توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مرحوم شیخ حرّ عاملی (رحمه الله) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مرحوم شیخ حرّ عاملی (رحمه الله) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مرحوم شیخ حرّ عاملی (رحمه الله) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

محمد بن حسن حر عاملی

محمد بن حسن حرّعاملی، محدّث و فقیه نامور امامی قرن یازدهم و از عالمان مهاجر جبل‌عامل به ایران می‌باشد. وی به «صاحب وسائل» نیز مشهور است.
محدث بزرگ و فقیه دانشمند، صاحب تالیفات ارزشمند و گران‌بها، شیخ الاسلام و زعیم شیعه، معروف به شیخ حر عاملی، در خانواده‌ای مذهبی، اهل علم و علاقه‌مند به خاندان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به دنیا آمد.

فهرست مندرجات

۱ – منابع در شرح حال حرعاملی
۲ – ولادت
۳ – خاندان
۴ – تحصیلات
۵ – شخصیت علمی
۶ – شخصیت ادبی
۷ – بی پروایی و حاضرجوابی
۸ – توجه به زمانه خویش
۹ – اساتید
۱۰ – کسب اجازه روایت
۱۱ – از نگاه بزرگان
۱۱.۱ – سید علی خان مدنی
۱۱.۲ – صاحب مقابس الانوار
۱۱.۳ – علامه امینی
۱۱.۴ – محدث قمی
۱۱.۵ – دیگر بزرگان
۱۲ – سفر‌ها
۱۲.۱ – سفر به مکه و حادثه مکه
۱۲.۲ – سفر به عراق و اصفهان
۱۲.۳ – بازگشت به مشهد
۱۳ – اقامه نماز جماعت
۱۴ – وفات
۱۵ – فرزندان
۱۶ – برادران حرّعاملی
۱۷ – شاگردان
۱۸ – آثار
۱۸.۱ – تفصیل وسائل الشیعه
۱۸.۲ – هدایه الأمه الی أحکام الأئمه
۱۸.۳ – تحریر وسائل‌الشیعه
۱۸.۴ – الجواهر السَنیه
۱۸.۵ – رساله‌های متعدد
۱۸.۶ – الفصول المهمه
۱۸.۷ – إثبات الهُداه
۱۸.۸ – الایقاظ من الهَجْعَه
۱۸.۹ – امل الآمل
۱۸.۱۰ – الصحیفه السجادیه الثانیه
۱۸.۱۱ – دیوان حرّعاملی
۱۸.۱۲ – منظومه تعلیمی
۱۸.۱۳ – مجموعه مقالات
۱۸.۱۴ – سایر آثار
۱۹ – فهرست منابع
۲۰ – عناوین مرتبط
۲۱ – پانویس
۲۲ – منبع

منابع در شرح حال حرعاملی

بیشتر اطلاعات درباره زندگی او، براساس شرح‌حالی است که خود در کتابش، امل ‌الآمل ،

[۱] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۱۱۵۴،چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

آورده و نیز مطالبی که در شرح‌حال اقوام خود ذکر کرده

[۲] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۳۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۳] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۶۶۶۷، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۴] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۷۸، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

و در دیگر منابع، با تفاوت‌های اندکی، تکرار شده است.

[۵] محمدامین ‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی‌عشر، ج۳، ص۴۳۲ـ ۴۳۵، بیروت: دارصادر.

[۶] عبداللّه ‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۶۲ـ۷۵، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.

[۷] یوسف ‌بن احمد بحرانی، لؤلؤهالبحرین، ج۱، ص۷۶ـ ۸۰، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، قم.

[۸] خوانساری، ج۷، ص۹۶ـ ۱۰۴.

در سلافه العصر، که بعد از امل‌الآمل کهن‌ترین منبع در شرح‌حال حرّعاملی است، بیشتر به جنبه‌های ادبی زندگی او توجه شده است.

[۹] علی‌خان ‌بن احمد مدنی، سلافهالعصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۳۵۹ـ ۳۶۰، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران.

ولادت

وی در شب جمعه ۸ رجب سال ۱۰۳۳ در روستای مَشْغَری/ مشغره از مناطق مشهور و کهن در جبل‌عامل لبنان، به دنیا آمد.

[۱۰] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۱، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۱۱] عبداللّه ‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۶۳، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.

[۱۲] درباره روستای مذکور رجوع کنید به، سمعانی، ج۵، ص۳۰۵.

[۱۳] یاقوت حموی، ذیل «مشغر».

خاندان

به ‌نوشته قمی

[۱۴] عباس قمی، حماسه کربلا، ترجمه ابوالحسن شعرانی، احمد بن الحسن در الدُّرالمَسْلوک، ج۱، ص۲۴۲، (به نقل از برادر شیخ‌ حرّ عاملی)، چاپ حسن اردشیری لاجیمی، قم ۱۳۸۴ش.

نسب خاندان حرّعاملی به حرّ بن یزید ریاحی می‌رسد. امین

[۱۵] امین، ج۲، ص۴۹۴.

گرچه دلیلی بر صحت این نسبت نیافته، به نقل از یکی از افراد خاندان حرّ، که معاصر امین بوده، نسب‌نامه‌ای را آورده، ولی در هیچ‌یک از آثار شیخ‌حرّ عاملی به چنین مطلبی اشاره نشده است.

[۱۶] عباس قمی، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ج۲، ص۷۵۶، چاپ ناصر باقری بیدهندی، ج ۲، قم ۱۳۸۵ش.

[۱۷] امین، ج۲، ص۴۹۴.

[۱۸] علی مروّه، التشیع بین جبل عامل و ایران، ج۱، ص۹۰، لندن ۱۹۸۷.

تعبیر محقق کرکی در اجازه به نیای اعلای شیخ‌حرّ عاملی، حسین‌ بن شمس‌الدین محمد حاکی از آن است که این شمس‌الدین ملقب به حرّ بوده است (الحرّ لقباً).
حرّعاملی در خانواده‌ای اهل علم و ادب و فقاهت بالید.

[۱۹] خوانساری، ج۷، ص۱۰۴.

[۲۰] حسن صدر، تکمله امل‌الآمل، ج۱، ص۲۲۲، چاپ حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت ۱۴۲۹/۲۰۰۸.

نخستین فرد شناخته شده خاندان او، حسین ‌بن شمس‌الدین محمد حرّبن شمس‌الدین محمد بن مکی است که محقق کرکی در ۹۰۳ در دمشق به او اجازه روایت داد.

[۲۱] برای متن اجازه رجوع کنید به، مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۵، ص۵۴۵۷،

مهاجر

[۲۲] جعفر مهاجر، جبل عامل بین‌الشّهیدین: الحرکه الفکریه فی جبل عامل فی قرنین من اواسط‌القرن الثامن للهجره/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن‌العاشر/ السادس عشر، ج۱، ص۲۳۲، دمشق ۲۰۰۵.

بر این اساس، از سکونت حسین ‌بن شمس‌الدین و اجداد او در دمشق سخن گفته است. حرّعاملی از این نیای اعلای خود نامی نبرده و تنها از فرزند او، محمد بن حسین مشغری، یاد کرده است.

[۲۳] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۵۴، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

احتمالا محمد بن حسین نخستین فرد از خاندان شیخ حرّ بوده، که به دلیل تغییر اوضاع سیاسی دمشق و منضم شدن شام به قلمرو عثمانی، پس از نبرد مَرْج دابِق در ۹۲۲، در مَشغَره سکونت گزیده است.

[۲۴] جعفر مهاجر، جبل عامل بین‌الشّهیدین: الحرکه الفکریه فی جبل عامل فی قرنین من اواسط‌القرن الثامن للهجره/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن‌العاشر/ السادس عشر، ج۱، ص۲۳۲ـ۲۳۴، دمشق ۲۰۰۵.

به نوشته مهاجر،

[۲۵] جعفر مهاجر، جبل عامل بین‌الشّهیدین: الحرکه الفکریه فی جبل عامل فی قرنین من اواسط‌القرن الثامن للهجره/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن‌العاشر/ السادس عشر، ج۱، ص۲۳۳، دمشق ۲۰۰۵.

محمد بن حسین نزد فقیهان جبل عامل تحصیل نکرد و تنها استاد وی پدرش بود. فرزندان او، محمد بن محمد و عبدالسلام و علی، در مشغره و جُبَع اقامت داشتند.

[۲۶] جعفر مهاجر، جبل عامل بین‌الشّهیدین: الحرکه الفکریه فی جبل عامل فی قرنین من اواسط‌القرن الثامن للهجره/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن‌العاشر/ السادس عشر، ج۱، ص۲۳۵، دمشق ۲۰۰۵.

جد پدری شیخ حرّ، علی‌ بن شمس‌الدین محمد حرّعاملی، عالم و ادیب فاضلی بود که شیخ‌حرّ او را در امل‌الآمل

[۲۷] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۲۹، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

ستوده و گفته است که وی در نجف اشرف مسموم و شهید شد. جد مادری شیخ‌حرّ، عبدالسلام ‌بن شمس‌الدین محمد حرّعاملی

[۲۸] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۰۷، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

در احکام فقهی بسیار متبحر بود. پدر شیخ‌حرّ، حسن ‌بن علی، عالم و فقیه و ادیب فاضلی بود که در ۱۰۶۲ در مسیر زیارت مشهد رضوی، در بسطام از دنیا رفت و فرزندش، زین‌العابدین، جنازه او را به مشهد برد و در پایین پای امام رضا علیه‌السلام دفن کرد. شیخ‌حرّعاملی خبر درگذشت او را در سفر حج دوم خود شنید و در رثای او قصیده‌ای طولانی سرود.

[۲۹] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۶۵۶۶، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۳۰] امین، ج۵، ص۲۱۲.

عموی او، محمد بن علی ‌بن محمد، سفرنامه‌ای به نام الرحله و دیوان شعر بزرگی داشته و شیخ‌حرّ آثار برخی عالمان عاملی را از طریق او روایت کرده است.

[۳۱] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص۱۷۰، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۳۲] عبداللّه ‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۶، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.

[۳۳] برای توضیح درباره خاندان حرّ عاملی رجوع کنید به، جعفر مهاجر، ج۱، ص۲۹ـ۴۳، الهجرهالعاملیه الی ایران فی‌العصر الصفوی: اسبابهاالتاریخیه و نتائجها الثقافیه و السیاسیه، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۸۹.

[۳۴] جعفر مهاجر، جبل عامل بین‌الشّهیدین: الحرکه الفکریه فی جبل عامل فی قرنین من اواسط‌القرن الثامن للهجره/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن‌العاشر/ السادس عشر، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۴۱، دمشق ۲۰۰۵.

محمد بن علی ‌بن محمد در جبل‌عامل سکونت گزید و امروزه خاندان حرّ عاملی ساکن در لبنان از نسل اویند.

[۳۵] جعفر مهاجر، جبل عامل بین‌الشّهیدین: الحرکه الفکریه فی جبل عامل فی قرنین من اواسط‌القرن الثامن للهجره/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن‌العاشر/ السادس عشر، ج۱، ص۲۳۷ـ۲۳۸، دمشق ۲۰۰۵.

تحصیلات

شیخ‌حرّ مقدمات علوم را در مشغره و نزد خویشان خود، که از عالمان مشهور جبل‌عامل بودند، آموخت. در این مرحله وی نزد پدر، عمو،

[۳۶] جامع‌الرواه و ازاحه الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

جد مادری‌اش شیخ‌ عبدالسلام، دایی پدرش علی ‌بن محمود عاملی مشغری که خود آثار فقهی چندی نگاشته بود، و کسان دیگر از عالمان شیعی ساکن در مشغره، به تحصیل علوم دینی پرداخت.

[۳۷] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۰۷، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۳۸] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۲۵، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۳۹] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۳۴، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۴۰] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۱، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۴۱] عبداللّه ‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۲۵۵، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.

پس از آن به جبع رفت و در آن‌جا نزد زین‌الدین‌ بن محمد بن حسن ‌بن زین‌الدین، نواده شهید ثانی و شیخ ‌حسین ‌بن حسن ظهیری و عالمان دیگر به فراگیری فقه و دیگر علوم و متون متداول پرداخت. همچنین برخی کتاب‌های نحو و فقه و سایر علوم را نزد ظهیری خواند.

[۴۲] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۵۸۵۹، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۴۳] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۹۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۴۴] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۱۱۴۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

ظهیری نخستین شیخِ اجازه حرّعاملی بود که در ۱۰۵۱ به او اجازه روایت داد.

[۴۵] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص۷۰، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۴۶] مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۴.

[۴۷] مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۹.

وی تا چهل سالگی، که در جبل عامل سکونت داشت، دو بار به سفر حج رفت.

[۴۸] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

شخصیت علمی

شیخ حر عاملی از برجسته‌ترین علمای شیعه در قرن یازدهم هجری به شمار می‌آید.
او دارای تالیفاتی ارزنده و شخصیتی مورد احترام نزد علمای شیعه است.
او یکی از چهره‌های بزرگی است که مذهب شیعه را با روایات اهل‌بیت عصمت و طهارت علیه‌السّلام بیش از پیش غنی ساخت و آثاری را بعد از خود بر جای نهاد که سزاوار ستایش و تقدیر است.
وی یکی از حلقه‌های محکم و ارزشمند شیعه برای اتصال به روایات امامان معصوم و پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است.

شخصیت ادبی

وی شاعر و ادیبی توانا بوده است، شاهد صادق این مدعا یکی دیوان شعر وی است که مشتمل بر حدود بیست هزار بیت می‌باشد و دیگری منظومه‌های متعددی است که در مورد مسائل گوناگون فقهی، تاریخی و… سروده است. اشعار او بیشتر در مدح و ستایش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اهل‌بیت علیه‌السّلام است.
از ویژگی‌های شعر او طولانی بودن است. او قصیده‌ای در مدح پیامبر و اهل‌بیت آن حضرت دارد که بیش از صد بیت است و قصیده‌ای در معجزات و فضایل پیامبر و اهل‌بیت آن حضرت سروده که شامل چهار صد بیت می‌باشد.
او در شیوه‌های شعری از مهارت خاصی برخوردار بوده است؛ مثلا ۲۹ قصیده در مدح اهل‌بیت دارد که مجموعه ابیات هر قصیده را با یکی از حروف الفبا قافیه بسته است.
در قصیده‌ای دیگر چهار طرف هر بیت را با یک کلمه آورده است و در قصیده‌ای تمام ابیات را بدون الف آورده است.
از جمله اشعار اوست:
لئن طاب لی ذکر الحبائب اننی اری مدح اهل البیت احلی و اطیبا یعنی «اگر یاد دوستان لذت بخش است، برای من مدح اهل‌بیت شیرین تر و لذت بخش تر است.»

بی پروایی و حاضرجوابی

گویند در زمان اقامتش در اصفهان، روزی وارد مجلس شاه سلیمان صفوی شد و بی آنکه درخواست اذن نماید بر کناره تختی که شاه بر آن نشسته بود، نشست، در حالی که بین شاه و او تنها یک بالش فاصله بود. شاه از اهل مجلس در باره وی پرسش نمود، گفتند: او دانشمندی بزرگ از دانشمندان تازی است که وی را محمد بن الحسن الحر العاملی می‌خوانند. شاه که هرگز کسی را این گونه بی پروا در برابر خویش ندیده بود، به او رو کرد و گفت: تفاوت میان حر و خر چقدر است؟ وی فورا پاسخ داد یک متکا (بالش). شاه از بی پروایی و حاضرجوابی او شگفت زده شد.

توجه به زمانه خویش

ایشان، رساله‌ای در باره کشیدن توتون نوشته که حاکی از توجه وی به مسائل زمانه خویش است.

اساتید

حضرت آیت الله مرعشی نجفی نام علما و دانشمندانی که شیخ حُرّ در محضر آنان زانوی ادب زده و در دروس مختلف از آنان کسب فیض نموده یا مفتخر به گرفتن اجازه نقل روایت شده است در مقدمه کتاب اثبات الهداه به رشته تحریر درآورده است؛ که عبارت اند از:
۱. علامه شیخ حسن حر عاملی (پدر بزرگوارش) که در محضر او درس خوانده و از او روایت نقل کرده است.
۲. علامه شیح محمد حُرّ (عموی او) علاوه بر درس فراگیری، از او روایت نقل می‌کند.
۳. علامه شیخ عبدالسلام (جد مادری).
۴. علامه شیخ علی فرزند محمود مشغری عاملی.
۵. علامه شیخ زین الدین فرزند محمد بن حسن فرزند شهید ثانی.
۶. علامه شیخ حسین فرزند حسن بن ظهیر الدین عاملی ظهیری.
۷. علامه سید حسن حسینی عاملی.
۸. علامه شیخ عبدالله فوشی حر.
۹. علامه مجلسی (ره) که مشهورترین و بزرگترین استادان شیخ حُرّ عاملی بوده است. شیخ حُرّ در موارد زیادی در کتاب امل الآمل تصریح کرده که از مرحوم مجلسی حدیث نقل کرده است.
۱۰. فیض کاشانی (ره) .
۱۱. علامه مولی محمد طاهر فرزند محمد حسن شیرازی نجفی.
۱۲. علامه شیخ علی مؤلف «الدر المنثور» از نوادگان شهید ثانی.
۱۳. علامه سید علی فرزند علی موسی عاملی.
۱۴. علامه محقق آقا حسین خوانساری، شارح کتاب دروس.
۱۵. علامه سید هاشم بحرانی، صاحب تفسیر البرهان.
۱۶. علامه مولا محمد کاشانی مقیم قم.

کسب اجازه روایت

حرّ عاملی، علاوه بر ظهیری، از کسان بسیاری اجازه روایت داشته است، از جمله از علی ‌بن محمود عاملی ، که طریق اتصال روایی حرّعاملی به ‌برخی عالمان جبل‌عامل بوده‌است.

[۴۹] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۳۴، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

و محمدباقر مجلسی ، که به یکدیگر اجازه روایت داده‌اند

[۵۰] محمد بن حسن حرّعاملی، ج۳۰ خاتمه، ص۱۷۳، (و هو آخِرُ مَنْ اَجازَلی و أَجزتُ له، )تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، قم ۱۴۰۹۱۴۱۲.

[۵۱] برای متن اجازه شیخ‌حرّ به مجلسی رجوع کنید به، مجلسی، ج۱۰۷، ص۱۰۳۱۰۶، بحار الانوار.

حرّعاملی در وسائل‌الشیعه

[۵۲] محمد بن حسن حرّعاملی، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، ج۳۰، ص۱۶۷۱۹۰، قم ۱۴۰۹۱۴۱۲.

فهرست کاملی از استادان و طرق خود در روایت آثار امامیه را ذکر کرده است.

[۵۳] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۱۶، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۵۴] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۳۹، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۵۵] مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۴ ۱۰۵.

[۵۶] مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۹ـ۱۱۱.

از نگاه بزرگان

سید علی خان مدنی

سید علی خان مدنی، شارح صحیفه سجادیه در باره ایشان می‌فرماید:
«شیخ محمد بن حسن بن علی بن محمد حر شامی عاملی، شخصیتی برجسته و دارای مقام و منزلتی علمی است که سخن، در معرفی او ناتوان است. فواید ارزشمند نوشته هایش تمام جهان را فرا گرفته و همچون ابر بارانی تمام سرزمین‌ها را از قطرات حیات بخش بارانش سیراب ساخته است. تالیفات او بر پیشانی روزگار همچون مروارید می‌درخشد و کلماتش در میان سطرها همچون گوهرهایی گران بها و کنار هم چیده شده است».

صاحب مقابس الانوار

صاحب مقابس الانوار در باره ایشان می‌فرماید: «عالم فاضل، ادیب، فقیه، محدث کامل، جمع آورنده روایات و احادیث، و مرتب کننده آن اسرار نورانی، شیخ محمد بن حسن حر عاملی مشغری طوسی که خداوند با فضل قدوسی خود با ایشان رفتار نماید…» .

علامه امینی

علامه امینی در کتاب ارزش مند «الغدیر» در باره ایشان می‌فرماید: «او مرواریدی بر تاج زمان و نقطه‌ای درخشان بر پیشانی فضیلت است. هر گاه در پی شناخت ایشان برآیی، ایشان را آگاه به هر فنی خواهی یافت. جملات مدح و ستایش در معرفی او ناتوانند. گویا او تندیس علم و دانش و ادب و تجسم فضل و کمال است. از آثار او، نگارش احادیث ائمه اهل‌بیت علیه‌السّلام در اثبات امامت و نشر فضایل و جمع آوری احکام و حکمت‌ها و مدح و ستایش آنان است و تالیفات ارزشمندش یاد او را جاودان ساخته است».

محدث قمی

محدث قمی در باره او می‌نویسد:
«محمد بن حسن بن علی مشغری، شیخ محدثان و بافضیلت‌ترین متبحران، عالم، فقیه هوشیار، محدث پارسا، ثقه جلیل القدر و سرچشمه بزرگواری‌ها و فضیلت‌ها و دارای تالیفات سودمندی است.»

دیگر بزرگان

وی در میان فقها، محدّثان و ادیبان عصر خود کاملا شناخته شده بود و کسانی چون محمد بن علی اردبیلی ،

[۵۷] محمد بن علی اردبیلی، جامع‌الرواه و ازاحه الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، ج۲، ص۹۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

سیدعلی‌خان مدنی ،

[۵۸] علی‌خان ‌بن احمد مدنی، سلافهالعصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۳۵۹، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران.

ضیاءالدین یوسف ‌بن یحیی حسنی صنعانی

[۵۹] یوسف‌ بن یحیی حسنی صنعانی، نَسمَه السَّحَر بذکر مَن تشیع و شَعر، ج۳، ص۹۲ـ۹۳، چاپ کامل سلمان جبّوری، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.

و شیخ‌عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی

[۶۰] عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی، الاجازهالکبیره الی‌الشیخ ناصرالجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳، چاپ مهدی عوازم قطیفی، (قم) ۱۴۱۹.

وی را ستوده‌اند.

سفر‌ها

وی تا سن چهل سالگی در جبل عامل زندگی می‌کرد و در طول این مدت دو بار به سفر حج مشرف شد. حرّعاملی در ۱۰۷۳ از جبل‌عامل به عراق رفت و سپس برای زیارت امام رضا علیه‌السلام راهی ایران شد و چون مشهد را برای اقامت مناسب دید، تا آخر عمر در آنجا ماند و به تدریس و تألیف پرداخت.

[۶۱] عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی، الاجازهالکبیره الی‌الشیخ ناصرالجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳، چاپ مهدی عوازم قطیفی، (قم) ۱۴۱۹.

سفر به مکه و حادثه مکه

در سال ۱۰۸۸ ق،

[۶۲] محمد بن حسن حرّعاملی، الفوائد الطوسیه،ج۱، ص۳۶۲ـ۳۶۳، (که رؤیایی از سفر سوم حج خود نقل کرده است)، چاپ مهدی لاجوردی حسینی و محمد درودی، قم ۱۴۰۳.

ترک‌های تحت امر حکومت عثمانی عده‌ای ایرانی را به اتهام واهی آلوده کردن خانه خدا به کثافت، قتل عام کردند در حالی که شیخ حر عاملی دو روز قبل از این واقعه به شیعیان گوش زد کرده بود که اینها در پی بهانه‌ای برای کشتار شما هستند و شما از خانه‌هایتان خارج نشوید. در این واقعه وی، توسط سید موسی بن سلیمان، یکی از اشراف مکه و از سادات حسنی، نجات یافت و از طریق یمن به عراق رفت. محبی

[۶۳] محمدامین ‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی‌عشر، ج۳، ص۴۳۲ـ ۴۳۳، بیروت: دارصادر.

به این واقعه اشاره کرده، اما به اشتباه، مطالب راجع به نذر محمد بن علی حرّ عاملی را به شیخ حرّ عاملی نسبت داده هر چند در این‌که چنین حادثه‌ای برای شیخ حرّ رخ داده باشد، تردید است. حسنی صنعانی

[۶۴] یوسف‌ بن یحیی حسنی صنعانی، نَسمَه السَّحَر بذکر مَن تشیع و شَعر، ج۳، ص۹۰، چاپ کامل سلمان جبّوری، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.

ــ که منبع محبی در شرح حال حرّعاملی بوده ــ ماجرای نذر را در شرح حال محمد بن علی حرّعاملی آورده است.

سفر به عراق و اصفهان

حرّعاملی در مدت اقامتش در ایران، دو بار برای زیارت عتبات به عراق سفر کرد.

[۶۵] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

یک بار نیز به اصفهان رفت و در همان سفر علامه مجلسی را ملاقات کرد و از او اجازه روایت گرفت.

[۶۶] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۴۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

بازگشت به مشهد

هنگامی که وی به مشهد بازگشت، از طرف شاه ایران منصوب به مقام «قاضی القضاتی» و شیخ‌الاسلامی خراسان گردید، گرچه از پذیرش آن خودداری می‌کرد.

[۶۷] عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی، الاجازهالکبیره الی‌الشیخ ناصرالجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳، چاپ مهدی عوازم قطیفی، (قم) ۱۴۱۹.

[۶۸] عباس قمی، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ج۲، ص۷۵۶، چاپ ناصر باقری بیدهندی، ج ۲، قم ۱۳۸۵ش.

و بعد از مدت کوتاهی از علمای بزرگ آن سامان گشت. او در مشهد مقدس جلسه درس و بحث تشکیل داده و شاگردان و علمای فراوانی را تربیت نمود. مجلس درس او مملو از طلاب مخلص و کوشا در طلب علوم آل البیت علیه‌السّلام بود. وی در آن شهر مقدس تالیفات ارزشمندی را نیز به نگارش درآورده است.

اقامه نماز جماعت

او به اقامه نماز جماعت نیز می‌پرداخت، اما توان برگزاری نماز جمعه را که قائل به وجوب آن بود نداشت، چرا که امام جمعه منصوب را نامناسب و موظف از سوی جائر می‌دانست و، از سوی دیگر به دلیل کهولت سن برایش امکان‌پذیر نبود که خود نماز را در مکانی دیگر با فاصله یک فرسخ، به جاآورد.

[۶۹] عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی، الاجازهالکبیره الی‌الشیخ ناصرالجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۳، چاپ مهدی عوازم قطیفی، (قم) ۱۴۱۹.

وفات

برادر شیخ حر عاملی در کتاب «الدر المسلوک» در باره وفات ایشان می‌فرماید: «در روز ۲۱ رمضان سال ۱۱۰۴ ق، غروب خورشید فضیلت و علم و دانش و ماه درخشان علم و عمل و عبادت، شیخ الاسلام و المسلمین، جانشین فقها و روات شیعه، سخن گوی هدایت امت و حیات شریعت، راست‌گو در روایات و نقل معجزات وسائل الشیعه، امام خطیب و شاعر ادیب، بنده حقیقی پروردگار بزرگ و بلند مرتبه، شیخ ابو جعفر محمد بن حسن حر عاملی واقع شد.
او سفر کرده به سوی رحمت خدایش در جوار هشتمین امام شیعیان علی بن موسی الرضا علیه‌السّلام است.
او برادر بزرگ من بود و من در مسجد زیر گنبد در کنار منبر بر او نماز خواندم و او را در ایوان حجره‌ای در صحن روضه در کنار مدرسه میرزا جعفر دفن نمودیم. او ۷۲ سال سن داشت.»

[۷۰] عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی، الاجازهالکبیره الی‌الشیخ ناصرالجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۵،(تاریخ وفات ایشان را سال۱۱۰۱می‌دانند)چاپ مهدی عوازم قطیفی، (قم) ۱۴۱۹.

[۷۱] عبداللّه‌ بن صالح سماهیجی، الاجازهالکبیره الی‌الشیخ ناصرالجارودی القطیفی، ج۱، ص۱۰۵، چاپ مهدی عوازم قطیفی، (قم) ۱۴۱۹.

[۷۲] عباس قمی، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ج۲، ص۷۵۶، به نقل از الدُّرالمَسْلوک، چاپ ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۸۵ش.

در سال‌های اخیر مقبره‌ای برای او ساخته‌اند و یکی از بست‌های پیرامون حرم رضوی که در جهت قبر او قرار دارد، «بست شیخ حرّ» نامیده شده است.

فرزندان

شیخ‌حرّ چهار پسر به نامهای محمدرضا، حسن، احمد، محمود و دختری داشت که به امّ سید صالح مشهور بود و همسر شاگرد حرّعاملی، سیدمحمد بن ابراهیم شرف‌الدین، (نیای مادری سید حسن صدر ) بود.

[۷۳] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۵۷، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۷۴] محمد بن حسن حرّعاملی، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، ج۱، مقدمه شهاب‌الدین مرعشی نجفی، صه، چاپ هاشم رسولی محلاتی، ج ۱، با شرح و ترجمه فارسی محمد نصرالهی، تهران.

[۷۵] شهاب‌الدین مرعشی نجفی، الاجازهالکبیره، ج۱، ص۸۳، او، الطریق و المَحَجَّه لثمرهالمُهْجَه، اعداد و تنظیم محمد سمامی‌حائری، قم ۱۴۱۴.

[۷۶] حسن صدر، تکمله امل‌الآمل، ج۱، ص۳۰۲۳۰۳، چاپ حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت ۱۴۲۹/۲۰۰۸.

از محمدرضا، همچون پدرش، به عنوان فقیه و محدّثی اخباری یاد شده است. از جمله آثار او تدوین مجموعه‌ای از اشعار شیخ‌بهایی بوده است.

[۷۷] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۵۷،چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۷۸] عبداللّه ‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۹۰، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.

وی در ۱۱۱۰ درگذشت و در کنار پدرش به خاک سپرده شد.

[۷۹] حسن صدر، تکمله امل‌الآمل، ج۱، ص۳۴۶ـ۳۴۷، چاپ حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت ۱۴۲۹/۲۰۰۸.

برادران حرّعاملی

برادر کوچک‌تر حرّ، احمد بن حسن، نیز از عالمان امامی بود و به تاریخ‌نگاری علاقه خاص داشت. وی کتابی در تفسیر قرآن، دو اثر تاریخی، حاشیه‌ای بر المختصر النافع و چند اثر دیگر تألیف کرده است.

[۸۰] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۳۱۳۲، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

کتاب الدُّرالمَسْلوک فی أخبار الأنبیاء و الأوصیاء و الخلفاء و الملوک او تاریخ عمومی است که در آن به ذکر حوادث تا سال ۱۸۰۶ پرداخته

[۸۱] برای نسخه‌های کتاب رجوع کنید به، احمد حسینی‌ اشکوری، ج۳، ص۹ـ۱۰، التراث العربی فی خزانه مخطوطات مکتبه آیهاللّه العظمی المرعشی النجفی، قم ۱۴۱۴.

[۸۲] محمد آصف ‌فکرت، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج۱، ص۲۴۴، مشهد ۱۳۶۹ش.

و در پایان، اطلاعاتی درباره خود، مانند سفر به عتبات در ۱۰۷۰، سفر حج در ۱۰۷۱ و مجاورت در مشهد در ۱۰۸۴ ذکر کرده است. وی در این بخش از کتاب خود اشاره کرده که در ۱۰۸۴ که وی در مشهد سکونت گزیده بود، زلزله‌ای رخ داد که به ویرانی گنبد حرم و دو مناره مسجدجامع انجامید و به فرمان شاه‌سلیمان صفوی، بار دیگر بناهای ویران شده، بازسازی شد. وی بعد از درگذشت برادرش، شیخ حرّ، شیخ‌الاسلام مشهد شد. در ۱۱۱۵ شاه‌سلطان حسین او را به اصفهان فراخواند. در ۱۱۲۰ فرزندش صالح به دنیا آمد. پس از این تاریخ اطلاع دیگری از او در دست نیست.

[۸۳] آقابزرگ طهرانی، ج۸، ص۷۰ـ۷۱، به نقل از الدرالمسلوک.

دیگر برادر حرّعاملی، شیخ زین‌العابدین، نیز از عالمان امامی بوده و شعر نیز می‌سروده است. شرحی با عنوان المناسک المَرویه فی شرح الإثنَیْ عشریه الحَجّیه بر رساله حج شیخ‌بهایی و اثری در تاریخ به زبان فارسی نوشته است. وی در هنگام بازگشت از سفر حج، در ۱۰۷۸ در صنعا درگذشت.

[۸۴] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل،قسم ۱، ص ۹۸۱۰۰، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

دیگر برادر حرّ، شیخ‌علی، نیز عالمی فاضل بود که نزد پدرش و شیخ‌حرّ تحصیل کرد. وی در ۱۰۷۸ درگذشت.

[۸۵] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱، ص ۱۱۸، چاپ احمدحسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.

[۸۶] عبداللّه ‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۱۰، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.

شاگردان

مجلس درس حرّعاملی بسیار پررونق بود. او شاگردان بسیاری، خاصه در دوران اقامت در مشهد، پرورش داد.

[۸۷] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، قسم ۱