توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مفهوم برادری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مفهوم برادری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مفهوم برادری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

برادری

‌برادری‌، از مفاهیم‌ رایج‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌ است. این‌ معنا نخست‌ برای‌ اشاره‌ به‌ برادران‌ همخون‌ به‌ کار می‌رفته‌، و به‌ تدریج‌ در فرهنگ‌ عرب‌ جاهلی‌ و پس‌ از آن‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌، کاربردهایی‌ ثانوی‌ یافته‌ است‌.

فهرست مندرجات

۱ – پاورپوینت کامل مفهوم برادری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint
۲ – تاریخچه کاربرد واژه اخوت
۳ – برادری نسبی
۴ – برادری دینی و عاطفی
۴.۱ – مؤاخاه
۴.۲ – برادری پیامبر و حضرت علی
۵ – تفاوت برادری نسبی و دینی
۶ – حقوق برادری در کلام امام صادق
۷ – حقوق برادری در کلام پیامبر
۸ – حقوق برادری در کلام امام سجاد
۹ – شروط اخوت اسلامی
۱۰ – تساوی حقوق در برادری
۱۱ – بهترین برادر در روایات
۱۱.۱ – ویژگی‌های بدترین برادر
۱۲ – برادری از نگاه مردم‌ شناسانه‌
۱۳ – مفهوم‌ برادری‌ در صدر اسلام‌
۱۳.۱ – برادری پیش‌ از هجرت‌
۱۳.۲ – هنجارهای‌ رفتاری‌ برادران‌
۱۴ – تحول‌ معنای برادری‌
۱۵ – اندیشه برادری‌ در تاریخ‌
۱۵.۱ – ارشاد و تعلیم‌ برادران‌ دینی‌
۱۵.۲ – جذابیت‌ مفهوم‌ برادری‌
۱۵.۳ – تشکیلات‌ اخی‌ها
۱۵.۴ – برادری و اخذ تمدن‌ جدید
۱۵.۵ – تشکل اخوان‌
۱۵.۶ – طایفه برادران‌ در چین‌
۱۵.۷ – انجمن‌ اخوت‌ در ایران
۱۵.۸ – اخوان‌ المسلمین‌ در مصر
۱۵.۸.۱ – دیدگاه‌ سیاسی‌
۱۵.۸.۲ – دیدگاه‌ اجتماعی‌ و اقتصادی‌
۱۵.۸.۳ – عقاید اخوان
۱۶ – فهرست منابع
۱۷ – پانویس
۱۸ – منبع

پاورپوینت کامل مفهوم برادری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

اخوّت، مصدر «أخ» و به معنای برادری، دوستی و مصاحبت آمده است. معنای اصلی و حقیقی «أخ»، شریک در ولادت یا شیرخوارگی است که برادر نَسَبی و رضاعی را شامل می‌شود و در دیگر مفاهیم مانند هم قبیلگی، مشارکت در کار و صنعت، دین و دوستی، به صورت استعاره و مجاز به کار رفته است.

[۱] هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن، ج‌۲، ص۴۸۶.

تاریخچه کاربرد واژه اخوت

طرح برادری و استفاده از این واژه، از ابتکارات اسلام است. در صدر اسلام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به همراه هفتصد و چهل نفر در منطقه «نخیله» حضور داشتند که جبرئیل نازل شد و فرمود: «خداوند میان فرشتگان عقد برادری بسته است. حضرت نیز میان اصحابش عقد اخوّت بست و هر کس با دیگری که همفکرش بود برادر می‌شد. مثلاً: ابوبکر با عمر، عثمان با عبدالرحمن، سلمان با ابوذر، طلحه با زبیر، مصعب با ابو ایوب انصاری، حمزه با زید بن حارثه، ابودرداء با بلال، جعفر طیار با معاذ بن جبل، مقداد با عمار، عایشه با حفصه، ام سلمه با صفیه و شخص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) با حضرت علی (علیه‌السلام) برادر شدند.»

[۲] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۳۸، ص۳۳۵.

در جنگ احد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) دستور داد دو نفر از شهدا (عبداللّه بن عمر و عمر بن جموح) را که میانشان برادری برقرار شده بود در یک قبر، دفن کنند.

[۳] ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۶۳.

برادری نسبی

از اشتراک بی‌واسطه در پدر و مادر یا یکی از آن دو پدید می‌آید و آثار و احکام ویژه حقوقی، فقهی و اخلاقی دارد. برادری علاوه بر نسب، از راه رضاع نیز حاصل می‌شود. اهمّ مواردی که «برادری» «خواهری» از نظر فقهی دارای حکم است، عبارت است از: میراث که بنا به اجماع همه مذاهب، در صورت فقدان افراد طبقه اول یعنی پدر، مادر و فرزندان، نوبت به افراد طبقه دوم یعنی برادر و خواهر خواهد رسید. در جزئیات این حکم، آرای متفاوت وجود دارد.

[۴] حلّی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، ج۴، ص۹ ۲۹.

[۵] ابن رشد، محمد بن أحمد، بدایه المجتهد، ج۴، ص۱۲۸ ۱۳۰.

[۶] ابن قدامه، عبدالله، المغنی، ج۶، ص۳۰۵- ۳۰۹.

[۷] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۹، ص۱۶۶.

[۸] عبدالناصر، جمال، موسوعه جمال عبدالناصر فی الفقه الاسلامی، ج۴، ص۵۸ـ۶۰.

حِضانت برادر یا خواهر خردسال که برخی از فقها به وجود چنین حقی فتوا داده‌اند.

[۹] حلّی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، ج۲، ص۲۹۰.

[۱۰] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۹۶.

[۱۱] ابن حزم، علی بن احمد، المحلّی، ج۱۰، ص۱۴۳.

[۱۲] عبدالناصر، جمال، موسوعه جمال عبدالناصر فی الفقه الاسلامی، ج ۴، ص۴۰ـ ۴۱.

وجوب یا استحباب پرداخت هزینه زندگی برادر یا خواهر تهیدست.

[۱۳] حلّی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، ج۲، ص۲۹۶.

[۱۴] ابن حزم، علی بن احمد، المحلّی، ج۹، ص۲۶۶.

[۱۵] عبدالناصر، جمال، موسوعه جمال عبدالناصر فی الفقه الاسلامی، ج ۴، ص۴۸ـ ۵۰.

پذیرفتن گواهی یک نفر به سود برادر یا خواهر که برخی از فقهای مذاهب عامّه نسبت به آن تردید کرده‌اند.

[۱۶] حلّی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، ج۴، ص۱۱۹.

[۱۷] ابن رشد، محمد بن أحمد، بدایه المجتهد، ج۴، ص۲۴۷.

[۱۸] عبدالناصر، جمال، موسوعه جمال عبدالناصر فی الفقه الاسلامی، ج ۴، ص۵۱ـ۵۲.

[۱۹] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۷۴.

برادری دینی و عاطفی

قرآن برای ایجاد روح دوستی و همکاری و همبستگی بین مؤمنان و در جامعه دینی

[۲۰] سیدقطب، محمد، فی ظلال القرآن، ج۶، ص۳۳۴۳.

آنان را برادر یکدیگر خوانده است.

[۲۱] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۰.

برخی مفسّران، این تعبیر را تشبیه بلیغ، برخی استعاره

[۲۲] آلوسی،محمود بن عبدالله، روح المعانی، ج۱۲، ص۳۰۳.

و برخی قراردادِ (اُخُوَهٌ اعتباریّهٌ) دینی با آثار اجتماعی خاصّ

[۲۳] طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۳۱۶ ۳۱۷.

دانسته‌اند و حتی به نقل فخر رازی

[۲۴] فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۲۸، ص۱۲۹.

از برخی لغت‌نویسان عرب، کاربرد کلمه «اِخْوَه» (برادران نَسَبی) به جای اِخْوان (برادرانی که با یکدیگر دوست‌اند) در این آیه به منظور تأکید بر این پیوند بوده است.

[۲۵] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۴، ص۲۱.

[۲۶] طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۳۱۵.

این گزارش قرآنی را، گذشته از جنبه اخباری آن، متضمّن انشاء نیز می‌داند، بدین بیان که مؤمنان باید با یکدیگر برادر باشند. لازمه قطعی این برادری، البته دعوت به اصلاح و پرهیز از نزاع و اختلاف در مناسبات اخلاقی و در سطح اجتماعی است.

[۲۷] مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، ج۲۶، ص۱۳۱.

[۲۸] سیدقطب، محمد، فی ظلال القرآن، ج۶، ص۳۳۴۳.

در قرآن

[۲۹] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۳.

نیز بر نقش ایمان در نابود کردن کینه‌ها و منازعات و ایجاد روح دوستی و همدلی و به تعبیر قرآن برادری، تأکید شده است.
در احادیث به جنبه‌های گوناگون «برادری دینی» اشاره شده است، از جمله این‌که برادری دینی از هر پیوند نَسَبی و خویشاوندی پایدارتر است،

[۳۰] آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ج۱، ص۱۰۰.

[۳۱] آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ج۱، ص۳۸۳.

و گسستن آن نکوهیده،

[۳۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۶۸.

باید همواره از حال برادر دینی، بویژه اگر مدتی غایب شود، خبر گرفت،

[۳۳] طبرسی، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، ج۱، ص۱۹.

راز برادر دینی را نگاه داشت، عیب او را باز نگفت،

[۳۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۲۸۱.

در سختی و آسودگی باید به او نیکی کرد،

[۳۵] حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۳.

از جدال، مباهات، فخر فروشی، عنادورزی و حسد نسبت به برادر دینی دوری جست و با او به انصاف و عطوفت رفتار کرد.

[۳۶] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۳۶.

[۳۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۹۱.

نشانه‌های برادر دینی خصلتهایی چون: مواسات، یاری رساندن در راه فرمانبرداری از خدا، گوشزد کردن لغزشهای انسان به او، خیرخواهی، پوزش پذیری، بی‌نیازسازی به هنگام نیاز، ترس زدایی از انسان و از همه مهم‌تر اهتمام ورزی به نماز است.

[۳۸] حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۳.

[۳۹] آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ج۱، ص۳۵۶.

[۴۰] آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ج۱، ص۵۴۰.

[۴۱] آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ج۱، ص۷۳.

[۴۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۳۶.

[۴۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۹۱.

[۴۴] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۱، ص۴۲۶۴.

[۴۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۲۸۲.

مؤاخاه

بر اساس بسیاری از روایات، پیامبر اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) میان هر دو تن از صحابه خود پیوند برادری برقرار کرد که در تاریخ اسلام با نام «مؤاخاه» شناخته می‌شود.

[۴۶] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۵۰۴- ۵۰۵.

[۴۷] ابن حنبل، احمد، فضائل الصحابه، ج۲، ص۶۳۸.

[۴۸] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۳، ص۴۳۱.

[۴۹] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۸.

برخی از منابع شیعی این کار را پس از نزول آیه ۱۰ سوره حجرات دانسته‌اند.

[۵۰] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۴۰.

[۵۱] بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۰۸.

امّا بنابر گزارش‌های دیگر مؤاخاه دوبار انجام شده است؛ بار نخست، پیش از هجرت و در میان مسلمانان مکّه و بار دوم در نخستین ماههای پس از هجرت، میان مهاجرین و انصار.

[۵۲] ابن عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۳، ص۱۰۹۸.

[۵۳] ابن اثیر، علی بن أبی الکرم، اسدالغابه، ج۴، ص۱۶.

در شماره اشخاصی که مؤاخاه بین آنان انجام گرفت اختلاف نظر هست. به گفته برخی، تعداد آنان نود تن بوده است که بعدها اشخاص دیگری نیز به آنان اضافه شده‌اند،

[۵۴] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۷، ص۲۷۰.

و به گفته برخی دیگر، تا سیصد تن نیز می‌رسیده است.

[۵۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۹، ص۱۳۰.

در منابع تاریخی و حدیثی، نامهای کسانی که با یکدیگر «برادر» شدند، آمده است.

[۵۶] ابن حنبل، احمد، فضائل الصحابه، ج۲، ص۵۹۷.

[۵۷] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵- ۱۶.

[۵۸] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۵۰۴ ۵۰۵.

[۵۹] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۳۳.

طبق این منابع، پیوند برادری گاهی بین دو تن از مهاجران، گاهی بین دو تن از انصار و گاهی بین یک نفر از مهاجران و یک نفر از انصار بر قرار شده بود. پیوند برادری بین صحابه بر اساس رعایت حق و مواسات نسبت به دیگری بود.

[۶۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۲.

برخی، ارث بردن از یکدیگر (توارُث) را نیز به آن اضافه کرده و گفته‌اند که پس از نزول آیه «واولو الارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب اللّه؛

[۶۱] انفال/سوره۸، آیه۷۵.

به حکم کتاب خدا، خویشاوندان به یکدیگر سزاوارترند»، توارث فسخ شده است.

[۶۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۳۹.

[۶۳] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۴.

[۶۴] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۲۷.

در برابر، به اعتقاد برخی محقّقان، توارث از مواد مؤاخاه نبود، بلکه عده‌ای از مسلمانان چنین گمان کرده بودند و با نزول آیه مذکور، خلاف آن روشن شد. گواه بر این نکته، اجرا نشدن توارث میان کشتگان بدر بود، با این‌که این جنگ قبل از نزول آیه روی داد.

[۶۵] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم)، ج۵، ص۱۱۹.

برادری پیامبر و حضرت علی

بیشتر مورّخان و سیره‌نویسان به برقراری پیوند برادری میان پیامبر اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) و علی (علیه‌السّلام)، در پایان واقعه مؤاخاه اشاره کرده‌اند و گزارش آن را با عباراتی مشابه آورده‌اند.

[۶۶] ابن حنبل، احمد، فضائل الصحابه، ج۲، ص۶۳۸.

[۶۷] ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح، ج۵، ص۶۳۶.

[۶۸] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۶.

[۶۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج۲، ص۷۶.

[۷۰] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۲۶۳.

[۷۱] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۴۶۲.

[۷۲] سمهودی، علی بن احمد، وفاءالوفا، ج۱، ص۲۰۸.

[۷۳] ابن مغازلی، مناقب الامام علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۳۷- ۳۹. ‌

[۷۴] متقی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، ج۱۳، ص۱۰۵.

در متون حدیثی شیعه نیز همین گزارش آمده است.

[۷۵] ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۳۲.

[۷۶] ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ج۱، ص۱۶۶- ۱۷۱.

[۷۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۳۰ ۳۴۷.

افزون بر این واقعه، پیامبر اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) در مواردی دیگر نیز بر برادری خود با علی (علیه‌السّلام) تأکید کرده است.

[۷۸] ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۱۱۷.

[۷۹] ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۲۱.

ازینرو حضرت علی (علیه‌السّلام) پس از در گذشت پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) در مواردی به این پیوند استناد می‌کرد. به نوشته ابن عبدالبرّ

[۸۰] ابن عبدالبرّ، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۳، ص۱۰۹۸.

و ابن شهر آشوب

[۸۱] ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۲۴۶.

علی (علیه‌السلام) بارها می‌گفت که من بنده خدا و برادر پیامبرم، و هر که جز من چنین سخنی بگوید دروغگوست.

[۸۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۳۴.

پیوند برادری پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) با علی (علیه‌السّلام) در بین مردم شهرت بسیار داشت و به نوشته ابن ابی الحدید

[۸۳] ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۳، ص ۲۲۱.

در روزگار بنی امیه آنگاه که عدیِّ بن اَرطاه به آن حضرت ناسزا گفت، حسن بصری با گریه بانگ بر آورد: «امروز به کسی ناسزا گفته شد که برادر پیامبر در دنیا و آخرت بود».
با اینهمه، برخی از مؤلفان، ماجرای مؤاخاه بین مهاجران بویژه مؤاخاه پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) و علی (علیه‌السّلام) را انکار کرده‌اند از آنرو که کاری لغو و بی‌ثمر بوده است.

[۸۴] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۷، ص۲۷۱.

[۸۵] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۲۷.

در برابر، گفته شده است که این مناقشات، از قبیل رد گزارشی مستند بر پایه ذهنیّات و ناشی از غفلت و ناآگاهی به فلسفه مؤاخاه است؛ زیرا مهاجران از نظر ثروت پیوندهای خانوادگی و توانایی‌های دیگر، یکسان نبودند و پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) بین آنان پیوند برادری بر قرار ساخت تا از یکدیگر بهره‌ور شوند. برادری پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم)، علی (علیه‌السّلام) نیز برخاسته از همبستگی نزدیک آن دو از دوران کودکیِ علی (علیه‌السّلام) بود که همچنان ادامه داشت.

تفاوت برادری نسبی و دینی

برادری نسبی در روزی گسسته خواهد شد (فلا اَنساب بینهم)

[۸۶] مومنون/سوره۲۳، آیه۱۰۱.

ولی برادری دینی حتّی روز قیامت پایدار است. (اخوانا علی سرر متقابلین)

[۸۷] حجر/سوره۱۵، آیه۴۷.

أُخوت در میان زنان مؤمنه نیز هست، چنانکه در جای دیگر تعبیر اخوّت در مورد زنان نیز بکار رفته است. (وان کانوا اخوه رجالا و نساء)

[۸۸] نساء/سوره۴، آیه۱۷۶.

برادری باید تنها برای خدا باشد، امام علی (علیه‌السّلام) در این مورد می‌فرماید: مردم (مسلمان) برادرند. اگر برادری آنان برای غیر خدا باشد، آن برادری، دشمنی است و این است سخن خداوند متعال که: «النّاس إخـوان؛ فمن کانت اخوّته فی غیر ذات اللّه فهی عداوه، و ذلک قوله عزّ و جلّ:«الأخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقین؛

[۸۹] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۲، ص۱۵۸۴.

در آن روز، دوستان با هم دشمنند مگر پرهیزگاران».
آنچه مهم‌تر از گرفتن برادر است حفظ برادری است و در روایات از کسانی که برادران دینی خود را رها می‌کنند به شدّت انتقاد شده است تا آنجا که سفارش شده است که اگر برادران، از تو فاصله گرفتند تو با آنان رفت و آمد داشته باش. «صل من قطعک»

[۹۰] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۶۸، ص۴۲۲.

حقوق برادری در کلام امام صادق

یکی از یاران امام صادق (علیه‌السّلام) حق مومن را بر مومن پرسید. امام فرمود: ۱- آسانترین حق این است که آنچه برای خود می‌خواهی برای او نیز بخواهی و آنچه برای خود بد میدانی برای دیگران نیز بد بدانی. ۲- برای برطرف کردن نیازهای او تلاش کنی و رضایت او را جلب کنی امر و خواسته او را اطاعت کنی. ۳- به او با جان، مال، دست، پا و زبانت کمک کنی. ۴- چشم و راهنما و آئینه و پیراهنش باشی. ۵- طوری نباشد که تو سیر باشی و او گرسنه، تو پوشیده باشی و او برهنه و…

[۹۱] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۱، ص۲۲۱.

حقوق برادری در کلام پیامبر

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در حدیثی می‌فرماید: مؤمن بر مؤمن از جانب خدا هفت حق واجب دارد: ۱- احترام: او را در چشم خود، بالا مرتبه ببیند. ۲- محبت: از عمق دل او را دوست داشته باشد. ۳- مواسات: در مال و اموال خود با او شریک باشد. ۴- حمایت: در مقابل غیبت و بدگوئی دیگران از او حمایت کند. ۵- عیادت: در زمان بیماریش از او عیادت کند. ۶- تشییع: در تشییع جنازه‌ مؤمن، شرکت بکند‌. ۷- یاد خیر: پس از مردن مؤمن جز به خوبی از او یاد نکند.

[۹۲] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۱، ص۲۲۲.

حقوق برادری در کلام امام سجاد

امام سجاد (علیه‌السّلام) در ضمن حدیثی می‌فرماید: حقّ برادرت این است که: «و أمّا حقّ أخیک فتعلم أنّه یدک التی تبسطها و …‌»؛ ۱- او را سلاح نافرمانی خدا قرار نده. ۲- وسیله‌ای برای ستم کردن به خلق خدا قرار نده. ۳-کمک نمودن به او، در برابر دشمنش. ۴- حائل شدن میان او و شیطان‌هایش. ۵- نصیحت و خیرخواهی‌اش. ۶- توجه به او در راه خدا را. این همه در صورتی است که او مطیع فرمان پروردگارش باشد و اوامر او را بخوبی انجام دهد و اگر این طور نباشد باید خدا در نزد تو مقدّم و گرامی‌تر از او باشد.

[۹۳] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۱، ص۱۵.

شروط اخوت اسلامی

«فان تابوا و اقاموا الصّلوه و اتوا الزّکوه فاخوانکم فی الدّین؛

[۹۴] توبه/سوره۹، آیه۱۱.

هر گاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند برادر دینی شما هستند». اگر توبه کنند وظیفه اسلامی نماز و زکات را انجام دهند مزاحمشان نشوید، در این آیه می‌فرماید: برادر دینی شما هستند، یعنی هیچگونه تفاوتی با سایر مسلمانان از نظر احترام و محبّت نخواهند داشت، همان گونه که میان برادران تفاوتی نیست.

[۹۵] مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص۳۰۳.

در این آیه شرایط برادر ایمانی شدن را می‌شمارد: ۱ـ‌توبه کننده باشد، ۲ـ اقامه نماز کند، ۳ـ زکات مال خود را پراخت کند.
مرادش از توبه به دلالت سیاق این است که به سوی ایمان به خدا و آیات او برگردند و به همین جهت به صرف توبه اکتفا نکرده و مساله به پا داشتن نماز را که روشن‌ترین مظاهر عبادت خداست و هم چنین زکات دادن را که قوی‌ترین ارکان جامعه دینی است به آن اضافه کرد و این دو را به عنوان نمونه و اشاره به همه وظایف دینی که در تمامیّت ایمان به آیات خدا دخالت دارند ذکر نمود. اگر این سه را رعایت کنند با سایر مؤمنین در حقوقی که اسلام آن را معتبر دانسته مساوی خواهند بود.

تساوی حقوق در برادری

و اگر در این آیه و در آیه «انما المؤمنون اخوه؛

[۹۶] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۰.

مؤمنان برادران یکدیگرند»، مساله تساوی در حقوق را به برادری تعبیر کرده برای این است که دو برادر دو شاخه هستند که از یک تنه جدا و منشعب شده‌اند و این دو در همه شئون مربوط به اجتماع، خانواده و در قرابتی که با اقربا و فامیل دارند مساوی هستند. و چون برای این اخوت احکام و آثاری شرعی است لذا قانون اسلام آن را یک سنخ برادری حقیقی میانه افراد مسلمین معتبر کرده است که عیناً مانند برادری طبیعی آثاری عقلی و دینی بر آن مترتب می‌شود بنابراین اگر قرآن این معنا را برادری نامیده این نامیدنش به طور مجاز و استعاره نبوده است بلکه یک نحوه برادری جدّی است همچنان که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به طوری که نقل شده است فرموده: مردم با ایمان نسبت به هم برادرند، پست‌ترین ایشان با عهد و ذمه ایشان سعی می‌کند و همگی آنان علیه دشمنان خود دست واحدی هستند.

[۹۷] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۱۲.

‌ اگر توبه کردند و نماز بپا داشتند و زکات دادند در این صورت برادران دینی شما هستند و با انها مانند سایر برادران مؤمن خود رفتار کنید. توبه یعنی اگر از شرک و بت‌پرستی پشیمان شدند و تصمیم گرفتند تا دیگر بدان باز نگردند و اسلام را بپذیرند.

[۹۸] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۱۷.

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) بعد از تلاوت آیه «انّما المؤ منون اخوه» فرمودند: تمام افراد مسلمین برادر و برابر و خون و جان همه آن‌ها در یک سطح و مساوی با هم است و هر گونه تعهد و پیمانی که یک فرد از مسلمانان با کفار داشته باشد از نظر همگی محترم است اگر چه آن یک فرد از نظر موقعیت اجتماعی و یا مالی در سطح پائین‌تری باشد…؛ «و هم یَدٌ علی مَن سَواهم».

[۹۹] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۶۷، ص۲۴۲.

بهترین برادر در روایات

در روایات، نشانه بهترین برادر را اینگونه می‌خوانیم: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: «بهترین برادران کسی است که با شما در کارهای اخروی مساعدت کند»

[۱۰۰] ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورام (تنبیه الخواطر)، ج‌۲، ص۱۲۳.

یعنی تو را در کارهای آخرت یاری رساند.
۱) رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: «بهترین برادران شما کسی است که عیب‌هایتان را به شما اهدا کند.»

[۱۰۱] ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورام (تنبیه الخواطر)، ج‌۲، ص۱۲۳.

۲) امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «خیر الاخوان أقلهم مصانعه فی النصیحه؛

[۱۰۲] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۶.

بهترین برادر آن است که در نصیحت و ارشاد کمتر ملاحظه کند.» یعنی آنست که مدارای او در نصیحت تو در بدی‌ها کمتر از سایر برادران باشد.
۳) همچنین فرمودند: «بهترین برادر تو کسی است که در راه حق، بر تو زیاد خشم گیرد.»

[۱۰۳] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۷.

یعنی در آنچه حقّ باشد اگر خلاف حقّ از تو ببیند منع و زجر تو کند.
۴) امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «خیر الإخوان من لا یحوج إخوانه إلی سواه‌؛

[۱۰۴] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۶.

بهترین برادر آن است که برادران خویش را نیازمند دیگری نسازد.» یعنی خود کفایت امور ایشان بکند و نگذارد که محتاج به دیگری شوند.
۵) امام علی (علیه‌السّلام) چنین فرمود: «بهترین برادران تو کسی است که به تو یاری دهد و بهتر از او کسی است که تو را بسنده باشد و اگر به تو نیازمند شد از تو بگذرد.»

[۱۰۵] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۶.

۶) امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «خیر إخوانک من واساک بخیره، و خیر منه من أغناک عن غیره؛

[۱۰۶] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۸.

بهترین برادران تو آن کسی است که با مال خویش تو را یاری رساند و بهتر از او کسی است که تو را از دیگری بی‌نیاز سازد.»
۷) امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «خیر الإخوان من کانت فی اللّه مودّته؛

[۱۰۷] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۸۱۸.

بهترین برادران کسی است که دوستی‌اش برای خدا باشد.»
۸) امام علی (علیه‌السّلام) چنین می‌فرماید: «خیر الإخوان من لم تکن علی الدنیا اخوته؛

[۱۰۸] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۸۱۸.

بهترین برادران کسی است که برادریش برای دنیا نباشد.»
۹) امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «خیر الإخوان من إذا فقدته لم تحب البقاء بعده؛

[۱۰۹] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۸.

بهترین برادران آن کسی است که چون او را از دست دهی، دوست نداشته باشی پس از او زنده بمانی.»
۱۰) امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «خیر إخوانک من سارع إلی الخیر و جذبک إلیه، و أمرک بالبر و أعانک علیه؛

[۱۱۰] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۸.

بهترین برادران تو کسی است که برای انجام کارهای نیک بشتابد و تو را نیز به نیکوکاری بکشاند و به نیکی فرمانت دهد و در آن یاری‌ات دهد.»
۱۱) امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «خیر إخوانک من دعاک إلی صدق المقال بصدق مقاله، و ندبک إلی أفضل الأعمال بحسن أعماله؛

[۱۱۱] تمیمی آمدی، عبد‌الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۸.

بهترین برادران تو آن کسی است که با راستگویی خود، تو را به راستگویی فراخواند و با نیکو کاری‌اش تو را به بهترین کارها دعوت کند.»

ویژگی‌های بدترین برادر

در روایات نشانه بدترین برادر را اینگونه می‌خوانیم: امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «شر الإخوان من تکلف له؛

[۱۱۲] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج‌۷۱، ص۱۶۵.

بدترین برادر آن است که مایه رنج و زحمت آدمی باشد.»
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «بدترین برادر آنست که نافرمانی خدا را در پیش تو آراسته جلوه دهد.»

[۱۱۳] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج‌۷۱، ص۱۹۰-۱۹۱.

یعنی معصیت خدا را در نظرت زیبا جلوه دهد.

برادری از نگاه مردم‌ شناسانه‌

از نگاهی‌ مردم‌ شناسانه‌، می‌توان‌ گفت‌ که‌ از سویی‌ به‌ اقتضای‌ نوع‌ زندگی‌ عرب‌ جاهلی‌ در خانواده‌های‌ بزرگ‌ و از دیگر سو، به‌ دلیل‌ کمبود شدید منابع‌ حیاتی‌ در منطقه جزیره العرب‌ و نیاز ساکنان‌ آن‌ به‌ حمایت‌ افراد قبیله‌شان‌ در تلاش‌ برای‌ بقا، نقش‌ برادران‌ خانواده بزرگ‌، یعنی‌ افراد قبیله‌ پر رنگ‌ می‌شده‌ است‌. اگر از یاد نبریم‌ که‌ اقتضائات‌ خانواده‌ در آن‌ محیط جاهلی‌، مستلزم‌ گونه‌ای‌ بی‌مهری‌ به‌ فرزندان‌ بوده‌ است‌،

[۱۱۴] انعام/سوره۶، آیه۱۳۷.

[۱۱۵] انعام/سوره۶، آیه۱۴۰.

[۱۱۶] انعام/سوره۶، آیه۱۵۱.

[۱۱۷] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۷.

دلیل‌ پررنگ‌ شدن‌ هرچه‌ بیشتر مفهوم‌ برادری‌ در مقایسه‌ با دیگر مفاهیم‌ مشابه‌ همچون‌ پدر و فرزندی‌ بهتر شناخته‌ می‌شود. شواهدی‌ در دست‌ است‌ که‌ نشان‌ می‌دهد دست‌ کم‌ تا بیش‌ از یک‌ قرن‌ پس‌ از اسلام‌، هنوز معناهای‌ ثانوی‌ برادری‌ با برادری‌ خونی‌ ارتباط تنگاتنگ‌ داشته‌ است‌.

[۱۱۸] نحاس‌، احمد، معانی‌ القرآن‌، ج۲، ص۶۴.

[۱۱۹] طوسی‌، محمد بن حسن، التبیان‌، ج۹، ص۳۴۶- ۳۴۷.

[۱۲۰] طبرسی‌، فضل‌ بن حسن، مجمع‌ البیان‌، ج۹، ص۲۲۲.

مفهوم‌ برادری‌ در صدر اسلام‌

مقارن‌ با صدر اسلام‌، برادری‌ میان‌ دو نفر، به‌ معنای‌ وجود مشابهتهایی‌ میان‌ آنان‌، به‌ همراه‌ تعلقی‌ اجتماعی‌ برای‌ همکاری‌ و حمایت‌ متقابل‌ بوده‌ است‌.

[۱۲۱] ثعالبی‌، عبدالرحمان،‌ الجواهر الحسان‌، ج۳، ص۱۵۸‌.

[۱۲۲] سیوطی‌، جلال الدین، الدر المنثور، ج۴، ص۱۱۴.

در بعضی‌ از نمونه‌ها مفهوم‌ برادری‌ در فرهنگ‌ آن‌ عهد در کنار دیگر انواع‌ حمایتهای‌ اجتماعی‌ قرار گرفته‌ است‌.

[۱۲۳] معارج/سوره۷۰، آیه۱۱-۱۳.

[۱۲۴] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، خطبه۱۲۵.

[۱۲۵] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، زاد المسیر، ج۴، ص۱۴۸.

[۱۲۶] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، حکمت ۱۵۸.

برادری‌ در فرهنگ‌ آن‌ زمان‌، الزاماً تلازمی‌ با صمیمیت‌ و دوستی‌ عمیق‌ میان‌ دو نفر نداشته‌ است‌. شواهد بسیاری‌ از عصر متقدم‌ اسلامی‌ در دست‌ است‌ که‌ قرارداد برادری‌ میان‌ جنیان‌ و فرشتگان‌ با یکدیگر، میان‌ ملایک‌، جنیان‌ و حیوانات‌، اعضای‌ یک‌ قبیله‌ یا عشیره‌ و معتقدان‌ به‌ یک‌ مسلک‌ یا دین‌ را منعکس‌ می‌سازد.

[۱۲۷] آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۶.

[۱۲۸] اعراف/سوره۷، آیه۲۰۲.

[۱۲۹] اسراء/سوره۱۷، آیه۲۷.

[۱۳۰] احقاف/سوره۴۶، آیه۲۱.

[۱۳۱] حشر/سوره۵۹، آیه۱۱.

[۱۳۲] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، حکمت ۲۸۹.

[۱۳۳] طیالسی‌، سلیمان،‌ المسند، ج۱، ص۲۲۵.

[۱۳۴] طیالسی‌، سلیمان،‌ المسند، ج۴، ص۱۰۵.

[۱۳۵] بخاری‌، محمد بن اسماعیل، التاریخ‌ الکبیر، ج۸، ص۲۹۲.

[۱۳۶] کلینی‌، محمد بن یعقوب، اصول کافی‌، ج۱، ص۳۹۴.

[۱۳۷] ابوعوانه‌، یعقوب،‌ المستخرج، ج۴، ص۱۰۷- ۱۰۸.

[۱۳۸] طبرانی‌، سلیمان‌، المعجم‌ الکبیر، ج۱۸، ص۸۵.

[۱۳۹] عجلونی‌، اسماعیل،‌ کشف‌ الخفاء، ج۲، ص۲۰۹.

[۱۴۰] سیوطی‌، جلال الدین، الدر المنثور، ج۶، ص۷۶.

[۱۴۱] سیوطی‌، جلال الدین، الدر المنثور، ج۶، ص۴۸۳.

وجود نوعی‌ خاص‌ از پیوند برادری‌ میان‌ دو نفر، هیچ‌ گاه‌ سبب‌ نادیده‌ انگاشتن‌ انواع‌ دیگر برادری‌ میان‌ او و دیگران‌ نمی‌شده‌، و شخص‌ در آن‌ واحد، خود را نسبت‌ به‌ همه برادران‌ خویش‌ وفادار می‌دانسته‌ است‌. به‌ همین‌ سبب‌ است‌ که‌ در زمان‌ محاصره اقتصادی‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و اصحابش‌ در شعب‌ ابی‌طالب‌، با استناد به‌ برادریهای‌ قومی‌ میان‌ مسلمانان‌ و مشرکان‌، ابوطالب‌ از قریش‌ می‌خواهد که‌ به‌ محاصره برادران‌ خویش‌ پایان‌ دهند.

[۱۴۲] ابن‌ اسحاق‌، محمد، سیره ابن اسحاق، ج۱، ص۱۶۰.

[۱۴۳] حلبی‌، علی، السیره الحلبیه، ج۲، ص۳۶.

به‌ عبارت‌ واضح‌تر، مسلمان‌ بودن‌ برادر، سبب‌ نگشته‌ است‌ که‌ حقوقش‌ به‌ فراموشی‌ سپرده‌ شود. از شواهد این‌ مسأله‌، همان‌ است‌ که‌ در قرآن‌ کریم‌، پیامبران‌ را حتی‌ نسبت‌ به‌ اقوام‌ طاغی‌ و غیر مؤمن‌، برادر نامیده‌، و از طرف‌ دیگر، آنها را نیز برادران‌ پیامبران‌ برشمارده‌ است‌.

[۱۴۴] ق/سوره۵۰، آیه۱۳.

[۱۴۵] اعراف/سوره۷، آیه۶۵.

برادری پیش‌ از هجرت‌

پیدا شدن‌ مفهوم‌ برادری‌ دینی‌ در فرهنگ‌ صدر اسلام‌، زمینه‌ای‌ کهن‌تر از ترویج‌ برادری‌ از سوی‌ پیامبر اکرم‌ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در میان‌ مهاجران‌ و انصار، پس‌ از هجرت‌ به‌ مدینه‌ داشته‌ است‌. از کهن‌ترین‌ نمونه‌های‌ کاربرد تعبیر برادری‌ میان‌ مسلمانان‌، تعبیر ناظر به‌ برادری‌ مسلمانان‌ مکه‌ با هم‌ کیشانی‌ در یثرب‌، در روزهای‌ پیش‌ از هجرت‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و مسلمانان‌ به‌ آنجاست‌.

[۱۴۶] ابن‌ کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۱۶۹.

این‌ امر به‌ خوبی‌ نشان‌ می‌دهد که‌ از دید عرب‌ آن‌ زمان‌، کاملا طبیعی‌ بوده‌ که‌ افراد با هم‌کیشان‌ خود برادر دانسته‌ شوند.
از دیگر سو، به‌ نظر می‌رسد مفهوم‌ برادری‌ دینی‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌ یک‌ امر عارضی‌ و بازتاب‌ صرف‌ فرهنگ‌ عرب‌ جاهلی‌ نبوده‌، و در شمار اصلی‌ترین‌ راهکارهای‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) محسوب‌ می‌شده‌ است‌.

[۱۴۷] رویانی‌، محمد، المسند، ج۲، ص۱۱۱.

[۱۴۸] مزی‌، یوسف،‌ تهذیب‌ الکمال‌، ج۸، ص۳۸۷.

[۱۴۹] سیوطی‌، جلال الدین، الدر المنثور، ج۶، ص۱۹۶.

از مهم‌ترین‌ دغدغه‌های‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، چگونگی‌ برقراری‌ عدالت‌ اجتماعی‌ در میان‌ همه مردم‌ بوده‌ است‌

[۱۵۰] حدید/سوره۵۷، آیه۲۵.

و لازمه پدیدار گشتن‌ چنین‌ عدالتی‌، از یک‌ سو بر افتادن‌ تضادهای‌ طبقاتی‌ و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای‌ قرابت‌ میان‌ آحاد مردمان‌ بوده‌ است‌. به‌ همین‌ سبب‌ پیامبر اکرم‌ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) پیوند برادری‌ دینی‌ را به‌ عنوان‌ راهکاری‌ عملی‌ برای‌ برقراری‌ برادری‌ و برابری‌ میان‌ همه انسانها پی‌ افکندند.

هنجارهای‌ رفتاری‌ برادران‌

برای‌ ارائه تصویر واضحی‌ از مفهوم‌ برادری‌ دینی‌ در صدر اسلام‌، توجه‌ به‌ هنجارهای‌ رفتاری‌ برادران‌ دینی‌ ضروری‌ است‌. شاید بتوان‌ گفت‌ که‌ تا مدتها بعد مهم‌ترین‌ شاخصه رفتار برادران‌ دینی‌، رازداری‌ و عیب‌ پوشی‌ بوده‌، و کمتر شاخصه‌ای‌ تا این‌ اندازه‌ مورد تأکید قرار گرفته‌ است‌.

[۱۵۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۸.

[۱۵۲] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.

[۱۵۳] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، خطبه۱۴۱.

[۱۵۴] بزار، احمد، المسند، ج۷، ص۹۳.

[۱۵۵] بیهقی‌، احمد، شعب‌ الایمان‌، ج۱۱، ص۳۴۲.

[۱۵۶] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۱۲، ص۱۳۸.

[۱۵۷] هیثمی‌، علی،‌ مجمع‌ الزوائد، ج۵، ص۲۱۴.

[۱۵۸] عجلونی‌، اسماعیل،‌ کشف‌ الخفاء، ج۲، ص۲۹۲.

برادران‌ دینی‌ لزوماً در یک‌ سطح‌ از دارایی‌، سن‌ و سال‌، موقعیت‌ اجتماعی‌ و حتی‌ تقوا نیستند؛ آنها با یکدیگر «مخالطه‌» دارند،

[۱۵۹] بقره/سوره۲، آیه۲۲۰.

[۱۶۰] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، زاد المسیر، ج۱، ص۱۸۶.

نسبت‌ به‌ همدیگر محرمند،

[۱۶۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۸.

و مانند اعضای‌ یک‌ پیکر هستند که‌ با ناراحتی‌ عضوی‌، دیگر اعضا نیز بی‌قرار می‌شوند.

[۱۶۲] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱.

[۱۶۳] ثعالبی‌، عبدالرحمان،‌ الجواهر الحسان‌، ج۵، ص۲۷۱.

اندیشه دشمنی‌ میان‌ آنان‌ وجود ندارد،

[۱۶۴] حجر/سوره۱۵، آیه۴۷.

[۱۶۵] اعراف/سوره۷، آیه۴۳.

[۱۶۶] ابن‌ حبان‌، محمد، الصحیح‌، ج۱۲، ص۴۹۹.

هر چند که‌ در عالم‌ واقع‌، ممکن‌ است‌ مواردی‌ پیشامد کند،

[۱۶۷] حجرات/سوره۴۹، آیه۹.

[۱۶۸] ابن‌ حنبل‌، احمد، فضائل‌ الصحابه، ج۱، ص۴۶۹.

هر غیر مسلمانی‌ نیز که‌ توبه‌ کند و ایمان‌ بیاورد، در این‌ برادری‌ شریک‌ خواهد بود.

[۱۶۹] توبه/سوره۹، آیه۱۱.

[۱۷۰] ابن‌ تیمیه‌، احمد، الصارم‌ المسلول‌، ج۱، ص۳۹۳.

در اثر ایجاد این‌ برادری‌ میان‌ مؤمنان‌، دشمنیهایشان‌ به‌ دوستی‌ بدل‌ گردید

[۱۷۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۳.

حتی‌ گمان‌ می‌رفت‌ کسانی‌ که‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در میانشان‌ برادری‌ برقرار کرده‌ بود، از هم‌ ارث‌ برند.

[۱۷۲] بغوی‌، حسین‌، معالم‌ التنزیل‌، ج۱، ص۱۴۱.

[۱۷۳] قرطبی‌، محمد، الجامع‌ لاحکام‌ القرآن‌، ج۱۴، ص۱۲۴.

[۱۷۴] ابن‌ کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن‌ العظیم‌، ج۱، ص۳۹۷‌.

مسلمانان‌ عرب‌، غیر عربها و همه کسان‌ دیگری‌ را نیز که‌ به‌ هر دلیل‌ از وابستگی‌ و حمایتهای‌ قبیله‌ای‌ خاصی‌ برخوردار نبودند، برادر دینی‌ و در حمایت‌ خویش‌ می‌دانستند.

[۱۷۵] احزاب/سوره۳۳، آیه۵.

[۱۷۶] ابن‌ حنبل‌، احمد، فضائل‌ الصحابه، ج۱، ص۳۱۶.

[۱۷۷] سیوطی‌، جلال الدین، الدر المنثور، ج۶، ص۵۶۳ – ۵۶۵‌.

در چنین‌ فضایی‌ است‌ که‌ استناد شیعه‌ به‌ برادری‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و حضرت‌ علی‌ (علیه‌السّلام) برای‌ اثبات‌ «احق‌» بودن‌ وی‌ در امر امامت‌، معنا پیدا می‌کند.

[۱۷۸] بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۰۸.

به‌ تدریج‌، برای‌ مسلمانان‌ هویتی‌ ایجاد شد که‌ همانند برادری‌ خود با دیگران‌، روابط دیگران‌ را نیز در تقابل‌ با برادریهای‌ خود معنا کنند.

[۱۷۹] ابن‌ تیمیه‌، احمد، الصارم‌ المسلول‌، ج۱، ص۳۹۵.

حتی‌ در دوره‌های‌ بعد، غلبه برادری‌ دینی‌ بر دیگر انواع‌ برادریها، مفسران‌ را مجبور ساخته‌ تا در مواردی‌ که‌ بحث‌ از برادریهای‌ قومی‌ به‌ میان‌ آمده‌ است‌، اختلاف‌ مفاهیم‌ را یادآور شوند.

[۱۸۰] طوسی‌، محمد بن حسن، التبیان‌، ج۶، ص۴۷.

[۱۸۱] طبرسی‌، فضل‌ بن حسن، مجمع‌ البیان‌، ج۴، ص۳۰۲.

[۱۸۲] حسین‌ رازی‌، ابوالفتوح،‌ روض‌ الجنان‌، ج۱۰، ص۲۸۳.

نیز ملاقات‌ با برادران‌ دینی‌، از لذتهای‌ حج‌، نماز جماعت‌ و مانند آن‌ها شمرده‌ شده‌ است‌.

[۱۸۳] ابن‌ ابی‌ عاصم‌، احمد، الزهد، ج۱، ص۳۱۳.

[۱۸۴] فاکهی‌، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۳۸۲‌.

گویا در میان‌ اصحاب‌، حضرت‌ علی‌ (علیه‌السّلام) و ابو هریره‌ بیش‌ از همه‌ نسبت‌ به‌ این‌ مفهوم‌ توجه‌ داشته‌اند (برای‌ آشنایی‌ با نمونه‌هایی‌ از روایات‌ ابوهریره‌،

[۱۸۵] ابن‌ حبان‌،محمد، الصحیح‌، ج۱۲، ص۴۷۶.

[۱۸۶] کتانی‌، عبدالحی،‌ التراتیب‌ الاداریه، ج۲، ص۱۰.

[۱۸۷] کتانی‌، عبدالحی،‌ التراتیب‌ الاداریه، ج۲، ص۳۳.

[۱۸۸] کتانی‌، عبدالحی،‌ التراتیب‌ الاداریه، ج۲، ص۶۷.

). در سخنان‌ منسوب‌ به‌ حضرت‌ علی‌ (علیه‌السّلام)، روایات‌ قابل‌ توجهی‌ درباره وظایف‌ برادران‌ دینی‌ وجود دارد که‌ نشان‌ از بروز مشکلاتی‌ در کارکردهای‌ برادری‌ دینی‌ آن‌ روزگار می‌دهد.

[۱۸۹] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، خطبه ۱۲۲.

[۱۹۰] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، خطبه۱۲۴.

[۱۹۱] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌ البلاغه، خطبه ۱۲۵.

تحول‌ معنای برادری‌

به‌ مرور زمان‌، معنای‌ برادری‌ دینی‌ دچار دگرگونیهایی‌ شد و به‌ تدریج‌، استعمال‌ آن‌ برای‌ اشاره‌ به‌ دوستان‌، افراد یک‌ فرقه‌ و هم‌ مسلکان‌ رایج‌تر گردید.

[۱۹۲] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، الجامع‌ لاخلاق‌ الراوی‌ و آداب‌ السامع‌، ج۲، ص۱۴۹.

[۱۹۳] ابشیهی‌، محمد، المستطرف‌، ج۱، ص۱۶۹.

[۱۹۴] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، العلل‌ المتناهیه، ج۲، ص۳۲۰‌.

هر چند هرگز آن‌ معنای‌ نخستین‌ به‌ فراموشی‌ سپرده‌ نشد. از سفیان‌ ثوری‌ نقل‌ شده‌ است‌ که‌ هدایای‌ سلاطین‌ را بر هدایای‌ دیگران‌ ترجیح‌ می‌داده‌ است‌. بدین‌سان‌، میان‌ سلاطین‌ و برادران‌ تقابل‌ افتاده‌ که‌ با برادری‌ رایج‌ در فرهنگ‌ صدر اسلام‌ – که‌ فرقی‌ میان‌ حاکم‌ و محکوم‌ نمی‌نهاده‌ – متفاوت‌ است‌.

[۱۹۵] ابن عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، التمهید، ج۴، ص۱۰۶‌.

[۱۹۶] ابن عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، التمهید، ج۴، ص۱۱۶‌.

حتی‌ برخی‌ توصیه‌ها در روایات‌ اهل‌ بیت‌ (علیهم‌السّلام) مبنی‌ بر محترم‌ داشتن‌ برادران‌ فقیر آمده‌ است‌

[۱۹۷] صدوق، محمد بن‌ علی، الخصا