توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مدرسه علمیه ری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مدرسه علمیه ری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مدرسه علمیه ری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

حوزه علمیه ری

ری از کهن‌ترین شهرهای جهان است. شهر ری امروز یکی از مناطق تهران حساب می‌شود. تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و از تمام شهرهای ماد بزرگ‌تر بود.
شیعیان در دهه‌های پایانی حکومت امویان در ری حضور داشته‌اند و ماهیت شیعی شهر ری موجب مهاجرت علما و علویان به این شهر شد که نتیجه آن ایجاد حوزه علمیه بزرگ ری بود و در ۲۷۵ احمد بن حسن ماردانی بر شهر ری مسلط شد. او پس از اظهار تشیع، حوزه علمیه رو به رونق پا نهاد و با تلاش همگانی علما در زمان سلجوقیان این رونق تبدیل به شکوفایی حوزه علمیه ری شد اما با روی کار آمدن «غزنویان» و حمله مغول این رونق کم‌کم ازدست رفت ولی علما با تلاش خود توانستند حوزه علمیه را تا انقلاب اسلامی حفظ کرده و بعد از آن بار دیگر رونق و شکوفایی به حوزه علمیه ری بازگشت و این مهم تا به امروز به حیات خود ادامه می‌دهد.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی اجمالی ری
۲ – حضور اصحاب ائمه
۲.۱ – اصحاب ائمه
۳ – مهاجرت علویان و علما
۴ – تسط مادرانی بر ری
۵ – دوره آل بویه
۵.۱ – مهاجرت علما
۵.۱.۱ – شیخ صدوق
۵.۱.۲ – جعفر بن احمد رازی
۵.۱.۳ – خاندان کلینی
۵.۲ – وزرای دانشمند
۶ – دوره سلجوقیان
۶.۱ – فعالیت حوزه
۶.۲ – خاندان بابویه
۶.۲.۱ – حسکا
۶.۲.۲ – موفق‌الدین
۶.۲.۳ – منتجب‌الدین
۶.۳ – خاندان زکی
۶.۴ – خاندان دوریستی
۶.۵ – خاندان رازی خزاعی
۶.۶ – دیگر علما
۷ – حمله مغولان
۸ – ویژگی‌ها
۸.۱ – ارتباط علما با معصومین
۸.۲ – ارتباط با مراکز علمی
۸.۳ – هم‌نشینی فرق و ادیان
۹ – کانون‌های آموزش
۹.۱ – مساجد
۹.۲ – مدارس
۹.۳ – کتابخانه‌ها
۱۰ – تامین هزینه‌ها
۱۱ – موضوعات درسی
۱۱.۱ – ادبیات
۱۱.۲ – علوم قرآنی
۱۱.۳ – حدیث
۱۱.۴ – تاریخ
۱۱.۵ – کلام
۱۱.۵.۱ – تالیفات علم کلام
۱۱.۶ – فقه
۱۲ – مدارس علمیه شهر ری
۱۲.۱ – مدرسه علمیه عبدالعظیم
۱۳ – فهرست منابع
۱۴ – پانویس
۱۵ – منبع

معرفی اجمالی ری

ری از کهن‌ترین شهرهای جهان است. شهر ری امروز یکی از مناطق تهران حساب می‌شود. تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و از تمام شهرهای ماد بزرگ‌تر بود.
تا پیش از روی کار آمدن عباسیان، «ری» ‌ از مکتب اهل بیت (علیهم‌السّلام) دور بود و مذهب تشیع نمی‌توانست مذهب اکثر مردم آن دیار باشد. پس از سقوط امویان که نخستین حاکمان شهر ری پس از گسترش اسلام بودند ممانعت از نقل روایاتی که در فضایل اهل بیت (علیهم‌السّلام) بود، کاهش یافت و جو سیاسی حکومت بر وفق «آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)» درآمد. شیعیان در دهه‌های پایانی حکومت امویان در ری حضور داشته‌اند. گزارش‌هایی از همراهی شیعیان ری با قیام زید بن علی در ۱۲۰ در دست است.

[۱] ابوالفرج اصفهانی، علی بن محمد، مقاتل الطالبیین، ج۱، ص۱۳۲، چاپ احمد صقر، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۷.

پس از شکل‌گیری خلافت عباسی در ۱۳۲ق، ری یکی از پایگاه‌های مهم شیعیان شد.

حضور اصحاب ائمه

نخستین دوره از حوزه شیعه در ری را باید در عصر امامان (علیهم‌السّلام) جست که برخی از مردم ری از اصحاب آن بزرگ مردان علم و تقوی بودند و از آنان نقل روایت نموده‌اند. در میان اصحاب، یاران، وکلا و راویان احادیث ائمه (علیهم‌السّلام) از دوره امام باقر (علیه‌السّلام) تا غیبت امام زمان (عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، نام بسیاری از شیعیان ری دیده می‌شود.

اصحاب ائمه

اصحاب امام باقر (علیه‌السّلام):
فقط می توان به اعین رازی

[۲] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۱۲۶، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

اشاره کرد.

اصحاب امام صادق (علیه‌السّلام)
۱. عبدالرحیم بن سلیمان رازی
۲. عیسی بن ماهان
۳. یحیی بن علاء
۴. فرزندش جعفر،

[۳] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۲۶، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

[۴] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۴۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

[۵] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۲۳۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

[۶] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۲۵۸، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

[۷] شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۱۱، ص۶۹ـ۷۱.

اصحاب امام کاظم (علیه‌السّلام)
۱. حسین‌محمد رازی
۲. علی بن عثمان رازی
۳. عمرو بن عثمان رازی
۴. بکر بن صالح رازی

[۸] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۰۹، تحقیق حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی.

[۹] صدوق، محمد بن علی، کتاب مَن لا یَحضُرُه الفقیه، ج۴، ص۴۹۹، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.

اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام)
۱. ابوالحسن رازی
۲. حسن بن عبدالله رازی
۳. عبدالله محمد رازی

[۱۰] عطاردی، عزیزالله، مسند الرضا علیه السلام، ج۲، ص۵۱۵.

[۱۱] عطاردی، عزیزالله، مسند الرضا علیه السلام، ج۲، ص۵۲۵.

[۱۲] عطاردی، عزیزالله، مسند الرضا علیه السلام، ج۲، ص۵۷۳، «راویان امام رضا علیه السلام».

اصحاب امام جواد (علیه‌السّلام)
۱. محمد بن اسماعیل رازی
۲. منصور بن عباس رازی

[۱۳] عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الجواد علیه السلام، ص۳۳۰.

۳. حسن بن عباس حریش رازی
۴. عبداللّه بن محمد رازی

[۱۴] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۷۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

[۱۵] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۷۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

اصحاب امام‌ هادی (علیه‌السّلام)
۱. حسین بن محمد رازی
۲. ابوبکر رازی
۳. ابومحمد رازی
۴. احمد بن اسحاق رازی
۵. سهل بن زیاد آدمی
۶. یحیی بن ابی‌بکر رازی
۷. سهل بن زیاد رازی

[۱۶] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۸۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

[۱۷] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۹۳، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

۸. حضرت عبدالعظیم حسنی از اصحاب امام رضا و جواد (علیهم‌السّلام)

اصحاب امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)
۱. صالح بن حماد
۲. محمد بن یزداد رازی

[۱۸] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۹۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

[۱۹] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۴۰۲، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.

اصحاب ائمه (علیهم‌السّلام) که نامشان در کتب اربعه به عنوان راوی نقل گردیده است:
۱. الجاموزانی الرازی
۲. محمد بن اسماعیل رازی
۳. ابوالقاسم بن مخلد رازی
۴. ابوعبدالله رازی
۵. ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن عبدالله رازی
۶. محمد بن عبدالله رازی
۷. موسی بن حسین رازی
۸. موسی بن حسن رازی
۹. علی بن سلیمان رازی
۱۰. علی بن نعمان رازی
۱۱. علی بن عثمان رازی
۱۲. ابویحیی رازی
۱۳. ابن ابی‌یحیی رازی
۱۴. یحیی بن ابی‌العلاء رازی
۱۵. عبدالله بن احمد رازی
۱۶. قاسم بن محمد رازی
۱۷. حسین بن محمد رازی
۱۸. ابومحمد رازی
۱۹. جعفر بن محمد بن ابی‌زید رازی
۲۰. محمد بن ابی‌زید رازی
۲۱. احمد بن اسحاق رازی
۲۲. ابواسماعیل صیقل رازی
۲۳. ابوهلال رازی
۲۴. محمد بن حسان رازی

[۲۰] جعفریان، رسول، تاریخ گسترش تشیع در ری، ص۲۲، به نقل از «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

نفوذ تشیع در اواخر قرن دوم هجری در ری چنان بود که حاکم شیعه‌ای چون «علی بن یقطین» در دستگاه عباسیان راه یافت و والی آن سامان شد.

مهاجرت علویان و علما

هم‌چنین گزارش‌هایی از مهاجرت علویان به ری در دوره ائمه در دست است. برخی از این مهاجران از عالمان و محدّثان بزرگ شیعی بودند.

[۲۱] ابن‌طباطبا علوی اصفهانی، منتقله الطالبیه، ج۱، ص۱۵۱ـ ۱۶۷، چاپ محمدمهدی حسن خرسان، نجف ۱۳۸۸/۱۹۶۸.

عبدالعظیم حسنی از نوادگان امام مجتبی و از اصحاب امام جواد (علیه‌السّلام) از مشهورترین این مهاجران بود که سهم مهمی در نشر تعالیم شیعه داشت (رجوع کنید به نجاشی

[۲۲] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۷ ۲۴۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

که گزارش شناخته شدن مزار حمزه بن موسی از فرزندان امام کاظم (علیه‌السلام) به دلالت او را نیز آورده است.)
هرچند این گروه از یاران ائمه و نیز مهاجران علوی، در ری به ارائه تعالیم شیعه و نیز روایت حدیث مشغول بوده‌اند، و در واقع نخستین نشانه‌های تکوین حوزه ری را باید در فعالیت‌های این راویان جستجو کرد، لیکن آغاز گسترش فعالیت‌های منسجم علمی شیعیان در ری و شکل‌گیری حوزه علمیه در این شهر، ظاهراً در نیمه دوم قرن سوم هجری بوده است.

تسط مادرانی بر ری

در ۲۷۵ احمد بن حسن ماردانی بر شهر ری مسلط شد. او پس از اظهار تشیع، شیعیان را اکرام کرد و مورد توجه قرار داد و شیعیان با حمایت وی به تالیف کتاب‌هایی پرداختند، از جمله عبدالرحمان بن ابی حاتِم، کتابی در فضائل اهل البیت نوشت.

[۲۳] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۹۰۱، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

دوره آل بویه

در دوره حکم‌رانی سلسله شیعی مذهب آل بویه، ری به مدت ۸۵ سال (۳۳۵ـ۴۲۰) مرکز حکومت یکی از مشهورترین شاخه‌های حکومت‌گر بویه‌ای بود. به دلیل حمایت‌های امیران آل بویه و برخی از وزرای شیعی مذهب آن‌ها، در این دوره ری یکی از مراکز اصلی تجمع شیعیان و فعالیت‌های علمی و آموزشی آن‌ها شد. ایجاد فضای نسبتآ باز سیاسی و دفاع خردمندانه علمای شیعه از باورها و شعائر اهل بیت و رفتار همراه با تعامل شیعیان با پیروان ادیان و مذاهب دیگر، موجب شد که این شهر یکی از کانون‌های مهم مباحثه‌ها و مناظره‌های علمی میان شیعیان و پیروان دیگر مذاهب شود.

مهاجرت علما

با روی کار آمدن آل بویه و قدرت گرفتن تشیع در ایران، علاوه بر گرایش بسیاری از اهالی ری به مذهب تشیع و ظهور دانشمندان بزرگ از میان مردم ری، گروه کثیری از علما و محدّثان و فقهای شیعه نیز از شهرهای دیگر به ری هجرت کردند.

شیخ صدوق

یکی از مشهورترین این افراد شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه قمی

[۲۴] نجاشی، احمد بن علی، ج۱، ص۳۸۹، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

بود که از حدود ۳۴۷ به دعوت رکن‌الدوله (حک: ۳۳۵ـ۳۶۶) از قم به ری هجرت کرد و این شهر را موطن خویش قرار داد.
حضور وی در ری باعث رونق حوزه علمیه این شهر شد. وی علاوه بر برپایی مجالس بحث و مناظره با پیروان ادیان و مذاهب مختلف که گاه در حضور رکن‌الدوله صورت می‌گرفت، به تشکیل مجالس درس و املای حدیث نیز همت گماشت.

[۲۵] صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۸۷۸۸، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ ش.

[۲۶] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

نه تنها شیعیان ری بلکه پیروان اهل بیت، از واسط و مصر و بصره و کوفه و مدائن و قزوین و دیگر شهرها، پرسش‌های خود را برای او می‌فرستادند و صدوق پرسش‌های آن‌ها را پاسخ می‌داد.

[۲۷] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

علاوه بر شیخ صدوق، افراد دیگری نیز از خاندان وی (فرزندان برادرش حسین بن علی) به ری مهاجرت کردند و به نشر تعالیم شیعی در آن شهر پرداختند.

جعفر بن احمد رازی

ابومحمد جعفر بن احمد بن علی (علی بن احمد رازی) از دیگر عالمان معاصر شیخ صدوق نیز در ری ساکن شد و ضمن تالیف آثار متعدد به آموزش و ترویج علوم شیعی پرداخت (درباره او به این منابع رجوع کنید.

[۲۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: نوابغ الرواه فی رابعه المئات، ج۱، ص۶۸ـ۶۹، چاپ علی‌نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.

[۲۹] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۱۹.

[۳۰] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۳۷۳۸.

)

خاندان کلینی

دانشمندانی که از ری و به ویژه از میان خاندان کلینی برخاستند در کنار خاندان بابویه، به حوزه علمیه شیعه در این دوره رونق زیادی بخشیدند. محمد بن محمد بن عصام کلینی و محمد بن احمد سِنانی که در ری اقامت گزید، هر دو از راویان آثار کلینی برای صدوق،

[۳۱] صدوق، محمد بن علی، کتاب مَن لا یَحضُرُه الفقیه، ج۴، ص۲۲۳۵۳۴، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.

و قطّان رازی از مشایخ شیخ صدوق

[۳۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: نوابغ الرواه فی رابعه المئات، ج۱، ص۲۳، چاپ علی‌نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.

از جمله این افراد هستند.

وزرای دانشمند

برخی از وزرای دانشمند آل بویه نیز در رونق بخشیدن به حوزه علمیه شیعه، سهم بسزایی داشتند.

۱. صاحب بن عبّاد، وزیر فخرالدوله دیلمی (حک: ۳۷۳ـ۳۸۷)، در خانه خویش در ری مجلس درس تشکیل می‌داد. او به رسم دانشمندان طیلسان می‌پوشید و تحت الحنک می‌انداخت. در مجلس درس وی گروه بسیاری از مردم و دانشوران برجسته حضور می‌یافتند. قاضی عبدالجبار معتزلی از جمله دانشمندانی بود که در درس صاحب شرکت می‌کرد.
۲. ابوسعد منصور بن حسین آبی (متوفی ۴۲۲)، وزیر مجدالدوله بویهی (حک: ۳۸۷ـ۴۲۰)، نیز از جمله وزرای دانشمند بود. وی در دانش‌های مختلف به ویژه تاریخ و ادبیات تبحر داشت. او نزد شیخ طوسی درس خوانده بود و شیخ عبدالرحمان نیشابوری خزاعی از عالمان نامور ری از او روایت کرده است.

[۳۳] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۳۲، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

[۳۴] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۱۰۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

دوره سلجوقیان

در حمله محمود غزنوی به ری در ۴۲۰ حوزه علمیه این شهر آسیب جدی دید و کتابخانه‌ها و مراکز علمی و آموزشی شیعه ویران گردید و بسیاری از عالمان شیعی به اتهام گرایش به باطنیه و رابطه با قرمطیان به قتل رسیدند.

[۳۵] ابن‌اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۷۲.

با روی کار آمدن «غزنویان» شیعیان تحت فشار قرار گرفتند و حوزه‌های شیعه نیز به سختی به حیات خویش ادامه دادند. چنانکه هم مورخان و هم خود سلطان، انگیزه حمله به «ری» را سرکوبی تشیع و اعتزال معرفی کرده‌اند.

[۳۶] مجله سیاست‌نامه، انتشارات علمی و فرهنگی، ص۸۷ و ۸۸.

شیعه در عهد سلجوقی نیز همانند عهد غزنویان تحت انواع فشارها به حیات خویش ادامه داد زیرا آنان جانب‌دار مذهب حنفی و خلافت عباسی بودند و نمی‌توانستند تفکر شیعی را تحمل کنند. ولی حکومت شیعی آل بویه توانسته بود جوانانی تربیت کند که از لحاظ علمی و فرهنگی فرزانگان عصر خویش باشند. لذا دولت‌های بعد به آسانی نمی‌توانستند آنان را کنار نهند و به وجودشان احتیاج داشتند. همین امر باعث شده بود تا تشیع در ساختار اداری دولت سلجوقی نفوذ کند و از مذهب شیعه و شیعیان ری حمایت نماید.
تسامح شیعه در برخورد با پیروان مذهب تسنن، در بقای شیعه ری و حوزه علمیه آن تا حدودی مؤثر بود و می‌توانستند نوعی هم‌زیستی مسالمت آمیز بین دو مذهب ایجاد کند.

[۳۷] رک: قزوینی رازی، عبدالجلیل، کتاب النقض، ج۱، ص۸۳ـ۸۶.

[۳۸] رک: قزوینی رازی، عبدالجلیل، کتاب النقض، ج۱، ص۲۶۴.

[۳۹] ر. ک: جعفریان، رسول، تشیع در ری، فصل هشتم.

فعالیت حوزه

با این حال، در دوره سلجوقیان، نیک نفسی و تعادل عالمان شیعی و پرهیز از افراط‌گری و نیز تلاش مستمر آن‌ها، موجب شد که برخی از سلاطین و وزرای سلجوقی، به شیعیان روی خوش نشان دهند.

[۴۰] قزوینی، عبدالجلیل، نقض، ج۱، ص۱۴۲ـ ۱۴۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ ش.

در نتیجه حوزه علمیه ری آرام آرام فعالیت علمی و تبلیغی خود را از سرگرفت. اسامی شمار زیادی از خاندان‌های علمی شیعه و آثار و نوشته‌های آن‌ها و نیز تعداد کثیری از مدارس و مراکز علمی متعلق به نیمه قرن پنجم و سراسر قرن ششم، که در منابع بدان اشاره شده، نشان دهنده رونق فعالیت‌های آموزشی و علمی در این دوره است.

خاندان بابویه

برخی از دانشمندان خاندان بابویه در دوره سلجوقیان نیز خوش درخشیدند.

حسکا

حسن بن حسین بن بابویه، معروف به حسکا، از این جمله است. وی که فقیهی بی‌بدیل بود، در ری به کار تعلیم و تربیت اشتغال داشت. حسکا در ری مدرسه‌ای داشت که در آن به کودکان قرآن می‌آموختند.

[۴۱] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

[۴۲] قزوینی، عبدالجلیل، نقض، ج۱، ص۳۴ـ۳۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ ش.

موفق‌الدین

فرزند حسکا به نام شیخ موفق‌الدین عبیداللّه، والد شیخ منتجب‌الدین مؤلف کتاب الفهرست، نیز از راویان و فقهای برجسته خاندان بابویه است که نزد پدرش درس خواند.

[۴۳] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۷۷، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

بابویه بن سعید بن محمد از همین تیره، فقیهی پارسا و محدّثی برجسته بود که نزد شیخ حسکا درس خواند و کتاب الصراط المستقیم را در موضوع عقاید و فقه تالیف کرد. منتجب‌الدین نیز این کتاب را نزد همین بابویه بن سعید خوانده بود.

[۴۴] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۴۲ـ۴۳، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

به گفته ابن‌حجر عسقلانی

[۴۵] عسقلانی، ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۲، ص۲۶۱، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.

خانه بابویه بن سعید در ری، سرای دانش و بزرگی بود.

منتجب‌الدین

شیخ منتجب‌الدین رازی خود از مشهورترین علمای خاندان بابویه در ری بود. وی دانش‌پژوهی بود کاوش‌گر و از درس بیش از ۵۵ استاد از شهرهای گوناگون، استفاده کرد.

خاندان زکی

فرزندان و نوادگان مطهر بن علی زکی که نقابت شیعیان ری و گاه قم را بر عهده داشتند از دیگر خاندان‌های فعال در زمینه علوم مختلف شیعی در این دوره هستند.
۱. از جمله این افراد شرف‌الدین محمد، نقیب النقبای ری و از ممدوحین قوامی رازی، بود.

[۴۶] قوامی رازی، بدرالدین، دیوان، ج۱، ص۳۹ـ۴۲، چاپ جلالالدین محدث ارموی، (تهران) ۱۳۳۴ ش.

[۴۷] قوامی رازی، بدرالدین دیوان، ج۱، ص۷۳ـ۷۷، چاپ جلالالدین محدث ارموی، (تهران) ۱۳۳۴ ش.

وی در ری مجلس درس داشت و شیخ منتجب‌الدین از جمله شاگردان او بود.

[۴۸] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۱۰۰، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

(برای شرح حال و فعالیت‌های علمی برخی از افراد این خاندان به این منبع رجوع کنید.

[۴۹] قوامی رازی، بدرالدین دیوان، ج۱، ص۱۹۳ـ۲۱۸، چاپ جلالالدین محدث ارموی، (تهران) ۱۳۳۴ ش.

)
۲. ابوالقاسم یحیی از دیگر نقبای ری و صاحب فضل و کمال بود. منتجب‌الدین در درس وی حاضر می‌شد و کتاب الفهرست را در پی گفتگو با او تالیف کرد.

[۵۰] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۲۹ـ۳۱، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

خاندان دوریستی

از خاندان دوریستی نیز دانشمندان برجسته‌ای در این دوره به ظهور رسیدند.
۱. ابوعبداللّه جعفر بن محمد دوریستی کتاب‌های زیادی چون الکفایه و الاعتقاد تالیف کرد.

[۵۱] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۴۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

۲. عبدالجلیل قزوینی رازی

[۵۲] قزوینی، عبدالجلیل، نقض، ج۱، ص۱۴۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ ش.

به نام برخی از افراد این خاندان و سهمی که در گسترش دانش‌های شیعی داشته‌اند، اشاره کرده است.
به گفته وی

[۵۳] قزوینی، عبدالجلیل، نقض، ج۱، ص۱۴۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ ش.

خواجه حسن دوریستی فرزند ابوعبداللّه جعفر، با خواجه نظام‌الملک طوسی «حق خدمت و صحبت» داشت.

خاندان رازی خزاعی

خاندان رازی خزاعی، در گرم نگهداشتن حوزه علمیه ری و تبلیغ دین و نشر دانش‌های شیعی، کوشش‌های زیادی کردند.
۱. شیخ ابوبکر احمد بن حسین نیشابوری خزاعی رازی از بزرگان علمای شیعه و صاحب تالیفات گوناگون چون الامالی در حدیث در چهار جلد، عیون الاحادیث و الروضه در فقه، از این خاندان بود که به تعلیم و پژوهش اشتغال داشت. وی شاگرد سیدرضی، سیدمرتضی و شیخ طوسی بوده است.

[۵۴] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۳۲، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

۲. پسر وی شیخِ حافظ عبدالرحمان نیشابوری (متوفی ۴۸۵) نیز از اساتید برجسته در این دوره است. وی که عموی پدر ابوالفتوح رازی بود در ری کرسی تدریس داشت و شمار زیادی طالب علم و محدّث در درس او حاضر می‌شدند.

[۵۵] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۷۵، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

[۵۶] عسقلانی، ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۸۵، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.

۳. ابوالفتوح رازی دانشمند و مفسر شهیر شیعی نیز از این خاندان است. او در ری به فعالیت‌های علمی و آموزشی اشتغال داشت و شاگردان بسیاری چون منتجب‌الدین،

[۵۷] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۴۸، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

ابن‌شهر آشوب، ابوطالب طوسی و صفی‌الدین حیروی تربیت کرد.

دیگر علما

سدیدالدین حمّصی، عبدالکریم رافعی مؤلف التدوین فی اخبار قزوین، عمادالدین طبری مؤلف بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، محمد بن ابی‌مسلم ابی الفوارس رازی، رشیدالدین رازی، قطب‌الدین راوندی، عبدالجبار بن عبداللّه رازی از شاگردان شیخ طوسی و استاد قاطبه علما و طالبان علوم در زمان خودش، و سیدتاج‌الدین موسوی از دیگر دانشمندان معروف حوزه علمیه ری در این دوره هستند.
ظهور این تعداد فقیه، محدّث و عالم در ری در دوره سلجوقی به خوبی نشان دهنده رواج و گسترش حوزه علمیه شیعی در این دوره است.
به علاوه، در منابع به نام مدارس، مساجد، خانقاه‌ها و مراکز علمی دیگر متعلق به ری در سده‌های پنجم و ششم اشاره شده که بیان‌گر پویایی و سرزندگی آموزش‌های شیعی در این شهر است.

حمله مغولان

در جریان یورش مغولان در اوایل سده هفتم، شهر ری چندین بار مورد حمله قرار گرفت و ویرانی‌های زیادی در این شهر پدید آمد. در نتیجه حوزه علمیه ری به رغم ظهور دانشمندانی چون نهاوندی، قطب‌الدین رازی و تاج‌الدین محمود رازی

[۵۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۴۲.

[۵۹] خوانساری، ج۶، ص۳۸ـ۴۸.

[۶۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: الانوار الساطعه فی المائه السابعه، ج۱، ص۴، چاپ علی‌نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.

[۶۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: الانوار الساطعه فی المائه السابعه، ج۱، ص۳۳، چاپ علی‌نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.

هرگز رونق پیشین خود را بازنیافت.

ویژگی‌ها

حوزه علمیه ری دارای از ویژگی‌های خاصی است که کمتر در حوزه‌های دیگر به چشم خورده است، این ویژگی‌ها از قبیل ارتباط علما با و معصومین و مراکز علمی مختلف و برپایی مناظره و هم‌نشینی با ادیان و فرق مختلف می‌باشد.

ارتباط علما با معصومین

از ویژگی‌های برجسته حوزه علمیه ری به ویژه در آغاز شکل‌گیری، ارتباط پیوسته محدّثان و علمای آن دیار، تا پیش از وقوع غیبت، با امامان معصوم بوده است.
علاوه بر آن‌که در میان یاران و راویان احادیث ائمه نام گروهی از دانشمندان ری دیده می‌شود، برخی دیگر از علمای ری نیز از طریق مکاتبه یا حضوری با ائمه در ارتباط بوده‌اند (برای نمونه به این منابع رجوع کنید.

[۶۲] طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، ج۱، ص۴۱۵، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱.

[۶۳] مصطفی بن حسین تفرشی، نقدالرجال، ج۳، ص۲۹۱، قم ۱۴۱۸.

[۶۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: نوابغ الرواه فی رابعه المئات، ج۱، ص۶۱، چاپ علی‌نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.

)

ارتباط با مراکز علمی

ارتباط با مراکز علمی مختلف در جهان اسلام، ویژگی دیگر حوزه علمیه ری است.
گزارش‌های زیادی در دست است که نشان می‌دهد از آغاز شکل‌گیری حوزه علمیه ری، بسیاری از محدّثان، فقها و دانشمندانی که در این حوزه به تعلیم و تعلم اشتغال داشته‌اند، برای بهره‌مندی از درس اساتید دیگر حوزه‌های علمیه در شهرهایی چون قم، بغداد، کوفه و نجف به این شهرها مسافرت کرده‌اند.

[۶۵] صدوق، محمد بن علی، التوحید، ج۱، ص۶۸، چاپ‌هاشم حسینی طهرانی، قم (۱۳۵۷ ش).

[۶۶] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۱۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

[۶۷] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغدادی، ج۵، ص۴۵۷ـ۴۵۸.

[۶۸] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۴۶، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

[۶۹] حلّی، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، ج۱، ص۲۶۸، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.

به علاوه دانشمندان زیادی از شهرها و حوزه‌های علمیه دیگر، برای استفاده از درس و دانش علمای ری، در این شهر ساکن می‌شده‌اند.

[۷۰] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۲۰.

[۷۱] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۲۱۰.

[۷۲] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۴۶، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

[۷۳] رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، ج۱، ص۵۳، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.

[۷۴] محمد بن حسن قزوینی، ضیافه الاخوان و هدیه الخلان، ج۱، ص۲۸۲، چاپ احمدحسینی، قم ۱۳۹۷.

شیخ صدوق به دلیل سفرهای متعدد به شهرها و مراکز علمی در نقاط مختلف جهان اسلام، سهم بسزایی در ایجاد ارتباط علمی میان حوزه ری و سایر حوزه‌های علمیه در قرن چهارم داشت. پاسخ‌هایی که وی به سؤالات فرستاده شده از جانب مردم شهرهای مختلف چون قزوین، بصره، کوفه، مدائن، نیشابور و بغداد داده است، بیان‌گر جای‌گاه و مرجعیت و نیز گستردگی روابط وی است.

[۷۵] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشعیه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

او کتاب من لایحضره الفقیه را در پاسخ به درخواست ابوعبداللّه محمد بن حسن بن اسحاق معروف به نعمه از نوادگان امام موسی الکاظم (علیه‌السّلام) که در ایلاق ماوراء النهر ساکن بود، نوشت.

[۷۶] صدوق، محمد بن علی، کتاب مَن لا یَحضُرُه الفقیه، ج۱، ص۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.

هم‌نشینی فرق و ادیان

در شهر ری از حدود سده سوم تا نهم هجری، پیروان فرق و مذاهب و حتی ادیان مختلف زندگی می‌کردند. این امر موجب شده بود که عالمان این فرق و مذاهب در حوزه‌های علمیه این شهر به مناظره و تبادل نظر با یکدیگر بپردازند و گاه در مجالس درس یکدیگر شرکت کنند.
حیص بیص (متو