توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل ملاعلی مؤسس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل ملاعلی مؤسس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل ملاعلی مؤسس ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

ملاعلی مدرس زنوزی

حکیم الهی و فیلسوف مؤسس، علی بن عبدالله، معروف به «آقا علی حکیم» در ذو القعده سال ۱۲۳۴ قمری در اصفهان ، در خانواده‌ای عالم به دنیا آمد. وی از حکمای حوزه فلسفی تهران و مروّج فلسفه ملاصدرا است.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی اجمالی
۲ – پدر ملاعلی
۳ – تحصیلات
۴ – گرایش به تصوف
۵ – تدریس
۶ – مقایسه با قمشه‌ای و سبزواری
۷ – شاگردان
۸ – دعوت برای تدریس در دانشگاه سوربن
۹ – توجیه معاد جسمانی
۱۰ – ویژگی‌ها و نوآوری‌ها
۱۱ – آثار
۱۲ – اوصاف ملاعلی
۱۳ – مناظره
۱۴ – بازدید از جنازه شیخ صدوق
۱۵ – وفات
۱۶ – فرزندان
۱۷ – فهرست منابع
۱۸ – پانویس
۱۹ – منبع

معرفی اجمالی

وی در ۱۲۳۴ در اصفهان متولد شد. پیشوند آقا (یا آغا) غالباًٌ ملازم نام اوست.

[۱] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۳، ص۱۴۷، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۲] مدرّس زنوزی، آقاعلی، بدایع الحکم، ج۱، ص۲۸، چاپ احمد واعظی، تهران ۱۳۷۶.

[۳] مدرّس زنوزی، آقاعلی، بدایع الحکم، ج۱، ص۵۲۸، چاپ احمد واعظی، تهران ۱۳۷۶.

[۴] معصوم‌علی‌شاه، طرائق الحقایق، ص۵۰۴، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۱.

شهرت وی، مدرّس، زنوزی، طهرانی و حکمی ضبط شده است.

[۵] آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۷، ص۹۲، ۱۴۰۳.

[۶] آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۵، ص۳۸، ۱۴۰۳.

[۷] آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر)، ج۱، ص۱۴۷۲، مشهد ۱۴۰۴.

[۸] دیوان بیگی، سیداحمد، ادب و فرهنگ در عصر قاجاریه، ج۱، ص۴۸۲، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴.

[۹] معصوم‌علی‌شاه، طرائق الحقایق، ج۳، ص ۵۰۴، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۱.

[۱۰] مدرّس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۲، ص۳۹۱.

به رغم آنچه مشهور است، آقاعلی در هیچ‌ یک از آثارش خود را زنوزی یا مدرّس زنوزی معرفی نکرده و عنوانی که برای خود برگزیده، آقا علی مدرّس طهرانی است.

[۱۱] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۱، ص۲۸، مقدمه کدیور، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

وی در برخی مسائل فلسفی ابتکاراتی داشته و به همین دلیل در همان زمان حیاتش به حکیم «مؤسس» مشهور شده است.

[۱۲] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۳، ص۱۵-۱۶، مقدمه کدیور، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

پدر ملاعلی

پدر آقا علی، ملا عبدالله زنوزی، شاگرد ملاعلی نوری و از مروّجان فلسفه ملاصدرا و مؤسس حوزه فلسفی تهران بود. ملا عبدالله مدرس زنوزی (۱۲۵۷ قمری) پدر آقا از مدرسان حکمت متعالیه در تهران بود. او در منطقه‌ی «زنوز» از توابع شهرستان مرند به دنیا آمد. بعد از تحصیل مقدمات، عازم عتبات شد. در آن جا از محضر سیدعلی طباطبایی (صاحب ریاض ) استفاده برد. بعد از آن در قم به درس میرزای قمی شتافت. سپس به اصفهان رفت و در درس ملا علی نوری حاضر شد. بعد از چند سال تحصیل نزد ملا علی نوری به درخواست محمدحسن خان قاجار مروی (بانی مدرسه مروی) به تهران آمد و مدرس مدرسه‌ مروی تهران گردید.

[۱۳] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس تهرانی (رساله سرگذشت)، با تصحیح و تحقیق محسن کدیور، ج۳، ص۱۴۶-۱۴۵.

او در آن روزگار، بزرگ‌ترین مدرس فلسفه در تهران بود. مکتب فلسفی تهران با محوریت او آغاز شد. وی آثاری چند از خود به یادگار گذاشته است. حاشیه بر اسفار،

[۱۴] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۶، ص۲۰.

حاشیه بر شواهد، حاشیه بر اسرار الآیات، حاشیه بر مبدا و معاد، الانوار الجلیه فی کشف اسرار الحقائق العلویه در شرح حدیث حقیقت (که به امر فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۴۷ قمری آن را نگاشت) لمعات الهیه، رساله خاقانیه و وجیزه سلطانیه، منتخب الخاقان فی کشف حقائق الایمان و العرفان که تلخیص کتاب قبلی است. معارف،

[۱۵] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱،ص ۱۸۷.

از آثار او است.
ملا حسین منجم برادر آقا علی از اساتید بزرگ ریاضیات و هیئت در عصر خود بود. از او دفتر تقویم به یادگار مانده است. او به همراه ملاحسن محلاتی و ملامحمد هاشم بن ملامحمدعلی کاشانی به استخراج احکام و طبع تقویم در آن عصر مشغول بودند و با مهر آنان تقویم به چاپ می‌رسید.

[۱۶] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۲۱۹.

آقاعلی سه ساله بود که پدرش ملاعبدالله از سوی ملاعلی نوری برای تدریس در مدرسه مروی به تهران فرستاده شد. در این سفر خاندان زنوزی او را همراهی می‌کردند. (غالب مباحث این نوشتار در زندگی نامه و آثار آقاعلی از مقدمه مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس تهرانی و رساله سرگذشت آقا علی حکیم که در همین مجموعه آمده است، گرفته شده است. از این رو از تکرار این منبع خودداری شده است)

تحصیلات

آقا علی در سال ۱۲۳۷ (در سه سالگی) به همراه پدرش به تهران آمد و پس از فراگیری مقدمات علوم، از جمله ادبیات عرب و منطق و اصول فقه و کلام، در حلقه درس پدر شرکت نمود. آقاعلی مقدمات را نزد اساتید تهران آموخت و بعد از آن شرح لمعه، قوانین، شوارق الالهام، شرح اشارات، مبدا و معاد ملاصدرا را از محضر پدر استفاده برد. بیست و سه ساله بود که پدر خود را از دست داد، اما مرگ پدر باعث نشد تا از تحصیل علوم نقلی و عقلی باز ماند.
پس از درگذشت پدرش در ۱۲۵۷، برای ادامه تحصیل به عراق، اصفهان و قزوین رفت و نزد استادانی چون میرزا حسن نوری فرزند ملا علی نوری، سیدرضی لاریجانی، ملاآقا قزوینی، ملامحمدجعفر لنگرودی، میرزا محمدابراهیم نقشه فروش و ملامحمدجعفر لاهیجی تلمذ کرد و سپس به تهران بازگشت.

[۱۷] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۱۸۷، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۱۸] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۳، ص۱۴۱، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۱۹] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۳، ص۱۴۷-۱۴۸، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

بعد از چندی به تهران بازگشت. بعد از آن به اصفهان رفت و مدت اقامت او در این مدت در اصفهان سه سال بوده است.
آقاعلی بعد از آن به قزوین رفت و در درس ملاآقا قزوینی (۱۲۸۵ قمری)

[۲۰] موسوعه مؤلفی الامامیه، ج۱، ص۹۴.

[۲۱] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۰۲

که او را بحری مواج و بی کران در فلسفه می‌دانست شرکت کرد. بعد از آن، آقاعلی به اصفهان بازگشت و در خدمت آقا میرزا حسن نوری به تحصیل فلسفه ادامه داد. ایشان بعد پنج سال به تهران بازگشت.
آقا علی مدرّس در حدود سال ۱۲۷۰ تدریس در علوم معقول را در تهران آغاز کرد؛ نخست در مدرّسه قاسم خان و سپس در مدرّسه سپهسالار به تعلیم فلسفه پرداخت. ظاهراً در همان ایام نزد میرزا حسن آشتیانی به فراگیری علوم نقلی نیز مشغول بوده است و توانست به مدارج عالی در منقول و معقول برسد.

[۲۲] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۱، ص۳۲، مقدمه کدیور، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۲۳] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۳، ص۱۴۸، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۲۴] سبزواری، ملاهادی، رسائل حکیم سبزواری، ج۱، ص۵۴، مقدمه آشتیانی، چاپ سید جلال الدین آشتیانی، بی‌جا، ۱۳۷۰.

گرایش به تصوف

مدرّس طهرانی به تصوف نیز تمایل داشته و بنا به نقل معصوم‌علی‌شاه،

[۲۵] معصوم‌علی‌شاه، طرائق الحقایق، ج۳، ص ۵۰۴، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۱.

به منور علی‌شاه (از اقطاب سلسله نعمت‌اللهیه) دست اردت داده و به گزارش مدرس گیلانی

[۲۶] مدرّس گیلانی، مرتضی، منتخب معجم الحکماء، ج۱، ص۱۳۱، چاپ منوچر صدوقی سها، تهران، ۱۳۸۴.

مرید شیخ غلام‌رضا شیشه‌گر بوده است.
آقا علی به دلیل جامعیت در معقول و منقول به «مدرّس» و به سبب کمالات صوری و معنوی به «حکیم الهی» و «استاد الاساتید» شهرت یافت.

[۲۷] اعتماد السلطنه، مآثر و الآثار، ج۱، ص۱۵۷، چاپ سنگی ۱۳۰۶ق.

[۲۸] مدرّس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۲، ص۳۹۱.

وی همچنین یکی از حکمای اربعه بود که باعث تثبیت و رونق حوزه فلسفی تهران شدند.

تدریس

آقاعلی که جامع معقول و منقول شده بود، به تدریس در حوزه تهران مشغول شد. مدرّس طهرانی هم علوم نقلی و هم علوم عقلی را تدریس می‌کرد، اما شهرت وی بیش‌تر در علوم عقلی بود.

[۲۹] آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر)، ج۱، ص۱۴۷۳، مشهد ۱۴۰۴.

او مدت هفت سال در مدرسه قاسم خان (معروف به مدرسه مادر شاه) در ارک دارالخلافه مشغول به تدریس شد. بعد از چندی، مدرس رسمی مدرسه میرزا محمدخان قاجاری معروف به مدرسه سپهسالار گردید. او در این مدرسه تنها مدرس معقول نبود، بلکه مدرس منقول به شیوه اجتهاد نیز بود. از همین جا، او به «آقا علی مدرس» شهرت یافت. مدرس تهرانی چندی تدریس را به کنار گذاشت و به انزوا از خلق مشغول شد، اما طلاب او را رها نکردند و برای استفاده از محضرش به خانه او تشریف بردند.
زمانی که آقاعلی در تهران مشغول به تدریس بود، سه بزرگ دیگر یعنی آقامحمدرضا قمشه‌ای، میرزا ابوالحسن جلوه و میرزا حسین سبزواری نیز در تهران به تدریس می‌پرداختند. از این رو به این چهار مدرس بزرگ تهران، «حکمای اربعه» می‌گفتند. البته این چهار حکیم هر کدام در حوزه خاص متبحر بودند. آقامحمدرضا قمشه ای بیش‌تر عرفان نظری تدریس می‌کرد و میرزای جلوه به فلسفه مشاء علاقه‌مند بود. میرزا حسین سبزواری بیش‌تر به ریاضیات مشغول بود و آقاعلی مدرس به حکمت متعالیه مشهور بود. این اساتید هر کدام در زمینه خاص خود شاگردانی داشتند. بعضی از این اساتید شاگردان مشترک داشته‌اند.(مقدمه مجموعه مصنفات حکیم مؤسس و رساله سرگذشت آقا علی حکیم.)
ظاهراً پس از مدتی وی فقط به تدریس حکمت پرداخته و این امر باعث انتقال مجلس درس او از مدارس رسمی به منزلش شده است؛

[۳۰] دیوان بیگی، سیداحمد، ادب و فرهنگ در عصر قاجاریه، ج۱، ص۴۸۲، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴.

اما، به گزارش کنت دو گوبینو

[۳۱] دو گوبینو، کنت، مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی، ج۱، ص۸۹، ترجمه مف، بی‌جا، بی‌تا.

این موضوع از شهرت وی و اقبال شاگردان به او نکاسته است.
آقا بزرگ طهرانی

[۳۲] آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر)، ج۱، ص۱۴۷۳، مشهد ۱۴۰۴.

با آقاعلی در تهران ملاقات داشته و او را در حکمت، برتر از معاصرانش دانسته و مجلس درس وی را در تهران پر رونق وصف کرده است؛ اما، قضاوت درباره برتری آقا علی از معاصرانش دشوار است.
ملاهادی سبزواری، آقامحمدرضا قمشه‌ای و ابوالحسن جلوه از معاصران مدرّس طهرانی بودند و ازحیث استادان، هم طبقه به شمار می‌آیند و به غیر از حکیم جلوه، از مروّجان فلسفه ملاصدرا بودند

مقایسه با قمشه‌ای و سبزواری

با وجود این، شهرت سبزواری به گونه‌ای است که بسیاری، او را بزرگترین فیلسوف بعد از ملاصدرا می‌دانند.

[۳۳] اعتماد السلطنه، مآثر و الآثار، ج۱، ص۱۴۷، چاپ سنگی ۱۳۰۶ق.

[۳۴] کوربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ص ۵۰۴، ترجمه جواد طباطبائی، تهران ۱۳۸۰.

[۳۵] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (۱۴)، ج۱۴، ص۵۲۴، تهران: قم، ۱۳۸۱.

آقا علی مدرّس در آثار خود

[۳۶] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۱، ص ۲۸۶-۲۸۷، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۳۷] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص ۱۷۵، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

از سبزورای با احترام و تعظیم (با تعبیر «وحید عصرنا») یاد کرده است.
سیدجلال‌الدین آشتیانی

[۳۸] سبزواری، ملاهادی، رسائل حکیم سبزواری، ص ۵۱-۵۲، مقدمه آشتیانی، چاپ سید جلال الدین آشتیانی، بی‌جا، ۱۳۷۰.

[۳۹] لاهیجی، ملامحمدجعفر، شرح رساله المشاعر ملاصدرا، ج۱، ص۹۰، مقدمه آشتیانی، پانویس۲، چاپ سید جلال الدین آشتیانی، قم ۱۳۸۶.

پس از تردید در برتری آن دو به یکدیگر، در نهایت به برتری سبزورای رأی داده است.
به نظر وی، محقق سبزواری از حیث سرعت انتقال و تحریر مطالب غامض با عباراتی کوتاه و روان و اجتناب از تطویل کلام بر آقا علی ترجیح دارد.
اما مهدی حائری یزدی

[۴۰] حائری یزدی، مهدی، کاوش‌های عقل نظری، ج۱، ص۳۶، تهران ۱۳۸۴.

آقا علی را، به سبب داشتن قریحه نقادی و ابتکار درعرضه راه‌حل‌های‌ جدید برای مشکلات فلسفی، از سبزواری برتر دانسته و علت کمتر بودن شهرت آقا علی را نقادی او و پیروی صرف نکردن از ملاصدرا ارزیابی کرده است.
در میان دیگر حکمای حوزه تهران، آقا علی مدرّس و آقامحمدرضا قمشه‌ای، از جهت علمی، از حکیم جلوه بسیار برتر بوده‌اند.

[۴۱] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (۱۴)، ج۱۴، ص۵۲۹، تهران: قم، ۱۳۸۱.

[۴۲] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (۱۴)، ج۱۴، ص۵۳۱، تهران: قم، ۱۳۸۱.

گفتنی است که طول تدریس آقا علی در تهران بیش‌تر از قمشه‌ای و گرایش او بیش‌تر حکمت برهانی بوده، اما قمشه‌ای به عرفان و جنبه‌های ذوقی حکمت متعالیه توجه بیشتری داشته است.

[۴۳] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۱، ص۴۳-۴۴، مقدمه کدیور، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

شاگردان

۱. میرزا هاشم اشکوری (۱۳۳۵ قمری). او یکی از بزرگ‌ترین مدرسان عرفان در حوزهژ تهران بوده است. او در عرفان شاگرد آقا محمدرضا قمشه ای و در حکمت متعالیه شاگرد آقا علی حکیم بود. تعلیقه بر مصباح الانس و تعلیقه بر نصوص و لطائف السبعاز آثار این عرفان پژوه بزرگ است.
۲. میرزا علی‌اکبر حکمی یزدی (۱۳۴۵ قمری) ایشان استاد فلسفه امام خمینی در قم بودند که در روزگار حاج شیخ عبدالکریم حائری برای تدریس فلسفه از تهران به قم آمدند. امام در فلسفه ابتدا از شاگردان او بود و بعد از آن به درس آقای شاه‌آبادی می‌روند. از ایشان حواشی بر فصوص و حاشیه بر اسفار و رساله معرفه النفس و معرفه الرببر جای مانده است. مجموعه آثار این حکیم فرزانه، به کوشش دکتر دینانی به چاپ رسیده است.
۳. شیخ غلامعلی شیرازی. ایشان در عرفان از شاگردان آقا محمدرضا قمشه ایو در حکمت متعالیه از شاگردان آقا علی مدرس بوده است. حاشیه بر اسفار و حاشیه بر فصوص از آثار او است.
۴. میرزا محمدباقر اصطهباناتی (۱۳۲۶ قمری). او در تهران از شاگردان آقا علی حکیم بود و بعد از آن به عتبات رفت و در نجف به تدریس فلسفه مشغول شد. شیخ محمدحسین غروی اصفهانی و شیخ غلامرضا یزدی و آقا نجفی قوچانی از شاگردان او هستند. افکار آقا علی حکیم از طریق همین شخص به دست غروی اصفهانی رسید و او در کتبش اندیشه‌های آقا علی حکیم را مطرح کرده است.
۵. میرزا حسن آشتیانی. او یکی از بزرگ‌ترین شاگردان شیخ انصاری بود که بعد از تکمیل تحصیلات در نجف به تهران بازگشت. در واقعه تحریم تنیاکو از سران این نهضت در تهران بود. ایشان نزد آقا علی حکیم در تهران معقول خواند چنان که آقاعلی نزد ایشان به خواندن منقول مشغول بود.
۶. میرزا حسن کرمانشاهی (۱۳۳۶ قمری). او از شاگردان مدرس تهرانی است که ابتدا در مدرسه دانکی تهران تدریس می‌کرد. بعد از وفات استادش، تدریس در مدرسه سپهسالار بر عهده او گذاشته شد.

[۴۴] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۷، ص۱۰۹.

۷. حاج آقا حسین قمی. او از مراجع بزرگ تقلید بود که در سال ۱۳۰۶ قمری به تهران رفت و نزد آقا علی فلسفه آموخت.

[۴۵] اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج۶، ص۱۶۹.

۸. آقا بزرگ تهرانی. در این که او شاگرد رسمی آقا علی باشد، شک وجود دارد، ولی او بارها خدمت آقا علی رسیده است.

[۴۶] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج۱، ص۱۴۷۴.

۹. شیخ علی نوری، معروف به شیخ اشراق (حدود ۱۳۳۵ قمری). ایشان در سال‌های ۱۳۰۶ قمری نزد آقاعلی، اسفار می‌خوانده است.

[۴۷] صدوقی سها، منوچهر، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص ۴۵۲-۴۶۰، تهران ۱۳۸۱.

[۴۸] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۱، ص۳۶-۴۰ مقدمه کدیور، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

۱۰. ملا محمدعلی حکیم ایمانی خوانساری (حدود ۱۳۴۵ قمری). او در خوانسار به دنیا آمد. مقدمات علوم دینی را در خوانسار فرا گرفت. در تهران، فلسفه را به مدت بیست سال از آقاعلی مدرس (زنوزی) و فقه و اصول را از میرزا حسن آشتیانی فرا گرفت. در اصفهان هم فقه و اصول را از سیدمحمد شهشهانی و میرزا حسن مدرس آموخت. آنگاه به خوانسار بازگشت. در تابستانی به اصفهان رفت و در مدرسه صدر به تدریس فلسفه پرداخت. به واسطه احاطه علمی او به مباحث عقلی طلاب زیادی در درس او شرکت کردند. این تدریس با بازگشت شیخ در پاییز به خوانسار تعطیل شد. ملامحمدعلی انسانی دائم الذکر و کثیر التهجد بود و همواره به عبادت مشغول بود. بیان روان و حافظه قوی داشت. بیشتر علمای خوانسار در علوم عقلیه از شاگردان وی هستند و سرانجام ایشان در سال ۱۳۴۵ قمری در خوانسار درگذشت

[۴۹] تراجم الرجال، سید احمد حسینی، ج۲، ص۷۳۶.

و در گورستان شرقی خوانسار (واقع در خیابان ۱۳ محرم) دفن گردید.
۱۱. میرزا لطف علی شیرازی، ملقب به «صدر الافاضل». او در تهران فلسفه را از آقا علی حکیم (زنوزی) و میرزا ابوالحسن جلوه آموخت. او در شعر به «دانش» تخلص می‌کرد. در رثاء استادش آقا علی حکیم و شیخ فضل الله نوری اشعاری سروده است. مفتاح الخط الکوفی، مقدمهاصلاح المنطق، ایضاح الادب از آثار او است.

[۵۰] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۱۶.

۱۲. کلب علی بن عباس شرندی قزوینی (بعد از ۱۳۰۴ قمری) او در تهران از آقا علی حکیم معقول آموخت و در نجف از محضر صاحب جواهر و شیخ انصاری بهره برد. شیخ العراقین عبدالحسین تهرانی، ملا نظر علی طالقانی، میرزا یحیی قزوینی، از دیگر اساتید او هستند.حاشیه بر شوارق الالهام ، تقریر بحث‌های فقهی شیخ العراقین، قسطاس الاصول از جمله آثار او است.

[۵۱] تراجم الرجال،سید احمد حسینی، ج۱، ص۴۴۸.

۱۳. میرزا طاهر تنکابنی

[۵۲] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹-۴۸.

۱۴. آخوند ملامحمد آملی (۱۳۳۶ قمری) پدر آقا شیخ محمدتقی آملی

[۵۳] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹-۴۸.

۱۵. میرزاجعفر آشتیانی، پدر آقا میرزامهدی آشتیانی

[۵۴] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹- ۴۸.

۱۶. میرزامحمدعلی اصفهانی (۱۳۲۲ قمری)

[۵۵] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹- ۴۸.

۱۷. ملا نظرعلی طالقانی (۱۳۰۶ قمری) مؤلف کتاب کاشف الاسرار

[۵۶] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹- ۴۸.

۱۸. میرزا ابراهیم زنجانی

[۵۷] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹. ۴۸.

۱۹. محمدعلی کرمانشاهی

[۵۸] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹- ۴۸.

۲۰. میرزاابوالفضل طالقانی معروف به عنقاء (۱۳۳۳ قمری)

[۵۹] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹- ۴۸.

۲۱. شیخ عبد النبی نوری (۱۳۴۴ قمری)

[۶۰] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹- ۴۸.

۲۲. کنت دوگوبینو: او که در سال‌های ۱۲۷۱ تا ۱۲۹۱ قمری در ایران سفیر کبیر فرانسه و وزیر مختار فرانسه در ایران بوده است، در این سال‌ها با آقا علی حکیم آشنا شد و در کتاب دین و فلسفه در آسیای مرکزی (ترجمه فارسی این کتاب «مذاهب و فلسفه‌های آسیای مرکزی» است که به فارسی نیز ترجمه شده است) از او یاد می‌کند. او اطلاعات مربوط به فصل تصوف و فلسفه کتاب خود را از آقاعلی گرفته است.

[۶۱] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹. ۴۸.

این شاگردان، کسانی هستند که بعد از آقاعلی، کرسی تدریس فلسفه در تهران را زنده نگه داشتند و هر کدام از بزرگ‌ترین مدرسان فلسفه محسوب می‌شوند.

دعوت برای تدریس در دانشگاه سوربن

کنت دوگوبینو به علت تسلط وی بر آرای فلاسفه، از او برای تدریس در دانشگاه سوربن فرانسه دعوت می‌کند. آقا علی ابتدا از پذیرش این دعوت خودداری کرد، اما بعد از آن به این دعوت پاسخ مثبت داد. بعضی از شاگردان آقاعلی مانند شیخ عبدالنبی نوری وقتی این خبر را شنیدند، برای انصراف استاد از این تصمیم به تکاپو افتادند و بالاخره موفق شدند او را از این تصمیم باز دارند.

[۶۲] مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس تهرانی، ج۱، ص۴۹.

اگر این سفر محقق می‌شد، چه بسا بیان زودتر با دستاوردهای فلاسفه اسلامی خصوص فلاسفه حکمت متعالیه، آشنا می‌شدند و بارها این ادعا را تکرار نمی‌کردند که «فلسفه اسلامی با ابن رشد خاتمه پیدا کرد و دستاورد فلاسفه اسلامی، همان فلسفه یونانی است.» ! از این طرف نیز در اثر ارتباط مستقیمی که آقا علی حکیم با فلسفه غرب پیدا می‌کرد، ایرانیان را بیش‌تر با فلسفه غرب آشنا می‌کرد و نقد و بررسی این فلسفه زودتر از اکنون به وسیله ی بزرگان انجام می‌شد.

توجیه معاد جسمانی

فلاسفه ی اسلامی به تبعیت از شریعت محمدی به معاد جسمانی اقرار کرده‌اند. ابن سینا هر چند نتوانست به خاطر ناآشنا بودن عقل با کیفیت معاد جسمانی، مبانی آن را اثبات کند اما؛ تابع محض شرع بود و اقرار کرد به این که با توجه به این که مخبر صادق از این معاد خبر داده است، من به آن ایمان دارم. ملاصدرا با تاسیس مبانی حکمت متعالیه توانست معاد جسمانی را با بدن مثالی ثابت کند. آقا علی حکیم معاد جسمانی به شیوه ملاصدرارا نمی‌پذیرد و به اثبات معاد جسمانی با قواعد حکمت متعالی با شیوه جدید می‌پردازد. بیان نظر این متفکران اسلامی به کتب مربوط ارجاع داده می‌شود.
حکیم مدرّس طهرانی نکات و راه حل‌های تازه‌ای برای برخی مسائل فلسفی عرضه کرده که مهمترین آن‌ها در بحث معاد و راه حل متفاوت او در توجیه فلسفی معاد جسمانی است. وی به رغم استفاده از اصول و مبانی تأسیسی فلسفه ملاصدرا (مانند اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری)، درباره معاد، نظری متفاوت با او ابراز نموده است.

[۶۳] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۹۳، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

به عقیده او، نفوس کونیه جزئیه (نفوس انسانی) که هنگام تعلق نفس به بدن تحت تدبیر نفس کل یا نفوس کلیه (نفوس ملائکه) است، پس از مرگ به نفس کل متصل می‌شود و از قوا و اعضای آن به شمار می‌آید و از آن طریق می‌توانند همچنان بدن خویش را تدبیر کنند. به نظر وی، بدن که شامل ودایع و آثاری از نفس است، در مسیر حرکت جوهری به سوی غایت خود، یعنی نفس، در حرکت است تا روز قیامت که به آن ملحق شود.

[۶۴] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۹۱، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۶۵] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۱۰۲-۱۰۳، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۶۶] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۱۱۷، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

ظاهراً اینکه حکیم مدرّس طهرانی جسد ابن بابویه (متوفی ۳۸۱ق) را پس از گذشت ده قرن سالم دیده، در ابراز این عقیده بی‌تأثیر نبوده است.

[۶۷] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۹۸، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

[۶۸] مدرّس طهرانی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرّس طهرانی، ج۲، ص۲۹۳ -۲۹۴، چاپ محسن کدیور، تهران ۱۳۷۸.

رأی ح