پاورپوینت کامل گفت‌وگو؛ فقه اخلاق (۲) ۷۳ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل گفت‌وگو؛ فقه اخلاق (۲) ۷۳ اسلاید در PowerPoint دارای ۷۳ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل گفت‌وگو؛ فقه اخلاق (۲) ۷۳ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل گفت‌وگو؛ فقه اخلاق (۲) ۷۳ اسلاید در PowerPoint :

گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین عمومی، مدیر مدرسه عالی فقه دار الهدی

بررسی اصول، دشواری ها و آسیب های استنباط گزاره های اخلاقی از دین

اشاره

دغدغه تبیین فقه اخلاق و اینکه چطور باید به سامان برسد ما را بر آن داشت که مصاحبه ای با حجت الاسلام و المسلمین عمومی ترتیب دهیم که بخش نخست آن در شماره قبل تقدیم خوانندگان شد. برای طرح مباحث تکمیلی، جلسه دیگری در خدمت استاد بودیم که در آن، سؤالات باقی مانده از بحث قبل مطرح شده است که تقدیم خوانندگان گرامی می شود:

خُلُق: ضمن عرض سلام و تشکر مجدد از اینکه وقت شریفتان را در اختیار ما قرار دادید. در شماره قبل، بحث فقه اخلاق، یک مقدار تبیین شد و امیدواریم همین مقدار هم باعثِ دغدغه ای بشود برای مخاطبان، به خصوص فضلای حوزوی و بیشتر به آن توجه شود. ابتدا یک جمع بندی از مهم ترین مباحث گذشته بفرمایید، به خصوص راجع به تبیین فقه اخلاق و اگر تکمیلی هم از فرمایشات قبلی تان هست بفرمایید.

بسم الله الرحمن الرحیم و صلی الله علی محمد و آل محمد.

بنده هم سلام عرض می کنم به خدمت شما و همکاران عزیز و گرامی تان و تشکر مجدد می کنم به سبب اهتمام نشریه خُلُق به مباحث علمی. امید است که این گفت وگوها زمینه ساز پژوهش ها و تحقیق های مفصلی در حوزه اخلاق و معنویت و تربیت باشد.خلاصه بحث گذشته از این قرار است که عرض کردیم فقه اخلاق، می تواند دو معنای قابل توجه داشته باشد؛ یک معنا عبارت است از اینکه ما درصدد استنباط حکم فقهی موضوعات اخلاقی باشیم؛ یعنی دغدغ فقیه و پرسشی که با آن روبه رو است، حکم فقهی یک موضوع اخلاقی است. فقه اخلاق در این معنا، در واقع زیرمجموعه ای از فقه احکام و به تعبیر دقیق تر، فقه اعمال است بخشی از افعال اختیاری، رنگ اخلاقی دارند که آن ها هم نیازمند استنباط حکم هستند و در فقه باید بررسی بشوند. فقه اخلاق به این معنا، در واقع بابی از ابواب فقهی است؛ یعنی در کنار طهارت و صلاه و حج و… بخش اخلاق مطرح می شود.

معنای دوم از فقه اخلاق – که در واقع در عرض فقه احکام (اعمال) قرار می گیرد و دیگر زیرمجموعه فقه اعمال نخواهد بود – عبارت است از استنباط روشمند آموزه های اخلاقی از منابع معتبر دینی؛ به تعبیر دیگر ما با پرسش های فراوانی در حوزه اخلاق روبه رو هستیم. که فقهِ به معنای دوم پاسخ گوی آن هاست؛ مانند زمینه ها و ریشه های صفات اخلاقی، علائم آن صفات، راه درمان آن صفات و نسبت و رابطه آن ها و مباحث گسترده دیگر که در حوزه اخلاق مطرح است. در فقه اخلاق به معنای دوم، درصدد هستیم به روش علمی و اجتهادی، پاسخ پرسش های اخلاقی را به دست بیاوریم . فقه اخلاق به این معنا در کنار فقه احکام (اعمال) و در عرض آن خواهد بود. کما اینکه در کنار این دو، یک فقه عقاید هم می توانیم و باید داشته باشیم. فقه عقاید به معنای استنباط روشمند آموزه های اعتقادی از منابع معتبر دینی که لازم است در جایگاه خودش مورد بحث و بررسی قرار گیرد. این چکید مباحث گذشته بود.

خُلُق: آیا می شود گفت در معنای اول، به استنباط احکام جزئی می پردازیم و در معنای دوم، به استنباط یک مجموعه کلی نظر داریم؟

– در معنای دوم، در واقع اصلی ترین کاری که می خواهیم انجام بدهیم، یا به تعبیری، آن قله ای که هدف گیری شده، استنباط روشمند نظام جامع اخلاقی دین است که پرسش های فراوانی در آن مطرح است؛ ولی شاید این تعبیر، تعبیر دقیقی نباشد که بگوییم در معنای دوم، گزاره های کلی را استنباط می کنیم و در معنای اول، مسائل جزیی اخلاق را؛ چون مسائلی که در فقه اخلاق به معنای اول مطرح است، مسائل علم اخلاق نیست؛ بلکه مسائل علم فقه است و ما حکم فقهی تکلیفی را می خواهیم استنباط کنیم که همان بحث وجوب، حرمت، استحباب و کراهت و اباحه است.

خُلُق: در کتاب های فقهی، در مورد برخی احکام، عبارتِ «حکم اخلاقی» را به کار می برند که ظاهراً متمایز است با حکمی که در فقهِ اخلاق، مدنظر حضرت عالی است. این را به طور دقیق توضیح بفرمایید.

– سؤال بسیار به موردی است. در کلمات فقها، با مواردی بر می خوریم که از آن تعبیر می کنند به حکم اخلاقی؛ مثلاً در روایت است که، حضرت رسول۶ فرمودند: «انت و مالک لأبیک». خوب ظاهر این جمله که: «خودت و مالت برای پدرت هستی»، یک لوازم فقهی دارد که نمی توان به آن ملتزم شد؛ لذا بزرگان در اینجا فرموده اند: «هذا حکمٌ اخلاقیٌ». موارد فراوان دیگری هم هست که وقتی آقایان می فرمایند: «هذا حکم اخلاقی»، منظورشان این است که: «هذا حکمٌ فقهیٌ غیرٌ الزامی». یعنی وجوب تکلیفی نداریم، و تحریم تکلیفی و الزامی هم نداریم، و این موضوع از مواردی است که یا حکمش استحباب است یا کراهت است حتی مباح هم نیست؛ چون یا رجحان دارد، یا مرجوحیت. خوب به این معنا، با یک حکم فقهی روبه رو هستیم و یکی از احکام خمسه تکلیفیه است. ممکن است یک آثار اخلاقی هم داشته باشیم. اگر در معاملات می گویند فلان مطلب (مثل تعریف نکردن فروشنده از جنس خود) حکم اخلاقی است، این استعمال در کتب فقهی باآن چیزی که در مورد فقه اخلاق عرض کردیم معادل نیست. یک مقدار اگر دقیق تر بخواهیم بگوییم، عبارتِ «هذا حکمٌ اخلاقی» از موارد فقه اخلاق به معنای اول خواهد بود؛ یعنی بعضی از مسائلی را که در فقه اخلاق به معنای اول بررسی کردیم، رسیدیم به این جا که حکم تکلیفی اش الزامی نیست. البته مبادا چنین تصوری بشود که هر چیزی که صبغه و رنگ اخلاقی دارد، حکم فقهی اش غیرالزامی است که این نظر، خطرناک است و اگر ذهن ما در این مسیر بیفتد، در مباحث اخلاقی، همیشه دنبال مستحب و مکروه می گردیم و واجب و حرام در آن، راه نخواهد داشت؛ در حالی که خود بزرگان هم وقتی می فرمایند: «الکذب حرام» و «الغیبه حرام» این یک حکم فقهی اخلاقی است. ولی چنین تعبیری از آن نشده است.

غیبت و کذب و امثال آن، موضوعات اخلاقی هستند که حکم الزامی فقهی هم دارند. البته حکم بعضی از موضوعات اخلاقی، استحباب وکراهت است.

خُلُق: روش و منطق فهم و استنباط در این دو معنا چگونه است؟ آیا مثل اصول فقه که روش استنباط در فقه احکام را تبیین می کند، در فقه اخلاق همچنین علمی مطرح است؟

بله؛ قطعاً نیازمند اصول فقه و منطق فهم هستیم. اما اینکه روش استنباط در این دو معنای فقه اخلاق و -به تسامح بگویم- در این دو علم، به چه شکل است، در فقه اخلاق به معنای اول که عرض کردیم زیرمجموعه فقه احکام است، روش استنباط ما در واقع، همان روش استنباط رایج در فقه احکام است. منطق فهم ما، در واقع استفاده از اصول فقه رایج است. بنابراین در این جا ما با یک روش استنباط تازه روبه رو نیستیم. البته ممکن است به دلیل بعضی از پرسش های دقیقی که جدیداً با آن برخورد می کنیم، مسائل تازه ای در علم اصول برای ما پیدا بشود و این چیز عجیبی نیست؛ چون در طول تاریخ، هم علم اصول به تناسب پرسش های جدید فقهی، گسترده شد؛ ولی با یک اصول فقه جدیدی روبه رو نیستیم.

اما در فقه اخلاق به معنای دوم که ما می خواهیم به شکل روشمند، گزاره ها و آموزه های اخلاقی را از متون دینی استنباط بکنیم، اینجا با مطالب جدیدی روبه رو هستیم و در این زمینه، اصول فقه اخلاق مدونی نداریم. در زمینه مسائل اخلاقی، نوع روایاتی که داریم، یا نگاه به آیات از دید مسائل اخلاقی، طبیعتاً مسائل و مشکلات جدیدی در استنباط، پیش روی ما می گذارد و ما باید درصدد برآییم آن ها را پاسخ بدهیم و این، زمینه پیدایش یک علم جدیدی به نام اصول فقه اخلاق را فراهم می کند. البته ممکن است بعضی مباحث آن به صورت پراکنده، لابه لای کتب وجود داشته باشد؛ ولی به شکل مدون، چیزی در دست نداریم. تذکر این نکته لازم است که بخشی از مباحث اصول فقه اخلاق با اصول فقه احکام، مشترک خواهد بود؛ مثل مباحث الفاظ، مباحثی که در تشخیص صغریات ظواهر نیاز داریم، مباحثی مثل حجیت ظواهر و حجیت قول لغوی و حجیت خبر واحد و مباحثی از این دست، باز عنوانش حداقل مشترک است. البته در بعضی از بخش ها هم تفاوت هایی خواهیم داشت؛ مثلاً اصول عملیه از قبیل استصحاب و احتیاط و برائت را به این معنا در اصول فقه اخلاق نداریم، در کنارش ممکن است به مباحث جدیدی، از سنخ مباحث الفاظ یا در باب الزامات اخلاقی برسیم. این مباحث، بسیار نوپا و به شدت نیازمند پژوهش های مفصل است.

خُلُق: لطفاً نمونه هایی از مسائل خاص اصول فقه به معنای دوم را ذکر کنید؟

– در بخش مباحث الفاظ، علاوه بر مسائل مشترک با اصول فقه احکام، بررسی مفاد صیغه های پرکاربردی مثل «افعل تفضیل» و امثال آن می تواند مطرح شود. برخی دیگر از این نمونه ها عبارتند از: تعدد تعاریفی که از یک موضوع خاص در حیط اخلاق در روایات ارائه شده و تحلیل آن، جایگاه سیر معصومان: و نحو استنباط آموزه های اخلاقی از آن، جایگاه عقل و سیر عقلا در استنباط های فقه اخلاق، حجیت خبر واحد و اساساً تبیین مراد از حجیت در این عرصه و تفاوت احتمالی آن با حجیت در فقه احکام، مسأل تسامح در ادل سنن و پذیرش یا عدم پذیرش آن در این عرصه و… .

خُلُق: با این توضیحات، به نظر می رسد که پژوهش در این عرصه، دشواری های خاص دارد. اگر این طور است، لطفاً مقداری درباره دشواری های پژوهش در این عرصه ها توضیح بفرمایید.

– بله؛ با این توضیحاتی که داده شد، آن هایی که در مباحث فقهی و اخلاقی دستی دارند ، توجه دارند که ما در هر دو زمینه، راهی طولانی در پیش داریم. در معنای اول، موضوعات اخلاقی فراوانی داریم که حکم فقهی آن ها به شکل دقیق و فقیهانه بررسی نشده است. طبیعتاً برای این منظور به استخراج موضوعات نیازمندیم، بعد طرح پرسش ها و تفریعات و بعد می رسیم به پاسخ گویی و این، مسیری طولانی است و حجم زیادی از تلاش علمی را می طلبد.

در معنای دوم هم مسیر طولانی و پر فراز و نشیبی در پیش داریم و طبیعتاً دشواری هایی سر راه ما هست. اولین مطلب، کمبود پیشینه بحث است؛ برای مثال، در باب حج یا خمس و زکات و… یک پیشین بیش از هزار سال پشت این بحث هست و سیر بحث از ابتدا روشن است؛ لذا الآن کار فقیه در این زمینه ها، سامان دادن و جرح و تعدیل آن مباحث و در نهایت، انتخاب و ترجیح یک قول است؛ ولی در مباحثی که مطرح کردیم، در هر دو معنای فقه اخلاق، پیشینه مفصلی نداریم؛ لذا در مسیر پژوهش، کار مقداری دشوار است.

مشکل دوم، فقدان منابع مدون است. البته منابع داریم و یکی از نعمت هایی که شامل حال ما شده، پس از قرآن، میراث ارزشمندی است که از معصومان: به ما رسیده؛ ولی در زمینه روایات اخلاقی – به خلافِ ابوابی مثل طهارت، صلوه و…- تبویب قابل توجهی نداریم. بله؛ احیاناً کتاب هایی اخلاقی موجودند که ذیل یک عناوین اخلاقی، روایاتی آورده اند؛ ولی این کافی نیست. بر اساس نوع پرسش هایی که ممکن است مطرح بشود و نوع تقسیم بندی هایی که در این مباحث قابل طرح است، ما به استخراج منابع و یک دسته بندی و تبویب مناسب و قوی نیاز داریم.

این، بخشی از دشواری ها است که یک مقداری کار را سخت می کند.

خُلُق: با توجه به اینکه در وسائل الشیعه، کتاب جهاد نفس و در کافی،کتاب عقل و جهل و به خصوص، کتاب ایمان و کفر، خیلی مباحث اخلاقی دارد، آیا این مقدار را کافی نمی بینید یا یک امتیازاتی برای منابع فقه ا