توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل معصوم هفتم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل معصوم هفتم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل معصوم هفتم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

امام محمدباقر علیه‌السلام

الباقر، امام محمد بن علی علیه‌السلام، ابوجعفر محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم‌السلام، امام پنجم از ائمّه اثنا عشر و یکی از چهارده معصوم می‌باشد.

فهرست مندرجات

۱ – کنیه امام باقر (علیه‌السلام)
۲ – القاب امام باقر (علیه‌السلام)
۳ – نسب امام باقر (علیه‌السلام)
۴ – مادر امام باقر (علیه‌السلام)
۴.۱ – فضایل مادر حضرت
۴.۲ – اقوال درباره نام مادر حضرت
۴.۲.۱ – سبط ابن جوزی
۴.۲.۲ – اربلی
۵ – تولد امام باقر (علیه‌السلام)
۶ – شهادت امام باقر (علیه‌السلام)
۶.۱ – ماه و روز شهادت
۶.۲ – محل شهادت
۷ – سوانح حیات امام باقر (علیه‌السلام)
۷.۱ – ائمه زمان حضرت
۷.۲ – خلفای زمان حضرت
۷.۳ – فعالیت‌های فرهنگی
۷.۴ – احضار شدن به شام
۸ – فرزندان امام باقر (علیه‌السلام)
۹ – شمایل امام باقر (علیه‌السلام)
۱۰ – سیره امام باقر (علیه‌السلام)
۱۰.۱ – میزان بهره‌مندی از دنیا
۱۰.۲ – کشاورزی
۱۰.۳ – هزینه زندگی
۱۰.۴ – مردم‌داری
۱۰.۵ – زهد
۱۰.۶ – بیان حقایق عرفانی
۱۰.۷ – ذکر
۱۰.۸ – مواجهه با مصائب
۱۰.۹ – فروتنی
۱۰.۱۰ – عبادت
۱۱ – مقام علمی امام باقر (علیه‌السلام)
۱۱.۱ – وجه تسمیه به باقر
۱۱.۱.۱ – روایت پیامبر
۱۱.۱.۲ – نظر ابن عماد
۱۱.۱.۳ – نظر ابن خلکان
۱۱.۱.۴ – نظر ابن منظور
۱۱.۱.۵ – نظر زبیدی
۱۱.۲ – فقه و حدیث حضرت
۱۱.۲.۱ – نظر نسایی
۱۱.۲.۲ – نظر ذهبی
۱۱.۲.۳ – نظر شیخ مفید
۱۱.۲.۴ – نظر عبدالله مکی
۱۲ – راویان امام باقر (علیه‌السلام)
۱۳ – یاران خاص امام باقر (علیه‌السلام)
۱۴ – احادیث امام باقر (علیه‌السلام)
۱۴.۱ – کتب اهل سنت
۱۴.۱.۱ – علل کم بودن احادیث
۱۴.۱.۲ – نوع روایات نقل شده
۱۴.۱.۳ – نقل امام از افراد
۱۴.۲ – موضوعات احادیث امام
۱۴.۳ – تفسیر منسوب به امام
۱۵ – اهداف حلقه‌های درسی امام باقر (علیه‌السلام)
۱۵.۱ – عرضه دیدگاه‌های اسلامی
۱۵.۲ – روشن‌گری درباره انحرافات
۱۵.۳ – گشایش ابواب علمی غیرمطرح
۱۵.۴ – پروزش دانشمندان اسلامی
۱۶ – مناظرات امام باقر (علیه‌السلام)
۱۶.۱ – مناظرات گردآوری شده
۱۶.۲ – مناظرات مشهور
۱۶.۳ – بررسی مناظره با نافع
۱۷ – مواضع و اقدامات سیاسی امام باقر (علیه‌السلام)
۱۷.۱ – جای‌گاه اجتماعی امام
۱۷.۲ – تقیه امام
۱۷.۳ – مواجهه با هشام
۱۷.۴ – گزارش ابن ابی الحدید
۱۷.۵ – گزارشات دیگر
۱۷.۶ – پرهیز از اقدام سیاسی عمومی
۱۷.۷ – راهنمایی حاکمان اموی
۱۸ – امامت امام باقر(علیه‌السلام) در میان شیعیان
۱۸.۱ – مخالفان امامت حضرت از شیعیان
۱۸.۱.۱ – کیسانیه
۱۸.۲ – سرحوبیه
۱۸.۲.۱ – زیدیه
۱۸.۲.۲ – ولد الحسن
۱۸.۳ – احادیث اثبات امامت حضرت
۱۸.۴ – دلایل کلامی امامت حضرت
۱۹ – فرق شیعه بعد از امام باقر (علیه‌السلام)
۱۹.۱ – پیروان نفس زکیه
۱۹.۲ – پیروان ابومنصور عجلی
۱۹.۳ – باقریه
۲۰ – رابطه امام باقر (علیه‌السلام) و شیعیان
۲۱ – عناوین مرتبط
۲۲ – فهرست منابع
۲۳ – پانویس
۲۴ – منبع

کنیه امام باقر (علیه‌السلام)

راویان و محدثان شیعه غالباً با کنیه ابوجعفر از امام باقر علیه‌السلام یاد کرده‌اند.
برای تمایز احادیث منقول از امام نهم، حضرت محمّد بن علی الجواد علیه‌السّلام، که او نیز کنیه ابوجعفر داشته است، از روایات امام باقر علیه‌السّلام، لفظ «ثانی» را به کنیه امام نهم افزوده‌اند.

[۱] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱۲، ص۴۳۴-۴۳۵.

القاب امام باقر (علیه‌السلام)

لقب مشهورشان « باقر » یعنی شکافنده علوم است (رجوع کنید به دنباله مقاله)، امّا القاب دیگری چون «هادی» و «شاکر» هم داشته‌اند.

[۲] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۳۲۹.

نقش انگشتری ایشان نیز، به روایت ابن عساکر ،

[۳] ابن عساکر، ترجمه الامام زین العابدین علی بن الحسین علیه‌السلام و تلیها ترجمه ابنه الامام محمدالباقر علیه‌السلام من تاریخ مدینه دمشق، ج۱، ص۱۴۱۱۴۱۳.

«اَلْقُوَّهُ للّهِ جمیعاً» بوده است.

نسب امام باقر (علیه‌السلام)

حضرت باقر علیه‌السلام از سوی پدر ، نوه امام حسین علیه‌السلام و از سوی مادر ، نوه امام حسن علیه‌السلام است.

مادر امام باقر (علیه‌السلام)

مادرشان فاطمه دختر امام حسن علیه‌السلام بود، ازین‌رو در حقّ او گفته‌اند: علویی بود که از دو سوی علوی بود و فاطمیی بود که از دو سوی فاطمی بود.

[۴] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۳۸.

فضایل مادر حضرت

فاطمه بنت الحسن ، که به امّ‌عبداللّه (یا امّ‌عبد ، یا امّ‌حسن ) شهرت داشت، بانویی جلیل القدر بود و از حضرت صادق علیه‌السلام درباره او نقل شده است که «او صدّیقه بود و در آل حسن زنی چون او نبوده است».

[۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۶۹.

اقوال درباره نام مادر حضرت

سبط ابن جوزی

برخی از متأخّران چون سبط ابن جوزی (متوفی ۶۴۵)

[۶] سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ج۱، ص۳۰۲.

و ابن خلّکان (متوفّی ۶۸۱)

[۷] ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۴.

مادر امام پنجم را دختر حسن مثنّی و نوه امام مجتبی علیه‌السلام دانسته‌اند.
این قول صحیح نیست، زیرا مورّخان قرن سوّم و از جمله یعقوبی

[۸] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۰۵.

[۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۷.

و نیز علوی عمری ، نَسب شناس قرن پنجم،

[۱۰] علوی، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، ج۱، ص۲۰.

تصریح کرده‌اند که او دختر امام مجتبی علیه‌السلام بوده است.

اربلی

اِرْبِلی

[۱۱] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۳۳۱.

نیز به نقل از حافظ عبدالعزیز جُنابذی (متوفّی ۶۱۱)، مادر امّ‌عبداللّه را امّ‌فَرْوه دختر قاسم بن محمّد ابی بکر (متولّد ۳۷) دانسته، که اشتباه است.
زیرا به تصریح علما، از جمله شیخ مفید

[۱۲] مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۲، ص۱۷۶.

[۱۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۶.

امّ‌فروه همسر امام باقر علیه‌السلام بوده است.
منشأ این اشتباه خطایی است که در کتابت و نقل رخ داده و بر اثر حذف شدن قسمتی از روایت ، عبارت راجع به فرزندان امام باقر علیه‌السلام (یعنی امام صادق علیه‌السّلام و عبداللّه بن محمّد ) به خطا به مادر آن حضرت نسبت داده شده است.
این اشتباه عیناً در بحار الانوار

[۱۴] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۸.

تکرار شده است، ولی عبارت درست و کامل را ابن سعد

[۱۵] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، ج۵، ص۳۲۰.

و ابن جوزی

[۱۶] ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی، صفه الصفوه، ج۲، ص۱۰۸.

آورده‌اند.
اربلی، نیز عبارت ابن جوزی را در صفحات بعد

[۱۷] ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی، صفه الصفوه، ج۲، ص۳۵۹.

نقل کرده است.

تولد امام باقر (علیه‌السلام)

همه منابع محل تولد آن حضرت را مدینه نوشته، ولی در سال ولادتشان اختلاف دارند.
بیشتر منابع شیعی تولد آن حضرت را در ۵۷ هجری دانسته‌اند

[۱۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۶۹.

[۱۹] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۳۲۸.

[۲۰] مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۱، ص۱۵۸.

( مجلسی

[۲۱] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۲۲۱۹.

بیشتر اقوال را آورده است)، و برخی از مورخان اهل سنت نیز بر این قول‌اند،

[۲۲] ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۴.

امّا عدّه‌ای سال ۵۶ را ذکر کرده‌اند.

[۲۳] حنبلی، ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۷۲.

[۲۴] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۱.

[۲۵] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۷۷.

در روز تولد ایشان نیز اختلاف است.
شیخ طوسی

[۲۶] طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ج۱، ص۸۰۱.

فضل بن حسن طبرسی

[۲۷] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۹۸.

و دیگران

[۲۸] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۲ ۲۱۹.

روز ولادت آن حضرت را روز جمعه اول ماه رجب و به گفته طبرسی بعضی تولّد ایشان را در سوم صفر می‌دانند.
از معاصران نیز، سید محسن امین

[۲۹] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۴۵.

و حاج شیخ عباس قمی

[۳۰] قمی، عباس، منتهی الامال، ج۲، ص۹۶.

آن را سوم صفر یا اول رجب؛ و از اهل سنّت، ابن خلّکان

[۳۱] ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۴.

سوم صفر ضبط کرده‌اند.

شهادت امام باقر (علیه‌السلام)

تاریخ رحلت امام باقر علیه‌السلام را با اختلاف پنج سال، از ۱۱۳ تا ۱۱۸، ذکر کرده‌اند.
ابن سعد

[۳۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، ج۵، ص۳۲۴.

نخست با نقل خبری از استاد خود واقِدی تاریخ رحلت آن حضرت را سال ۱۱۷ و مدت عمرشان را ۷۳ سال ذکر می‌کند، سپس می‌گوید که رحلت ایشان را در ۱۱۸ و ۱۱۴ هم دانسته‌اند.
ابن اثیر

[۳۳] ابن اثیر، ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۱۸۰.

نیز عمر حضرت باقر علیه‌السلام را ۷۳ سال ثبت کرده و ۵۸ سال را نیز نسبت داده است.
امّا بیش‌تر مورخان شیعی و سنی وفات آن حضرت را در ۱۱۴ و اکثر سیره نویسان شیعه عمر وی را ۵۷ سال دانسته‌اند (

[۳۴] حنبلی، ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۷۲.

[۳۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۱.

[۳۶] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۲۲۱۹.

و منابع دیگر).
به هر حال، ۷۳ سال یقیناً نادرست است، زیرا در آن صورت باید در سال ۴۴ متولد شده باشند.
امّا چون عموم مورخان تولّد پدرش علی بن حسین علیه‌السلام را در سال ۳۸ نوشته‌اند و بنا بر این در سال ۴۴ آن حضرت بیش از شش سال نداشته است، امکان تولّد حضرت باقر علیه‌السلام در سال ۴۴ منتفی است.
یعقوبی

[۳۷] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۲۰.

هر چند وفات حضرت باقر علیه‌السلام را به سال ۱۱۷ می‌داند، می‌گوید که وی ۵۸ سال عمر کرده و در واقعه عاشورا چهار ساله بوده است.
امّا چون واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجری بوده، وفات آن حضرت سال ۱۱۴ می‌شود نه ۱۱۷.
به نظر می‌رسد که چون مورخان اهل سنّت، ولادت را سال ۵۶ و وفات را ۱۱۴ ثبت کرده‌اند، باید عمر امام باقر علیه‌السلام را ۵۸ سال بدانند.

[۳۸] حنبلی، ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۷۲.

ماه و روز شهادت

در ماه و روز رحلت آن حضرت نیز اختلاف است و آن را در ربیع الاوّل و هفتم ذی الحجه و ربیع الاخر گفته‌اند.

[۳۹] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۲۲۱۹.

[۴۰] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۴۵.

[۴۱] قمی، عباس، منتهی الامال، ج۲، ص۱۳۵.

برخی از مورخان، از جمله ابن خلّکان

[۴۲] ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۴.

و صفدی

[۴۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۷۷.

محل وفات او را ده‌کده‌ای به نام حُمَیْمَه واقع در منطقه شراه بین راه مدینه به دمشق

[۴۴] ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۳، ص۲۷۸.

دانسته‌اند.

محل شهادت

در باره محل دفن آن حضرت، گورستان بقیع در مدینه، اختلافی دیده نمی‌شود.
در روایت ابوبصیر از حضرت صادق علیه‌السلام که کلینی

[۴۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۷۲.

و به نقل از او مجلسی

[۴۶] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۷.

آورده است، آن حضرت می‌فرماید که پدرم به سال ۱۱۴ وفات یافت و پس از پدر نوزده سال و دو ماه زنده بود.
چون رحلت امام سجاد علیه‌السلام را بیش‌تر مورخان در محرم نوشته‌اند، ظاهراً رحلت امام باقر علیه‌السلام در ربیع الاول بوده است.
ولی از ظاهر تعبیرِ بیشترِ مورخان و صریح عبارت شهید اوّل (مجلسی

[۴۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۷.

به نقل از الدّروس) و قمی

[۴۸] قمی، عباس، منتهی الامال، ج۲، ص۱۳۵.

برمی آید که هفتم ذی الحجه را برگزیده‌اند.

سوانح حیات امام باقر (علیه‌السلام)

بنا بر اشهر اقوال، تولد امام باقر علیه‌السلام در سال ۵۷ و وفات آن حضرت در ۱۱۴ است و مدت عمر او ۵۷ سال و مدت امامتش ۱۹ یا ۲۰ سال (محرّم ۹۴ تا ربیع الاوّل یا ذی الحجه ۱۱۴) است.

ائمه زمان حضرت

چهار سال از حیات جدّ خود امام حسین علیه‌السلام و ۳۷ سال از زندگی پدر خود حضرت علی بن حسین علیه‌السلام را درک کرد.

خلفای زمان حضرت

دوران زندگیش با حکومت ده تن از خلفای اموی (از معاویه بن ابی سفیان تا هشام بن عبدالملک) و ایام امامتش با حکومت پنج تن از ایشان ـ ولید بن عبدالملک (متوفی ۹۶) و سلیمان بن عبدالملک (متوفی ۹۹) و عمر بن عبدالعزیز (متوفی ۱۰۱) و یزید بن عبدالملک (متوفی ۱۰۵) و هشام بن عبدالملک (متوفی ۱۲۵) مقارن بود.
پس این‌که بعضی از جمله ابن شهر آشوب

[۴۹] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۴۰.

و مجلسی به نقل از او در بحارالانوار،

[۵۰] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۱۶.

سال‌های امامت او را تا زمان خلافت ولید بن یزید بن عبدالملک (مقتول ۱۲۶) و یزید بن ولید بن عبدالملک (متوفی ۱۲۶) و برادرش ابراهیم بن ولید (مخلوع در ۱۲۷) بسط داده‌اند، اشتباه کرده‌اند.

[۵۱] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۴۵.

مسعودی

[۵۲] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۳۲.

ضمن آن‌که وفات امام باقر علیه‌السلام را به دوران حکومت ولید بن یزید نسبت داده، گفته است که بعضی وفات ایشان را در روزگار یزید بن عبدالملک دانسته‌اند.

فعالیت‌های فرهنگی

بنا بر آن‌چه از منابع معتبر به دست می‌آید، دوران زندگی امام پنجم بیش‌تر در شهر مدینه به نشر معارف دینی و ارشاد شیعیان و تربیت شاگردان گذشت.

احضار شدن به شام

به روایت کلینی،

[۵۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۷۱۴۷۲.

[۵۴] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۳۰۶۳۲۰.

یک بار در دوران هشام بن عبدالملک (حک: ۱۰۵ـ۱۲۵) آن حضرت و فرزندش امام صادق علیه‌السلام از مدینه به شام احضار شدند.
این ماجرا بعد از مراسم حجّ ، که هشام و امام باقر علیه‌السلام هر دو در آن حضور داشتند، روی داده و ظاهراً قصد هشام از این کار ارعاب امام بوده است.
بیهقی

[۵۵] بیهقی، ابراهیم بن محمد، المحاسن و المساوی، ج۲، ص۲۳۲ـ۲۳۶.

به نقل از کسایی و نقلِ او از هارون خلیفه عباسی ، سفر دیگر آن حضرت را به شام به دعوت عبدالملک مروان (حک: ۶۵ـ۸۶) گزارش کرده که البته پیش از دوران امامت او بوده است. (در باره این دو سفر و آن‌چه میان امام و خلفای اموی گذشت رجوع کنید به دنباله مقاله) ابن عساکر

[۵۶] ابن عساکر، ترجمه الامام زین العابدین علی بن الحسین علیه‌السّلام و تلیها ترجمه ابنه الامام محمدالباقر علیه‌السّلام من تاریخ مدینه دمشق، ج۱، ص۱۲۷ـ۱۲۸.

نیز دعوت عمر بن عبدالعزیز (حک: ۹۹ـ۱۰۱) از ایشان را به شام، به منظور رای‌زنی برخی از مسائل دانسته است.
به گفته او، عمر بن عبدالعزیز به فقها علاقه فراوان داشت و آنان را نزد خود دعوت می‌کرد که از جمله ایشان امام باقر علیه‌السلام بود.

فرزندان امام باقر (علیه‌السلام)

ابن سعد

[۵۷] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، ج۵، ص۳۲۰.

فرزندان حضرت باقر علیه‌السلام را چهار پسر و دو دختر نوشته است.
مفید و طبرسی پنج پسر و دو دختر به این شرح نوشته‌اند: ابوعبداللّه جعفر (امام صادق علیه‌السلام) و عبداللّه (ابن شهر آشوب

[۵۸] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۲۱۰.

به اشتباه او را عبداللّه افطح خوانده است) که مادر این دو اُمّ‌فَروه دختر قاسم بن محمّد بن ابی بکر بود؛ ابراهیم و عبیداللّه که در کودکی درگذشتند و مادرشان امّ‌حکیم دختر اُسید (اسد و سیّد هم ثبت شده است) بن مغیره الثّقفی بود؛ علی و زینب و امّ‌سلَمه که مادرهایشان کنیز بوده‌اند.
اِرْبلی ضمن نقل کامل سخن مفید، از ابن طلحه شافعی روایت کرده است که او فرزندان امام را سه پسر و یک دختر دانسته است.

[۵۹] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۳۳۰.

علوی عمری

[۶۰] علوی، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، ج۱، ص۹۴.

فرزندان امام را سه دختر و شش پسر ذکر کرده، اما سوّمین دختر را نام نبرده و نام پسر ششم را، که با ابراهیم و عبیداللّه از یک مادر بوده، زید نوشته است.
نسل ایشان، هم‌چنان‌که علوی عمری

[۶۱] علوی، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، ج۱، ص۹۴.

نیز یادآوری کرده، فقط از فرزند برومندش امام صادق علیه‌السلام باقی ماند.

شمایل امام باقر (علیه‌السلام)

امام باقر علیه‌السلام میانه بالا و گندم‌گون و لاغرمیان بود.
پوستی شاداب و نرم و مویی مجعّد داشت.
صدایش نیکو بود و بر گونه‌اش خالی دیده می‌شد.

[۶۲] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۳۹.

محمّد بن منکدر ایشان را تنومند وصف کرده است.

[۶۳] مفید، محمد بن محمدT الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۶۱.

سیره امام باقر (علیه‌السلام)

میزان بهره‌مندی از دنیا

در منابع شیعی روایاتی نقل شده است که بر طبق آن‌ها امام باقر علیه‌السلام از پوشیدن لباس خوب و پاکیزه و تهیّه غذاهای خوب در خانه دریغ نداشت و خصوصاً برای رعایت حال برخی از افراد خانه این کار را لازم می‌دید.

[۶۴] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۸۰، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.

[۶۵] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۴۶، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.

[۶۶] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۴۸، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.

این نکته از آن جهت حائز اهمیت است که در روزگار ایشان برخی گرایش‌های ترک دنیا پیدا شده بود.
و شاید به همین دلیل است که این موضوع در منابع نقل شده است.

کشاورزی

امام با آن‌که از مرتبت بلند اجتماعی برخوردار بود و به گفته ذهَبی

[۶۷] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۲.

سروَری و دانش و رفتار صحیح را یک‌جا جمع کرده بود، شخصاً در گرمای حجاز در مزرعه کار می‌کرد و انگیزه این کار را اطاعت خدا و بی نیاز شدن خود و خانواده‌اش از مردم می‌دانست.

[۶۸] محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۶۲، قم ۱۴۱۳.

هزینه زندگی

از امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که فرمود پدرم از سایر افراد خاندان خود درآمد کمتری داشت، ولی هزینه زندگی او از همه بیش‌تر بود.

[۶۹] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۹۴، بیروت ۱۴۰۳.

مردم‌داری

آمد و شد خویشانش او را دل‌گیر نمی‌کرد و از آنان با خوراک‌های خوب پذیرایی می‌کرد و جامه‌های نیکو و مال نقد می‌بخشید.

[۷۰] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۹۰۲۹۱، بیروت ۱۴۰۳.

این روش را با دیگران نیز به کار می‌گرفت و هرگز از بخشش به برادران و متقاضیان و کسانی که به امیدی نزد وی آمده بودند، دریغ نمی‌کرد.

[۷۱] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۸۸، بیروت ۱۴۰۳.

هم‌چنین خدمت‌کاران خود را در کارهای دشوار، یاری می‌کرد.

[۷۲] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۳۰۳، بیروت ۱۴۰۳.

هرگاه می‌خواست به سائلی کمک مالی کند او را «یا سائل» نمی‌خواند، بلکه «یا عبداللّه» (ای بنده خدا) می‌گفت.

[۷۳] ابن قتیبه، کتاب عیون الاخبار، ج۲، ص۲۰۸، بیروت (بی تا).

زهد

امام باقر علیه‌السلام را از زاهدان بزرگ عالم اسلام خوانده‌اند.
ابونعیم با عبارت «الحاضرُ الذّاکر، الخاشعُ الصّابر» از ایشان یاد کرده است.

[۷۴] احمد بن عبداللّه ابونعیم، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۳، ص۱۸۰، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.

عطّار کتاب تذکره الاولیاء

[۷۵] محمد بن ابراهیم عطار، کتاب تذکره الاولیاء، ج۲، ص۳۳۹، چاپ نیکلسون، لیدن ۱۹۰۵، (تهران، بی تا).

خود را با یاد این امام خاتمه داده و، به پیروی از هُجویری ،

[۷۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۹۲ـ۹۳، چاپ ژوکوفسکی، تهران ۱۳۵۸ ش.

از آن حضرت به «برهان ارباب مشاهدت» و «امام اولاد نبی» و «گزیده نسل علی» تعبیر کرده است.

بیان حقایق عرفانی

علاوه بر زهد عملی، بیانات آن حضرت در تفسیر الفاظی چون عبادت ، محبّت ، غنا ، تقوا ، توکّل و دنیا راه‌گشای کسانی بوده که دین را از وجهه معنوی و عرفانی می‌نگریسته‌اند.
به گفته ابن حجر هیتمی

[۷۷] ابن حجر هیتمی، الصواعق المخرفه فی الرد علی اهل البدع والزندقه، ج۱، ص۲۰۱، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۵.

امام باقر علیه‌السلام در ترسیم مقامات عارفان و بیان حقایق عرفانی سخنانی دارد که زبان از وصف آن عاجز است.

ذکر

کلینی از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است که فرمود پدرم همواره ذکر خدا می‌گفت و افراد خانواده خود را هم به این کار سفارش می‌کرد.

[۷۸] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.

[۷۹] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۹۷، بیروت ۱۴۰۳.

در سفر حجّ او را دیدند که غسل کرد و با پای برهنه وارد منطقه حرم شد، چون به مسجد الحرام رسید، به کعبه نگریست و با صدای بلند گریه کرد.
آن‌گاه طواف کرد و بعد از نماز سر به سجده نهاد، هنگامی که سر از زمین برداشت محلّ سجده از بسیاریِ اشک مرطوب شده بود.

[۸۰] علی بن عیسی اربلی، کشف الغمّه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۳۲۹، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

[۸۱] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۹۹۳۰۰، بیروت ۱۴۰۳.

مواجهه با مصائب

در برابر مصائب تسلیم بود و همواره می‌ترسید که مبادا نعمت‌های خدا را ناسپاسی کرده باشد.
زمانی یکی از افراد خانواده او بیمار شد و سپس درگذشت.
امام که از بیماری او ناراحت بود، بعد از مرگ وی هرگز اظهار جزع نکرد و فرمود: آن‌چه را دوست می‌داریم از خدا می‌خواهیم، امّا وقتی آن‌چه برای ما ناگوار است روی دهد، نسبت به آن‌چه خدا برای ما پسندیده است، مخالفت نمی‌کنیم.

[۸۲] ابن عساکر، ترجمه الامام زین العابدین علی بن الحسین علیه‌السّلام و تلیها ترجمه ابنه الامام محمدالباقر علیه‌السّلام من تاریخ مدینه دمشق، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۳.

[۸۳] ابن قتیبه، کتاب عیون الاخبار، ج۳، ص۵۷، بیروت (بی تا).

فروتنی

آن حضرت در برابر دوستان فروتنی می‌کرد و بد زبانی افراد را نادیده می‌انگاشت.

[۸۴] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۳۷.

عبادت

ذهبی

[۸۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۳.

نقل کرده است که امام باقر علیه‌السلام در شبانه روز صد و پنجاه رکعت نماز می‌گزارد، و از امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که پدرش را بنا بر وصیّتِ خود او، در جامه‌ای که هنگام نماز بر تن می‌کرد به خاک سپردند.

[۸۶] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، ج۵، ص۳۲۳.

[۸۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۲۰.

مقام علمی امام باقر (علیه‌السلام)

وجه تسمیه به باقر

همه مؤلّفان در ادیان شیعه و سنّی سبب ملقب شدن آن حضرت را به « باقر » دانش فراوان او دانسته‌اند؛ و غالباً این نام‌گذاری را از پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌دانند که جابر بن عبداللّه انصاری از آن حضرت نقل کرده است.

روایت پیامبر

ابن قتیبه

[۸۸] ابن قتیبه، کتاب عیون الاخبار، ج۱، ص۲۱۲، بیروت (بی تا).

به مناسبت نقل دیدار زید بن علی بن حسین با هشام بن عبدالملک و اعتراض او به هشام به سبب تعبیر توهین آمیز وی نسبت به امام باقر علیه‌السلام، از زید نقل می‌کند که لقب باقر را پیامبر صلّی‌اللّه‌وآله‌وسلّم بر محمّد بن علی نهاد.
سپس زید از جابر بن عبداللّه نقل کرده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از عمر طولانی جابر تا نایل شدن به دیدار فرزندشان «باقر» خبر داده و از او خواسته بود که چون آن فرزند را دید سلام پیامبر را به او برساند.
در این روایت از زبان پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم وجه این نام‌گذاری نقل شده است: یَبْقَرُ الْعِلْمَ بَقْراً.

[۸۹] الذخیره فی علم الکلام، احمد حسینی، قم ۱۴۱۱.

ابن بابویه

[۹۰] ابن بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۲۳۳، نجف ۱۳۸۵.

نیز همین روایت جابر را با اندکی تفاوت با سند از جابر بن یزید جعفی آورده که جابر بن یزید این توضیح را افزوده بوده است: لاِ نّه بَقَرَ الْعِلْمَ، أی شَقَّهُ شَقّاً.

[۹۱] الذخیره فی علم الکلام، احمد حسینی، قم ۱۴۱۱.

شیخ مفید نیز این روایت را آورده است.

نظر ابن عماد

ابن عماد

[۹۲] حنبلی، ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۷۲.

آن حضرت را از فقهای مدینه بر شمرده که به سبب دانش فراوان و شناختن ریشه و درون آن، او را باقر خوانده‌اند.

نظر ابن خلکان

ابن خلّکان،

[۹۳] ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۴.

صَفَدی

[۹۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۷۷.

و ذهبی

[۹۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۲.

نیز همین توضیح را آورده‌اند.

نظر ابن منظور

ابن منظور نیز ذیل مادّه «بقر» گفته است که به محمّد بن علیّ بن حسین، رضوان‌اللّه‌علیهم، از آن‌رو باقر گفته می‌شد که علم را می‌شکافت و ریشه آن را شناخته بود و فروع آن را استنباط می‌کرد و در دانش « تبقّر » می‌نمود.
سپس می‌گوید: «تبقّر» به معنای توسعه در دانش و مال آمده است.

نظر زبیدی

مرتضی زَبیدی نیز ذیل ماده «بقر» روایت جابر را از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم در باره آن حضرت نقل کرده است.

فقه و حدیث حضرت

زمان امام باقر علیه‌السلام، یعنی دهه‌های آخر قرن اوّل و دهه‌های اوّل و دوم قرن دوم هجری، زمان ظهور فقهای بزرگ مخصوصاً در مدینه بود.
در این دوران، مسلمانان که از فتوحات خارجی و جنگ‌های داخلی تا حدودی فراغت یافته بودند (و فقط خوارج و برخی شورشیان، خراسان و مناطقی دیگر را در ناآرامی نگاه داشته بودند) از اطراف و اکناف سرزمین‌های اسلامی برای فراگرفتن احکام الهی و فقه اسلامی به مدینه، که شهر حضرت رسول صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم و اصحاب و تابعان ایشان بود، روی می‌نهادند.
فقها و محدّثان بزرگی از جمله سعید بن مسیّب (متوفّی ۹۴)، عروه بن زبیر (متوفّی ۹۴)، خارجه بن زید بن ثابت (متوفّی ۹۹)، ربیعه الرأی (متوفّی ۱۳۶)، سفیان بن عُیَیْنه و محمّد بن شهاب زُهْری (متوفّی ۱۲۴) در این شهر جمع بودند.
به خصوص که منع کتابت حدیث در زمان عمر بن عبدالعزیز لغو شده بود.

[۹۶] مرتضی عسکری، معالم المدرستین، ج۲، ص۴۴، تهران ۱۴۰۵.

در این دورانِ شکوفایی فقه و حدیث بود که دانش و معرفت امام باقر علیه‌السلام و نیز فرزند او امام صادق علیه‌السلام، بر همگان آشکار شد و اصول و مبانی کلام و فقه و سایر معارف دینی شیعه، که این دو امام بیش از همه مبیّن آن بودند، تدوین و توسّط راویان و شاگردان ایشان به عالم پراکنده شد.
بسیاری از مجتهدان و مؤسّسان مذاهب فقهیِ دیگر از این دو امام فیض برده‌اند و به همین جهت، رایج شدن لقب «باقر» برای امام پنجم، که لقبی کاملاً علمی است، بسیار پر معنی است.

نظر نسایی

نسایی از محدّثان بزرگ اهل سنّت آن حضرت را از «فقهای بزرگ تابعین» در مدینه شمرده است

[۹۷] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۳.

و به گفته او، همه حافظان حدیث در استناد و احتجاج به قول آن حضرت اتّفاق دارند.

نظر ذهبی

ذهبی

[۹۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۲.

او را جامع مقام علم و عمل و بزرگی و شایسته مقام خلافت دانسته است.

نظر شیخ مفید

شیخ مفید

[۹۹] محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۵۷، قم ۱۴۱۳.

در باره جای‌گاه علمی آن حضرت می‌نویسد که بازماندگان صحابه و بزرگان تابعان و رؤسای فقهای مسلمانان از آن حضرت در مسایل دینی روایت کرده‌اند.
به نوشته او، امام اخبار پیشینیان و پیامبران را روایت می‌کرد.
مردم از او در باب مغازی و سیرت و سنّت رسول صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم حدیث می‌آموختند و در مناسک حجّ ، که از پیامبر نقل می‌کرد، بر او اعتماد داشتند و از ایشان تفسیر قرآن بر می‌نوشتند.

نظر عبدالله مکی

از عبداللّه بن عطاء مکّی نقل شده است که دانشمندان را در هیچ مجلسی کوچک‌تر از آن ندیده‌ام که در محضر ابوجعفر دیده‌ام؛ حکم بن عُتَیبْه (از فقهای بزرگ کوفه، متوفی ۱۱۵)

[۱۰۰] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۰۸۲۱۳.

را در پیش‌گاه او به سان شاگردی نزد استاد دیدم.

[۱۰۱] احمد بن عبداللّه ابونعیم، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۳، ص۱۸۶، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.

[۱۰۲] ابن عساکر، ترجمه الامام زین العابدین علی بن الحسین علیه‌السّلام و تلیها ترجمه ابنه الامام محمدالباقر علیه‌السّلام من تاریخ مدینه دمشق، ج۱، ص۱۴۲، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۳.

[۱۰۳] محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۰۶، قم ۱۴۱۳.

سبط ابن جوزی

[۱۰۴] سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ج۱، ص۳۰۲، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

این مطلب را به عطا نسبت داده که ظاهراً خطا در نقل یا در کتابت است.
سید محسن امین

[۱۰۵] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۴۶.

نیز این اختلاف را یادآوری کرده است.

راویان امام باقر (علیه‌السلام)

ابونعیم، ذهبی و ابن شهر آشوب شماری از محدّثان و فقها را به عنوان راویان امام باقر علیه‌السلام نام برده‌اند، که از آن جمله‌اند: اوزاعی (متوفّی ۱۵۱)، أعْمش (متوفّی ۱۴۴)، ابن جُرَیْج (متوفّی حدود ۱۵۰)، عطاء بن ابی رَباح (متوفی ۱۱۴ یا ۱۱۵)، حجّاج بن أرطاه ، ربیعه الرأی،عَمرو بن دینار (متوفّی ۱۲۶)، محمّد بن شهاب زُهْری، جابر بن عبداللّه انصاری (متوفّی ۷۸)، ابواسحاق سبیعی (متوفّی ۱۲۷)، عبدالرحمن بن کیسان الاعرج ، ابوبکر لیث بن سُلیَم کوفی (متوفّی ۱۳۸ یا ۱۴۳) و ابوحنیفه نُعمان بن ثابت (متوفّی ۱۵۰).
بنا بر این، عبارتِ ابن سعد

[۱۰۶] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، ج۵، ص۳۲۴.

که ضمن اذعان به مقام علمی امام باقر علیه‌السلام (و کانَ ثِقَهٌ کثیرَ الْعِلْمِ)، گفته است: راویان آن حضرت کسانی نیستند که مقبولیّت داشته باشند (لَیْسَ یَرْوی عَنْهُ مَْن یُحْتَجُّ بِهِ)، قابل تأمّل و شگفت انگیز است (رجوع کنید به دنباله مقاله).
در کتاب‌های رجالی شیعه نام‌های راویان امام باقر علیه‌السلام ثبت شده و از جمله شیخ طوسی

[۱۰۷] محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۱۰۲ـ۱۴۲، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.

آن‌ها را بر اساس حروف تهجّی ذکر کرده که بالغ بر ۴۶۶ تن می‌شود.
البتّه با تتبّع در اسانید روایات ، ممکن است بر شماری بیش از این دست یافت، هم‌چنان‌که احتمال دارد برخی از این نام‌ها به اصحاب امام جواد علیه‌السلام بر می‌گردد.
برخی از راویان آن حضرت، مانند جابر بن یزید جُعفی، عبداللّه بن عطاء مکّی و ابان بن تَغْلِب از نظر محدّثان اهل سنّت نیز محترم بوده‌اند.

یاران خاص امام باقر (علیه‌السلام)

در این میان، یاران و پروردگان خاصّ مکتب امام باقر علیه‌السلام که ناشر و مبیّن آراء و اقوال آن حضرت بوده‌اند، جای‌گاه ویژه‌ای دارند.
از معروف‌ترین آنان علاوه بر جابر بن یزید و ابان بن تغلب، می‌توان از کسانی چون ابوحمزه ثمالی ، حُمران بن اَعْیَن ، محمّد بن مسلم ثَّقفی ، زُراره بن اَعْین ، معروف بن خرّبوذ ، بُرَیْد العِجْلی ، ابوبصیر اسدی و فُضیل بن یَسار نیز نام برد.
به ابوحمزه ثمالی کتاب‌هایی در حدیث و تفسیر نسبت داده شده و گروهی از بزرگان اهل سنّت از او اخذ حدیث کرده‌اند.
جابر بن یزید که به گفته خود فقط ۰۰۰، ۷۰ حدیث از امام باقر علیه‌السلام فرا گرفته بود

[۱۰۸] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۳۴۰، بیروت ۱۴۰۳.

از آن حضرت غالباً با عنوان «وصّی الاوصیاء و وارث علم الانبیاء» یاد می‌کرد.

[۱۰۹] علی بن عیسی اربلی، ج۲، ص۳۳۷، به نقل از مفید، کشف الغمّه فی معرفه الائمه، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

هم‌چنین از محمّد بن مسلم روایت شده که از امام باقر علیه‌السلام در باره ۰۰۰، ۳۰ مطلب سؤال کردم.

[۱۱۰] طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۱۶۳.

[۱۱۱] طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۹۱.

[۱۱۲] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۶، ص۳۲۸.

در میان عالمان شیعه شش نفر اخیر از داناترین دست‌پروردگان امام باقر علیه‌السلام و فرزندش، حضرت صادق علیه‌السلام شناخته شده‌اند و زُراره برترین آن‌هاست.

[۱۱۳] طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۵۰۷.

از آن‌ها و دوازده تن دیگر اصطلاحاً به عنوان اصحاب اجماع یاد می‌شود.

احادیث امام باقر (علیه‌السلام)

کتب اهل سنت

مطالب منقول از امام باقر علیه‌السلام در صحاح و سنن اهل سنّت اندک است

[۱۱۴] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۲.

مثلاً بخاری فقط سه حدیث در باب غسل را از آن حضرت نقل کرده که از جابر بن عبداللّه روایت کرده بوده‌اند.

[۱۱۵] محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۱، ص۶۸، استانبول ۱۹۸۱.

[۱۱۶] محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۱، ص۶۹، استانبول ۱۹۸۱.

امّا در متون حدیثی و فقهی شیعه، اعمّ از امامیّه و اسماعیلیه ،

[۱۱۷] دعائم الاسلام، چاپ آصف بن علی اصغر فیضی، (قاهره) ۱۹۶۳ـ۱۹۶۵.

بالاترین رقم حدیث به این امام و فرزندش اختصاص دارد.

علل کم بودن احادیث

علّت اصلی کم بودن احادیث امام باقر علیه‌السلام، و‌ به طور کلی امامان شیعه در کتاب‌های اهل سنّت، چند چیز است.
از جمله بیش‌تر راویان این احادیث، شیعیان ، و به تعبیر اهل سنّت رافضیان، بوده‌اند؛ و حال آن‌که به نقل روایت از قول رافضه، اعتراض و آن را منع کرده‌اند.

[۱۱۸] ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۰ـ۱۲، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.

دیگر این‌که امام باقر علیه‌السلام بسیاری از مطالب دینی و احکام فقهی را بی آن‌که به صورت حدیث به پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم نسبت دهد، بیان می‌کرده است، و این از نظر شیعیان کاملاً پذیرفته است.
زیرا امام باقر علیه‌السلام را امام معصوم و جانشین پیامبر می‌دانند که دانش او به واسطه پدرانش به پیامبر می‌رسیده است.
حتّی بنا بر یک روایت

[۱۱۹] محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد، ج۲، ص۱۶۷، قم ۱۴۱۳.

[۱۲۰] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۲۸۸، بیروت ۱۴۰۳.

آن حضرت گفته است که من همه آن‌چه را که می‌گویم به واسطه پدرانم از حضرت پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم روایت می‌کنم که ایشان آن را از فرشته وحی و او آن را از خدا دریافت کرده است.
امّا نویسندگان کتب حدیث اهل سنّت فقط منقولاتِ از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم صحابه را نقل می‌کرده‌اند و بالتَّبَع منقولاتشان از امامان شیعه بسیار اندک بوده است.

نوع روایات نقل شده

گفتنی است که تعداد زیادی روایت نیز از امام باقر علیه‌السلام نقل شده که ایشان به واسطه پدرانش از پیامبر نقل کرده است.
روایات منقول از امام باقر علیه‌السلام در کتب اهل سنّت غالباً از این دست است.
مثلاً احمد بن حنبل در، قسمت راجع به علی بن ابی‌طالب ،

[۱۲۱] ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۷۵ـ۱۶۰، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

هفت حدیث نقل کرده که امام پنج تای آن‌ها را از پدران خود و دو تا را از محمّد بن حنفیّه روایت می‌کند.

[۱۲۲] ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۷۷ـ۸۰، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

[۱۲۳] ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۹۰، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

[۱۲۴] ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۱۰۱، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

[۱۲۵] ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۱۰۳، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

هم‌چنین حاکم نیشابوری از ایشان دَه حدیث نقل کرده که هفت مورد آن را به واسطه پدران خود روایت کرده است.

[۱۲۶] حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۲۲.

[۱۲۷] حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۲۸.

[۱۲۸] حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۵۸۸.

[۱۲۹] حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۴.

[۱۳۰] حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶۳.

[۱۳۱] حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الص