پاورپوینت کامل شناسائی برخی از تفاسیر شیعه; قسمت دوم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل شناسائی برخی از تفاسیر شیعه; قسمت دوم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل شناسائی برخی از تفاسیر شیعه; قسمت دوم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل شناسائی برخی از تفاسیر شیعه; قسمت دوم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۶۴

[ روح الجنان و روح الجنان] ۱

این تفسیر، که به[ تفسیرابوالفتوح رازی] معروف است ، یکی از آثار
گرانقدر فرهنگ اسلامی واز تفاسیر مهم و پربار تشیع است .اسلامی واز
تفاسیر مهم و پربار تشیع است . تفسیرابوالفتوح ، در قرن ششم هجری
نگاشته شده است . تا آن روز پژوهشهای قرآنی و تفسیری عالمان اسلامی ،
بیشتر به زبان عربی سامان یافته بود واین تفسیر، گر چه اولین تفسیر
پارسی نیست ، ۲ ولی از مفصل ترین ، مهمترین ، بزرگترین و معتبرترین
تفاسیر زبان فارسی است .

انگیزه تالیف :

مولف بزرگوار، پس از آن که
تفسیر قرآن کریم رااز مواهب الاهی شمرده ، به تبیین شرائط لازم برای
مفسر پرداخته و برای مفسر،اطلاع بر علوم ادبی ، آشنائی به دانش کلام و
حکمت ، و آگاهی به اصول فقه و فقه در حد فقاهت واجتهاد و تسلط بر
دیگر علوم اسلامی را لازم دانسته است . درانگیزه نگارش کتاب خود،
چنین نوشته است :

[پس چون جماعتی از دوستان و بزرگان ازامائل واهل علم و تدین ،
اقتراح کردند که دراین باب جمعی باید کردن ، چه اصحاب ما را تفسیری
نیست مشتمل براین انواع ، واجب دیدم اجابت کردن ایشان ، و وعده دادن
به دو تفسیر: یکی به پارسی و یکی به تازی ، جز که پارسی مقدم شد بر
تازی ، برای آن که طالبان این بیشتر بودند و فایده هر کس بدو عامتر
بود. واین کتاب انشاءالله از میانه اطناب واختصار بود.اطنابی که
ممل نباشد واختصاری که مخل نباشد] ۳

در همینجا یادآوری می کنیم ، که گویا وعده شیخ ، درباره تفسیر[ عربی]
تحقق نمی پذیرد و وی موفق به نگارش آن نمی شود و آنچه در برخی از
شرح حالها آمده است که وی تفسیری نیز به عربی داشته است ۴
استنباطی است از همین مقدمه واین ، چنان که روشن است ، نشانگر تصمیم
وی برای نگارش[ تفسیر عربی] است و بهیچ روی ، دلالت بر نوشته شدن آن
ندارد.

آقای ابن یوسف شیرازی نوشته اند:

[… و وعده کرده اند که پس ازاتمام این ، تفسیر دیگری که نیز جمعی
از دانشمندان خواهش کرده اند، به زبان عربی تالیف نمایند ولی
تفسیر عربی ایشان در دست نیست و ظاهر آن است که موفق به تالیف آن
نشده والااین شهرآشوب و منتجب الدین حتما آن را نقل می کرده اند] ۵

و نیز در جای دراین زمینه نوشته اند:

[واز تفسیر عربی وی ، که در مقدمه این تفسیر، تالیف آن را وعده
داده اند،اثری نیست . نگارنده شنیده بود، که دانشمند معاصر، آقای شیخ
آقا بزرگ طهرانی دام عمره و توفیقه ، مولف کتاب بزرگ[ الذریعه الی
تصانیف الشیعه] به نسخه ای ازاین تفسیر دست یافته ، شرحی به ایشان
عرض واستعلام از واقع نمود. در جواب مرقوم فرموده اند: که من تا به
حال ، بدان دست نیافته ام ، لیکن یکی از هندیها که به عتبات مشرف شده
بود، وجود آن را در یکی از کتابخانه های هند خبر داد و بنا شد که
نمونه ای از آن را در مراجعت بدانجااستنساخ و برای ما بفرستد،اما
تاکنون نفرستاده است] ۵ .

چگونگی تدوین :

مولف ، پیش از شروع به تفسیر، ضمن هفت فصل اقسام معانی قرآنی و
بیان و تفسیر آن ، محکم و متشابه ، ناسخ و منسوخ ، خاص و عام ، نامهای
قرآن ، معنای سوره و آیه و کلمه و حرف ، ثواب خواندن قرآن ، معنای
تفسیر و تاویل ، سخن گفته است . پس ازاین وارد تفسیر شده ، بدینسان
که ابتداء عدد آیات و کلمات سوره را ذکر کرده و بعد روایات راجع به
ثواب قرائت سوره را نقل می کند. پس از آن قسمتی از آیات را نقل و
ترجمه فارسی کلمه به کلمه آنها را در ذیل هر یک نوشته ، ( این ترجمه ها
براساس چاپهای موجوداست ، که محققان ترجمه ها رااز مولف
نمی دانند) پس از آن جملات آیات می آید با تبیین ویژه گیهای نحوی ، صرفی
وادبی آنها. سپس شان نزول اختلاف قرائت کلمات آیات واخبار وارده
در تفسیر آیات ذکر شده است .

نگاهی به ابعاد مختلف [روح الجنان] :

مولف بزرگواراین اثر گرانمایه ، بااطلاعات وسیع و آگاهیهای
گسترده ای که از فرهنگی اسلامی داشته است ، تفسیرش راازاطلاعات
سودمند، و مباحث ارزشمند گوناگونی آکنده است . مرحوم شعرانی
نوشته اند:

[ درادب و بیان و صرف و نحو و لغت وامثال آن ، غایت
جهد را بکار برده است منتهای تحقیق بعمل آورده است و هیچ جهت
فروگذار نکرده است . آن اندازه شواهدازاشعار عرب وامثال که برای
بیان لغات و قواعد عربیت آورده در هیچ یک از تفاسیر، مانند کشاف و
تفسیر طبری نیاورده اند… مولف ، در علم و کلام ، طریق توسط پیموده
است و روش قدما را برگزیده . تفسیر رازی در علم کلام و عقلیات بیش از
سایر تفاسیر مداخله نموده ،اما غالبااز حد تفسیر پای بیرون نهاده
است و تشکیکات و مجادلات خارج از مدلول آیات ، که در تفسیر بدانها
نیاز نیست هم آورده است] ۶ .

شیخ ابوالفتوح ، که خطیبی
زبردست و واعظی توانمند بوده است ، در تفسیرش نیزاین حالت نمایان
است ، به مسائل اخلاقی واجتماعی ، توجهی شایسته کرده ، وازاخبار و
آثار و سخنان مشایخ صوفیه و داستانهای تاریخی فراوان سود جسته است .
جنبه فقهی این تفسیر، یکی از بخش های مهم آن را تشکیل می دهد، مولف
به مناسبتهای مختلف ، در ذیل آیات ، مباحث فقهی را به میان کشیده و
گاه بحثهای مفصلی را سامان داده است . آقای دکتر عسکر حقوقی که پژوهش
مفصلی را پیرامون این تفسیر به انجام رسانده اند، دراین زمینه چنین
نوشته اند:

[در تفسیر شیخ ، شیوه بیان مسائل فقهی و طرزاستدلال واثبات آراء
مذهب تشیع بسیار قوی بنظر می رسد و مولف ضمن تحلیل مسائل واستناد
بدلائل موافقان و تکیه به آیات واحادیث ، خود راسا به اظهار نظر
می پردازد و بقول معروف فتوی می دهد وازاین بابت تفسیر وی ، قدر و
قیمتی دارد که جز با دقت و مطالعه در آن ، نمی توان به میزان این امر
پی برد… غرضی این است که تفسیرابوالفتوح ،از نظر فقهات و بیان
کمال مسائل دینی و فلسفه تشریع دیانت اسلام ، مجموعه ای کامل و جامع
است و بدون تردید در میان تفاسیر مختلف ، تفسیر کبیرابوالفتوح ، در
زمره تفاسیر فقهی محسوب خواهد بود] ۷ .

تفسیرابوالفتوح به مسائل تاریخی و سیر و مغازی نیز، پرداخته است
و در قصص انبیاء و چگونگی تایرخ امتهای پیشین به تفصیل سخن رانده
است ۸ . شیخ بااین که در جائی از تفسیر، درباره تاریخ گذشتگان و
قصص انبیاء نوشته است :

[بدانکه ، قصاص (داستانسرایان )از وهب و کعب و جزایشان چندانی
محال و حشو و ترهات و ناشایست در قصه ایوب گفته اند،از آنچه عقلها
منکر باشد آن ر، واضافت کرده بسیار فواحش در آن باب با خدای
تعالیو باایوب . و مااین کتاب را صیانت کردیم ازامثال آن احادیث و
آنچه از آن حدیث ها مستنکر نیست و مخالف ادله عقل و مناقض آنچه در
اصول به ادله نامحتمل به تاویل درست ، شده است ، طرفی بگوییم]… ۹

اما بهنگام نقل و عرضه داستانهای زندگانی گذشتگان و نقل قصص
انبیاء، بدون توجه بسیاری ازاسرائیلیات را نقل کرده است . مرحوم
شعرانی دراین زمینه نوشته اند:

در قصص انبیای گذشته ،از[ عرائس] ثعلبی فراوان نقل کرده و چون
اخبار ضعیف در[ عرائس] بسیاراست واعتماد بر آن نیست خواننده این
تفسیر را شگفت آید، که مردی عالم مانند مولف که اعتماد بر روایت غیر
ائمه معصومین ( ع ) را مطلقا جائز نمی داند، حتی اگراز صحاح سته
آنان باشد، چگونه از کتابی ضعیف از کتب اهل سنت نقل روایت می کند ۱۰

جنبه روائی و نقل تفسیرابوالفتوح نیز شایان توجه است ، براساس
استخراج و شمارش آقای حقوقی در تفسیرابوالفتوح .۲۰۱۷ حدیث مورد
استفاده قرار گرفته است که .۱۸۲۱ حدیث آن از پیامبر و بقیه ازائمه
[ ع] است ، وازاین مجموعه ،.۸۳۸ حدیث با متن عربی آمده است ، و در
بقیه ، به ترجمه فارسی آن بسنده شده است . آقای دکتر عسکر حقوقی ،
مجموعه احادیث تفسیر ر،استخراج کرده و با مقدمه ای پیرامون حدیث و
حدیث نگاری واشاره به مجموعه های حدیثی در یک مجلد منتشر کرده است .

ابوالفتوح ، به اقوال و گفتار مفسران سده های اول نیز، توجه زیادی
کرده و غالبا بدون هیچ اظهارنظری ، گفتار آنان را نقل کرده است .
مرحوم شعرانی ، دراین زمینه می نویسد:

[مولف اقوال مفسران معروف مانند،ابن عباس و فتاده سدی و مجاهد و
دیگران را نقل کرده و هیچ یک را غالبا ترجیح نداده است ، مگر آن که
یکی عامتر باشد و پیوسته گوید: تعمیم اولی است ، یعنی آیه را طوری
تفسیر کردن که خاص یک تن یک قوم و یا واقعه نباشد] ۱۱ .

نگارش و نثر فارسی آن شیوه :

نثر فارسی تفسیرابوالفتوح ، نثری استوار، لطیف و سودمنداست . واژه های
فارسی سره دراین تفسیر، کاربرد عظیمی دارد. ترکبیات زیب، لغات و
تعبیرات فراوان ،این تفسیر ر، یکی از منابع و مراجع زبان فارسی
قرار داده است . دراین زمینه ، یکی از صاحبنظران می نویسد:

[روض الجنان از حیث اشتمال بر فواید لغوی و دستوری و نثر ساده ای که
دارد، حائزاهمیت بسیاراست . سبک نثر آن ، کهنه و مشتمل بر بسیاری
از لغات و تعبیرات و ترکیباتی است که در جای دیگر، کمتر می توان یافت
و مخصوصااثر لهجه رازی ، در آن به شدت ملاحظه می شود] ۱۲ .

مرحوم علامه ، میرزا
ابوالحسن شعرانی ، درباره شیوه نگارش و نثراین تفسیر نوشته اند:

[تفسیرابوالفتوح رازی علیه الرحمه ،از جهت فصاحت لفظ و لطف عبارت
بر همه تفاسیر فارسی شیعه رجحان دارد، بااین که مولف ،اصلااز
نژاد عرب است . چون خاندان او، سالیان دراز در بلاد عجم زیسته واو
خود درادب زبان فارسی از نظم و نثر، تبحر کامل داشت ، کتاب اواز
بزرگترین نمونه های نثر تصحیح فارسی است و آن لطف تحریر و عذوب بیان
که در آن است ، در تفاسیر دیگر نیست] ۱۳ .

آقای دکتر عسکرحقوقی که تحقیقی مفصل و همه جانبه را درباره تفسیر[ روح الجنان]
سامان داده اند درارتباط با ویژه گی نثر آن ، چنین نوشته اند:

[ اگر چهار مقاله نظامی عروضی و کلیله ابوالمعالی و مقامات حمیدی و
آثار سایرین را باید در زمره نثر فنی قرن ششم به شمار آورد، بدون
هیچگونه اندیشه ای ، نثر تفسیر کبیر شیخ ر، باید در ردیف ساده ترین و
شیواترین آثار قرن ششم محسوب داشت ، که از پیرایه هر نوع تکلف و
تصنعی عاری است و در نهایت سادگی و زیبائی ورسائی و حسن تاثیر و
صرف و نحو کامل ، دارای لغات فارسی لطیفی است] ۱۴ .

محققانی که ، در تاریخ ادبیات فارسی و تطور آن پژوهش کرده و آثاری
پدید آورده اند، تفسیرابوالفتوح ر، در ساده نویسی ، فارسی نگاری ، لطف
بیان ، شیوائی تقریر، با توجه به ادبیات زبان ستوده اند. و متن تفسیر
وی ر، یکی از نمونه های والای نثر فارسی دانسته اند. واین خود
می تواند، برای طالبان علم و جستجوگران دانش در حوزه های علوم اسلامی
سرمشق باشد و نیز تنبهی در مسلح شدن به فنون زمان و یافتن بهترین
روش ها و شیوه ه، در جهت انتقال اندیشه ها و یافته ها و پژوهشها.

روح الجنان در گفتار بزرگان:

تفسیرابوالفتوح رازی ، پس از نگارش ، هماره مورد توجه عالمان و
محققان اسلامی بوده است . شرح حال نگاران و محققان اسلامی ،این تفسیر
را بسیار ستوده اند و به آن ارج نهاده اند،این شهر آشوب می گوید:

[ از تالیفات اوست ،[ روح الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن] که
به زبان فارسی است و شگفت انگیز] ۱۵ .

مرحوم میرزا عبدالله افندی می نویسد:

[تفسیر فارسی او
از بزرگترین و سودمندترین و پرفایده ترین کتابهاست ، من آن را
خواندم ، دریائی است مواج] ۱۶ .

مرحوم حاج میرزا حسین
نوری در ضمن شروع توضیح منابع کتاب عظیم[ مستدرک الوسائل] ازاین
کتاب سخن گفته و ضمن تجلیل بسیار و نقل اقوال برخی از عالمان ،
درباره کتاب گفته است :

[ این تفسیر شگفت انگیز، در .۲۰ جلداست ، روایات واخبار زیادی
مناسب با کتاب ما دارد.اما چون روایات ، ترجمه به فارسی شده است . و
دوباره بازگرداندن آنها به عربی ، ممکن است برخی از ویژه گیهای موجود
دراخبار را بسترد، تنها به نقل اخباری اکتفاء می کنیم که متن عربی
آن ، آمده است … گزیده سخن اینکه ، تفسیرابوالفتوح ، کتابی است که
خواننده را به ستوه نمی آورد و نگاه کننده را نمی رنجاند کتابی است که
فقیه ، مفسر،ادیب ، مورخ ، واعظ، جوینده[ فضائل و مناقب] و جستجوگر
[مطاعن و مثالب] از آن بهره می جویند] ۱۷ .

مرحوم آیه الله شهید مطهری از آن بدینگونه یاد کرده اند:

[ روض الجنان معروف به تفسیرابوالفتوح رازی ،این تفسیر به زبان فارسی است واز
معروفترین و غنی ترین تفاسیر شیعه است] ۱۸ .

باری ، تفسیری که بدین پایه مورد توجه وارجگذاری ، مولفان و
مفسران و محققان اسلامی ، واقع شده است ، بی گمان در آثار پس از خود،
تاثیر فراوانی داشته است . گذشته از[ تفسیر گازر] که در حقیقت
تحریری دیگرازاین تفسیراست (و پس ازاین به آن خواهیم پرداخت ).
مفسران دیگری نیزازاین کتاب گرانمایه ، بهره های فراوانی برده اند.
شهید سعید، مرحوم قاضی ، نورالله شوشتری می نویسد:

واین تفسیر فارسی او در وثاقت تحریر و عذوبت تقریر و دقت نظر
بی نظیراست فخرالدین رازی ،اساس تفسیر کبیر خود رااز آنجااقتباس
۱۹نموده و جهت دفع انتحال ، بعضی از تشکیکات خود را بر آن افزوده است

برخی دیگراز شرح حال نگاران نیز، به این نکته توجه داده اند. آقای حقوقی پس از
نقل این مطلب ، در تایید نوشته اند:

[ به هر صورت ، با مطالعه دقیق تفسیر[ مفاتیح الغیب] و[ تفسیر
روض الجنان] بخوبی صدق مطالب مزبور روشن تایید می شود و معلوم است که
امام فخررازی ، در تدوین و تالیف تفسیر خود، تفسیر شیخ را پیش روی
خویش داشت واز آن استفاده های فراوان کرده است] ۲۰ .

آقای حقوقی پس ازاین مطالب ، برای تایید خود، بخشهائی از دو
تفسیر را آورده و مقایسه کرده وادعای خود را به اثبات رسانده است .
مقایسه و تطبیق این دو تفسیر،این نکته را تایید می کند. بیشترین
بهره وری فخر رازی ازابوالفتوح در تبیین معانی آیات و نقل اقوال در
قرائات و غیر آن است . بااین همه ، تفسیر فخررازی با توجه به گستردگی
مباحث آن ، تفسیری شایان توجه است که پس ازاین بدان خواهیم پرداخت .

چاپهای ، روح الجنان:

تفسیرابوالفتوح
رازی ، تاکنون ۳ بار چاپ شده است و چاپ چهارمی از آن نیز در جریان
تحقیق و چاپ و نشراست که اینک به وپژه گیهای این چاپها به اجمال
می پردازیم :

۱. چاپ ۴ جلدی به قطع رحلی بزرگ ۲ جلدازاین چاپ در دوره قاجار
به تصحیح یکی از فاضلان بجسته خراسان ، ملاداود قاضی زاده ، منتشر می شود
و با مرگ مظفرالدین شاه ،ادامه آن متوقف می گردد. سپس به سال .۱۳۱۲
تصحیح بقیه تفسیر، به همت مرحوم میرزا محمد صادق ستوده آغاز و
بهسال ۱۳۱۵ پایان پذیرفته ، منتشر می گردد.این چاپ ، همراه است با
مقاله ئی تحقیقی و بسیار سودمنداز مرحوم میرزا محمدخان قزوینی ،
پیرامون : نسب مولف ، شرح حال مولف ، تعیین عصر وی و تاریخ تقریبی
نگارش تفسیر، برخی از تعبیرات واصطلاحات کتاب و … ۲۱این چاپ
اخیرا بطورافست ، در قم چاپ و منتشر شده است .

۲. چاپ ۱۰ جلدی ، به قطع
وزیری ، با تحقیق و تصحیح مرحوم قمشه ای . وی در مقدمه کوتاه خود، با
اشاره به عظمت کتاب و مولف آن ، چاپ پیشین را بسیار مغلوط دانسته و
می گوید: [چاپ پیشین بسیار مغلوط بوده است و گاهی در هر جلد، بیش از
هزار غلط تصحیح شده است].

۳. چاپ ۱۲ جلدی به قطع وزیری ، به تصحیح و تعلیق مرحوم علامه شعرانی ، محقق
بزگوارابتداء شرح حال مفصل و دقیقی از مولف نگاشته ، و پس از آن از
تالیفات مولف سخن بمیان آورده و سپس به معرفی تفسیر و چگونگی های
آن پرداخته است دراین بخش ،ازاصطلاحات خاص مولف و عصراو، روش
تفسیرنگاری شیخ ،ابعاد مختلف تفسیر و نسخه های خطی آن گفتگو کرده
است ، در پانوشته، توضیحات ارزشمند و محققانه ای افزوده اند و تمام
اشعار عربی را ترجمه کرده اند و لغات نامانوس فارسی را نیز توضیح
داده اند، و در پایان کتاب چنین نوشته اند :

سپاس خدای ر، که تصحیح و تحقیق این تفسیر، به پایان آمد و آنچه در نیرو
بود دراصلاح الفاظ و بیان معانی آن بکار بردیم و تصحیح اشعار و
شواهداعراب آن ، کاری بی دشوار بود، بحمدالله آسان بسر آمد، و لغات
فارسی که امروز غیرمانوس است ، در ذیل صفحات تفسیر شد و ترجمه
اشعار نیز ذکر گردید و آنهمه تحریف و تصحیف که هر یک را بصور عجیب ،
نسخ کرده بود بود بهیئت اول بازگشت ، و گاه ابیاتی که دراین کتاب
آمده است ، با آن که در سایر دواوین و کتب ملاحظه کردیم ، مخالف بود
اما هر دو معنی داشت ، همان که دراین کتاب بود آوردیم ، واهل تتبع
داننداختلاف در روایت اشعار بسیاراست . ترجمه های فارسی تحت اللفظ
آیات البته از مولف نیست و آن صحت و جزالت که در عبارات وی دیده
می شود، در ترجمه ها نیست ، گاه غلط فاحش دارد نه از ناسخ و کاتب بلکه
از خود مترجم هر که بوده است ، برای رعایت امانت تغییر ندادیم …از
این جهت خوانندگان بر مولف یا بر ما خرده نگیرند ۲۲ .

مرحوم شعرانی ، پایان تفسیر، فرهنگ لغاتی تنظیم کرده اند، با عنوا
[نثر طوبی] که متاسفانه تا حرف (س ) بیشتر نگاشته نشده است .این اثر
با توجه به تبحر و گستردگی اطلاعات وی در لغت و تفسیر،اثر بسیار
سودمندی است .[نثر طوبی] به قلم آقای محمد قریب تکمیل و با عنوان
[نثر طوبی یا دائره المعارف لغات قرآن مجید] منتشر شده است

۴. چاپی است منقح ، زیبا و معتمد و در حال انتشار، به کوشش و تصحیح
دکتر محمدجعفر یا حقی و دکتر مهدی ناصح . که در بیست مجلد براساس
تجزیه مولف عرضه خواهد شد و تاکنون جلد ۱۶ و ۱۷ آن نشر یافته است .
مصححان در چرائی این شروع نوشته اند:

[پس از گردآوری نسخه های متعدداز تفسیر موردبحث و مقایسه و
ارزیابی دارو معتبر که دست داریم ، بخشی ازاین تفسیراست که مجلدات
شانزده و هفده را شامل می شود.ازاین قسمت از تفسیر نسخه بدلهای
موثق وقابل اعتن، نیز در دست داشتیم و همین امر سبب شد که بنابراین
بگذاریم ، که تا پیدا شدن نسخه های معتبراز مجلدات دیگر،ابتدا
تصحیح این دو جلد را آغاز بکنیم] ۲۳ .

مصححان ، در ضمن مقدمه ای کوتاه ،از چگونگی
کار، و تفصیل مجلدات تفسیر، معرفی نسخه ها و روش تصحیح و چشم انداز
آینده کار خویش سخن گفته اند و بحث تفصیلی پیرامون تفسیر مولف و
روزگار و آثار وی را به مجلدی مستقل وا نهاده اند و در روش تصحیح
خود نگاشته اند:

[در تصحیح این تفسیر، به روش معمول ،ابتدا با دقت تمام نسخه اساس
استنساخ شده و آنگاه با چهار نسخه دیگر مقابله واختلافهای مهم در
حواشی صفحات مربوط، ضبط گردیده است . به هنگام استنساخ ، ضمن رعایت
اصالتهای نسخه ،اساس رسم الخط، شیوه پاراگراف بندی و نقطه گذاری
امروزین رابه کار گرفتیم و بااستفاده از همه امکانات چاپ و به مدد
حروف متعدد و متنوع سعی کردیم ، صورت ظاهراین چاپ ،از هر هت آراسته
و چشم نواز باشد] ۲۴ .

تفسیر گازر یا تحریری از[ روح الجنان]

تفسیرابوالفتوح رازی چنان که گفتیم ، مورد توجه و علاقه و مراجعه
محققان اسلامی بوده است . عالمان ، به این تفسیر مراجعه می کردند واز
آن بهره می بردند. دراین میان ،ابوالمحاسن حسین ابن حسن جرجانی ،
تمام تفسیر مذکور ر، بدقت مطالعه کرده و بااندکی حک واصلاح و
تغییر در عبارات و شیوه نگارش تفسیری دیگر پرداخته ، با عنوان
[جلاءالاذهان ، و جلاالاحزان] که معروف است به[ تفسیر گازر] بنابراین
[تفسیر گازر] چیزی نیست جز تحریری دیگراز[ تفسیرابوالفتوح] . در
این زمینه ، شایسته است سخن محقق و متتبع سختکوش ، مرحوم محدث ارموی
را بیاوریم که[ تفسیر گازر] را با تصحیح و تحقیق چاپ کرده و سرتاسر
آن را با[ تفسیرابوالفتوح] مقایسه کرده واگر جائی ، مطلبی در[ تفسیر
ابوالفتوح] بوده که در[ تفسیر گازر] نیامده است ، در پاورقی آورده
است . مرحوم محدث نوشته اند:

[تفسیر حاضر،از آغاز تاانجام ، یعنی بدون هیچ مبالغه واغراق ،
بقول معروف ازباء[ بسمله] تا تاء[ تمت] باستثنای خطبه و سبب تالیف
کتاب ، که ناچار باید مغایر باشد،از تفسیرابوالفتوح رازی ماخوذ
است] ۲۵ .

مرحوم محدث ، در قسمت دیگری از مقدمه سودمند و مفصل
خود بر[ تفسیر گازر] در عظمت کار مولف ، چنین گفته است :

[ از بیانات گذشته ، تو هم نشود که مراد آن است که مصنف (ره ) در
تالیف این تفسیر، چندان زحمتی نکشیده است . وی بااین تلخیص و
گزینش ، خدمت بسیار برجسته ای نسبت به کتاب شریف آسمانی ،انجام داده
است ، مخصوصا با توجه به این که ، بخوبی از عهده تلخیص واختصار، بر
آمده است . و باید دانست که تلخیص واختصارامری بسیار مشکل و کاری
بس شگرف است و در واقع ، نوعی ازانواع نقل به معناست ، با تعبد بقید
قلت عبارت] .

پس از توضیحاتی در چگونگی
تلخیص کتاب واهمیت و دقت مولف[ تفسیر گازر] دراین تلخیص و گزینش ،
در جای دیگری از مقدمه دراهمیت[ تفسیر]از دیدگاه ادبی آن
فرموده اند:

[ ازاین بیان ، روشن شد که این تفسیر،
یک فائده تطفلی بسیار مهمی را نیز مشتمل می باشد که برای فارسی
زبانان ،از نقطه نظر ملیت و فرهنگ ،اهمیت شایان و مقام بسزائی دارد
و آن به فارسی سلیس و شیرین بودن آن است که شاید تا حدی لطیف تر و
شیرین تراز تفسیر شریف ابوالفتوح نیز باشد. زیرا چون بعداز آن بوده
است شاید در نتیجه دقت و توجه بیشتر، پخته تر و آسان تر و در بیان
مراد و فهم مطالب روشنتر باشد] ۲۷ .

[تفسیر گازر] با تصحیح و تعلیق مرحوم محدث ارموی در ۱۰ جلد، به
سال ۱۳۳۷ چاپ و منتشر شده است . مرحوم محدث ، که آیت تصمیم و براستی
مرد میدان پژوهش و تحقیق بود، سراسر کتاب را با دقت هر چه تمامتر
تصحیح کرده و با تفسیرابوالفتوح مقایسه کرده و در پانوشتها مطالب
سودمندی در تبیین و توضیح لغات آورده و در مقدمه آن ضمن مقدمه ای
مفصل و مفید،از کتاب و مولف آن و نیزاز زندگانی ابوالفتوح و
چگونگی تفسیر وی یاد کرده است . محقق سختکوش جناب شیخ عزیزالله
عطاردی ، فهرستهای فنی کتاب ر، شامل فهرست سور قرآن ، قصص و موضوعات ،
نامهای اشخاص لغات واصطلاحات که در پاورقیها معنی شده ، فهرست کتب ،
در یک جلد فراهم آورده و با عنوان[ مفتاح تفسیر گازر] به عنوان جلد
یازدهم آن منتشر کرده اند

مولف[ روح الجنان:]

جمال الدین حسین بن علی بن محمد خزاعی رازی ،از دودمان صحابی
نامدار، بدیل خزاعی رازی ،از دودمان صحابی نامدار، بدیل بن ورقاء
خزاعی ،از عالمان و دانش پژوهان بزرگ میانه قرن ششم هجری است . تاریخ
ولادت و وفات وی ، بروشنی معلوم نیست . منابع و ماخذی که شرح حال وی را
آورده انداز کهنترین آنها که آثار معاصران وی هست ، تا منابع واپسین
از چگونگی نشو و نما و رشد و تعلیم و تعلم وی ،اطلاعات شایسته ای
بدست نداده اند. مرحوم نوری در مستدرک ،از پدر وی علی بن محمد
نیشابوری و عمویش عبدالرحمن بن احمد، و شیخ ابوعلی فرزند شیخ طوسی ،
و … به عنوان استادان وی یاد کرده است ۲۸ . مرحوم محمد قزوینی با
پژوهشی وسیع و قابل تقدیر، در تعیین زمان حیات مولف ، چنین نوشته
است :

[ از روی پاره ای از قرائن وامارات خارجی که ذیلا بدانهااشاره
خواهد شد و نیزاز ذکراسامی بعضی از مشاهیراشخاص که استطرادا
نام ایشان ، دراثناء تفسیر حاضر برده شده است ، روی هم رفته این
نتیجه گرفته می شود، که مولف کتاب ، بنحو قطع و یقیین از رجال اواخر
قرن پنجم واوایل
الی اواسط قرن ششم هجری بوده است] ۲۹ .

بعد مرحوم قزوینی ، به قرائن وامارات نشانگراین ادعا می پردازد و
این گفته را مستدل می کند.

ابوالفتوح در گفتار عالمان :

مولفان و شرح حال نگارانی که به زندگانی و چگونگیهای حیات علمی وی
پرداخته ، همگان او را به عباراتی بلند و عناوینی همچون[ : قرآن
شناسی متبحر]،[ رئیس المفسرین] ،[ ترجما کلام الله] و … ستوده اند.

مرحوم میرزا عبدالله افندی می نویسد:

[عالم فاضل ، فقیه و مفسر کامل ، معروف به ابوالفتوح رازی ، صاحب
تفسیر بزرگ فارسی ، که سرمشق مفسران و[ ترجمان کلام الله] است ،از
دانشمندان بزرگ واز شخصیتهای برجسته امامیه است] ۳۰ .

شهید سعید، علامه بزرگوار، مرحوم قاضی نورالله شوشتری درباره وی
نوشته است :

[قدوه المفسرین ،الشیخ ابوالفتوح الحسین بن علی …از علمای تفسیر
و کلام و عظمای ادبای انام است] .

مرحوم مدرس تبریزی ،از وی بدینگونه یاد کرده است :

[ ازاعاظم
علمای نامی امامیه ،اواسط قرن ششم هجرت می باشد… عالمی است عامل ،
متکلم کامل ، فقیه ادیب ، فاضل واعظ، مفسر مشهور، در کلمات اجله به
[ امام سعید]، و[ ترجمان کلام الله مجید] و[ قدوه المفسرین] و نظائر
اینها موصوف جامع فضیلت حسب و شرافت نسبت است] .

گستردگی دانش ، ذوق سلیم ، جامعیت فنون ، و شخصیت والای علمی ، فقهی و
تفسیری این عالم بزرگ ،از تفسیر گرانمایه وی بروشنی پیداست .
ابوالفتوح ، نویسنده ای زبردست ، مولفی توانمند. گوینده ای پرتوان بوده
است . وی درابلاغ پیام وارشاد مردم ،از خطابه و منبر سود می جست .
سخنرانیها و خطابه های وی از جذبه و شور و هیجان خاصی برخوردار بوده
است . تسلط وی در وعظ و جاذبیت بیان او، حسادت حسودان را بر
می انگیخت ، و آنان رابه توطئه برای درهم شکستن موقعیت علمی ، خطابی و
اجتماعی وی وا می داشت .این حقیقت رااز داستانی که بسیاراز شرح
نگاران ، به نقل ازاو آورده اند، بخوبی توان فهمید ۳۳ .

بالاخره مرحوم ابوالفتوح ، پس از سالها تعلیم و تعلم وارشاد و
تالیف و تصنیف ، به سال .۵۵۴ جهان را بدرود گفت ۳۴ .

[ البرهان فی تفسیرالقرآن]

این کتاب یکی از آثار سودمند و گرانمایه فرهنگ اسلامی ،
در جریان تفسیر نگاری است .اینگونه آثار همگون با آثاری است که
پیشتراز آنها با عنوان[ تفسیر نقلی] یاد کردیم . بااین تفاوت که آن
آثار، با توجه به شرایط فرهنگی آنها بدانگونه تدوین یافته بودند
اما آثاری همانند[ البرهان] با دیدگاه ویژه ای است در تفسیر نگاری که
معتقداست که قرآن ، تنها با حدیث قابل تفسیراست ، بدون هیچ اظهار
نظر مرحوم آیه الله شهید مطهری ، درباره این تفسیر می فرمایند:

[ این تفسیر، طبق مذاق اخباریین است ، که قرآن را تنها با حدیث قابل
تفسیر می دانند، بدون هیچ توضیح دیگری و حتی بدون اینکه کوچکترین
توضیحی درباره همان احادیث و کیفیت تفسیری آن احادیث داده شود، بلکه
صرفا به این صورت که احادیث مربوطه نقل گردد و به همان نقل اکتفا
شود] ۳۵ .

شرح حال نگاران ، در شرح حال مرحوم بحرانی ،ازاین تفسیر یاد کرده اند،
مرحوم میرزاعبدالله افندی ، می نو