توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مذهب کلامی شیعه امامیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مذهب کلامی شیعه امامیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مذهب کلامی شیعه امامیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل مذهب کلامی شیعه امامیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

به پیروان حضرت علی (علیه‌السّلام) اصطلاحاً شیعه گفته می‌شود. به معتقدین به امامت ائمه دوازدگانه از حضرت علی (علیه‌السّلام) تا امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه)، امامیه اطلاق می‌شود. امامیّه از فرقه‌های کلامی اسلامی و نام همه یا گروهی از شیعه می‌باشد. لذا امامیه یا اثنی‌عشریه مکتبی در برابر اهل سنت می‌باشد. ‌در این مقاله به «پاورپوینت کامل مذهب کلامی شیعه امامیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint» می‌پردازیم.

فهرست مندرجات

۱ – شیعه در لغت و اصطلاح
۲ – وجه تسمیه
۳ – تاریخ پیدایش تشیّع
۳.۱ – عقیده به تعیین امام با نصّ
۳.۲ – عقیده به عدم تعیین امام با نصّ
۳.۳ – کاربر لفظ شیعه
۴ – تاریخ پیدایش کلام امامیه
۴.۱ – احتجاجات کلامی شیعه
۴.۲ – تقدم کلام امامیه بر معتزله
۴.۲.۱ – کثرت کتب کلامی در امامیه
۵ – ادعای کلامی احمد امین
۵.۱ – نقد سخن احمد امین
۶ – روش بحث در کلام امامیه
۷ – کلام امامیه از دیدگاه محقق لاهیجی
۷.۱ – نقد نظریه محقق لاهیجی
۸ – متکلمان و آثار کلامی
۸.۱ – هشام بن الحکم
۸.۲ – شیخ مفید
۸.۳ – ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت
۸.۴ – سید مرتضی
۸.۵ – شیخ طوسی
۸.۶ – سدید الدین حمصی رازی
۸.۷ – خواجه نصیرالدین طوسی
۸.۸ – ابن میثم بحرانی
۸.۹ – علامه حلّی
۸.۱۰ – فاضل مقداد
۹ – پانویس
۱۰ – منبع

شیعه در لغت و اصطلاح

شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می‌شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر.
الشیعه القوم الذین تجتمعوا علی امر، و کل قوم اجتمعوا علی امر فهم شیعه، و کل قوم امرهم واحد یتبع بعضهم رای بعض فهم شیع.

[۱] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، کلمه شیع.

[۲] طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۷.

و در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که به خلافت و امامت بلافصل علی (علیه‌السّلام) معتقدند، و بر این عقیده‌اند که امام و جانشین پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از طریق نصّ شرعی تعیین می‌شود، و امامت حضرت علی (علیه‌السّلام) و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است.

[۳] شیخ مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص۴۰.

[۴] شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹.

اطلاق شیعه بر دوستان و پیروان علی (علیه‌السّلام) نخست، از طرف پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) صورت گرفته است. این مطلب، در احادیث متعددی که از آن حضرت روایت شده، مطرح شده است. چنان که سیوطی از جابربن عبدالله انصاری و ابن عباس و علی (علیه‌السّلام) روایت کرده که پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در تفسیر آیه «اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ»

[۵] بینه/سوره۹۸، آیه۷.

اشاره به علی (علیه‌السّلام) کرده و فرموده‌اند: «تو و شیعیانت روز قیامت، رستگار خواهید بود.»

[۶] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ط دارالفکر، ج۸، ص۵۸۹.

[۷] امینی، احمد، الغدیر، ج۲، ص۵۷ – ۵۸.

در تاریخ شیعه، فرقه‌هایی پدید آمده است، که بسیاری از آن‌ها منقرض شده‌اند، و بحث درباره آن‌ها فایده چندانی ندارد. فرقه‌های اصلی شیعه که هم اکنون نیز موجودند عبارتند از: شیعه اثنی عشریه، شیعه زیدیّه، و شیعه اسماعیلیه. درباره هر یک از آن‌ها در فصلی جداگانه به اختصار بحث خواهیم کرد. موضوع بحث در این فصل، شیعه اثنی عشریه است.

وجه تسمیه

اکثریت شیعه، را شیعه امامیه یا اثنی عشریه تشکیل می‌دهد، از آنجا که آنان جانشینان پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را دوازده نفر می‌دانند، اثنی عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند. نام و خصوصیات امامان دوازده‌گانه در احادیثی که از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) روایت شده، بیان گردیده است آنان عبارتند از:
۱. علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام)
۲. حسن بن علی (علیه‌السّلام)
۳. حسین بن علی (علیه‌السّلام)
۴. علی بن الحسین، امام سجّاد (علیه‌السّلام)
۵. محمد بن علی، امام باقر (علیه‌السّلام)
۶. جعفر بن محمد، امام صادق (علیه‌السّلام)
۷. موسی بن جعفر، امام کاظم (علیه‌السّلام)
۸. علی بن موسی، امام رضا (علیه‌السّلام)
۹. محمد بن علی، امام جواد (علیه‌السّلام)
۱۰. علی بن محمد، امام‌ هادی (علیه‌السّلام)
۱۱. حسن بن علی، امام عسکری (علیه‌السّلام)
۱۲. حجه بن الحسن، مهدی موعود (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف).
شیعه اثنی عشریه بر مسئله امامت تاکید خاصّی داشته و عصمت امام و افضلیت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می‌داند. و از طرفی، امامت را، پس از سه امام نخست، منحصر در فرزندان امام حسین (علیه‌السّلام) می‌داند. با توجه به این عقاید ویژه درباره امامت، به «امامیه» شهرت یافته است.
شیخ مفید، پس از تعریف شیعه به کسانی که به امامت بلافصل علی (علیه‌السّلام) عقیده دارند درباره شیعه امامیه گفته است:
«این عنوان، مخصوص آن دسته از شیعه است که به وجود امام در هر زمان، و وجوب نصّ جلّی، و عصمت و کمال برای هر امامی معتقد است، و امامت را (غیر از سه امام نخست) منحصر در فرزندان امام حسین (علیه‌السّلام) می‌داند… »

[۸] شیخ مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص۳۸.

تاریخ پیدایش تشیّع

گرچه، در عصر پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) درباره پاره‌ای از مسایل، اختلاف نظرهایی میان مسلمانان پدید آمد،

[۹] شرف الدین، سید عبدالحسین، النص و الاجتهاد.

ولی فرقه‌ها و دسته‌بندی‌هایی که بعدها پیدا شد، در آن زمان وجود نداشت. ولی پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) اختلافاتی پدید آمد که سبب پیدایش فرقه‌های مختلف در میان مسلمانان گردید.
مهمترین اختلافی که در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پدید آمد، مربوط به مسئله خلافت و امامت بود که مسلمانان را به دو دسته تقسیم کرد.

عقیده به تعیین امام با نصّ

یک دسته معتقد بودند که امامت، همانند نبوت، منصب و مقامی الهی است و از شرایط امام این است که معصوم از خطا و گناه باشد، و این صفت را جز خداوند کسی نمی‌داند، بنابراین راه تعیین امام نصّ الهی است که در قرآن یا احادیث نبوی بیان شده است، و طبق این نصوص، علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) جانشین پیامبر‌ (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و امام مسلمین است. حضرت علی (علیه‌السّلام) و بنی‌هاشم و گروهی از بزرگان صحابه، اعم از مهاجرین و انصار، طرفدار این نظریه بودند. و این همان عقیده شیعه ـ خصوصاً شیعه امامیه ـ در مسئله امامت است.

عقیده به عدم تعیین امام با نصّ

و دسته دیگر ـ که در راس آن‌ها ابوبکر و عمر قرار داشتند ـ بر این عقیده بودند که پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) برای خود جانشین تعیین نکرده است، و این کار را به مسلمانان واگذار کرده است.
بر این اساس، و با توجه به اهمیت مسئله خلافت و امامت و نقش حیاتی آن در سرنوشت امت اسلامی، در یک اقدام شتاب‌زده ـ در شرایطی که حضرت علی (علیه‌السّلام) و عده‌ای از بزرگان صحابه به تجهیز بدن پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) مشغول بودند ـ عده‌ای از مهاجرین و انصار در سقیفه بنی ساعده گرد آمده، و پس از گفتگوهایی که در مورد خلیفه پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) میان آن‌ها مطرح شد، سرانجام با ابوبکر به عنوان خلیفه پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بیعت کردند، و چون شرایط سیاسی و اجتماعی دنیای اسلام و جهان به گونه‌ای بود که اگر امام علی (علیه‌السّلام) و هواداران او، برای اثبات عقیده خود و عملی ساختن آن، به اقدامات عملی و خصمانه دست می‌زدند، موجودیت اسلام از ناحیه دشمنان خارجی (امپراطوری ایران و روم) و دشمنان داخلی (منافقین) آسیب جدّی می‌دید، امام علی (علیه‌السّلام) مصلحت اسلام و مسلمین را پیروی از روش صبر و مدارا دید، و گرچه در مواقع مناسب، دیدگاه خود را درباره نادرستی عمل آنان بیان می‌کرد، ولی از درگیری‌های خصومت‌آمیز خودداری کرد، و در هدایت و پیشبرد جامعه اسلامی، از هیچگونه کوشش و تلاشی خودداری نمی‌کرد و در حل مشکلات، دستگاه خلافت را یاری می‌نمود تا آنجا که از خلیفه دوم نقل شده که هفتاد بار گفته است: «اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد» و نیز گفته است: «خدایا مرا برای برخورد با مسئله دشواری که علی بن ابی طالب حضور ندارند، باقی مگذار».

[۱۰] امینی، احمد، الغدیر، ج۳، ص۹۷.

کاربر لفظ شیعه

در هر حال، شیعه به عنوان پیروان علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و معتقدان به امامت بلافصل او در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پدید آمد. البته روایاتی نیز یافت می‌شود که لفظ شیعه در زمان حیات پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بر چهار تن از صحابه اطلاق می‌شد که عبارت بودند از: سلمان، مقداد، ابوذر و عمار یاسر.

[۱۱] نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۱۷- ۱۸.

[۱۲] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۱۸- ۱۹.

این افراد از جمله کسانی هستند که در مسئله خلافت و امامت، علی (علیه‌السّلام) را خلیفه بلافصل پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌دانستند با این وصف، و با توجه به این که نظریه شیعه در مسئله امامت به نصوص کتاب و سنّت مستند گردیده است، می‌توان گفت: تشیع، در حقیقت، با اسلام همراه بوده است، هر چند به عنوان یک مذهب، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) موجودیت یافت.

تاریخ پیدایش کلام امامیه

همانگونه که پیش از این یادآور شدیم، امامیه به کسانی گفته می‌شود که در مسئله امامت به نص شرعی عقیده دارند، یعنی راه تعیین امام، نص شرعی است. و آن، به علی (علیه‌السّلام) و دیگر امامان معصوم (ائمه اهل بیت) اختصاص دارد.
نیز یادآور شدیم که بحث درباره امامت بلافاصله، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در میان مسلمانان مطرح شد و دو دیدگاه کلی درباره آن مطرح گردید: یکی اینکه خلیفه پیامبر و امام مسلمین از جانب خدا و توسط پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) تعیین گردیده است. و دیگری اینکه نصّی بر آن وارد نشده و به انتخاب مسلمانان واگذار شده است.
امام علی (علیه‌السّلام) و گروهی از بزرگان مهاجر و انصار، طرفدار نظریه نخست بودند که نام و احتجاجات آن‌ها در کتب تاریخ و حدیث ضبط گردیده است.

احتجاجات کلامی شیعه

شیخ صدوق در «کتاب خصال» نام دوازده نفر را با احتجاجات آن‌ها نقل کرده است. مهاجران عبارتند از: خالد بن سعید بن عاص، مقداد بن اسود، ابی بن کعب، عمار بن یاسر، ابوذر غفاری، سلمان فارسی، عبدالله بن مسعود، بریده اسلمی، و انصار عبارتند از: خزیمه بن ثابت، سهل بن حنیف، ابو ایوب انصاری، ابو هیثم بن تیهان و دیگران. آنان در احتجاجات خود به دو مطلب استناد نموده‌اند، یکی نص وارد از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و دیگری افضلیت و برتری امام علی (علیه‌السّلام).
علامه طباطبائی درباره تاریخ پیدایش کلام امامیه گفته است:
کلام امامیه تاریخی کهن دارد، پس از رحلت پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) طلوع کرد، و اکثر متکلمان در آن زمان از صحابه بودند، مانند: سلمان، ابوذر، مقداد، عمر بن حمق، و دیگران، و از تابعین نیز کسانی چون: رشید و کمیل و میثم و دیگر علویان بودند که به دست اموی‌ها کشته شدند، و در عصر امام باقر و امام صادق (علیهمالسّلام) قدرت یافتند، و به بحث و تالیف رسایل و کتب پرداختند.

[۱۳] طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج۵، ص۲۷۸.

از بحث پیرامون مساله امامت که بگذریم در رابطه با مسائلی چون صفات خداوند، قضا و قدر، جبر و استطاعت و تفویض که از کهن‌ترین بحث‌های کلامی می‌باشند نیز امامیه در صف مقدم قرار دارد، زیرا نخستین فردی که به ایفای کلامی در این زمینه‌ها برخاست و سئوالات و شبهات را پاسخ داد، امام علی (علیه‌السّلام) بود و بدون شک اصحاب و هواداران وی نیز از آراء و نظریات کلامی او پیروی کرده و درموارد لازم آن‌ها را منعکس نموده‌اند و پس از امام علی (علیه‌السّلام) امام حسن و امام حسین (علیه‌السّلام) و پس از آنان امام زین العابدین و امامان دیگر شیعه (علیهم‌السّلام) هر یک در عصر امامت خود به عنوان آموزگاران معصوم کلام، پرچمدار جهاد کلامی و مدافع عقاید راستین اسلامی بوده و اصحاب و شاگردانی را نیز در این راه تربیت نموده‌اند.
بنابراین، مذهب و کلام امامیه بر همه مذاهب کلامی اسلامی، از نظر تاریخی، مقدم است، و حتی قبل از آنکه «قدریه» ظهور کنند (نیمه دوم قرن اول هجری) و قبل از آنکه «معتزله» پدید آیند (اوایل قرن دوم هجری) و به انگیزه دفاع از توحید و عدل الهی، با تشبیه گرایان و جبرگرایان به مبارزه برخیزند، پیشوایان کلام امامیه این راه را پیموده و با دلایل رسین و قویم عقلی خود، پایه‌های توحید و عدل را تحکیم نموده بودند و به این دلیل است که از عدل و توحید، به عنوان دو‌ اندیشه علوی یاد کرده‌اند (العدل و التوحید علویان

[۱۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۲۷۵.

).

تقدم کلام امامیه بر معتزله

ممکن است گفته شود: درست است که از نظر کلام گفتاری و دفاع از عقاید اسلامی و پاسخگویی به شبهات و اشکالات کلامی، کلام امامیه مقدم است، ولی از دو نظر دیگر، مکتب کلامی معتزله بر امامیه تقدم دارد: یکی از نظر تاسیس اصول و قواعد و ترسیم روش استدلال، و دیگری از نظر تدوین و تصنیف رساله‌ها و کتاب‌های کلامی، که این دو از مهمترین مزایای یک مکتب کلامی به شمار می‌روند.
ولی این سخن، پنداری بیش نیست و در هر دو مورد، امامیه پیشتاز بوده است، زیرا تردیدی نیست که امام علی (علیه‌السّلام) نخستین فردی است که ـ پس از قرآن کریم ـ باب تفکر عقلی را بر مسلمانان گشود و اصول معارف و عقاید را، تبیین و تحکیم نمود، چنانکه در باب توحید و عدل ـ که از مهمترین محورهای کلامی است ـ فرمود: «التوحید الّا تتوهمه و العدل الّا تتهّمه؛

[۱۵] امیرالمؤمنین، علی بن ابی طالب، نهج البلاغه، جمع آوری سید رضی، حکمت ۴۷۰.

توحید آن است که او را به وهم در نیاوری، و عدل آن است که او را به آنچه بایسته نیست متهم نداری.»
و نیز امام علی (علیه‌السّلام) در باب توانایی عقل بر شناخت صفات الهی فرموده است: «لم یطلع العقول علی تحدید صفته و لم یحجبها عن واجب معرفته؛

[۱۶] امیرالمؤمنین، علی بن ابی طالب، نهج البلاغه، جمع آوری سید رضی، خطبه ۴۹.

خردها را بر کُنه صفات خود آگاه نساخت و آن‌ها را از شناخت واجب خویش، محروم نکرد».
همچنین، روایت شده است: روزی به امام (علیه‌السّلام) اطلاع دادند که گروهی از مسلمانان پیرامون عدل الهی مجادله می‌کنند، امام به مسجد رفت و سخنانی را درباره غرض از آفرینش، تکلیف بندگان، وعد و وعید، لذایذ و آلام دنیوی، ایراد نمود.
جاحظ (متوفای ۲۵۵ ه‌) عالم و متکلم معروف معتزلی در رابطه با همین سخنان امام گفته است: «این جامعترین کلامی است که از انسان‌ها در کتاب‌های خود ضبط نموده و یا در محاورات خود یادآور شده‌اند» و ابوعلی جبابی (متوفای ۳۰۳ ه‌) استاد معروف کلام اعتزال گفته است: «جاحظ راست گفته، در این سخن (کلام امام) زیادت و نقصان راه ندارد».

[۱۷] طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ص۲۰۷.

‌

کثرت کتب کلامی در امامیه

از نظر تالیف در علم کلام نیز امامیه متاخر از معتزله و دیگران نبوده است، زیرا گذشته از رساله‌هایی که امامان شیعه در زمینه پاره‌ای از مسائل کلامی نگاشته‌اند ـ مانند رساله امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) پیرامون مساله قدر‌ ـ متکلمان امامیه نیز از قدیم‌ترین ایام درباره موضوعات کلامی دارای تالیف بوده‌اند.
نجاشی گفته است: «نخستین فردی که در موضوع امامت دست به تالیف زد، عیسی بن روضه (تابعی) بود.»

[۱۸] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، شماره ترجمه ۷۹۶.

، نامبرده در عصر منصور زندگی می‌کرد.
و ابن ندیم از علی بن اسماعیل بن میثم تمار (متوفای ۱۷۹ هـ) به عنوان اولین فردی که درباره امامت تکلم نموده یاد کرده، آنگاه از تالیفات او کتاب الامامه و کتاب الاستحقاق را نام برده است.

[۱۹] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، فهرست ابن ندیم، فن دوم، مقاله سوم، ص۲۱۷.

و به نقل نجاشی، وی با نظّام و ابوهذیل معاصر بوده و با آنان مناظره کلامی داشته است.

[۲۰] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، شماره ۶۶۱.

یکی از شاخص‌ترین چهره‌های متکلمان شیعه در عصر امام صادق و امام کاظم (علیهما‌السّلام)، هشام بن حکم بود و رساله‌ها و کتاب‌های بسیاری در علم کلام نگاشت که از آن جمله: کتاب التوحید، کتاب الامامه، کتاب الجبر و القدر، کتاب الاستطاعه، الرد علی اصحاب الاثنین و. . . را می‌توان نام برد.
بنابراین کلام امامیه از دو نظر بر سایر مکاتب کلام اسلامی متقدم است: یکی از نظر تاریخ پیدایش و طرح مباحث کلامی، و دیگری از نظر پایه گذاری اصول و مبادی کلامی.
و از نظر تالیف و نگارش در کلام نیز اگر نگوییم متقدم بر دیگران است، لااقل، متاخر از آنان نمی‌باشد.

ادعای کلامی احمد امین

احمد امین نخست گفته است: «شیعه در بسیاری از مسائل مربوط به اصول دین با معتزله هم‌آهنگ است مانند: عینیت صفات با ذات، مخلوق بودن قرآن، انکار کلام نفسی، انکار رؤیت بصری خداوند، حسن و قبح عقلی، قدرت و اختیار انسان، عدم صدور قبایح از خداوند، معلّل بودن افعال الهی به اغراض و…»
آنگاه گفته است: «من کتاب یاقوت، تالیف ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت، از قدمای متکلمان امامیه، را می‌خواندم گویا یکی از کتاب‌های عقاید معتزله را خواندم، جز در بحث مربوط به امامت».
سپس درباره اینکه کدام یک از این دو مکتب کلامی پیرو دیگری بوده گفته است: «برخی از شیعیان بر این عقیده‌اند که معتزله اصول عقاید خود را از آنان گرفته است، ولی من ترجیح می‌دهم که شیعه تعالیم خود را از معتزله گرفته است، چنانکه مطالعه تاریخ مذهب اعتزال این مطلب را تایید می‌کند، و زید بن علی پیشوای شیعه زیدیه شاگرد واصل بن عطا بود، و امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) با عموی خود زید در ارتباط بود، و چنانکه ابوالفرج اصفهانی در «مقاتل الطالبیین» نقل کرده است جعفر بن محمد رکاب زید را می‌گرفت و آنگاه که بر بالای زین قرار می‌گرفت لباس‌های او را مرتب می‌کرد، و از طرف دیگر بسیاری از معتزله به مذهب شیعه منتقل گردید».

[۲۱] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۲۶۷- ۲۶۸.

نقد سخن احمد امین

در نقد سخنان احمد امین چند نکته را یادآور می‌شویم:
اولاً: با توجه به سخنان امام علی (علیه‌السّلام) پیرامون توحید و عدل و مباحث کلامی دیگر، و نیز با توجه به تصریح مشایخ معتزله مبنی بر اینکه آنان اصول مکتب خود را از امام علی (علیه‌السّلام) آموخته‌اند،

[۲۲] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۲۷.

نظریه وی اجتهاد در مقابل نص بوده و از واقع‌گرایی به دور است.
ثانیاً: دلیل استواری بر تلمذ زید بن علی نزد واصل در دست نیست، و بسیار بعید است که تولد یافته و تربیت شده بیت علوی، با وجود آموزگاران بزرگ کلام چون امام زین العابدین و امام محمد باقر (علیهماالسلام)، وی عقاید خود را از دیگران ـ آن هم از فردی کوچکتر و یا همسال با خود ـ آموخته باشد و بر فرض صحت این سخن، نتیجه آن پیروی زیدیه از معتزله است و نه امامیه دوازده امامی که اکثریت متکلمان امامیه را تشکیل می‌دهند.
ثالثاً: امامیه با معتزله در