توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل علی‌محمد تربیت ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۸ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل علی‌محمد تربیت ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل علی‌محمد تربیت ۱۱۸ اسلاید در PowerPoint :

میرزا محمدعلی‌خان تربیت

میرزا محمدعلی‌خان تربیت (۱۲۵۶- ۲۶ دی ۱۳۱۸ش/۱۸۷۷- ۱۶ ژانویه ۱۹۴۰م)، روزنامه‌نگار و از رجال فرهنگی و سیاسی آذربایجان در تاریخ معاصر ایران بود. وی فعالیت‌های بسیاری در دوره خود داشته که از جمله آنها می‌توان به تدریس، روزنامه‌نگاری، تاسیس کتابخانه، تدوین کتاب، بنیاد انجمن ملی نوبر، بنیاد حزب سوسیال دموکرات، فهرست‌نویسی کتاب‌های فارسی و عربی در کتابخانه لندن، نماینده مردم تبریز در مجلس، رئیس اداره فرهنگ و معارف آذربایجان، شهردار تبریر و موارد دیگر اشاره کرد.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی اجمالی
۲ – تحصیلات
۳ – ازدواج و فرزندان
۳.۱ – هاجر
۴ – فعالیت‌ها
۴.۱ – دفاع از مشروطیت
۴.۲ – در لندن
۴.۳ – در استانبول
۴.۴ – نماینده مردم تبریز در مجلس
۴.۵ – رئیس اداره فرهنگ و معارف آذربایجان
۴.۶ – شهردار تبریز
۴.۷ – نماینده مجلس در پنج دوره
۵ – درگذشت
۶ – آثار
۶.۱ – زاد و بوم
۶.۲ – مجله‌ گنجینه فنون
۶.۳ – روزنامه اتحاد
۶.۴ – ماهنامه‌ گنجینه معارف
۶.۵ – ورقی از دفتر تاریخ مطبوعات ایرانی و فارسی
۶.۶ – تقویم تربیت
۶.۷ – دانشمندان آذربایجان
۶.۸ – دیگر آثار
۷ – ویژگی‌ها
۷.۱ – انصاف سیاسی
۸ – مهم‌ترین یادگاری
۸.۱ – مجموعه نشریات
۹ – فهرست منابع
۱۰ – پانویس
۱۱ – منبع

معرفی اجمالی

میرزا محمدعلی‌خان تربیت در محرّم ۱۲۹۲/ خرداد ۱۲۵۶ در محله نوبر تبریز متولد شد.

[۱] تربیت، محمدعلی، مقالات تربیت، مقدمه، ص۲۵، چاپ ح صدیق، تهران ۱۳۵۵ ش.

[۲] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۳، ص۴۲۴، تهران ۱۳۵۷ ش.

میرزا محمدعلی‌خان را بیش‌تر منابع، فرزند میرزا صادق، پسر میرزا جواد، پسر میرزا علی‌اکبر، پسر میرزا مهدی‌خان استرابادی (د ح۱۱۷۳ق)، وزیر نادرشاه افشار و مؤلف دره نادری و تاریخ جهانگشای نادری دانسته‌اند.

[۳] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۱، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۴] وحید دستگردی، حسن، محمدعلی تربیت تبریزی، ج۱، ص۴۳۳، ارمغان، تهران، ۱۳۱۸ش.

اما تقی‌زاده با استناد به گفته یکی از اقوام پدر تربیت، نسب او را پس از میرزا جواد، میرزا محسن تبریزی یاد کرده، و انتساب این خاندان را به میرزا مهدی‌خان از طرف مادری میرزا صادق یا میرزا جواد حدس زده است.

[۵] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۱، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

تحصیلات

تربیت تحصیلات ابتدایی را در مکتب ملا زین‌العابدین، و فقه، ادبیات عرب، منطق، حکمت، علوم طبیعی و ریاضی و نجوم و هیئت را در محضر استادان روزگار خود، و زبان‌های فرانسوی و انگلیسی، همچنین طب را نزد میرزا نصرالله‌خان سیف‌الاطبا آموخت و تحصیلات خود را در طب نزد دکتـر محمدخان کرمانشاهی معروف به کفری ــ که با حسنعلی‌خان گروسی (۱۲۳۶- ۱۳۱۷ق) به تبریز (ح ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۹ق) آمده‌بود ــ تکمیل کرد.

[۶] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۲- ۲۰۵، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۷] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۲، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۸] صفوت، محمدعلی، داستان دوستان، ج۱، ص۱۱۶، تبریز، ۱۳۱۸ش.

[۹] تربیت، محمدعلی، مقالات تربیت، مقدمه، ص ۲۵-۲۶، چاپ ح صدیق، تهران ۱۳۵۵ ش.

ازدواج و فرزندان

تربیت دو بار ازدواج کرد. حاصل ازدواج نخست او

[۱۰] حسین طبیب زاده امید، کتاب تاریخ فرهنگ آذربایجان، تبریز ۱۳۳۲ ـ ۱۳۳۴ ش.

دو پسر و دو دختر و ثمره ازدواج دوم او با بانویی به نام هاجر (دختر حسینقلی خان، کارمند سفارت ایران در استانبول) دو پسر بود.

[۱۱] محمدعلی تربیت، مقالات تربیت، مقدمه، ص ۱۷، چاپ ح صدیق، تهران ۱۳۵۵ ش.

هاجر

هاجر بعدها اداره نخستین مدرسه دخترانه تبریز به نام مدرسه دوشیزگان را برعهده گرفت و خود از چهره‌های سرشناس در نهضت زنان گردید چنان‌که در بیست و یکمین دوره مجلس شورای ملی، پس از انقلاب سفید و اصلاح قانون انتخابات که زنان برای اولین بار به مجلس راه یافتند، نماینده تهران شد و در دوره بیست ودوم نیز همین سمت را داشت.

[۱۲] فخری خشایار وزیری، کارنامه زنان مشهور ایران، ص ۱۹۸ ـ ۲۰۱ تهران ۱۳۵۲ ش.

یکی از برادران محمدعلی تربیت به نام علی محمد از مبارزان پر شور مشروطه طلب بود که در جوانی جان بر سر آرمان خود نهاد.

[۱۳] اوراق تازه یاب مشروطیت مربوط به سال‌های ۱۳۲۵-۱۳۳۰ قمری، ش ۲۸، ج ۱، ص ۱۹۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۹ ش.

[۱۴] اوراق تازه یاب مشروطیت مربوط به سال‌های ۱۳۲۵-۱۳۳۰ قمری، پانویس ۱، اج ۱، ص ۲۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۹ ش.

فعالیت‌ها

میرزا محمدعلی‌خان که از ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۳ق معلم طبیعیات مدرسه دولتی مظفری تبریز بود،

[۱۵] تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، مقدمه، ص۲، تهران ۱۳۱۴ ش، چاپ سیروس قمری، تبریز (بی تا).

در ۱۳۱۶ق با حسن‌ تقی‌زاده، حسین عدالت (صاحب امتیاز روزنامه‌های الحدید، عدالت و صحبت) و محمد شبستری معروف به ابوالضیاء، مدیر روزنامه ایران نو، ابتدا کتاب‌فروشی و پس از آن مدرسه‌ای به شیوه جدید با نام تربیت در تبریز تأسیس کرد و آن نام را عنوان خانوادگی خود قرار داد. کتاب‌فروشی او محل عرضه نشریات روز فارسی، عربی و ترکی، و اظهار نظر درباره کتاب‌های جدید و طرح مباحث سیاسی و محفل روشن‌فکرانی چون یوسف‌خان اعتصام‌الملک بود، هـر چند، اندکی بعد، مدرسـه به واسطه اعتـراض مردم عوام و متعصب بسته شد.

[۱۶] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۵، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۱۷] وحید دستگردی، حسن، محمدعلی تربیت تبریزی، ج۱، ص۴۳۴، ارمغان، تهران، ۱۳۱۸ش.

[۱۸] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۵۰- ۵۱، ۱۳۲۷ش.

[۱۹] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۱، ص۱۱۲، تهران، ۱۳۷۴ش.

تـربیت در مدرسه لقمـانیه تبـریز نیـز تـا هنگـام تعطیلـی آن (۱۳۱۹ق)، هیئـت و جغرافیـا و ادبیـات تدریس مـی‌کرد.

[۲۰] وحید دستگردی، حسن، محمدعلی تربیت تبریزی، ج۱، ص۴۳۴، ارمغان، تهران، ۱۳۱۸ش.

[۲۱] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۲، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۲۲] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۱، ص۱۱۲، تهران، ۱۳۷۴ش.

وی مدتی نیز دارو می‌فروخت و در داروخانه او روشن‌فکران تبریز با یکدیگر دیدار، و درباره مسائل روز گفت‌وگو می‌کردند.

[۲۳] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۵، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۲۴] طاهرزاده بهزاد، کریم، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، ج۱، ص۴۶۴، تهران، ۱۳۳۴ش.

تربیت بعدها مجله گنجینه فنون را در تبریز منتشر کرد،

[۲۵] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۷۴ش.

پس از آن به دعوت ملک‌المتکلمین (۱۲۷۷-۱۳۲۶ق) راهی تهران شد (احتمالاً ۱۳۲۲ق) تا با کمک میرزا آقای اصفهانی، سیدنصرالله تقوی و نصرت‌السلطنه، در تأسیس نخستین کتابخانه ملی که کانون اصلاح‌طلبان نیز بود، همکاری کند

[۲۶] رائین، اسماعیل، انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت ایران، ج۱، ص۱۷۴، تهران، ۱۳۴۵ش.

[۲۷] وفایی، زهره، نام‌آوران آذربایجان، ج۱، ص۲۵، تبریز، ۱۳۷۸ش.

پیش از اعلام مشروطیت (گویا در ۱۳۲۲ق) به اتفاق حسن تقی‌زاده به قفقاز و استانبول سفر کرد. پس از آن به مصر، بیروت و دمشق رفت و پس از بازگشت به تبریز (۱۳۲۳ق) با خواهر وی ازدواج کرد.

[۲۸] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۲، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۲۹] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۶، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

او در سفر به مصر به میرزا حسین‌خان طبیب‌زاده، مدیر مدرسه و روزنامه کمال تبریز، نیز در انتشار روزنامه کمال که حدود یک‌سال در مصر منتشر شد، یاری رساند.

[۳۰] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۶- ۳۴۷، تبریز، ۱۳۷۷ش.

دفاع از مشروطیت

با شروع حرکت‌های مشروطه‌طلبی در تبریز (۱۳۲۴ق)، تربیت با مردم به کنسول‌خانه انگلیس رفت و انجمن ملی نوبر را نیز بنیاد نهاد.

[۳۱] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۶، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

پس از صدور فرمان مشروطیت (۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴) با بروز اختلافات میان دولتمردان و آزادی‌خواهان تبریز، به دعوت کربلایی علی مسیو به جمع مبارزان پیوست و بدین‌ترتیب، نخستین تشکل آزادی‌خواهان که در باکو بنیاد گذاشته شده بود، در تبریز پدید آمد. بعدها عده‌ای از این افراد که در جهت ترویج معارف و حقایق می‌کوشیدند و تربیت هم جزو آنان بود، به یکدیگر نزدیک‌تر شدند و حزب سوسیال دموکرات (یا فرقـه اجتماعیون عامیون) ــ که کمیته مرکزی آن، مرکز غیبی (یا مجلس سری) نامیـده می‌شد ــ و گروه مجاهدین را برای دفاع از دستاوردهای مشروطیت تأسیس کردند.

[۳۲] سرداری‌نیا، صمد، نقش مرکز غیبی تبریز در انقلاب مشروطیت ایران، ج۱، ص۲۳-۲۴، تبریز، ۱۳۶۳ش.

[۳۳] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۷- ۳۴۸، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۳۴] کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، ج۱، ص۱۶۷، تهران، ۱۳۴۹ش.

در لندن

با وقوع کودتای صغیر و به توپ بسته شدن مجلس (۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶)، سپاهیان حکومتی به تبریز حمله‌ور شدند (ذیقعده ۱۳۲۶). در این واقعه، کتاب‌فروشی تربیت تاراج و سوخته شد و وی با لباس مبدل به باکو رفت

[۳۵] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۶، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

و به اتفاق حسین‌آقا، پسر حاج میرزا حسن تاجر و تقی‌زاده از راه وین خود را به پاریس رساند. اندکی بعد به دعوت تقی‌زاده که پیش از وی به درخواست ادوارد براون (۱۸۶۲-۱۹۲۶م) به لندن رفته بود، راهی آن‌جا شد و با او و حمایت‌های ادوارد براون چند ماه در کتابخانه دانشگاه کیمبریج به فهرست‌نویسی کتاب‌های فارسی و عربی پرداخت.

[۳۶] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۶، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

در استانبول

تربیت در اواخر پاییز ۱۹۰۸م از انگلستان به استانبول رفت و با معاضد‌السلطنه، علی‌اکبر دهخدا و میرزا یحیی دولت‌آبادی ــ دیگر مهاجران مشروطه‌خواه ــ در گروه کارکنان ملی ایران و انجمن سعادت به فعالیت پرداخت.

[۳۷] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۱، ص۱۱۴، تهران، ۱۳۷۴ش.

[۳۸] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۶، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

با فتح تهران به دست مجاهدین (۲۶ جمادی‌الاخر ۱۳۲۷) وی به عضویت هیئت مدیره موقتی ۱۲ نفره انتخاب شد. این هیئت برگزیده رهبران انقلاب و صاحب اختیارات مجلس شورای ملی و ناظر اعمال وزرا بود.

[۳۹] اکبری‌ حامد، مهدی، آذربجانان آذربایجان، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۸، تبریز، ۱۳۵۶ش.

نماینده مردم تبریز در مجلس

تربیت در دوره دوم مجلس شورای ملی (افتتاح: ذیقعده ۱۳۲۷ق/۲۴ فروردین ۱۲۸۸ش) نماینده مردم تبریز شد و از نمایندگان روشن‌فکر حزب دموکرات بود که به رهبری تقی‌زاده فعالیت می‌کرد و در مواضع اختلاف میان نمایندگان، یا آزادی‌خواهان و نمایندگان دولت، واسطه دوستی‌ها می‌شد.

[۴۰] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۸- ۳۴۹، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۴۱] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۷، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۴۲] طاهرزاده بهزاد، کریم، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، ج۱، ص۴۶۴، تهران، ۱۳۳۴ش.

[۴۳] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۱، ص۱۱۵، تهران، ۱۳۷۴ش.

با تعطیلی مجلس دوم (۱۳۳۰ق)، تربیت به باکو رفت و به پیشنهاد هیئت مدیره انجمن خیریه ایرانیان، مدیر مدرسه اتحاد شد و با دایر نمودن کلاس پنجم رشته دفترداری، سالن نمایش، تکمیل دروس موسیقی و کتابخانه، پیشرفت این مدرسه را موجب گردید

[۴۴] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۷، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۴۵] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۹، تبریز، ۱۳۷۷ش.

وی در ۱۳۳۳ق ــ در پی‌تعقیب مأموران دولت تزار ــ رهسپار استانبول شد و در آن‌جا کتابخانه‌ای تأسیس کـرد. در ایـن دوران ــ که مصادف با جنگ جهانی اول (۱۹۱۴- ۱۹۱۸م) بود ــ همسرش در اروپا درگذشت. تربیت سپس به برلین رفت و در کمیته نجات ایران از فشار همسایگان، به فعالیت پرداخت و نیز با محمد قزوینی، حسن تقی‌زاده، محمدعلی جمال‌زاده و حسین کاظم‌زاده ایرانشهر، همکاری فرهنگی و انتشاراتی کرد.

[۴۶] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۷، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۴۷] اکبری‌ حامد، مهدی، آذربجانان آذربایجان، ج۱، ص۱۳۸، تبریز، ۱۳۵۶ش.

[۴۸] بهنام، جمشید، برلنیها، ج۱، ص۵۵، تهران، ۱۳۷۹ش.

[۴۹] قزوینی، محمد، وفیات معاصرین، یادگار، ج۱، ص۱۱، تهران، ۱۳۲۴ش، س ۳، شم‌ ۴.

رئیس اداره فرهنگ و معارف آذربایجان

با پایان جنگ (۱۲۹۷ش/۱۹۱۸م) او به تبریز بازگشت و رئیس اداره فرهنگ و معارف آذربایجان شد (۱۳۰۰ش) و تا ۱۳۰۴ش، دو دوره این سمت را برعهده داشت. وی در ۱۳۰۰ش، کتابخانه و قرائت‌خانه عمومی معارف را با ۲۰۰ مجلد کتاب، برای اولین بار به شیوه جدید در تبریز بنیاد گذاشت که بعدها به نام خود وی «کتابخانه و قرائت‌خانه دولتی تربیت» نام گرفت. این کتابخانه بعدها از کمک اوقاف و افراد خیّر بهره‌مند شد و در زمان وزارت مالیه تقی‌زاده (۱۳۰۹-۱۳۱۲ش) مبلغی از حق‌الامتیاز کارخانه کبریت‌سازی ممتاز تبریز برای احداث بنایی مناسب این کتابخانه اختصاص داده شد. فهرست کتاب‌های چاپی کتابخانه نیز در سال‌های ۱۳۰۱، ۱۳۰۳ و ۱۳۲۷ش، منتشر شد.

[۵۰] صفوت، محمدعلی، داستان دوستان، ج۱، ص۱۱۷- ۱۱۸، تبریز، ۱۳۱۸ش.

[۵۱] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۲- ۳۴۳، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۵۲] اکبری‌ حامد، مهدی، آذربجانان آذربایجان، ج۱، ص۱۳۸، تبریز، ۱۳۵۶ش.

[۵۳] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۵۰، ۱۳۲۷ش.

[۵۴] آقابزرگ، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۴۵۰- ۱۴۵۱، مشهد، ۱۴۰۴ق.

وی همچنین چند مرکز آموزشی و فرهنگی مهم را در تبریز تأسیس کرد. از جمله: دبیرستان بازرگانی تبریز (مهرماه ۱۳۰۱)، ۱۲ مدرسه دخترانه، مانند مدارس ناموس (۱۳۰۱ش)، دوشیزگان (۱۳۰۱ش)، حقیقت (۱۳۰۲ش) و اولین دانشسرای تربیت معلم آذربایجان (۱۳۰۱ش)، مدرسه متوسطه ارامنه گیمنازیا، باغچه اطفال ارامنه، مدرسه ادونتیست ‌آمریکاییان‌ (۱۳۰۰ش)، مدرسه شوروی روسیه‌ (۱۳۰۳ش) و مجمـع ادب را که در هفتـه یکبار در اداره فـرهنگ جلسـات ادبی برگذار می‌کرد (۱۳۰۱ش)، تشکیل داد و مجله گنجینه معارف را در همیـن سال منتشر کـرد.

[۵۵] وحید دستگردی، حسن، محمدعلی تربیت تبریزی، ج۱، ص۴۳۵، ارمغان، تهران، ۱۳۱۸ش، س ۲۰.

[۵۶] اکبری‌ حامد، مهدی، آذربجانان آذربایجان، ج۱، ص۱۳۸، تبریز، ۱۳۵۶ش.

[۵۷] وفایی، زهره، نام‌آوران آذربایجان، ج۱، ص۲۵، تبریز، ۱۳۷۸ش.

[۵۸] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۴- ۳۴۵، تبریز، ۱۳۷۷ش.

شهردار تبریز

تربیت از ۱۳۰۵ تا ۱۳۰۶ش رئیس اداره فرهنگ گیلان شد و به تأسیس کتابخانه، دبستان، دبیرستان و انجمن‌های ادبی و فرهنگی همت گماشت و از ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ش رئیس بلدیه (شهردار) تبریز شد. از اقدامات بسیار مهم او در این دوره احداث خیابان‌های تربیت، فردوسی و خاقانی، گسترش خیابان امام خمینی امروز تا ایستگاه راه‌آهن، تخریب گورستان گجیل و تبدیل آن به گردشگاه «باغ گلستان» بود.

[۵۹] وحید دستگردی، حسن، محمدعلی تربیت تبریزی، ج۱، ص۴۳۵، ارمغان، تهران، ۱۳۱۸ش.

[۶۰] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۵۱، ۱۳۲۷ش.

[۶۱] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۶، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۶۲] اکبری‌ حامد، مهدی، آذربجانان آذربایجان، ج۱، ص۱۳۸-۱۳۹، تبریز، ۱۳۵۶ش.

[۶۳] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۷، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۶۴] صفوت، محمدعلی، داستان دوستان، ج۱، ص۱۱۸، تبریز، ۱۳۱۸ش.

[۶۵] تربیت، محمدعلی، شرح حال وی، مجله ارمغان، ج۱، ص۴۳۵، سال ۲۰، ش ۷ ۸ (مهر و آبان ۱۳۱۸).

نماینده مجلس در پنج دوره

تربیت در هشتمین دوره مجلس شورای ملی (۲۵ آذرماه ۱۳۰۹) به نمایندگی از طرف مردم تبریز انتخاب شد و در دوره‌های نهم تا دوازدهم نیز پیوسته در همین مسئولیت بود.

[۶۶] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۳، ص۴۲۴، تهران ۱۳۵۷ ش.

[۶۷] فرهنگ قهرمانی، عطاءاللّه، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی، ج۱، ص۴۳۹، تهران ۱۳۵۶ ش.

گرچه مهدی بامداد مساعدت دولت را در گزینش او بی‌تأثیر ندانسته است.

[۶۸] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج ۳، ص ۴۲۴، تهران ۱۳۵۷ ش.

[۶۹] فرهنگ قهرمانی، عطاءاللّه، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی، ج۱، ص۴۳۹، تهران ۱۳۵۶ ش.

درگذشت

سرانجام در تهران در ۲۷ دی ۱۳۱۸ درگذشت و در همین شهر به خاک سپرده شد.

[۷۰] اکبری‌ حامد، مهدی، آذربجانان آذربایجان، ج۱، ص۱۳۹، تبریز، ۱۳۵۶ش.

[۷۱] سرداری‌نیا، صمد، مشاهیر آذربایجان، ج۱، ص۳۴۷، تبریز، ۱۳۷۷ش.

[۷۲] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۵۱، ۱۳۲۷ش.

[۷۳] تقی‌زاده، حسن، میرزا محمدعلی‌خان تربیت، ج۱، ص۲۰۷، مقالات‌، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۶ش.

[۷۴] شجیعی، زهرا، نمایندگان مجلس شورای ملی در بیست و یک دوره قانون‌گذاری، ج۱، ص۳۱۴، تهران، ۱۳۴۴ش.

[۷۵] تربیت، محمدعلی، مقالات تربیت، مقدمه، ص۱۵، چاپ ح صدیق، تهران ۱۳۵۵ ش.

[۷۶] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۳، ص۴۲۴، تهران ۱۳۵۷ ش.

آثـار

از محمدعلی تربیت آثاری در زمینه پژوهش‌های ادبی و تاریخی باقی‌مانده است.

زاد و بوم

زاد و بوم، اولین کتاب تربیت در جغرافیای طبیعی و سیاسی و تاریخی ایران است که در ۱۳۱۶ق در تبریز به چاپ سنگی رسید. این کتاب در دو قسمت است: قسمت اول جغرافیای ایران در روزگار مؤلف است و در قسمت دوم مؤلف جغرافیای تاریخی ‌ایران را با فهرستی از پادشاهان ایران از کورش‌ هخامنشی تا مظفرالدین‌ شاه ‌قاجار (۱۲۶۹-۱۳۲۴ق) شرح می‌دهد. قسمت اخیر را به‌ خواهش تربیت، حسن تقی‌زا