توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مذهب جهمیه ۹۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۹۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مذهب جهمیه ۹۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مذهب جهمیه ۹۰ اسلاید در PowerPoint :

جهمیه

جَهمیه، از فرقه‌های‌ متقدم‌ اسلامی‌، پیروان‌ جَهم‌ بن صَفوان‌ می‌باشند.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی کلی جهمیه
۲ – معرفی جهم بن صفوان
۲.۱ – کنیه
۲.۲ – زادگاه
۲.۳ – آشنایی با جعد بن درهم
۲.۴ – رشته اتصال افکار جهم و جعد
۲.۵ – ملاقات با ابوحنیفه
۲.۶ – مناظره با مقاتل بن سلیمان
۲.۷ – تبعید به ترمذ
۲.۸ – مناظره با واصل بن عطا
۲.۹ – سرانجام جهم
۳ – آثار جهم
۴ – اندیشه‌های جهم
۴.۱ – اندیشه جبر
۴.۲ – معنای کفر و ایمان
۴.۳ – شیء نبودن خدا
۴.۴ – علم خدا
۴.۵ – صفات خدا
۴.۶ – مخلوق بودن قرآن
۴.۷ – رؤیت‌ خدا
۴.۸ – فانی بودن بهشت و جهنم
۴.۹ – انکار شفاعت
۴.۱۰ – امامت
۴.۱۱ – شناخت خدا
۵ – مخالفان آرای جهم
۶ – تحلیل آرای جهم
۷ – میزان اطلاعات درباره جهمیه
۸ – شخصیت‌های جهمی
۹ – رابطه ابوحنیفه با جهمیه
۱۰ – اقوال درباره استقلال جهمیه
۱۱ – تقسیمات جهمیه
۱۲ – جبری‌مسلک بودن جهمیه
۱۳ – ردیه‌ها بر علیه جهمیه
۱۴ – فهرست منابع
۱۵ – پانویس
۱۶ – منبع

معرفی کلی جهمیه

فرقه‌ جهمیه از قدیم‌ترین‌ فرقه‌های‌ کلامی‌ اسلامی‌ است‌ که‌ نام‌ آن‌ و نیز نام‌ مؤسس‌ آن‌ تقریباً در تمامی‌ کتاب‌های‌ فِرَق‌ آمده‌ و در باره‌ آن‌ بحث‌ شده‌، اما از جهم‌ یا پیروان‌ او متنی‌ باقی‌ نمانده‌ است‌ و گزارش‌های‌ موجود به‌ قلم‌ مخالفان‌ این‌ فرقه‌ ، اطلاعات‌ اصیل‌ اندکی‌ در باره‌ آن‌ در بر دارد؛ اطلاعاتی‌ که‌ با بیش‌ از نیم‌ قرن‌ فاصله‌ از مرگ‌ جهم‌ تألیف‌ و تدوین‌ شده‌ است‌ و تفاوت‌ها و گاه‌ تعارض‌هایی‌ در آن‌ها دیده‌ می‌شود.

معرفی جهم بن صفوان

کنیه

جهم‌ بن صفوان‌ ، کنیه‌اش‌ ابومُحرِز، از موالی‌ بنی‌ رایب‌ از قبیله‌ اَزْد بود.

به‌ سبب‌ مدتی‌ اقامت‌ در سمرقند و نیز تِرمِذ ، سمرقندی‌ و تِرمِذی‌ نیز نامیده‌ شده‌ است‌.

[۱] ابن ‌کثیر، البدایه‌ و النهایه، ج‌ ۱۰، ص‌ ۲۹، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۸.

[۲] ابن ‌حجر عسقلانی‌، لسان‌ المیزان، ج‌ ۲، ص‌ ۱۴۲، حیدرآباد دکن‌ ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ۱۳۹۰/۱۹۷۱.

زادگاه

او در بلخ‌ زاده‌ شد (در باره‌ سال‌ تولد و وضع‌ خانواده‌ او اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌).

آشنایی با جعد بن درهم

در کوفه‌ با جَعد بن دِرهَم‌ آشنایی‌ یافت‌ و تحت‌ تأثیر اندیشه‌های‌ او قرار گرفت‌.

[۳] سمعانی‌، الانساب، ج‌ ۲، ص‌ ۱۳۳.

[۴] ابن ‌کثیر، البدایه‌ و النهایه، ج‌ ۹، ص‌ ۲۴۶، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۸.

[۵] ابن ‌کثیر، البدایه‌ و النهایه، ج‌ ۹، ص‌ ۳۸۲، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۸.

اما وی‌ صرفاً تکرار کننده‌ سخنان‌ جعد نبود و دست‌ کم‌ در یک‌ موضوع‌ با او اختلاف‌ نظر جدّی‌ داشت‌ (ادامه‌ مقاله‌).

رشته اتصال افکار جهم و جعد

گزارش‌ نویسان‌، اندیشه‌های‌ جهم‌ را به‌ جعد و اندیشه‌های‌ جعد را هم‌ با سلسله‌ای‌ از افراد، از جمله‌ بَیان‌ بن سَمعان‌ غالی‌ ، به‌ فردی‌ یهودی‌ متصل‌ کرده‌اند.

[۶] ابن ‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‌ ۷، ص‌ ۷۵.

[۷] ابن ‌کثیر، البدایه‌ و النهایه، ج‌ ۹، ص‌ ۳۸۲، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۸.

هر چند این‌ سلسله‌ قاعدتاً مجعول‌ است‌، بیان‌ آن‌ نشان‌دهنده‌ غرابت‌ اندیشه‌های‌ جهم‌ در میان‌ مسلمانان‌ روزگارش‌ است‌.

ملاقات با ابوحنیفه

گفته‌ شده‌ است‌ که‌ او در کوفه‌ ابوحنیفه‌ را نیز ملاقات‌ و با او مناظره‌ کرد.

[۸] خالد العسلی‌، جهم‌ بن صفوان‌ و مکانته‌ فی‌ الفکر الاسلامی‌، ج۱، ص‌ ۶۱ـ ۶۳، بغداد ۱۹۶۵.

مناظره با مقاتل بن سلیمان

سپس‌ به‌ بلخ‌ رفت‌ و در آن‌جا با مُقاتِل‌ بن سلیمان‌ آشنا شد و با او مناظره‌ کرد.

آرای‌ این‌ دو در مسئله‌ تشبیه‌ و تنزیه‌ (ادامه‌ مقاله‌) کاملاً مقابل‌ یکدیگر بود.

تبعید به ترمذ

مقاتل‌، که‌ از نزدیکان‌ سلم‌ بن اَحوَز مازنی‌ (والی‌ منطقه‌) بود، با استفاده‌ از نفوذ خود، سبب‌ شد که‌ جهم‌ به‌ ترمذ تبعید شود.

[۹] خالد العسلی‌، جهم‌ بن صفوان‌ و مکانته‌ فی‌ الفکر الاسلامی‌، ج۱، ص‌ ۶۴، بغداد ۱۹۶۵.

گفته‌ شده‌ است‌ که‌ جهم‌ در ترمذ با پیروان‌ فرقه‌ هندی‌ سُمَنیه‌ ، در باره‌ وجود خدا مناظره‌ کرد؛ 

[۱۰] ابن ‌حنبل‌، الرد علی‌ الزنادقه‌ و الجهمیه‌، ج۱، ص‌ ۱۹ـ۲۰، قاهره‌ ۱۳۹۳.

این‌ مناظره‌ به‌ واصل‌ بن عطا هم‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌.

[۱۱] ابن ‌مرتضی‌، کتاب‌ طبقات‌ المعتزله‌، ج۱، ص‌ ۳۴، چاپ‌ سوزانا دیوالد ـ ویلتسر، بیروت‌ ۱۴۰۹/۱۹۸۸.

مناظره با واصل بن عطا

در باره‌ مناظره‌ یا مکاتبه‌ جهم‌ با واصل‌ بن عطا نیز سخن‌ گفته‌ شده‌ است‌.

[۱۲] ابن ‌مرتضی‌، کتاب‌ طبقات‌ المعتزله‌، ج۱، ص‌ ۳۴، چاپ‌ سوزانا دیوالد ـ ویلتسر، بیروت‌ ۱۴۰۹/۱۹۸۸.

سرانجام جهم

در سال‌ ۱۱۶، در قیام‌ حارث‌ بن سُرَیج‌ علیه‌ حکومت‌ اموی‌ ، جهم‌ با وی‌ هم‌کاری‌ کرد و در سال ۱۲۸، در اواخر دوره‌ اموی‌ ، به‌ فرمان‌ نصر بن سیار و به‌ دست‌ سلم‌ بن احوز مازنی‌ در مرو به‌ قتل‌ رسید.

[۱۳] طبری‌، تاریخ‌ طبری (بیروت‌))، ج‌ ۷، ص‌ ۳۳۵.

[۱۴] ابن ‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‌ ۷، ص‌ ۷۵.

[۱۵] ابن ‌کثیر، البدایه‌ و النهایه، ج‌ ۹، ص‌ ۳۸۲، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۸.

[۱۶] ابن ‌حجر عسقلانی‌، لسان‌ المیزان، ج‌ ۲، ص‌ ۱۴۲، حیدرآباد دکن‌ ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ۱۳۹۰/۱۹۷۱.

آثار جهم

هر چند گاهی‌ از تألیفات‌ جهم‌ سخن‌ به‌ میان‌ آمده‌ است‌، اما هیچ‌ اثری‌ از او یا شاگردانش‌ در دست‌ نیست‌ و چنان‌که‌ اشاره‌ شد اطلاعات‌ در این‌ مورد محدود به‌ نقدها و ردیه‌هایی‌ است‌ که‌ در آن‌ها هم‌ غالباً بین‌ جهم‌ و جهمیه‌ و نیز جهمیه‌ و معتزله‌ خلط‌هایی‌ صورت‌ گرفته‌ است‌.

[۱۷] خالد العسلی‌، جهم‌ بن صفوان‌ و مکانته‌ فی‌ الفکر الاسلامی‌، ج۱، ص‌ ۲۰، بغداد ۱۹۶۵.

اندیشه‌های جهم

در منابع‌ موجود، به‌ جهم‌ اندیشه‌های‌ گوناگونی‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ که‌ عمده‌ترین‌ آنها بدین‌ قرار است‌:

اندیشه جبر

جهم‌ در عالَمْ فاعلی‌ غیر از خدا نمی‌دید و نسبت‌ دادن‌ افعال‌ به‌ مردم‌ را از روی‌ مَجاز می‌دانست‌.

بدین‌ ترتیب‌، او قائل‌ به‌ جبر بود و اندیشه‌اش‌ از این‌ حیث‌ کاملاً در تقابل‌ با اندیشه‌ جعد ــ که‌ قدَری‌مسلک‌ و قائل‌ به‌ اختیار بود ــ قرار می‌گرفت‌.

در این‌ زمینه‌، اندیشه‌ او در تقابل‌ با معتزله‌ و نزدیک‌ به‌ اشاعره‌ بود،

[۱۸] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۷۹، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۱۹] مطهر بن طاهر مقدسی‌، کتاب‌ البدء و التاریخ‌، ج‌ ۵، ص‌ ۱۴۶، چاپ‌ کلمان‌ هوار، پاریس‌ ۱۸۹۹ـ۱۹۱۹، چاپ‌ افست‌ تهران‌ ۱۹۶۲.

[۲۰] عبدالقاهر بن طاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق، ج۱، ص‌ ۲۱۱، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌: دارالمعرفه‌،) بی‌تا (.

[۲۱] بن حسین‌ علم‌الهدی‌، رسائل‌ الشریف‌ المرتضی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۱، چاپ‌ مهدی‌ رجائی‌، رساله‌ ۲۲:«انقاذ البشر من‌ الجبر و القدر»، قم‌ ۱۴۰۵۱۴۱۰.

[۲۲] محمد بن عبدالکریم‌ شهرستانی‌، الملل‌ و النحل، ج‌ ۱، ص‌ ۸۷، چاپ‌ محمد سیدکیلانی‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/۱۹۸۶.

[۲۳] حسن‌ بن یوسف‌ علامه‌ حلّی‌، کشف‌المراد فی‌ شرح‌ تجرید الاعتقاد، ج۱، ص‌ ۳۰۸، چاپ‌ حسن‌ حسن‌زاده‌ آملی‌، قم‌ ۱۴۰۷.

چنان‌که‌ اشعری‌

[۲۴] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۷۹، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

در این‌ باره‌ نظر او را هم‌دلانه‌ گزارش‌ کرده‌ است‌.

[۲۵] احمد بن محمد خلال‌، السّنّه، ج‌ ۳، ص‌ ۵۱۱، چاپ‌ عطیه‌ زهرانی‌، ریاض‌ ۱۴۱۰/۱۹۸۹.

[۲۶] احمد بن محمد خلال‌، السّنّه، ج‌ ۳، ص‌ ۲۷ـ۳۱، چاپ‌ عطیه‌ زهرانی‌، ریاض‌ ۱۴۱۰/۱۹۸۹.

معنای کفر و ایمان

او ایمان‌ را به‌ معرفت‌ و قلب‌ می‌دانست‌ نه‌ به‌ اقرار و عمل‌ ، و کفر را هم‌ صرفاً جهل‌ به‌ خدا تلقی‌ می‌کرد.

[۲۷] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۷۹، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۲۸] عبدالقاهر بن طاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق، ج۱، ص‌ ۲۱۱، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌: دارالمعرفه‌،) بی‌تا (.

[۲۹] کلینی‌، اصول کافی، ج‌ ۱، ص‌ ۴۰۴.

هم‌چنین‌ گفته‌ شده‌ است‌ که‌ او ایمان‌ را تشکیکی‌ نمی‌دانست‌ و میان‌ ایمان‌ انبیا و امت‌ فرقی‌ نمی‌دید.

[۳۰] محمد بن عبدالکریم‌ شهرستانی‌، الملل‌ و النحل، ج‌ ۱، ص‌ ۸۸، چاپ‌ محمد سیدکیلانی‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/۱۹۸۶.

نظر او درباره‌ ایمان‌ ــ که‌ به‌ موجب‌ آن‌ قول‌ و فعل‌ جزو آن‌ نیست‌ و در نتیجه‌ گناه‌ نافی‌ ایمان‌ نیست‌ ــ او را در شمار مرجئه‌ قرار می‌دهد.

[۳۱] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۱۳۲، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۳۲] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۱۴۱، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

شیء نبودن خدا

او خدا را شی‌ء نمی‌دانست‌، بلکه‌ به‌ وجود آورنده‌ اشیا می‌دانست‌.

[۳۳] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۸۰، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

علم خدا

جهم‌ علم‌ خدا را غیر خدا و محدَث‌ می‌دانست‌ و به‌ تعبیر اشعری‌

[۳۴] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۸۰، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰. 

 هرگز نمی‌گفت‌ خدا همواره‌ به‌ همه‌ امور پیش‌ از پیدایش‌ آن‌ها علم‌ دارد.

[۳۵] محمد بن محمد مفید، اوائل‌ المقالات‌ فی‌ المذاهب‌ و المختارات، ج۱، ص‌ ۱۴، چاپ‌ مهدی‌ محقق، تهران‌ ۱۳۷۲ ش‌.

[۳۶] محمد بن عبدالکریم‌ شهرستانی‌، الملل‌ و النحل، ج‌ ۱، ص‌ ۸۷، چاپ‌ محمد سیدکیلانی‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/۱۹۸۶.

[۳۷] ابن ‌ابی‌الحدید، شرح‌ نهج‌البلاغه، ج‌ ۳، ص‌ ۲۱۹، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۵۱۳۸۷/ ۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ (بی‌تا (.

[۳۸] ابن ‌ابی‌الحدید، شرح‌ نهج‌البلاغه، ج‌ ۱۱، ص‌ ۶۳، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ ۱۳۸۵۱۳۸۷/ ۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ (بی‌تا (.

صفات خدا

هم‌چنین‌ او نسبت‌ دادن‌ بسیاری‌ از صفات‌ به‌ خدا را درست‌ نمی‌دانست‌ و کاربرد آن‌ها را در مورد خدا نفی‌ می‌کرد.

[۳۹] عبدالقاهر بن طاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق، ج۱، ص‌ ۲۱۱ ـ ۲۱۲، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌: دارالمعرفه‌،) بی‌تا (.

این‌ها صفاتی‌ بودند که‌ به‌ نظر جهم‌ صفات‌ مخلوق‌ بودند و شایسته‌ خالق‌ نبودند، مانند تکلم‌.

او بر این‌ اساس‌ به‌ تأویل‌ آیات‌ قرآن‌ می‌پرداخت‌.

مخلوق بودن قرآن

جهم‌ از زمره‌ کسانی‌ بود که‌ قرآن‌ را مخلوق‌ می‌دانستند.

[۴۰] ابن ‌حنبل‌، الرد علی‌ الزنادقه‌ و الجهمیه‌، ج۱، ص‌ ۳۲ـ۳۳، قاهره‌ ۱۳۹۳.

[۴۱] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۸۰، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۴۲] عبدالقاهر بن طاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق، ج۱، ص‌ ۲۱۲، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌: دارالمعرفه‌،) بی‌تا (.

[۴۳] ویلفرد مادلونگ‌، مکتبها و فرقه‌های‌ اسلامی‌ در سده‌های‌ میانه، ج۱، ص‌ ۹۸ـ۱۱۹، ترجمه‌ جواد قاسمی‌، مشهد ۱۳۷۵ ش‌.

رؤیت‌ خدا

هم‌چنین‌ جهم‌ رؤیت‌ را نفی‌ می‌کرد و به‌ وجوب‌ عقلی‌ پیش‌ از وجوب‌ سمعی‌ قائل‌ بود.

[۴۴] محمد بن عبدالکریم‌ شهرستانی‌، الملل‌ و النحل، ج‌ ۱، ص‌ ۸۸، چاپ‌ محمد سیدکیلانی‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/۱۹۸۶.

فانی بودن بهشت و جهنم

وی‌ بهشت‌ و دوزخ‌ را جاودانی‌ نمی‌دانست‌ بلکه‌ آن‌ها را هم‌ فانی‌ می‌دانست‌.

[۴۵] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۷۹، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

[۴۶] مطهر بن طاهر مقدسی‌، کتاب‌ البدء و التاریخ‌، ج‌ ۵، ص‌ ۱۴۶، چاپ‌ کلمان‌ هوار، پاریس‌ ۱۸۹۹ـ۱۹۱۹، چاپ‌ افست‌ تهران‌ ۱۹۶۲.

[۴۷] عبدالقاهر بن طاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق، ج۱، ص‌ ۲۱۱، چاپ‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌: دارالمعرفه‌،) بی‌تا (.

مبنای‌ او در این‌ نظر ــ که‌ خلاف‌ رأی‌ غالب‌ است‌ ــ آن‌ بود که‌ در عالم‌ جز خدا هیچ‌ موجودی‌ ازلی‌ و ابدی‌ نیست‌ و اگر چیزی‌ ابدی‌ باشد ازلی‌ هم‌ باید باشد.

وی‌ استدلال‌ خود را بر این‌ مبنا استوار می‌کرد که‌ نامتناهی‌ بودن‌ حرکات‌ از جهت‌ پایان‌ محال‌ است‌ و همه‌ حرکات‌ سرانجام‌ قطع‌ خواهند شد، هم‌چنان‌ که‌ عدم‌ تناهی‌ حرکات‌ از جهت‌ آغاز، یعنی‌ ازلی‌ بودن‌ آن‌ها، نیز محال‌ است‌.

بر این‌ اساس‌، وی‌ بهشت‌ و دوزخ‌ را فانی‌ می‌دانست‌ و موضوع‌ خلود بندگان‌ را هم‌ تأویل‌ می‌کرد.

[۴۸] محمد بن عبدالکریم‌ شهرستانی‌، الملل‌ و النحل، ج‌ ۱، ص‌ ۸۷ ـ ۸۸، چاپ‌ محمد سیدکیلانی‌، بیروت‌ ۱۴۰۶/۱۹۸۶.

انکار شفاعت

او به‌ موضوع‌ امر به‌ معروف‌ و نهی‌ از منکر توجه‌ داشت‌

[۴۹] علی‌ بن اسماعیل‌ اشعری‌، کتاب مقالات‌ الاسلامیین‌ و اختلاف‌ المصلّین، ج۱، ص‌ ۲۷۹، چاپ‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌ ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

و منکر شفاعت‌ بود.

[۵۰] محمد بن احمد ملطی‌ شافعی‌، التنبیه‌ و الرّد علی‌ اهل‌ الاهواء والبدع‌، ج۱، ص‌ ۱۳۴، چاپ‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌ ۱۴۱۸/۱۹۹۷.

امامت

در باره‌ امامت‌ و حکومت‌ نیز بر این‌ نظر بود که‌ هر کسی‌ که‌ به‌ کتاب‌ و سنّت‌ دانا باشد و به‌ این‌ امر برخیزد و همه‌ بر او اجماع‌ کنند، امام‌ است‌.

[۵۱] حسن‌ بن موسی‌ نوبختی‌، فرق‌ الشیعه‌، ج۱، ص‌ ۹، چاپ‌ محمدصادق‌ آل‌بحرالعلوم‌، نجف‌ ۱۳۵۵/۱۹۳۶.

شناخت خدا

چنان‌که‌ از مطالب‌ مذکور بر می‌آید، تقریباً همه‌ آرای‌ جهم‌ بر این‌ استوار بوده‌ که‌ خدا ذات‌ منزهی‌ است‌ با قدرت‌ مطلق‌ که‌ هیچ‌ موجودی‌ مثل‌ او نیست‌ و هرگونه‌ تشبیهی‌ در مورد او خلاف‌

[۵۲] مطهر بن طاهر مقدسی‌،