توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مصدریت تحف‌العقول ۹۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۹۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مصدریت تحف‌العقول ۹۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل مصدریت تحف‌العقول ۹۲ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل مصدریت تحف‌العقول ۹۲ اسلاید در PowerPoint

کتاب (تحف العقول) یکی از مستندات وسائل الشیعه است. مرحوم شیخ حر عاملی (تحف العقول) را از کتب مشهور شیعه می‌شمارد و روایات آن را حجت می‌داند. آیت اللّه مددی یکی از علمای متوجه به جریان تاریخی حدیث و کتاب‌های آن است. از این رو بر آن شدیم تا تحلیل ایشان را در این زمینه ارائه نماییم.

فهرست مندرجات

۱ – روش‌های کتاب شناسی
۱.۱ – روش شناخت به شواهد خارجی
۱.۲ – روش بررسی آکادمی
۲ – نسبت کتاب به محمد بن حمام
۳ – حیات مؤلف در قرن چهارم
۴ – نسبت کتاب به نُصَیری‌ها
۵ – نبودن آثار غلو در کتاب
۶ – بررسی سلامت نسخه تحف العقول
۷ – بررسی احادیث تحف العقول
۸ – بررسی مصادر کتاب تحف العقول
۸.۱ – توصیف کتاب نثر الدرر
۸.۲ – وزیر الآوی شاگرد شیخ طوسی
۹ – اختصاصات کتاب تحف العقول
۹.۱ – اولین اختصاص
۹.۲ – دومین اختصاص
۹.۳ – سومین اختصاص
۹.۴ – چهارمین اختصاص
۱۰ – طریق اصحاب به کتاب تحف العقول
۱۰.۱ – بررسی طریق علامه مجلسی
۱۰.۲ – بررسی طریق صاحب وسائل
۱۱ – پانویس
۱۲ – منبع

روش‌های کتاب شناسی

روش شناخت به شواهد خارجی

شناخت یک کتاب گاهی به شواهد خارجی است؛ مثل توصیفات نجاشی، شیخ، علامه و دیگران. از این روش ما چیزی نداریم، تنها از قرن دهم به بعد اسم ایشان را داریم. پس از مرحوم مجلسی و شیخ حر و صاحب وسائل، کم کم الفاظ مدح ایشان هم زیاد شده است؛ یکی نوشته فقیه، دیگری نوشته فاضل و همینطور بر مقامات ایشان اضافه کرده‌اند.

روش بررسی آکادمی

در روش بررسی آکادمی که الآن وجود دارد، اصلاً اسناد این کتاب به ابن شعبه روشن نیست؛ چون کتاب تحف العقول یک مقدمه‌ای دارد، بعد هم ترتیب بندی دارد که کلمات امام علی (علیه‌السلام)، امام حسن (علیه‌السلام)، امام حسین (علیه‌السلام) و به ترتیب تا حضرت عسکری (علیه‌السلام) در آن آمده است، ولی نه در مقدمه و نه در متأخره و نه در اسناد، جایی که بگوید قال مؤلف الکتاب ابن شعبه، موجود نیست. لکن چون بزرگانی مثل مرحوم مجلسی و مرحوم شیخ حسین بحرانی، خیلی بعید است که این قدر تساهل کنند، به احتمال بسیار قوی این اسم روی جلد کتاب بوده و معقول نیست که نسبت بدهیم خدای نکرده جعل اسم کرده‌اند. در کتاب فعلی هم که وارد نشده، و طریق منحصر به فرد آن این است که در آن نسخه عتیقه، اسم ایشان پشت کتاب بوده، ولذا الآن علم ما به اینکه این کتاب برای ایشان است، همان علم ما به اثبات کتاب است، هیچ فرقی ندارد، هردو برمی گردد به حسین بحرانی. پس از لحاظ شواهد خارجی ما فقط می‌توانیم این دوتا را اثبات کنیم.
نخستین بار که از این کتاب نام برده شد، در قرن دهم هجری و توسط شیخ حسین بحرانی یکی از علمای بحرین بود. وی یک کتاب اخلاقی دارد و در آنجا گفته حدیثی را از کتاب تحف العقول نقل می‌کنم. این کتاب بسیار نفیس است (لم یسمع الدهر مثله)، اصلاً در روزگار چنین کتابی نبوده. بعد مرحوم مجلسی و مرحوم شیخ حر عاملی کتابی را پیدا می‌کنند به عنوان (تحف العقول عن آل الرسول) که در پشتش این کتاب را به نام حسن بن علی بن حسین بن شعبه حلبی نسبت داده‌اند، لذا طریق ما به اینکه این کتاب اسمش این است و مؤلفش هم این آقاست، فقط به نقل شیخ حسین بحرانی است، و مرحوم صاحب بحار الانوار و مرحوم شیخ حر عاملی در قرن یازدهم، ادعای شهرت کتاب را می‌کنند. مؤلف امل الآمل

[۱] امل الآمل، ج۲، ص۷۴.

ادعا می‌کند که این کتاب مشهور است، مرحوم مجلسی می‌گوید که از کتاب تحف العقول نسخه عتیقه‌ای پیش من بوده، اگر تاریخ و خصوصیات نسخه را برای ما نقل می‌فرمودند خیلی برای ما راه گشا بود، متأسفانه نقل نفرموده‌اند و شیخ حسین بحرانی هم آن خصوصیات را نقل نفرموده است. شیخ حسین بحرینی، ۱۰۰-۱۵۰ سال قبل از صاحب وسائل می‌زیسته است؛ پس تحف العقول در این برهه زمانی صد و چند سال مشهور شده است و قبل از آن نامی از مؤلف و کتاب او نیست. بعدها یک کتابی به نام (التمحیص) بوده، تمحیص بدین معنا که مؤمن وقتی مورد ابتلا قرار می‌گیرد، ابتلا باعث پاکی اوست. این کتاب را هم مرحوم شیخ ابراهیم قطیفی به مرحوم ابن شعبه نسبت داده است. عده‌ای که بعد از ایشان آمده‌اند نیز آن کتاب را به ابن شعبه نسبت داده‌اند، ولی این مطلب روشن نیست. در این کتاب که مدرسه امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) آن را چاپ کرده است، هیچ اشعاری به صاحب تحف العقول نیست.

نسبت کتاب به محمد بن حمام

این کتاب ۱۰۰ – ۲۰۰ روایت دارد؛ در ابتدای آن آمده: (حدثنا ابوعلی محمد بن حمام)

[۲] التمحیص، ص۳۰.

، بعد هم همه‌اش بی سند است. گفته شده قائل (حدثنا ابوعلی محمد بن حمام)، صاحب تحف العقول است، ولذا معظم کسانی که بعد از مرحوم ابراهیم قطیفی، که معاصر کرکی است، آمده‌اند، گفته‌اند که ما نمی‌دانیم از کجا این نسبت را داده‌اند، ولذا بعضی‌ها هم آن کتاب را به همین محمد بن حمام نسبت داده‌اند و گفته‌اند که ایشان مؤلف کتاب است؛ چون در زمان قدیم رسم بود که در اول کتاب این گونه می‌نوشتند. در کتاب کلینی هم هست که (حدثنا محمد بن یعقوب)، این را در اول کتاب می‌آوردند. ولی این حرف بسیار ضعیف است و اثبات اینکه کتاب برای کدام شخص است بسیار مشکل است؛ زیرا ما هستیم و تحف العقول و الآن محل کلام این است، راجع به اینکه ایشان در طبقه شیخ صدوق است، این کتاب در میانه‌های قرن چهارم تدوین شده و در میانه‌های قرن دهم برای ما ظهور پیدا کرده است. شش قرن این کتاب از اوساط علمی ما دور بوده است و بعد از شش قرن که آمد، کاملاً مشهور شد. این شواهدی تاریخی و ترجمه‌ای راجع به کتاب بود.

حیات مؤلف در قرن چهارم

نکته دیگر اینکه ایشان مواردی را از احوال ائمه نقل کرده؛ از رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) شروع می‌شود تا حضرت علی (علیه‌السلام) و در نهایت به امام عسگری (علیه‌السلام) ختم می‌شود، ولی از حضرت بقیهاللّه(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) مطلبی ندارد. اما یک تعبیر زیبایی دارد که خیلی مفید است، ایشان هنگامی که به حضرت مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌رسد، می‌گوید که توقیعات حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) مشهور است، از این مطلب معلوم می‌شود که حیات مؤلف در قرن چهارم و یا پنجم بوده؛ زیرا در آن زمان توقیعات حضرت کاملاً مشهور بوده است، حالا فرض کنید که حدود ۶۰ – ۷۰ سال بعد از غیبت کبرا یا ۱۳۰-۱۴۰ سال بوده، که دقیقاً نمی‌شود تشخیص داد. بعد از غیبت کبرا توقیعات حضرت مشهور بوده است، این در آخر تحف العقول است. ایشان تصریح می‌کند که این توقیعات مشهور هستند، لکن می‌گوید که در توقیعات حضرت، آنچه که مناسب بحث ماست، مانند کلمات حکمی و موعظه وجود ندارد، ولذا من نقل نکرده ام: (ولم نذکر شیئاً من توقیعات صاحب زماننا والحجه فی عصرنا علی تواترها فی الشیعه المستبصرین واستفاضتها فیهم).

[۳] تحف العقول، ص۴۸۹.

معلوم می‌شود که توقیعات در آن زمان هم متواتر بوده و ما توقیعات را در بحث‌های دیگر فقهی متعرض شده ایم و بیان داشتیم که تاریخ این توقیعات، مخصوصاً آنهایی که حمیری نوشته، تا زمان نجاشی هم رسیده بوده، این هم مؤید همان مطلب است. در این توقیعات مثلاً موعظه و اخلاقیات نیست، چیزهای دیگری است.

نسبت کتاب به نُصَیری‌ها

نکته دیگر اینکه بعضی از آقایان علوی‌های شام که همان نصیری‌ها هستند و علی اللهی به شمار نمی‌روند افرادی هستند که مثل ما به دوازده امام معتقدند، اما در نائب دوم اختلاف داریم؛ آنها به محمد بن نصیر معتقد شده‌اند و ما به محمد بن عثمان اعتقاد داریم. محمد بن نصیر بعد از ادعای نیابت معروف شد و از بغداد بیرونش کردند و به حاشیه لبنان رفت و مذهب انحرافی خود را در آنجا نشر داد. وی مطالب بی پایه اش را برای مردم آنجا که از مراکز جمعیت شیعه دور بودند، نقل کرد و فرقه‌اش را بنیان گذاری نمود. نصیری‌ها منحرف هستند و از اینها هم غلو عقائدی و هم غلو عملی و انحراف عملی، ترک واجبات و انجام محرمات نقل شده است. الآن هم در مراکزشان شراب خواری معمول است و شاید اهل نماز و روزه هم نباشند. از محمد بن نصیر نمیری هم که مؤسس این فرقه است، اعمال قبیحی ذکر شده است و کتاب‌هایی هم چاپ کرده‌اند. حکومت سوریه هم مال اینهاست. کتابی نیز نوشته‌اند با عنوان (النصیریه بین الأسطوره و التاریخ) و علوی‌ها در این کتاب، ابن شعبه را از بزرگان علمای خودشان به شمار آورده و گفته‌اند که ابن شعبه حرانی در سوریه بوده و در قرن ششم در حلب و در و در بین نصیری‌ها می‌زیسته و از حوزه‌های ما دور بوده است.

نبودن آثار غلو در کتاب

آیا کتاب تحف العقول نشان می‌دهد که نویسنده آن علوی است؟ خیر، در این کتاب آثار غلو نیست؛ خط غلو چند خصوصیت دارد: یکی از مشخصاتش این است که چون دنبال علم نبوده‌اند، میراث‌های علمی شان ضعیف است، کلمات نامربوط و ضعف عبارتی هم زیاد دارند؛ مثلاً کتابی است به نام (الحبت الشریف) که احتمالاً برای همین محمد بن نصیر باشد، و ظاهراً شیخ مفید از آن کتاب به نام (العضله) تعبیر کرده است. این کتاب از مصادر مخفی نصیری‌ها بوده و الآن چاپ شده است. این کتاب دو چاپ دارد با نام‌های (الحبت الشریف) و (الحبت و العضله) و پر از غلو و کفر است؛ می‌گوید جبرئیل آمد به شمر گفت امام حسین (رب السماوات و الأرض) است. این کتاب از نظر علمی ضعیف است و مطالب نامربوط و کفر در آن وجود دارد و قابل قیاس با کتاب تحف العقول نیست. در تحف العقول هیچ آثاری از غلو وجود ندارد، غیر از مطلبی که در آخر کتاب آمده است: (وصیه المفضل لجماعه الشیعه) که به خط غلو می‌خورد و اصولاً اینگونه روایات را غلات نقل کرده‌اند. احادیثی که استشهاد غلو هم باشد در این کتاب نیست، و لذا اگر آن حرف راست باشد و حلبی بودنِ ایشان هم صحیح باشد، احتمالاً سرّ مهجوریت مؤلف و کتاب این است که ایشان از بزرگان شیعه و مردی بزرگوار، محقق و معتقد بوده و شاید دلیل زندگی کردنش در آنجا، اصلاح و هدایت مردم آن دیار بوده و در آنجا فوت کرده است. به هرحال نمی‌شود به ایشان انحرافات فکری نسبت داد. وی در میان نصیری‌ها سعی می‌کرده که آنان را هدایت کند و احتمالاً بعضی از میراث‌های علمی ما به ایشان رسیده و به نحو وجاده نقل کرده است. یکی از میراث‌های علمی ما همین حدیث (معائش العباد) است که به نحو وجاده به ایشان رسیده و ایشان هم نقل کرده است. این حدیث قطعاً روایت است و اصل دارد، ولی به علتی نامعلوم در اوساط علمی ما اعتباری نیافته است.
خلاصه آنکه کتاب تحف العقول کتابی بسیار لطیف و شیرین است، و مؤلف کتاب احتمالاً از اوساط علمی دور بوده که کتابش مهجور شده است. بعید هم نیست که اسمش در اوساط علمی ما نیامده است. این مطلب نکته‌ای داشته و این طبیعی نیست؛ زیرا اگر در قم یا نجف یا ری می‌زیسته، باید اسمش می‌آمد ولی احتمالاً از اوساط علمی ما دور بوده است، و خیلی بعید است که برای علوی‌ها و نصیری‌ها باشد.

بررسی سلامت نسخه تحف العقول

مطلب دیگر، سلامت نسخه تحف العقول است. این کتاب آنگونه که ادعا شده، در قرن چهارم تدوین شده است، ولی شهرت کتاب در قرن دهم است و با اینکه نسخه کتاب دیر به دست اصحاب ما رسیده است، این کتاب تحف العقولی که الآن چاپ شده، با نکات بسیاری که درباره اش نمی‌دانیم، سالم به دست ما رسیده است؛ یعنی پنج، شش قرن مجهول بوده است و نام کتاب و مؤلفش برده نشده و در بین اصحاب ما موجود نبوده و اسمش در کتب اصحاب ما برده نشده، نه در کتب رجالی، نه در کتب فهرستی، نه در روایات و نه در کتب فقهی، در هیچ کدام نیامده و این مسئله غریبی است، و ناسخین و مکان صدورش روشن نیست، ولی متن کتاب با وجود این مشکلات و شش قرن مجهول بودن، متن سالمی است و در روایاتش تحریف، غلط، و زیاده، کم است و اگر این کتاب را با کافی که بسیار مشهور بوده مقایسه کنیم، این متنی که به ما رسیده به نظر من موفق تر است و متن شیرین و زیبایی دارد، روایات را خراب نکرده و انتخابش خوب و استادانه بوده است. از این اثر حدیثی متوجه می‌شویم که نویسنده آن مردی محقق و حدیث شناس بوده است. این کتاب فعلی، احادیث خوش مضمون زیادی دارد، البته با کتاب‌های دیگر ما هم اتحاد مضمونی دارد، به استثنای مقدار کمی که انفراد دارد و مضامینی که فقط در این کتاب است و دو سه تا از احادیث آن متن اش ناقص است که یکی از این حدیث‌ها حدیث (معائش العباد) است که محل بحث ماست.

بررسی احادیث تحف العقول

مطلب دیگری که باید بررسی شود، نحوه تحمل احادیث تحف العقول است. شواهد موجود حاکی است که این کتاب‌ها و مصادری که در اختیار صاحب تحف العقول بوده، به نحو وجاده به ایشان رسیده است، البته می‌شود به این مطلب با مقدمه‌ای که در اول کتاب آمده اشکال کرد؛ چون ایشان در مقدمه نوشته است: (واسقطت الأسانید تخفیفاً وإیجازاً و إن کان أکثره لی سماعا)

[۴] تحف العقول، ص۱۱.

ایشان تعبیر کرده که اکثر این کتاب را من به نحو سماع تحمل کردم، و این با وجاده نمی‌سازد، اما ظواهر نشان نمی‌دهد که ایشان در حوزه‌های علمیه آن زمان حضور فعالی داشته‌اند، به طوری که اکثر این کتاب به صورت سماع باشد، و ما فعلاً آثاری از خود ایشان و روایاتی که از منفردات ایشان است در آثار و اوساط علمی خودمان نمی‌بینیم، ولذا احتمالاً سماع ایشان به نحو وجاده بوده و بعید می‌دانیم که مثلاً ایشان در بغداد و یا در قم بوده، مخصوصاً اگر این مطلب درست باشد که ایشان در قرن چهارم بوده که در رتبه مشایخ شیخ مفید جای می‌گیرد، و خیلی بعید می‌دانیم که کسی در رتبه مشایخ شیخ مفید باشد و سماع هم داشته باشد ولی اسم او در هیچ کتابی نیامده باشد، البته خود ایشان این طور گفته است. وی قبل از این عبارت، گفته است که هدف من در این کتاب این بوده که روایت‌هایی را که جنبه مواعظ و ارشاد و کلمات قصار دارد جمع کنم و نوشته است: (من خبر غریب أو معنی حسن متوخیاً بذلک) که بعضی از احادیث غریبه را هم بیاورم. مراد از غریب در اینجا همان شاذ و نادر است، شاید مراد ایشان این بوده که بعضی از روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) را که دیده غریب هستند و در مصادر زیادی وارد نشده‌اند، آنها را برای حفظ، در این کتاب بیاورد. اگر مرادش این باشد، همین حدیثی که در معائش العباد داریم، از همین قبیل است. انصافاً این حدیث