توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۳ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint :

مسجدجامع برسیان

بَرْسیان‌، مَسْجِد، یکی‌ از آثار برجسته معماری‌ عصر سلجوقی‌ و نشان‌ دهنده سیر تحول‌ معماری‌ مسجد در ایران‌ است. این‌ مسجد و مناره کهن‌ آن‌ در روستای‌ برسیان‌ در بخش‌ مرکزی‌ شهرستان‌ اصفهان‌، و در ۴۵ کیلومتری‌ جنوب‌ شرقی‌ این‌ شهر، در شمال‌ زاینده‌ رود واقع‌ است‌. از برسیان‌ به‌ عنوان‌ یکی‌ از قراء معظم‌ «بَرا آن‌» یاد کرده‌اند. به‌ گفته حمدالله‌ مستوفی‌ اینگونه‌ قراء را با «کمابیش‌ هزارخانه‌ و…» در دیگر ولایات‌ شهر می‌خوانند.

[۱] حمدالله‌ مستوفی‌، نزههالقلوب‌، ج۱، ص‌ ۵۵ -۵۶، به‌ کوشش‌ محمد دبیرسیاقی‌، تهران‌، ۱۳۳۶ش‌.

برسیان‌ در دوره صفویه‌ به‌ سبب‌ آبادانی‌ و خرمی‌ محل‌ تفرج‌ پادشاهان‌ این‌ سلسله‌ بود.

[۲] حسن‌ جابری‌انصاری‌، تاریخ‌اصفهان‌، ج۱، ص۴۲۶، به‌کوشش‌ جمشیدمظاهری‌، ۱۳۷۸ش‌.

فهرست مندرجات

۱ – وضعیت حال برسیان
۲ – زمان ساخت و کتیبه‌ها
۳ – سیر تحول‌ معماری‌ مسجد
۴ – آغاز دوباره عملیات‌ ساختمان‌
۵ – سبک معماری مسجد
۶ – مقصوره مسجد
۶.۱ – تغییرات وارده بر مقصوره
۷ – محراب مسجد
۸ – مناره مسجد
۹ – تزئینات مسجد
۱۰ – نمای خارجی مسجد
۱۱ – داخل گنبد مسجد
۱۲ – توسعه مسجد در عهد صفویه
۱۳ – فهرست منابع
۱۴ – پانویس
۱۵ – منبع

وضعیت حال برسیان

در حال‌ حاضر پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌ بر پهنه‌ای‌ به‌ وسعت‌ تقریبی‌ ۶۸ ئ ۵۳ متر گسترده‌ شده‌، و شامل‌ِ مجموعه‌ای‌ است‌ از گنبدخانه مسجد عصر سلجوقی‌ و منار واقع‌ بر گوشه جنوب‌ غربی‌ آن‌ و نیز صحنی‌ واقع‌ در بخش‌ شمالی‌ آن‌ که‌ بقایای‌ آثاری‌ از معماری‌ عصر صفوی‌ را بر ۴ جانب‌ خود دارد. یک‌ کاروانسرای‌ صفوی‌ نیز به‌ ابعاد ۴۰ ئ ۵/۵۱ متر در کنار مسجد قرار گرفته‌ است‌.

[۳] ولفرام‌ کلایس‌، «گزارش‌ سفرهای‌ باستان‌شناسی‌ سال‌ ۱۹۷۱م‌ در ایران‌»، گزارشهای‌ باستان‌شناسی‌ در ایران‌، ترجمه سروش‌ حبیبی‌، تهران‌، ۱۳۵۴ش‌.

[۴] ماکسیم‌ سیرو، راههای‌ باستانی‌ ناحیه اصفهان‌ و بناهای‌ وابسته‌ به‌ آنها، ج۱، ص۴۴، ترجمه مهدی‌ مشایخی‌، تهران‌، ۱۳۵۷ش‌.

[۵] محمدیوسف کیانی‌، کاروانسراها، ج۱، ص۷۶، ج۲، ص۶۴، محمدیوسف کیانی‌، ‌ و ولفرام‌ کلایس‌، فهرست‌ کاروانسراهای‌ ایران‌، تهران‌، ۱۳۶۲ش‌.

زمان ساخت و کتیبه‌ها

از کهن‌ترین مساجد ایران است و کتیبه های منار و محراب آن (به ترتیب با تاریخ‌های ۴۹۱ و ۴۹۸) حاکی است که در عهد برکیارق سلجوقی (حک: ۴۸۶ـ ۴۹۸) ساخته شده است.
در میان‌ کتیبه‌های‌ متعدد موجود در این‌ مجموعه‌ چند تاریخ‌ مختلف‌ از دوران‌سلجوقی‌ تا صفوی‌ به‌ چشم‌ می‌ خورد: کهن‌ترین‌ تاریخ‌ (۴۹۱ق‌) در بخش‌پایانی‌ کتیبه‌ای‌ به‌ خط کوفی‌ بر فراز مناره‌ که‌ حاوی‌ بخشی‌ از آیه ۷۷ سوره حج‌

[۶] حج/سوره۲۲، آیه۷۷.

۲۲ است‌، قرار دارد

[۷] Godard Y, X Notes E pigraphiques n , «یادداشت‌… ۲»، ص۴۰، Ars Islamica, New York, 1968, vol IV

[۸] Godard Y, X Notes E pigraphiques n , «یادداشت‌… ۱»، ص۳۶۱، Ars Islamica, New York, 1968, vol IV

[۹] لطف‌الله‌ هنرفر، «مناره‌ و پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌»، ج۱، ص۷۲-۷۳، باستان‌شناسی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌، شم ۳ و ۴.

[۱۰] لطف‌الله‌ هنرفر، گنجینه آثار تاریخی‌ اصفهان‌، ج۱، ص۱۷۵، تهران‌، ۱۳۵۰ش‌.

[۱۱] id X Notice E pigraphique n , P th r ، E) r n , 1936, vol I (2)، ج۱، ص۱۷۷-۱۷۹.

تاریخ‌بعدی‌، یعنی‌ رمضان‌ ۲۸ (۵)، در بخش‌ پایانی‌ کتیبه‌ای‌ است‌ حاوی‌ آیه ۱۸ سوره توبه‌ (۹)

[۱۲] توبه/سوره۹، آیه۱۸.

به‌ خط کوفی‌ که‌ در قاب‌ اصلی‌ محراب‌ جای‌ دارد. با اینکه‌ در این‌ کتیبه‌ به‌ صراحت‌ تنها از «ساخته‌ شدن‌ محراب‌ و تاریخ‌ فراغ‌ از آن‌» در این‌ سال‌ یاد شده‌ است‌، تقریباً تمامی‌ محققان‌ این‌ نوشته‌ را کتیبه احداث‌ بنای‌ گنبد خانه‌ دانسته‌اند. لایه گچی‌ که‌ سال‌ها بخش‌ آخر این‌ کتیبه‌ را پوشانیده‌ بود، آسیب‌ جدی‌ به‌ رقم‌ صدگان‌ آن‌ وارد آورده‌ است‌. یدا گدار که‌ اولین‌ بار این‌ متن‌ را در آغاز دهه ۱۹۳۰م‌ قرائت‌ نموده‌، آن‌ را براساس‌ آثار بازمانده‌، ۲۸ (۵) ق‌ تشخیص‌ داد

[۱۳] Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۴۱ -۴۰.

[۱۴] طرح‌.، Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۳۶.

(B اما هنرفر در ۱۳۳۸ش‌، احتمالاً به‌ علت‌ تخریب‌ بیشتر این‌ کتیبه‌ در آن‌ زمان‌، تنها رقم‌ یکان‌ (ثمان‌) را از این‌ تاریخ‌ بازشناخت‌

[۱۵] لطف‌الله‌ هنرفر، «مناره‌ و پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌»، ج۱، ص۷۵، باستان‌شناسی‌، تهران‌، ۱۳۳۸ش‌، شم ۳ و ۴.

و پس‌ از آن‌ نیز ۴۹۸ق‌ را برای‌ آن‌ فرض‌ نمود و کتیبه‌ را براساس‌ این‌ تاریخ‌ مفروض‌ بازسازی‌ کرد.

[۱۶] لطف‌الله‌ هنرفر، گنجینه آثار تاریخی‌ اصفهان‌، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۷، تهران‌، ۱۳۵۰ش‌.

سومین‌ تاریخ‌ در کتیبه‌ای‌ است‌ بر لوحی‌ گچی‌ که‌ بر دیوار سمت‌ قبله‌ و در غرب‌ محراب‌ نصب‌ شده‌ است‌. این‌ کتیبه آسیب‌ دیده ۱۳ خطی‌ از یک‌ سو اشاره‌ به‌ تجدید صحن‌ مسجد دارد و تاریخ‌ ربیع الاول‌ ۹۵ (؟) و ۱۲ جمادی الاول‌ ۹۵ (؟) که‌ هر دو در بخش‌ صدگان‌ آسیب‌ دیده‌ است‌، بر آن‌ مشاهده‌ می‌شود و احتمالاً مربوط به‌ شروع‌ و پایان‌ این‌ فعالیت‌ها بوده‌ است‌. از سوی‌ دیگر در این‌ کتیبه‌ به‌ مادر دو برادر صاحب‌ منصب‌ که‌ از دو پدر بوده‌اند (و شاید به‌ همراه‌ مادر، بانی‌ این‌ تحولات‌ به‌ شمار می‌آمده‌اند) به‌ نام‌های‌ جمال‌الدین‌ محمد بن‌ نجم‌ الدین‌ محمود بن‌ (؟)، و نیز (؟) الدین‌ محمد بن‌ کمال‌الدین‌ (؟) اشاره‌ شده‌ است‌.

[۱۷] Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۳۷.

[۱۸] «یادداشتها۲»، ص۱۰۴ -۱۰۳، ج۱، ص۱۰۵، Sauvaget, J, X Notes E pigraphiques sur quelques monuments persans n , Ars Islamica, 1968, vol VI (1).

[۱۹] شیخ‌الحکمایی‌، ع‌ یادداشتهای‌ مربوط به‌ قرائت‌ کتیبه‌ها خطاب‌ به‌ مؤلف‌.

این‌ کتیبه‌ احتمالاً در حدود سده ۸ق‌/۱۴م‌ نگاشته‌ شده‌ است‌.
متأخرترین‌ تاریخ‌ در این‌ مسجد کتیبه‌ای‌ از کاشی‌ به‌ خط ثلث‌ بر پیشانی‌ ایوان‌ جنوبی‌ صحنی‌ است‌ که‌ در دوران‌ صفویه‌ و همزمان‌ با تحولات‌ عمده‌ در آن‌ بنا شد. این‌ کتیبه‌ که‌ بخش‌ اعظم‌ آن‌ از میان‌ رفته‌ است‌، تا ۱۳۱۴ش‌ نام‌ شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌، و بانی‌ ایوان‌، خواجه‌ نظام‌الدین‌ احمد بن‌ خواجه‌ عبدالقادر بن‌ شیخ‌ (؟)، و نیز نام‌ کاشی‌ تراش‌ هنرمند دست‌اندر کار تزیین‌ آن‌، سید مهدی‌ بن‌ سید زین‌العابدین‌ کاشی‌ تراش‌ الحسنی‌ را در خود داشته‌ است‌. از سوی‌ دیگر در یکی‌ از الواح‌ تزیینی‌ کاشی‌ که‌ بر دیوار جانبی‌ همین‌ ایوان‌ قرار داشته‌ است‌ و امروزه‌ اثری‌ از آن‌ نیست‌، نام‌ خواجه‌ نظام‌الدین‌ احمد بن‌ عبدالقادر ال (…) ی‌ (احتمالاً همان‌ بانی‌ ایوان‌ که‌ در کتیبه اصلی‌ از او یاد شده‌) نوشته‌ شده‌ بوده‌ است‌.

[۲۰] تصویر ۵۱، Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۸.

[۲۱] Sauvaget, J, X Notes E pigraphiques sur quelques monuments persans n , Ars Islamica, 1968, vol VI (1)، ج۱، ص۱۰۵۹.

سیر تحول‌ معماری‌ مسجد

تحقیقات‌ درباره این‌ مسجد از دهه ۱۹۳۰م‌ آغاز شد. از میان‌ متقدمان‌ گدار و سواژه‌ دو نظریه مختلف‌ درباره سیر تحول‌ معماری‌ آن‌ ارائه‌کرده‌اند. هردو با استناد به‌کتیبه محراب‌ و بدون‌ در نظر گرفتن‌ اینکه‌ در متن‌ کتیبه‌ تنها سخن‌ از ساخت‌ محراب‌ است‌ و نه‌ مسجد، احداث‌ گنبدخانه‌ را ۲۸ (۵) ق‌ یعنی‌ ۳۷ سال‌ پس‌ از ساختمان‌ مناره‌ دانسته‌اند. آندره‌ گدار این‌ بنا را، مسجدی‌ ایرانی‌ از نوع‌ چهار طاقی‌، بنایی‌ منفرد، و سرآغاز دگرگونی‌های‌ بعدی‌ مسجد دانسته‌ است‌.

[۲۲] Godard A, X Les anciennes mosqu E es de l”Iran n ,«مساجد… ۳»، ج۳۲، ص۸۸ Ars Asiatiques, Paris, 1956-1957

[۲۳] Godard A, X Les anciennes mosqu E es de l”Iran n ,«مساجد… ۳»، ج۳۲، ص۵۴ Ars Asiatiques, Paris, 1956-1957

[۲۴] Godard A, X Les anciennes mosqu E es de l”Iran n ,«مساجد… ۴»، ص۲۱۰ -۱۸۷، Ars Asiatiques, Paris, 1956-1957

اما سواژه‌ بنای‌ مناره‌ و گنبدخانه‌ را از جمله‌ الحاقاتی‌ می‌داند که‌ در دوره سلجوقی‌، یکی‌ پس‌ از دیگری‌، در بخش‌ شبستان‌ مسجد قدیمی‌تری‌ که‌ صحن‌ آن‌ در جای‌ همین‌ صحن‌ مسجد امروزی‌ قرار داشته‌، بنا شده‌ است‌

[۲۵] Sauvaget, J, X Notes E pigraphiques sur quelques monuments persans n , Ars Islamica, 1968, vol VI (1)، ج۱، ص۱۰۳-۱۱۰.

اسمیث‌ که‌ میان‌ سال‌های‌ ۱۹۳۴ و ۱۹۳۶م‌ به‌ بررسی‌ و مطالعه این‌ بنا پرداخت‌ و سپس‌ تک‌نگاری‌ دقیقی‌ از این‌ مسجد ارائه‌ کرد، در آغاز نظریه گدار را پذیرفت‌ و گنبد خانه‌ را بنایی‌ منفرد در کنار مناره‌، و مسجدی‌ دانست‌ که‌ در میان‌ فضایی‌ سرباز محصور در دیواری‌ قرار داشته‌ است‌،

[۲۶] Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۳۹-۴۰.

[۲۷] Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۱۴.

اما پس‌ از چندی‌ با توجه‌ به‌ شواهد معماری‌ و نیز کتیبه مربوط به‌ تعمیر مسجد که‌ سواژه‌ متن‌ آن‌ را قرائت‌ کرده‌ بود، با او هم‌ نظر شد.

[۲۸] Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۶.

بلر نیز، همسو با نظریه سواژه‌، و با توجه‌ به‌ متن‌ آیه ۷۷ سوره حج

[۲۹] حج/سوره۲۲، آیه۷۷.

‌ (۲۲) در کتیبه مناره‌، پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌ بر این‌ باور است‌ که‌ مناره‌ می‌بایست‌ در کنار مسجدی‌ کهن‌ که‌ احتمالاً متعلق‌ به‌ سده ۴ق‌ بوده‌ است‌، بنا شده‌ باشد و به‌ عقیده وی‌ در مرحله‌ای‌ دیگر، در ۵۲۸ ق‌ گنبد خانه‌ را به‌ این‌ مجموعه‌ افزوده‌اند.

[۳۰] id X Notice E pigraphique n , P th r ، E) r n , 1936, vol I (2)، ج۱، ص‌ ۱۷۹ -۱۷۷.

[۳۱] ولفرام‌ کلایس‌، «گزارش‌ سفرهای‌ باستان‌شناسی‌ سال‌ ۱۹۷۱م‌ در ایران‌»، ج۱، ص۲۹۳- ۲۹۵، گزارشهای‌ باستان‌شناسی‌ در ایران‌، ترجمه سروش‌ حبیبی‌، تهران‌، ۱۳۵۴ش‌.

دقت‌ در ساختار معماری‌ مسجد، مناره‌ و کتیبه‌های‌ موجود در این‌ مجموعه‌ به‌ روشن‌تر شدن‌ سیر تحول‌ تاریخی‌ آن‌ کمک‌ می‌کند. هر چند شواهد معماری‌ حاکی‌ از آن‌ است‌ که‌ مناره‌ پیش‌ از گنبد خانه‌ ساخته‌ شده‌، اما هیچ‌ دلیلی‌ بر اینکه‌ این‌ بنا ۳۷ سال‌ پس‌ از آن‌، و همزمان‌ با اتمام‌ محراب‌ احداث‌ شده‌ باشد، وجود ندارد. شواهد معماری‌ در داخل‌ گنبدخانه‌ نشان‌ از عدم‌ تکمیل‌ تزیینات‌ بنا دارد و گویای‌ آن‌ است‌ که‌ کار ساختمان‌ دوران‌ رکود و توقفی‌ را پشت‌ سر گذاشته‌ است‌؛ در حالی‌ که‌ تنها تزیینات‌ محراب‌ تقریباً به‌ طور کامل‌ انجام‌ شده‌ است‌.

آغاز دوباره عملیات‌ ساختمان‌

تاریخ‌ ۲۸ (۵) ق‌ که‌ در انتهای‌ کتیبه قرآنی‌ آن‌ قرار دارد، بیانگر آغاز دوباره عملیات‌ ساختمان‌ و تکمیل‌ محراب‌ آن‌ است‌

[۳۲] Laleh, H, La structure fondamentale des arcs dans l”architecture salijukide de l”Iran, Th E se de Doctorat, Paris, 1989، ج۱، ص۲۲۰-۲۲۲.

(ساختمانی‌ که‌ احتمالاً همزمان‌ با ساخت‌ مناره‌ یا کمی‌ پس‌ از آن‌، در اواخر سده ۵ ق‌، و در پی‌ تحولاتی‌ که‌ در بخش‌ مقصوره مساجد کهن‌ ایران‌ صورت‌ می‌گرفته‌، احداث‌ شده‌ است‌. میان‌ جمادی‌ الثانی‌ ۴۷۹ و ذیحجه ۴۸۰ در زمان‌ ملکشاه‌ سلجوقی‌ و به‌ دستور نظام‌الملک‌ وزیر او تغییر شگرفی‌ در بخش‌ مقصوره مسجد جامع‌ پایتخت‌ سلجوقیان‌ در اصفهان‌ رخ‌ داد و نقشه قدیم‌ مسجد در قسمت‌ جنوبی‌ آن‌ با حذف‌ ۲۴ ستون‌ و احداث‌ مقصوره‌ای‌ عظیم‌ تغییر شکل‌ یافت‌. سبک‌ نوین‌ ابداعی‌ در مقصوره نظام‌الملک‌ الهام‌ بخش‌ معماری‌ مساجد و یکی‌ از وجوه‌ مشخصه مساجد دوره سلجوقی‌ شد. پس‌ از آن‌ نقشه مساجد کهن‌ در بخش‌ مقصوره‌ تغییر یافت‌ و چنین‌ گنبدخانه‌ای‌ را در خود جای‌ داد و مساجد نوساز نیز با این‌ نوع‌ مقصوره‌ بنا شدند (ه د، اصفهان‌).
ساختار معماری‌ گنبدخانه تاج‌الملک‌ در اصفهان‌ تشابه‌ بسیار با بنای‌ مقصوره پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌ دارد. بدین‌ترتیب‌ و به‌ احتمال‌ قریب‌ به‌ یقین‌ احداث‌ مناره‌ در ۴۹۱ق‌ و سپس‌ بنای‌ مقصوره متصل‌ به‌ آن‌ (همزمان‌ یا کمی‌ پس‌ از این‌ تاریخ‌) به‌ تقلید از گنبد تاج‌الملک‌، از جمله‌ تغییراتی‌ است‌ که‌ در بخش‌ شبستان‌ مسجد کهن‌ برسیان‌ صورت‌ گرفته‌ است‌. به‌ دلیل‌هایی‌ نامعلوم‌ عملیات‌ ساختمان‌ متوقف‌ گردید و سپس‌ در ۵۲۸ق‌ محراب‌ تزیین‌ شد، اما این‌ فعالیت‌ها ناتمام‌ باقی‌ ماند. در دوران‌ پس‌ از مغول‌ مسجد و صحن‌ آن‌ دوباره‌ تعمیر شد، اما مقصوره آن‌ دست‌ نخورده‌ باقی‌ ماند. در زمان‌ شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌ با احداث‌ ایوان‌ تغییراتی‌ در تزیینات‌ صحن‌ مسجد صورت‌ گرفت‌، ولی‌ مقصوره‌ همچنان‌ در حالت‌ نیمه‌ تمام‌ خود باقی‌ ماند و پس‌ از آن‌ نیز هرگز به‌ پایان‌ نرسید. در ۱۳۴۳ش‌، انجمن‌ آثار ملی‌ اعتباری‌ برای‌ تعمیر آثار تاریخی‌ خارج‌ شهر اصفهان‌ اختصاص‌ داد و بدین‌ترتیب‌ پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌ به‌ وسیله اداره باستان‌ شناسی‌ اصفهان‌ تعمیر شد

[۳۳] لطف‌الله‌ هنرفر، گنجینه آثار تاریخی‌ اصفهان‌، ج۱، ص۸۵۲، تهران‌، ۱۳۵۰ش‌.

سازمان‌ ملی‌ حفاظت‌ آثار باستانی‌ با همکاری‌ «مؤسسه ایتالیایی‌ خاورمیانه‌ و خاوردور۱» میان‌ سال‌های‌ ۱۳۵۱ و ۱۳۵۷ش‌/۱۹۷۲ و ۱۹۷۸م‌ به‌ بررسی‌ و نقشه‌برداری‌ و مرمت‌ این‌ مسجد پرداخت‌.

[۳۴] Sh S The Monumental,«شرق‌… ۲»، ج۲۶، ص۶۰۶، Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden, 1992

[۳۵] Sh S The Monumental,«شرق‌… ۲»، ج۲۵، ص۵۵۰، Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden, 1992

[۳۶] Sh S The Monumental,«شرق‌… ۲»، ج۲۴، ص۴۸۱، Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden, 1992

[۳۷] Sh S The Monumental,«شرق‌… ۲»، ج۲۳، ص۴۲۵، Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden, 1992

[۳۸] Sh S The Monumental,«شرق‌… ۲»، ج۲۲، ص۳۸۹، Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden, 1992

[۳۹] Sh S The Monumental,«شرق‌… ۲»، ج۲۷، ص۴۶۶-۴۶۷، Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana, Leiden, 1992

سبک معماری مسجد

سبک معماری و تزیینات درون مسجد و پوشش داخلی گنبد، به گنبد تاج الملک در صفه شمالی مسجد جامع اصفهان شباهت بسیار دارد و چون گنبد تاج الملک در ۴۸۱ ساخته شده، احتمالاً سرمشق پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint قرار گرفته

[۴۰] لطف الله هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ج۱، ص۱۷۴ـ۱۷۵، اصفهان ۱۳۴۴ ش.

و می‌توان گفت معمار هر دو یکی بوده است.

مقصوره مسجد

مقصوره پاورپوینت کامل مسجد برسیان ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint‌ بر سطحی‌ مربع‌ با اضلاع‌ داخلی‌ ۳۲/۱۰ تا ۴۸/۱۰ متر و با ارتفاع‌ حدود ۳۰/۱۸ متر ساخته‌ شده‌ است‌. این‌ بنا در مقطع‌ عمودی‌ از ۳ بخش‌ منطقه مربع‌ شکل‌ پایه بنا (۴ دیوار به‌ پهنای‌ حدود ۲ متر و ارتفاع‌ داخلی‌ ۹۰/۶ و خارجی‌ ۱۰ متر)، منطقه کثیرالاضلاع‌ انتقالی‌ میان‌ مربع‌ پایه‌ و دایره گنبد (ارتفاع‌ داخلی‌ ۳۳/۵ و خارجی‌ ۶۰/۱ متر)، و پوشش‌ گنبدی‌ (ارتفاع‌ داخلی‌ ۷۰/۵ و خارجی‌ ۷۰/۶ متر) تشکیل‌ شده‌ است‌. سوی‌ قبله‌ در این‌ بنا با اشتباه‌ ۲۳ و ۲۰ محاسبه‌ شده‌ است‌

[۴۱] نقشه‌های‌ ۱ و ۲، Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۱۳.

مصالح‌ اصلی‌ ساختمان‌ِ مقصوره‌ را آجرهایی‌ در ابعاد ۲۴ ئ ۲۴ ئ ۵/۵ الی‌ ۶ سانتی‌متر تشکیل‌ می‌دهد. تزیینات‌ هندسی‌ و نوشتاری‌ و نیز گیاهی‌ بنا با قطعه‌های‌ تراشیده آجر و نیز با گچ‌بری‌ شکل‌ گرفته‌ است‌. دهانه‌های‌ سه‌گانه‌ای‌ بر هر یک‌ از دیوارهای‌ شمالی‌، شرقی‌ و غربی‌ رفت‌ و آمد به‌ داخل‌ مقصوره‌ را در گذشته‌ میسر می‌ساخته‌ است‌. ورودی‌ اصلی‌ با دهانه بزرگ‌تر در وسط دیوار شمالی‌ و ورودی‌های‌ جانبی‌ با دهانه کوچک‌تر در دو طرف‌ آن‌ که‌ با ترتیب‌ رو به‌ روی‌ محراب‌ و دو درگاه‌ جانبی‌ آن‌ بر دیوار جنوبی‌ قرار گرفته‌اند، با ایجاد تقارنی‌ خاص‌، بر اهمیت‌ این‌ دو دیوار واقع‌ بر جهات‌ اصلی‌ مقصوره‌ می‌افزایند. برابری‌ عرض‌ دهانه اصلی‌ در میان‌ دیوار شمالی‌ با عرض‌ کلی‌ محراب‌، و نیز برابری‌ عرض‌ دهانه‌های‌ کوچک‌تر جانبی‌ این‌ دو دیوار با عرض‌ درگاه‌ میانی‌ در دیوارهای‌ شرقی‌ و غربی‌ ترتیبی‌ متناوب‌ و معکوس‌، ولی‌ هماهنگ‌ با سازه‌ها و فضاهای‌ باز ایجاد می‌نماید. بدین‌ ترتیب‌، توانمندی‌ معماران‌ گذشته‌ در برقراری‌ توازن‌ در بنا، با تأکید بر جهات‌ و عناصر اصلی‌ مقصوره‌، هر چه‌ بیشتر نمایان‌ می‌گردد

[۴۲] Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s fah n) n , Material for a Corpus of Early Iranian Islamic Architecture, Ars Islamica, 1937, vol IV، ج۱، ص۲۹-۳۲.

[۴۳] نقشه ۱، Smith, M B, X Man r and Masdjid, Bars / n (I s