پاورپوینت کامل پیشینه و بایستگی علوم قرآن ۹۲ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل پیشینه و بایستگی علوم قرآن ۹۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۹۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل پیشینه و بایستگی علوم قرآن ۹۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل پیشینه و بایستگی علوم قرآن ۹۲ اسلاید در PowerPoint :

۲۰

چکیده:

قرآن کریم کلام و کتاب خدا در کنار امتیاز بارز و برجسته وحیانی بودن از مشخصه های معناداری و فهم پذیری نیز برخوردار است. «علوم قرآن» دانش پیش نیاز فهم قرآن است. این علم مورد توجه عالمان قرآن پژوه در دوره های تاریخی بوده است. وحیانیت قرآن، نزول تدریجی، کتابت، تاریخ قرآن، ترتیب آیات، طبقات آیات، محکمات، متشابهات، ساختار سوره ها، دانش تفسیر، اسباب نزول، زبان شناسی قرآن، تأویل و نسخ از موضوعات و مسائل شاخص علوم قرآن به شمار می روند.

کلیدواژه ها: قرآن، تاریخ قرآن، علوم قرآن.

مقدمه

کلام و کتاب از آغاز پیدایش تاکنون شاهد تحولات گسترده، تغییرات شگرف و اعجاب آمیز بوده است. این تحولات، ابعاد مختلفِ عرصه های سخن و نوشتار را شامل می شود، با وجود این تغییرات گسترده، به روشنی می توان مؤلّفه های همواره ثابت را از ابتدا تا به امروز در این دو پدیده مشاهده نمود. اولین مؤلّفه که در همه دوره های تاریخی کلام و کتاب ثابت و پایدار بوده است، رابطه نمایانگری اثر با پدید آورنده اثر است. پدیده های علمی بیشتر از دیگر پدیده ها آیینه و نمای پدید آورندگان خود را باز می تابند، آثار علمی، جلوه های روشن و آشکارِ ابعاد، مشخصه ها و صفات آفرینندگان خویش هستند.

از دیگر مؤلّفه های استوار در تاریخ نوشتار و گفتار، وجود اصل انگیزه و هدف است. بدون تردید پدید آوردن هر اثر فکری، علمی با توجه به فرایند پیدایش آن، از اراده مسبوق به انگیزه و هدف نشأت گرفته است. باور پذیر و معقول نیست که اثر علمی در قالب شفاهی یا کتبی تصادفی و با فقدان انگیزه صورت پذیرد. البته اگر چه در تقسیمات الفاظ، لفظ مهمل نیز قرار دارد، وجود لفظ مهمل در خارج، اصل انگیزه را در کلام نفی نمی کند، چه این که اصولا انسان به لحاظ برخورداری از عقل و ادراک، رفتار و عملی که از انگیزه و غرض منبعث نباشد، ندارد، آنچه هست، تفاوت در مراتب انگیزه و غرض است و لهو و لعب در برخی رفتار انسان امری نسبی است.۱ تردیدی نیست که کلام و کتاب خداوند از سنخ کتاب و کلام بشری نیست؛ اما با آن شباهت ها و اشتراکاتی دارد. برجسته ترین اشتراک کلام خداوند با کلام بشر، معناداری و مفهوم بودن است. البته وجه مشترک فقط اصل معناداری است و از نظر منشأ صدور، مراتب و لایه های معنایی، کلام خدا با کلام بشری قابل سنجش نیست، دریافت معنا، فهم کلام و کتاب حکیم، خبیر، علیم و بصیر پیش نیازهای علمی دارد.

علوم قرآن از اولین گرایش های علمی عرصه قرآن شناسی است که در محیط های فکری و علمی، محور تحقیقات و تدوین آثار پرشمار قرار گرفته است. با وجود گنجینه پر برگ و بار آثار تدوین یافته بر محور علوم قرآن، ظرفیت پژوهش در این زمینه همچنان وجود دارد.

علوم قرآن

به مجموعه مساله هایی از علوم مستقل که در جهت فهم قرآن به کار می روند و با این رویکرد شناخته و جستجو می شوند علوم قرآن گفته می شود. قرار گرفتن مساله های یاد شده در فرآیند شناخت قرآن ملاک ورود آنها به حوزه علوم قرآن است.

اصطلاح علوم قرآن از دو واژه «علوم» و «قرآن» ترکیب یافته است. از آنجا که شناخت معنایی دو واژه به شناخت کامل «علوم قرآن» یاری می رساند، نخست به تعریف آنها اشاره می شود:

«علوم» جمع «علم» مصدر به معنای فهم، شناخت و نیز به معنای قطع و یقین آمده است.۲ علم در فلسفه، به صورتی از اشیاء که در ذهن حاصل می شود گفته می شود۳ و درکلام عبارت است از: صفتی که سبب می شود وجدان و دریافت در محل خود شود.۴

قرآن در لغت مصدر و به معنای خواندن است. در قرآن آمده است: إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ (قیامت: ۱۷ و ۱۸)۵ سپس این واژه از معنای مصدری آن خارج شد و اسم قرار گرفت برای کلام اعجاز آمیز خداوند که بر پیامبر نازل شده است.۶ سخن گفتن به شکلی که از انسان واقع می شود آنچه در ذهن دارد به وسیله صداها و آواها ترکیب یافته با قرار داد وضع الفاظ برای معانی از خداوند متعال صادر نمی شود. خدا جسم نیست، حنجره، دهان برای او متصور نیست تا نسبت کلام بدین گونه به او صحیح باشد. ساحت او منزه است از جسم بودن و لوازم و تجهیزات جسمانی. چنانکه خود فرموده: لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ (شوری:۱۱) اما در مورد کلام، در یک نوبت آیه می گوید: وَکَلَّمَ اللّهُ مُوسَی تَکْلِیمًا(نساء:۱۶۴)۷ مِّنْهُم مَّن کَلَّمَ اللّهُ… (بقره:۲۵۳)۸ و در یک نوبت دیگر می گوید: وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیًا (شوری:۵۱)۹ آیه ، معنای معهود کلام را در میان مردم از خداوند نفی می کند اما حقیقت کلام و سخن، حقیقت معنای تکلم را درباره خدای تعالی اثبات می نماید، ویژگی ها و آثار سخن بر حقیقت کلام مترتب است. خداوند مقصود خود را به پیامبر خود می رساند و می فهماند، این همان حقیقت کلام و تکلم است. یعنی، تفهیم مراد و مطالب مورد نظر و القای آن در ذهن مخاطب.۱۰

قرآن بدون تردید کلام خداوندگار است؛ اما نسبت کلام به خدا، با نسبت کلام به بشر از نظر ماهیت تفاوت دارد. کلام خداوند با کلام بشری مشترک لفظی است، زیرا کلام در مورد انسان گاهی به معنای مصدری به کار می رود و از آن «سخن گفتن، تکلم» اراده می شود، گاهی به معنای حاصل مصدر است، یعنی گفتار و سخن. در هر دو صورت کلام یا نفسی است، یا لفظی، کلام لفظی به معنای مصدری آن است که با کمک تارهای صوتی و ترکیبی از آواها، انسان حروف و کلماتی را با زبان ادا کند و سخن بگوید. کلام لفظی به معنای حاصل مصدر، همان حروف و کلمات مصوّتی هستند که ادا می شوند. الفاظ، کلمه ها و جمله های ترکیبی قطع نظر از معنای آنها کلام لفظی هستند. کلام نفسی به معنای مصدری، زمانی صورت می پذیرد که انسان در نفس خود به نیروی تکلم باطنی و بدون استفاده از اعضاء و جوارح سخن بگوید. در این حالت انسان صورت های ذهنی و مفاهیم اشیاء را در ذهن خود با صورت و نظامی خاص به نظم می آورد، طوری که اگر آنها را با یاری گرفتن و کمک اعضاء گویایی صورت بدهد و بیان کند به کلام لفظی تبدیل می شوند.۱۱ همانند آماده شدن وکیل قبل از حضور در جلسات دفاع از متهم که لایحه دفاعیه خود را در ذهن مرور نموده، الفاظ و کلمات ویژه ای با بار معنایی حقوقی خاص بارها به ذهن می سپارد تا آنها را در جلسه دادگاه به کار برد.

کلام نفسی به معنای حاصل مصدر همان صورت های ذهنی و مفاهیم کلمات اند که مطابق با وضع و ترتیب خارجی و لفظی در ذهن منظّم شده اند. در برخی آیات قرآن به هر دو نوع کلام نفسی اشاره دارد … قَالُوا إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ فَأَسَرَّهَا یُوسُفُ فِی نَفْسِهِ وَلَمْ یُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنْتُمْ شَرٌّ مَکَانًا…۱۲

تعریف قرآن، عبارت است از: «مجموعه الفاظی که بر پیامبر صلی الله علیه و آله از ابتداء سوره فاتحه تا انتهای سوره ناس نازل شده است» این تعریف، الفاظ قرآن، نزول بر پیامبر صلی الله علیه و آله و صورت، مصحف و کتاب بودن قرآن را مورد توجه قرار داده است. در تعریف دیگری آمده است: «کلام اعجاز آمیز نازل شده بر پیامبر صلی الله علیه و آله که در مصاحف نوشته شده و به تواتر نقل شده و تلاوت آن عبادت است».

در این تعریف معجزه بودن قرآن، نزول از طرف خدا، دریافت از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و اعتبار نسبت کلام به وحی، مشخصه های اصلی ذکر شده است، مشخصه هایی که اعجاز، وحیانیت، سلامت، اتقان و اعتبار کتاب را هماهنگ و پیوسته برای قرآن بر می شمارد. برای قرآن نام های پرشماری ذکر شده است. «قرآن»، «فرقان»، «ذکر»، «سبع المثانی»، «کتاب» و «نور» مشهورترین آنها هستند.۱۳ برخی بیش از نود اسم برای قرآن نام برده اند.۱۴ بررسی کامل و گسترده نام های قرآن، مجال مستقلی می طلبد.

پیدایش علوم قرآن

برخی پیدایش علوم قرآن را به عنوان دانشی تعریف شده در قرن پنجم می دانند.۱۵ کتاب البرهان فی علوم القرآن از علی بن ابراهیم سعید مشهور به حوفی (۴۳۰ق) در این دور تاریخی نوشته شده است.۱۶ زرکشی(۷۴۵/ ۷۹۴ق) در البرهان می نویسد : در علوم قرآن به معنای دانشی تدوین یافته اثر فراگیر و جامعی قبل از قرن سوم نمی شناسم.۱۷زرقانی ( ۱۳۶۷ ق ) پیدایش اولین تألیفات در شاخه های علوم قرآن را به قرن سوم می رساند و می نویسد: از اولین مؤلفان انواع علوم قرآن، علی بن مدینی (۲۳۲ق) است که کتابی در اسباب نزول نوشت و ابو عبید قاسم بن سلام ( ۲۲۴ ق ) رساله ای در ناسخ و منسوخ نگاشت.۱۸ البته نگاهی به آثار مکتوب پیشین نشان می دهد در شاخه های علوم قرآن قبل از رساله های یاد شده آثار دیگری نیز ثبت شده است که به برخی از آنها اشاره می شود :

یحیی بن یعمر ( ۸۹ یا ۹۰ ق ) شاگرد ابوالاسود دوئلی، کتابی در قراءت نوشته است.۱۹ ابوالاسود دانش آموخته امام علی علیه السلام است، او نقطه گذاری آیه ها و اصول قواعد علم نحو را در مکتب ایشان آموخت.۲۰ ابن انباری (۵۷۷ ق) می نویسد: بنیان گذار اولیه دانش نحو علی بن ابی طالب علیه السلام است و قفطی (۶۴۶ ق) می گوید: به هنگام تحصیل در مصر یادداشت هایی در ابواب علم نحو را دیده است که با اتفاق آن را آموخته های ابوالاسود دوئلی از علی بن ابی طالب علیه السلام می دانستند. مورخان زبان و ادبیات عرب به اتفاق، ابوالاسود(۶۹ ق) را بنیان گذار رسم (خط) و شکل (نگارش) و نقطه گذاری قرآن می دانند که دانش اعراب قرآن از مسائل اصلی علوم قرآن با آن شروع شده است.۲۱ از عبدالله بن عامر یحصبی ( ۱۱۸ق) رساله ای در اختلاف مصاحف شام، حجاز، عراق ثبت شده است،۲۲حسن بن ابوالحسن بصری ( ۱۱۰ ق ) کتابی در عدد آیه های قرآن نگاشت۲۳. ابان بن تغلب (۱۴۱ق) صحابی نامدار امام علی بن الحسین علیه السلام و حمزه بن حبیب زیات کوفی ( ۱۵۶ ق ) از اصحاب امام صادق علیه السلام کتابی در قراءت دارند.۲۴

مقاتل بن سلیمان ( ۱۵۰ ق ) کتابی به نام وجوه القرآن نگاشت، این اثر اکنون در دسترس است و به نام های الوجوه و النظایر فی القرآن، الأشباه و النظایر به طبع رسیده است. آثار یاد شده، نشانگر وجود و توجه علمی به مسائل و شاخه های علوم قرآن از قرن های اولیه است. رویکرد علمی به مباحث و شاخه های علوم قرآن به دوران نزول پیوند خورده است.

پیشینه علوم قرآن

رویکرد علمی به فهم کلام و کتاب حکیم از آغاز در کنار نگرش پذیرش محض، فضا و محیط های فکری، فرهنگی مسلمانان را در برگرفت. پدیداری مدارس تفسیری و گرایش های فکری، علمی به شناخت و فهم کامل و نظام مند کلام خدا، پیامد نگرش علمی، تمدنی به کتاب خداوند است. آثار این رویکرد گنجینه علمی ارزشمندی است که در حوزه های علوم قرآن و تفسیر به جا مانده است. نگارش کتاب البرهان فی علوم القرآن علی بن ابراهیم بن سعید، مشهور به حوفی (۴۳۰) در سی جلد۲۵ از اولین پیامدهای نگرش علمی به قرآن است.

جلال الدین سیوطی عالم نامدار حوزه های علوم ادب عربی، علوم قرآن و تفسیر می نویسد: در دوران تحصیل از اینکه عالمان پیشین در زمینه علوم قرآن کتابی تدوین نکرده اند شگفت زده شدم، در حالی که نسبت به علم حدیث این آثار تألیف شده بود، پس از مدتی کتابی از استاد «علامه کافیجی»( ۸۷۳ ق ) دیدم که مشتمل بر دو بخش بود: بخش اول در معنای تفسیر، تأویل قرآن، سوره و آیه. بخش دوم در شرایط تفسیر قرآن. مدتی بعد عالم بزرگ «علم الدین بلقینی» مرا با کتاب «جلال الدین بلقینی» به نام مواقع العلوم من مواقع النجوم آشنا کرد.۲۶ این کتاب چنان سیوطی را شیفته خود نمود که به تمجید از او پرداخت و آن را تألیفی لطیف و با نظم و ترتیب معرفی می کند.۲۷ سیوطی اولین اثر خود در زمینه علوم قرآن را با نام التحبیر فی علوم التفسیر با افزودن بر ابواب و مطالب کتاب «جلال الدین بلقینی» و نظمی نوین تدوین می نماید.۲۸ او در مقدمه «التحبیر فی علم التفسیر» می نویسد: کسی پیش از کتاب مواقع العلوم فی مواقع النجوم به رتبه علمی کتاب او نرسید. مساله های – دانش شناخت قرآن- را به پنجاه و چند باب تقسیم نمود، برای من باب ها- مساله هایی – در علوم تفسیر قرآن آشکار شد که در قبل روشن نشده بود و برخی مسائل را نیز توضیحات کامل داده ام۲۹. «بدرالدین زرکشی» (۷۴۵ ۷۹۵ ق) قبل از سیوطی کتابی در ابواب علوم قرآنی با نام البرهان فی علوم القرآن نگاشت. در این کتاب چهل و هفت باب از ابواب این علم، با نظمی خاص تدوین شده است. فراگیری ابعاد موضوعات کتاب، سیوطی را تحت تأثیر قرار داد موجب گردید اثر جدیدی بنگارد. اراده و همت بلند او در اثر دوم آشکار است، این اثر از آثار نامدار در این عرصه، مشهور به الاتقان فی علوم القرآن است. در این کتاب هشتاد نوع از علوم قرآن بیان شده است، در حالی که زرکشی تنها چهل و هفت باب را در کتاب خود بررسی کرده بود… .۳۰ الاتقان سیوطی را بنابر نظر خود او می توان ویرایشی نوین از البرهان با افزوده های علمی و ساماندهی مطالب بنابه رأی او دانست، چنانکه او می نویسد: هنگامی که با کتاب البرهان فی علوم القرآن آشنا شدم شادمانی و سرورم افزایش یافت، خداوند را بسیار شکر گزاردم… تصمیم جدی گرفتم … کتابی تألیف کنم، نظام باب های آن را از نظام موجود در کتاب البرهان مناسب تر، برخی ابواب را در برخی ادغام، برخی مطالب اجمال را تفصیل و مطالبی را بر آن بیفزایم.۳۱

در زمینه پیشینه این دانش با نگاهی به عناصر اصلی تاریخ تدوین آثار مکتوب عرصه علوم قرآن در نظر داشتن دو نکته راهگشا است:

نکته نخست: مساله های این دانش چنان که به اشارت گذشت، ریشه در دوران نزول و عصر نبوی صلی الله علیه و آله دارد. با نزول آیه، آیه قرآن و ثبت آن توسط اصحاب خاص، حفظ و ضبط آیه ها در سینه های مومنان، مسأله های اولیه این دانش تولد یافت و بستر تاریخی علوم قرآن گسترده شد. با بروز تفاوت اندک در نسخه نوشته های قرآن توسط اشخاص و آشکار شدن تفاوت در قرائات، مسأله های علوم قرآن دارای مرحله جدیدی شده است. وجود آثار پرشمار تألیف شده در قرائت و عدد آیه ها شاهد این فراز از تاریخ علوم قرآن است. در اینجا به اولین مسأله علوم قرآن که در دوران صدر اسلام تولد یافته است اشاره می شود: اولین مسأله تولد یافته تاریخ علوم قرآن کتابت وحی است، این مسئله از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. برخی نویسندگان نامدار و شناخته شده قرآن عبارتند از: زید ب