌ بن عبدالرحمان بُرَیهی، طبقات صلحاءالیمن، ج۱، ص۲۹۲، المعروف بتاریخ البریهی، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

تزیین کاری مسجد

در سال ۷۸۵ نیز که مقدم و استاد هنرمندان تزیین بنا بود، کار تزیین مسجدی را در زبید به عهده داشت

[۲۸] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج ۱، ص ۵۸۹ـ۵۹۰، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

.

اساتید علم قرائت

در عین حال، خزرجی به تحصیل علم پرداخت و علم قرائات را نزد محمد بن عثمان بن شُنَیْنه آموخت.

مدرس علم قرائت

سپس خود به تدریس این علم اشتغال جست و در ۷۹۱ از طرف ملک اشرف اسماعیل‌ بن عباس رسولی (حک: ۷۷۸ـ ۸۰۳) به عنوان مدرّس قرائات در مسجدجامع اشرفی در قریه مملاح تعیین شد.

[۲۹] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۹۲، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[۳۰] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۱۷۰۱۷۱، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

فراگیری فقه و حدیث

وی همچنین نزد علمای زبید و کسانی که از دیگر بلاد اسلامی به آن‌جا می‌رفتند، حدیث و فقه و ادب و زبان عربی را فراگرفت. برای نام شماری از استادان و شاگردان وی

[۳۱] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، مقدمه، ص۷۱ـ۷۷، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

.

علاقه به تاریخ

او به تعلیم و تعلم ادب و زبان عربی اشتغال داشت و شیفته تاریخ بود و در نگارش آن مهارت یافت

[۳۲] ابن‌حجر عسقلانی، إنباءالغمر بأبناءالعمر، ج۶، ص۱۹۰، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ۱۳۹۶/۱۹۶۷ـ۱۹۷۶.

[۳۳] ابن‌حجر عسقلانی، ‌الدررالکامنه، ج۱، ص۲۰۳، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

[۳۴] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۵، ص۲۱۰، قاهره:دارالکتاب الاسلامی.

تبحر در علم انساب

افزون بر این، خزرجی در علم انساب نیز متبحر بود و ازاین‌رو نَسّابه نیز خوانده شده است.

[۳۵] عبدالوهاب‌ بن عبدالرحمان بُرَیهی، طبقات صلحاءالیمن، ج۱، ص۲۹۱، المعروف بتاریخ البریهی، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[۳۶] حاجی خلیفه، ج۱، ص۳۱۰.

جانبداری از یمنی ها

او همچون پیشینیان خود از یمنی‌ها ( اعراب قحطانی در جنوب جزیره‌العرب) در برابر مُضَری‌ها ( اعراب عَدنانی در شمال جزیره‌العرب) جانبداری می‌کرد و این مطلب در اشعار و رسائل او پیداست

[۳۷] ابن‌حجرعسقلانی، ‌الدررالکامنه، ج۱،ص ۲۰۳، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

؛.

[۳۸] عبدالوهاب‌ بن عبدالرحمان بُرَیهی، طبقات صلحاءالیمن، ج۱، ص۲۹۲، المعروف بتاریخ البریهی، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

دیدار با ابن حجر عسقلانی

ابن‌حجر عسقلانی در زبید با خزرجی دیدار کرد و وی در نامه‌ای ستایش‌آمیز و مشتمل بر نظم و نثر ابن‌حجر را ستوده است.

[۳۹] ابن‌حجر عسقلانی، إنباءالغمر بأبناءالعمر، ج۶، ص۱۹۰، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ۱۳۹۶/۱۹۶۷ـ۱۹۷۶.

[۴۰] ابن‌حجر عسقلانی، ذیل‌الدررالکامنه، ج۱، ص۲۰۳، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

خزرجی مورخ طراز اول

خزرجی مورخ طراز اول بنورسول و نزد ملک‌اشرف اسماعیل‌ بن عباس مقرب بود.

[۴۱] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۸۰، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

[۴۲] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۵۹، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

تشرف به مکه برای حج نیابتی

در سال ۷۸۴ ملک اشرف وی را برای ادای حج از طرف مادر خود نایب کرد و چون از حج بازگشت، خراج زمین و نخلستانش را به او بخشید.

[۴۳] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۱۴۹۱۵۰، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[۴۴] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۰، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

مذهب خزرجی

وی شافعی مذهب بود

[۴۵] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۷۸، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

وفات

و در اواخر ۸۱۲ در زَبید درگذشت.

[۴۶] ابن‌حجر عسقلانی، إنباءالغمر بأبناءالعمر، ج۶، ص۱۹۰، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ۱۳۹۶/۱۹۶۷ـ۱۹۷۶.

[۴۷] ابن‌حجر عسقلانی، ذیل‌الدررالکامنه، ج۱، ص۲۰۳، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

[۴۸] عبدالوهاب‌ بن عبدالرحمان بُرَیهی، طبقات صلحاءالیمن، ج۱، ص۲۹۱، المعروف بتاریخ البریهی، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

گفته شده‌است که هنگام وفات بیش از هفتاد سال داشت

[۴۹] ابن‌حجر عسقلانی، إنباءالغمر بأبناءالعمر، ج۶، ص۱۹۰، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ۱۳۹۶/۱۹۶۷ـ۱۹۷۶.

و اگر سال تولد وی را ۷۳۲ بدانیم، تقریبآ هشتاد سال زیسته است.

[۵۰] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۵۹، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

تألیفات خزرجی درباره یمن

خزرجی درباره یمن سه کتاب تاریخ تألیف کرده است: ۱) به شیوه سالشمار، ۲) براساس نام بزرگان به ترتیب الفبا، ۳) براساس دولت‌ها و شاهان

[۵۱] ابن‌حجر عسقلانی، إنباءالغمر بأبناءالعمر، ج۶، ص۱۹۰، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ۱۳۹۶/۱۹۶۷ـ۱۹۷۶.

[۵۲] ابن‌حجر عسقلانی، ذیل‌الدررالکامنه، ج۱، ص۲۰۳، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

[۵۳] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۱، ص۲۱۰، قاهره: دارالکتاب الاسلامی.

.

آثار

دیوان شعر

دیوان شعر

[۵۴] اسماعیل بغدادی، هدیه‌العارفین، ج ۱، ستون ۷۲۸

که مفقود است.

قصیده بائیه

از خزرجی نسخه‌ای از قصیده بائیه و شرح آن،

[۵۵] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۶، پانویس ۳، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

قصیده‌ای مفصّل در رثای ملک‌افضل و اشعاری درباره اجتماع علما و مدرّسان در مسجدجامع مملاح در دست است.

[۵۶] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۱۳۶ ۱۳۸، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[۵۷] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۱۷۱۱۷۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

قصیده دامغه

«قصیده دامغه» خزرجی معروف به «الدَوْحه‌الیعربیه و النَفْحه‌الخزرجیه» را رنه باسه با عنوان متن‌الخزرجیه تحقیق و در الجزایر (۱۹۰۲) منتشر کرده است.

[۵۸] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد الفاخرالحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، مقدمه، ص۸۷، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

طراز اَعلام‌الزمن فی طبقات اعیان‌الیمن

طِراز اَعلام‌الزَّمَن فی طبقات اَعیان‌الیمن

[۵۹] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۱، ص۲۱۰، قاهره: دارالکتاب الاسلامی.

که از آن با عنوانهای العقدالفاخر الحسن فی طبقات اعیان (یا اکابر) اهل‌الیمن

[۶۰] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۱، ص۲۱۰، قاهره: دارالکتاب الاسلامی.

[۶۱] اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج ۲، ستون ۱۰۸، در حاجی خلیفه، ج ۴.

[۶۲] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۴، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

[۶۳] حسین عمری، مصادرالتراث الیمنی فی‌المتحف البریطانی، ج۱، ص۶۰، دمشق ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۶۴] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۴ـ ۱۲۶، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

و ترتیب فقهاءالیمن

[۶۵] تَرْتِیب عبدالوهاب‌ بن عبدالرحمان بُرَیهی، طبقات صلحاءالیمن، ج۱، ص۲۹۱، المعروف بتاریخ البریهی، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

نیز یاد شده است. سخاوی

[۶۶] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمَّالتاریخ، ج۱، ص۶۲، چاپ فرانتس روزنتال، بغداد ۱۳۸۲/۱۹۶۳.

، از آن با عنوان تاریخ‌الیمن نیز یاد کرده است.

محتوای کتاب

این کتاب در شرح حال بزرگان و مشاهیر یمن (از علما و ادبا و شاهان)، به ترتیب الفبایی، در دو یا سه جلد و مشتمل بر سی باب بود که خزرجی، آن را به دستور ملک اشرف تألیف کرد

[۶۷] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۳ـ۱۲۴، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

[۶۸] عبداللّه محمد حبشی، مراجع تاریخ‌الیمن، ج۱، ص۲۱۰، دمشق ۱۹۷۲.

[۶۹] عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی‌الیمن، ج۱، ص۴۱۸، صنعا: مرکزالدراسات الیمنیه.

[۷۰] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۶، پانویس ۳، ،بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

[۷۱] حسین عمری، مصادرالتراث الیمنی فی‌المتحف البریطانی، ج۱، ص۵۹ـ۶۰، دمشق ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

شیوه نگارش کتاب

او در نگارش این کتاب از شیوه بهاءالدین محمد بن یوسف جَنَدی (متوفی ۷۳۲) در السلوک فی طبقات العلماء و الملوک پیروی کرده و ضمن تهذیب و ترتیب کتاب جندی، ذیلی بر آن نوشته است.

تاریخ اتمام کتابت

وی در سال ۸۰۰ از تألیف کتاب فراغت یافته و در ۸۰۱، پاکنویس آن را به پایان رسانده‌است

[۷۲] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد الفاخرالحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، ص۵۳۵، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

[۷۳] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد الفاخرالحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۵، ص۲۵۱۰، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

[۷۴] حسین عمری، مصادرالتراث الیمنی فی‌المتحف البریطانی، ج۱، ص۶۰، دمشق ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۷۵] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۳ـ۱۲۶، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

[۷۶] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۶، پانویس ۳، ،بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

[۷۷] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۴، قاهره ۱۹۷۴.

برای شماری از منابع مؤلف و نویسندگانی که از این کتاب بهره گرفته‌اند.

[۷۸] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد الفاخرالحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، مقدمه، ص۱۱۸ـ۱۴۹، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

فصل بندی کتاب

طراز اعلام‌الزمن با مقدمه‌ای کوتاه و تاریخی در معرفی یمن و فضل آن، تاریخ و اهمیت آن و سپس سیره پیامبر اکرم و نخستین خلفا آغاز می‌شود و تاریخ خلفای اسلامی تا رویدادهای مصر در زمان سلطان برقوق (متوفی ۸۰۱) را در برمی‌گیرد. پس از آن، بخش اصلی کتاب با تراجم رجال (۲۸ باب) به ترتیب الفبایی می‌آید. در پایان، یک باب به ذکر کسانی که به کُنیه معروف بوده‌اند و بابی دیگر به ذکر مشاهیر زنان یمن اختصاص دارد.

[۷۹] حسین عمری، مصادرالتراث الیمنی فی‌المتحف البریطانی، ج۱، ص۶۰، دمشق ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۸۰] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۵ـ۱۲۶، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

موجود بودن نسخه های متعدد

منابع به وجود نسخه‌های متعددی از این کتاب در کتابخانه امام یحیی در صنعا، کتابخانه تیموریه در قاهره، کتابخانه موزه بریتانیا (تراجم از حروف الف تا ح) و کتابخانه لیدن اشاره کرده‌اند

[۸۱] کارل بروکلمان، Geschichte DER arabischen Litteratur، ج۲، ص۲۳۵، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹، Supplementband، ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

[۸۲] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۴، پانویس ۳، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

[۸۳] عبداللّه محمد حبشی، مراجع تاریخ‌الیمن، ج۱، ص۲۱۰، دمشق ۱۹۷۲.

[۸۴] عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی‌الیمن، ج۱، ص۴۱۸، صنعا: مرکزالدراسات الیمنیه.

. طراز اعلام‌الزمن به کوشش عبداللّه‌ بن محمد حبشی و مصطفی عبدالکریم خطیب در سه مجلد به چاپ رسیده است (ریاض ۱۴۳۰/۲۰۰۹). همچنین به نسخه‌هایی با عنوان العقدالفاخر در صنعا و موزه بریتانیا (از حرف ظاء تا باب سی‌ام) اشاره شده‌است

[۸۵] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۴ـ۱۶۵، قاهره ۱۹۷۴.

[۸۶] حسین عمری، مصادرالتراث الیمنی فی‌المتحف البریطانی، ج۱، ص۶۰، دمشق ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۸۷] عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی‌الیمن، ج۱، ص۴۱۸، صنعا: مرکزالدراسات الیمنیه.

[۸۸] کارل بروکلمان، Geschichte DER arabischen Litteratur، ج۲، ص۲۳۸، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹، Supplementband، ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

چاپ

این کتاب به کوشش عبداللّه‌ بن قائد عَبّادی و دیگران در پنج جلد به چاپ رسیده است.

العسجدالمسبوک و الجوهرالمحبوک

العَسْجَدالمَسبوک و الجَوهرالمَحبوک/ المحکوک (یا الزَّبَرْجَدالمحکوک) فی اخبار/ فی سیره الخلفاء و الملوک؛ برای عنوانهای مختلف این کتاب.

[۸۹] ایمن فؤاد سید، «العسجدالمسبوک فیمن تولّی‌الیمن من الملوک و نسبته للخزرجی»، ج۱، ص۹۵۰ـ۹۵۱، العرب، سال ۵، ش ۱۰ (ربیع‌الآخر ۱۳۹۱).

[۹۰] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۱۱ـ۱۴، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

مولف کتاب

درباره مؤلف این کتاب اختلاف است. در پاره‌ای از نسخه‌های آن، کتاب به خزرجی و در برخی دیگر به ملک اشرف رسولی منسوب شده است.

[۹۱] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۷، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

[۹۲] ایمن فؤاد سید، «العسجدالمسبوک فیمن تولّی‌الیمن من الملوک و نسبته للخزرجی»، ج۱، ص۹۵۱ـ۹۵۶، العرب، سال ۵، ش ۱۰ (ربیع‌الآخر ۱۳۹۱).

برخی نویسندگان متقدم

[۹۳] علی‌ بن حسن خزرجی، العقدالفاخر الحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، ص۵۲۷، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

[۹۴] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۲، ص۲۹۹، قاهره:دارالکتاب الاسلامی.

[۹۵] اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج ۲، ستون ۱۰۱، ، در حاجی خلیفه، ج ۴.

[۹۶] عبداللّه طیب‌ بن عبداللّه ابومخرمه، تاریخ ثغرعدن، ج۱، ص۲۰ـ۲۱، چاپ اسکار لوفگرن، لیدن ۱۹۳۶ـ) ۱۹۵۰ (.

و مؤلفان متأخر

[۹۷] بدری محمد فهد، «) حول (العسجدالمسبوک والجوهر المحبوک»، ج۱، ص۱۲۳، الاقلام، سال ۵، ش۷ (ذیحجه ۱۳۸۸ ـ محرّم ۱۳۸۹).

[۹۸] نوری حمودی قیسی، «العسجد المسبوک فیمن تولّی الیمن من‌الملوک و نسبته‌للخزرجی»، العرب، سال ۵، ش ۵، ص ۴۳۹ـ۴۴۰، (ذیقعده ۱۳۹۰)، ش ۶ (ذیحجه ۱۳۹۰).

[۹۹] نوری حمودی قیسی، «العسجد المسبوک فیمن تولّی الیمن من‌الملوک و نسبته‌للخزرجی»، العرب، سال ۵، ش ۵، ص ۴۴۴ـ۴۴۵، (ذیقعده ۱۳۹۰)، ش ۶ (ذیحجه ۱۳۹۰).

این کتاب را به ملک اشرف رسولی نسبت داده‌اند. شاکر محمود عبدالمنعم نیز این انتساب را پذیرفته و بخشی از کتاب را تصحیح و با عنوان العسجدالمسبوک و الجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء و الملوک منتشر کرده است (بغداد، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵). او احتمال داده که خزرجی مؤلف کتابی دیگر با عنوان العسجدالمسبوک و الزبرجدالمحکوک فیمن وَلِیَالیمن من الملوک بوده است

[۱۰۰] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۱۵ـ۲۴، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

برای این نسخه.

[۱۰۱] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۲، قاهره ۱۹۷۴.

[۱۰۲] کارل بروکلمان، Geschichte DER arabischen Litteratur، ج۲، ص۲۳۵، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹، Supplementband، ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

[۱۰۳] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۷۰، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

با این حال، اکوع

[۱۰۴] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۷ـ۱۲۸، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

و ایمن فؤاد سید

[۱۰۵] ایمن فؤاد سید، «العسجدالمسبوک فیمن تولّی‌الیمن من الملوک و نسبته للخزرجی»، ج۱، ص۹۵۳ـ۹۵۵، العرب، سال ۵، ش ۱۰ (ربیع‌الآخر ۱۳۹۱).

[۱۰۶] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۲، قاهره ۱۹۷۴.

انتساب العسجد را به خزرجی ترجیح داده و گفته‌اند وی آن را به دستور ملک اشرف تألیف کرده است.

موضوع کتاب

العسجدالمسبوک کتابی تاریخی و عمومی به شیوه سالشمار است و با رویدادهای سال ۸۰۳ پایان می‌یابد.

بخشهای مختلف کتاب

این کتاب دارای دو بخش و هر بخش دارای پنج باب در چند فصل بوده است.

مطالب بخش اول

بخش اول این مطالب را دربرداشته است: سیره پیامبر ، نخستین خلفای پیامبر ، صحابه ، خلفای اموی و عباسی، ائمه زیدیه (از نوادگان امام حسن علیه‌السلام)، امامیه و ائمه دوازده‌گانه ، و اسماعیلیه .

[۱۰۷] مصادرالتراث الیمنی فی‌المتحف البریطانی، دمشق ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

مطالب بخش دوم

مطالب بخش دوم نیز عبارت بوده‌اند از: ملوک مصر و شام (از جمله ایوبیان و ممالیک)، افریقیا، قَیْروان، اندلس، مغرب اقصا، ملوک صنعا، عدن، و زبید و امرا و وزرای آن.

[۱۰۸] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۲، قاهره ۱۹۷۴.

[۱۰۹] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

[۱۱۰] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۹، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

[۱۱۱] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۷۲ـ۷۳، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

اگرچه نسخه‌های متعددی از این کتاب مانده است

[۱۱۲] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۲، قاهره ۱۹۷۴.

[۱۱۳] کارل بروکلمان، Geschichte DER arabischen Litteratur، ج ۲، ص ۲۳۸، ج۲، ص۲۳۵، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹، Supplementband، ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

[۱۱۴] عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی‌الیمن، ج۱، ص۴۱۸، صنعا: مرکزالدراسات الیمنیه.

[۱۱۵] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۷۲ـ۷۳، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

متن کامل آن اکنون در دست نیست. در نسخه کتابخانه الجامع‌الکبیر در صنعا، پس از مقدمه‌ای درباره سیره پیامبر در هجده فصل، به ذکر حوادث دوران خلفا در پنج باب پرداخته شده که هر باب دارای چند فصل است. این نسخه با فصل ۲۴ در ذکر خلافت مستکفی‌باللّه پایان می‌یابد.

[۱۱۶] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

نسخه دیگر کتاب

نسخه شماره ۳۸۶۳ دارالکتب المصریه شامل قسمتی از بخش اول کتاب، از خلافت مطیع تا سقوط بغداد در ۶۵۶ (فصلهای ۲۵ تا۴۰) است.

[۱۱۷] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۲۶ـ۲۹، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

[۱۱۸] بدری محمد فهد، «) حول (العسجدالمسبوک والجوهر المحبوک»، ج۱، ص۱۲۴ـ۱۲۵، الاقلام، سال ۵، ش۷ (ذیحجه ۱۳۸۸ ـ محرّم ۱۳۸۹).

موضوع کتاب

آغاز نسخه عکسی موجود در کتابخانه آصفیه حیدرآباد دکن (ش ۱۸) نیز که راجع به بخش دوم العسجدالمسبوک است، ناقص و فقط مشتمل بر تاریخ ائمه زیدیه یمن، دیلم، ائمه اسماعیلی و فاطمیان مصر و بخشهای دیگری از باب اول (ملوک مصر و شام) تا رویدادهای ۷۷۵ است. دیگر بابهای بخش دوم کتاب هم تاکنون به دست نیامده است.

[۱۱۹] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۳۰، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

[۱۲۰] بدری محمد فهد، «) حول (العسجدالمسبوک والجوهر المحبوک»، ج۱، ص۱۲۳، الاقلام، سال ۵، ش۷ (ذیحجه ۱۳۸۸ ـ محرّم ۱۳۸۹).

[۱۲۱] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۷۳، بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

محتوای کتاب

العسجدالمسبوک حاوی اطلاعاتی درباره اوضاع سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و فکری یمن و عراق است که پاره‌ای از این مطالب را در جای دیگر نمی‌توان یافت.

[۱۲۲] بدری محمد فهد، «) حول (العسجدالمسبوک والجوهر المحبوک»، ج۱، ص۱۲۷ـ۱۳۱، الاقلام، سال ۵، ش۷ (ذیحجه ۱۳۸۸ ـ محرّم ۱۳۸۹).

این کتاب افزون بر حوادث سیاسی خلفا و شاهان که محور اصلی آن را شکل می‌دهد، مشتمل بر شرح‌حال علما، محدّثان، شعرا، ادبا، امرا، سرداران، فقها، صوفیان و افرادی است که در برخی زمینه‌های اجتماعی نامبردار بودند.

[۱۲۳] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

ابن‌دَیْبَع (متوفی ۹۴۴)، دیگر مورخ یمنی، با تلخیص العسجدالمسبوک، و افزودن مطالبی درباره تاریخ بنورسول و دولت طاهریان یمن، قرّه‌العیون فی اخبار الیمن المیمون را تألیف کرده است.

[۱۲۴] ابن‌دیبع، کتاب قرّه‌العیون باخبار الیمن المیمون، ج۱، ص۱۵، چاپ محمد بن علی اکوع،) بیروت (۱۴۰۹/ ۱۹۸۸.

العقوداللؤلؤیه فی تاریخ

العقوداللؤلؤیه فی تاریخ/ اخبار الدوله‌الرسولیه،

موضوع کتاب

این کتاب تاریخ دولت بنورسول یمن را از زمان تأسیس آن به دست ملک منصور عمر بن علی در ۶۲۶ تا پایان حکومت ملک اشرف اسماعیل (متوفی ۸۰۳) در بردارد.

شیوه نگارش

مؤلف حوادث را به صورت سال به سال با ذکر ماه ثبت کرده و ذیل حوادث هر سال، شرح‌حال درگذشتگان آن سال را آورده است

[۱۲۵] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۱، مقدمه، ص۱۷، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، ج ۲، چاپ محمد بن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[۱۲۶] ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ‌الیمن فی‌العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۶۴، قاهره ۱۹۷۴.

[۱۲۷] عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی‌الیمن، ج۱، ص۴۱۸، صنعا: مرکزالدراسات الیمنیه.

[۱۲۸] مهدی‌ بن محمد حرازی، تراجم علماءالیمن بین الواقع و الطموح، ج۱، ص۱۷۹، یمن ۱۴۲۶/۲۰۰۵.

مولف کتاب

اگر چه خود خزرجی

[۱۲۹] علی‌ بن حسن خزرجی، العقد الفاخرالحسن فی طبقات اکابر اهل‌الیمن، ج۱، ص۵۲۷، چاپ عبداللّه‌ بن قائد عبّادی و دیگران، صنعا ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰/ ۲۰۰۸ـ۲۰۰۹.

و همچنین سخاوی

[۱۳۰] محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن‌التاسع، ج۲، ص۲۹۹، قاهره:دارالکتاب الاسلامی.

این کتاب را به ملک‌اشرف اسماعیل نسبت داده‌اند، اما محققان معاصر گفته‌اند که خزرجی آن را به دستور ملک اشرف تألیف کرده است.

[۱۳۱] ایمن فؤاد سید، «العسجدالمسبوک فیمن تولّی‌الیمن من الملوک و نسبته للخزرجی»، ج۱، ص۹۵۰ـ۹۵۶، العرب، سال ۵، ش ۱۰ (ربیع‌الآخر ۱۳۹۱).

[۱۳۲] اسماعیل اکوع، «اضواء علی مؤلفات علی‌ بن الحسن‌الخزرجی المؤرخ‌الیمانی»، ج۱، ص۱۲۸، مجله‌المورخ‌العربی، ش ۴ (۱۹۷۷).

به نظر می‌رسد خزرجی العقود را از بخش راجع به تاریخ بنورسول در کتاب دیگرش الکفایه (ادامه مقاله) استخراج کرده باشد.

[۱۳۳] ایمن فؤاد سید، «العسجدالمسبوک فیمن تولّی‌الیمن من الملوک و نسبته للخزرجی»، ج۱، ص۹۵۲ـ۹۵۳، العرب، سال ۵، ش ۱۰ (ربیع‌الآخر ۱۳۹۱).

[۱۳۴] کارل بروکلمان، Geschichte DER arabischen Litteratur، ج۲، ص۲۳۵، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹، Supplementband، ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

[۱۳۵] کارل بروکلمان، Geschichte DER arabischen Litteratur، ج ۲، ص ۲۳۸، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹، Supplementband، ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

نسخه های دیگر

نسخه‌های متعددی از العقود باقی مانده‌است

[۱۳۶] عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی‌الیمن، ج۱، ص۴۱۸، صنعا: مرکزالدراسات الیمنیه.

. این کتاب را نخست محمد بسیونی عسل تصحیح کرد که در ۱۳۲۹ـ۱۳۳۲/ ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴ در دو جلد در قاهره منتشر شد.

[۱۳۷] عبداللّه محمد حبشی، مراجع تاریخ‌الیمن، ج۱، ص۲۳۰، دمشق ۱۹۷۲.

[۱۳۸] شاکر محمود عبدالمنعم، الملک الاشرف‌الغسانی و کتابه‌العسجدالمسبوک، ج۱، ص۸۱، چاپ علی خاقانی، در العسجدالمسبوک‌والجوهرالمحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک،) منسوب به (اسماعیل‌ بن عباس غسانی (رسولی)، چاپ شاکر محمود عبدالمنعم، بیروت: دارالتراث‌الاسلامی، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.

[۱۳۹] یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعربه، ج ۱، ستون ۸۲۲، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.

[۱۴۰] راضی دَغفوس، دراسات فی‌التاریخ العربی الاسلامی الوسیط، ج۱، ص۶۴، پانویس :۵ ۱۹۱۱ـ۱۹۱۸،بیروت ۱۴۲۵/۲۰۰۵.

چاپ جدید العقود به کوشش محمد بن علی اکوع حِوالی (بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳) صورت گرفته است.

ترجمه انگلیسی

سرجیمز ردهاوسالعقود را به انگلیسی ترجمه کرد و پس از وفاتش، ادوارد براونو نیکلسونآن را در سه جلد در لندن به چاپ رساندند (۱۳۲۴ـ۱۳۲۵/۱۹۰۶ـ۱۹۰۷؛

[۱۴۱] الموسوعه‌الیمنیه، زیرنظر احمد جابر عفیف و دیگران، ذی