پاورپوینت کامل مراجع صاحب رسالـه (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مراجع صاحب رسالـه (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مراجع صاحب رسالـه (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مراجع صاحب رسالـه (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

آنچه در پی می آید بحث و بررسی است درباره رساله های عملیه که مجتهدان بنام و شخصیتهای برجسته علمی حوزه های علمی در برهه ای از تاریخ تشیّع به خیل مشتاقان فراگیری احکام دین عرضه می کرده اند و بدین طریق بخشی از وظایف خویش را در راستای ابلاغ دین انجام می داده اند.

در آغاز نگاهی داریم به سیر کلی بیان و ابلاغ احکام شرعی تا زمان پدید آمدن رساله های عملیه و آن گاه شرح مختصری داریم از حیات علمی مراجع صاحب رساله بویژه آنان که در شعاع گسترده ای نفوذ داشته اند و سرفصل نوی در بیان احکام شرعی گشوده اند.

هدف در این بررسی و تحقیق بحثی صرفاً تاریخی نیست بلکه کندوکاوی است در رساله های عملیه از حیث جامعیت تقسیم بندی ابواب و فصول و ویژگیهای نثر و جایگاه این رساله ها در بین مردمان و فقهاء و اهل نظر بالآخر کاستیها و بیان این نکته که برای عصر حاضر کاربرد دارد یا باید در چگونگی ین تجدید نظر میشود و تحول رخ نماید.

عصر حضور

در ابتدای بعثت پیامبر اکرم(ص) از سوی خداوند مأمور شد اقوام و خویشاوندان خود را به اسلام و تعالیم آن فراخواند:

(وانذر عشیرتک الاقر بین…)۱

پس از انجام این مأموریت ویژه و عمومی شدن دعوت پیامبر(ص) در مکّه مکرمه خانه ارقم بن ابی ارقم نخستین پایگاهی بود که تعالیم و معارف و مسائل شرعی از آن جا منتشر می شد و همه روزه مسلمانان و افرادی که تازه به اسلام گرویده بودند برای فراگیری معارف و احکام الهی در آن مکان گرد می آمدند۲ و دستورات وحی و مسائل دین را از پیامبر(ص) شفاه و به گونه مستقیم دریافت می نمودند. تا زمانی که منطقه نفوذ اسلام گسترش نیافته بود بیان احکام و مسائل دین به همین گونه بود.۳

با گرویدن مردم مناطق دور از مرکز وحی به اسلام و گسترش قلمرو اسلام و نیاز مسلمانان به فراگیری احکام ومعارف الهی و عدم دسترسی به پیامبر(ص) و یا اصحاب آن حضرت پیامبر(ص) بر آن شد که جمعی از اصحاب و افرادی را که در محضر وی شفاه احکام و مسائل دین را آموخته بودند برای ابلاغ دین به مناطق دور از پایگاه وحی اعزام نماید.

مصعب بن عمیر اولین مبلغ اعزامی از سوی رسول اکرم(ص) ماٌمور شد با گروه مسلمانانی که از مدینه به محضر رسول خدا(ص) شرفیاب شده بودند برای آموزش قرآن و ابلاغ احکام ومعارف دین به تازه گرویدگان به اسلام به مدینه برود.

(… فلما انصرف عنه القوم بعث معهم رسول اللّه مصعب بن عمیر … وامره ان یقرئهم القرآن ویعلّمهم الاسلام و یفقهم فی الدین. فکان یسمی مصعب بالمدینه المقرئ…)۴

آن گاه که اهل یثرب رهسپار مدینه گردیدند پیامبر(ص) مصعب بن عمیر را به همراه آنان فرستاد و به او دستور داد برای مسلمانان قرآن قرائت کند و معارف اسلام را بیاموزاند و آنان را به مسائل دین آشنا سازد. از آن پس از مصعب در مدینه با نام (مقرء) یاد می شد.

پیامبر(ص) به هنگام اعزام علی(ع) به یمن فرمود:

(… ای علی! من ترا به سوی یمن می فرستم تا مردم آن سرزمین را به اسلام دعوت کنی و احکام خد حلال و حرام او را برای آنان بیان نمایی…)۵

افراد دیگری نیز از سوی پیامبر(ص) برای تبلیغ دین و بیان احکام به مناطق مختلف فرستاده شده اند که مادر صدد بر شمردن تمام موارد نیستم.۶

علاوه بر اعزامهای فردی از سوی پیامبر(ص) اعزامهای گروهی و دسته جمعی نیز به مناطقی که زمینه پذیرش اسلام را داشته و یا مسلمان بوده اند و نیازمند به تبلیغ دین انجام گرفته است.۷

بنابراین در زمان پیامبر(ص) مردم احکام شرعی و مسائل دین را به دوگونه دریافت می کردند:

۱ . به گونه شفاهی و مستقیم از خود پیامبر(ص).

۲ . از اصحاب پیامبر(ص) که احکام دین را از محضر رسول اللّه(ص) فرا گرفته بودند و شایستگی ابلاغ آن را داشتند.

این شیوه در بیان و ابلاغ احکام شرعی و مسائل دینی در دوره خلف نیز ادامه پیدا کرد و مردم مسلمان احکام شرعی و مسائل مورد نیاز خود را از اصحاب پیامبر(ص) و خلفاء شفاهی و یا کتبی دریافت می کردند.۸

خلفاء به اقتضای منصب خود را ملزم به پاسخ گویی به مسائل شرعی و پرسشهایی که از اطراف و اکناف بلاد اسلام از سوی پیروان ادیان و مکتبها و نحله ها می شد می دانستند. گرچه در نوع مسائل از پاسخ صواب عاجز بودند و برای پاسخ صحیح متوسل به اصحاب پیامبر(ص) بویژه علی(ع) می شدند.۹

علی(ع) در زمان زمامداری افزون بر این که خود پاسخ گوی مسائل دینی مردم مسلمان بود اصحاب و کارگزاران خود را که به مناطق گوناگون کشور اسلامی و شهرهای دور می فرستاد به بیان احکام تعلیم مسائل دینی مردم توصیه می فرمود از جمله به قثم بن عباس والی مکه می نویسد:

(… اما بعد فاقم للناس الحج و ذکرهم بایام اللّه واجلس لهم العصرین فافت المستفتی و علّم الجاهل.)۱۰

اما بعد حج را با مردم به پادار و به آنان روزهای خدا را یادآور شو و در بامداد و سرشب با آنان بنشین و فتوا بده کسی را که حکمی بپرسد و نادان را بیاموز…

با تغییر خلافت از مسیر اصلی خود و تبدیل آن به سلطنت موروثی مسلمانان آگاه با شناختی که از معاویه داشتند او را مرجع شایسته ای برای بیان احکام ندانستند. وی نیز جز به حکومت و اموری که پایه های آن را تثبیت می کرد توجه چندانی نداشت و امر بیان احکام شرعی و مسائل مربوط به آن ر به اهل آن وانهاده بود از این روی در این روزگار به سان گذشته مسؤولیت تبیین و ابلاغ احکام شرعی و پاسخ به نیازهای مردم بر دوش ائمه(ع) و فقیهانی بود که علم دین را از سرچشمه زلال آن گرفته بودند.۱۱

از جمله در سخن زیر می بیننیم که افراد مسائل شرعی خود را از امام(ع) سؤال می کنند:

عن عمّار قال: ساٌلت اٌبا عبد اللّه(ع) عن رجل سها خلف الامام فلم یفتتح الصلاه قال: یعید الصلاه…)۱۲

عمار می گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم از حکم کسی که پشت سر امام(جماعت) نسیان بر او عارض شده و نماز را با تکبیر آغاز نکرده است. حضرت فرمود: باید نماز را اعاده کند…

یا امام باقر(ع) به ابان بن تغلب می گوید:

(اجلس فی مسجد المدینه وافت الناس فانی احب ان یری فی شیعتی مثلک….)۱۳

در مسجد مدینه بنشین و برای مردمان فتوا بده. افرادی مثل تو در میان شیعیان برای من خوشایند است.

افزون بر این اصحاب و راویان احادیثِ امامان معصوم(ع) را به صورت رساله های عملیه می نوشته اند و در اختیار مردم مسلمان قرار می داده اند که برخی از آنها را ائمه(ع) دیده وتأیید کرده اند از جمله کتاب: یوم ولیله یونس بن عبد الرحمن را:

عن احمد بن اٌبی خلف قال: کنت مریض فدخل علَیَّ ابو جعفر علیه السلام یعودنی فی مرضی فإذاً عند رأسی کتاب (یوم و لیله) فجعل یتصفّحه ورقه ورقه حتی اٌتی علیه مِن اَوّلهِ الی آخره وجعل یقول: رحم اللّه یونس رحم اللّه یونس رحم اللّه یونس…)۱۴

احمد بن أبی خلف نقل می کند: مریض بودم. امام جواد(ع) به عیادت من آمد. نزدیک سرم کتاب: (یوم ولیله) بود. حضرت کتاب را صفحه به صفحه تا پایان ورق زد و آن را بر زمین گذاشت. فرمود: خدا رحمت کند یونس ر خدا رحمت کند یونس ر خدا رحمت کند یونس را…)

با توجه به این که بیان احکام شرعی در زمان حضور علاوه بر نقل سنت و روایت از راه اجتهاد و استنباط احکام از منابع با رعایت ضوابط رائج بوده بعید نمی نماد که بسیاری از این رساله ها و نوشته ها و نوشته های راویان احادیث صرف گردآوری و باب بندی روایات نبوده بلکه شامل فتاوی اصحاب ائمه(ع) نیز بوده است.

دیدگاه فاضل تونی که درباره رساله (یوم ولیله) می نویسد:

(الظاهر ان الکتاب کان کتاب الفتوی…)۱۵

این برداشت را تایید می کند. چون یونس بن عبد الرحمن از فقهای برجسته شیعه بوده و در ابواب مختلف فقه مانند: صلات زکاه و… صاحب نظر و فتوا بوده است.

در زمان حضور گرچه مسؤولیت بیان احکام در مرتبه نخست بر عهده پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) بوده ولی با توجه به شرایط روز این وظیفه مهمّ از سوی امامان(ع) به اصحاب و فقیهانی که شایستگی و توانائی لازم را در فهم و بیان احکام داشتند واگذار شد. آنان در راه انجام این وظیفه افزون بر نقل حدیث در موارد لزوم بر اجتهاد از منابع می پرداختند و نتیجه را به مردم عرضه می کردند.

عصر غیبت صغرا.

در روزگار غیبت صغرا (۲۶۰ ـ ۳۲۹هـ . ق) جز تعداد معدودی از فقیهان برجسته شیعه بقیه شیعیان از شرفیابی محضر مبارک حضرت محروم شدند و نمی توانستند با حضرت ملاقات کنند و مسائل شرعی خود را بپرسند. فقط نواب خاص حضرت از ناحیه مقدسه مأموریت داشتند مسائل و مشکلات مردم را به حضرت منتقل و پاسخ آن را برای ابلاغ دریافت کنند.

در این دوره بر اساس توقیع شریف حضرت شیعیان وظیفه داشتند که به راویان حدیث مراجعه کنند.

(واما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا…)۱۶

در این عصر تحول چندانی رخ ننمود. شیعیان به راویان حدیث که همان فقیهان بودند مراجعه و احکام را فرا می گرفتند.

عصر غیبت کبرا

در این عصر مسؤولیت راهنمایی شیعیان کاملاً به دوش فقیهان متعهد و مسؤول قرار گرفت.

آنان وظیفه سنگین و دشوار شناخت و تبیین احکام را عهده دار شدند. در آغاز این دوره نیز بیان احکام از سوی اکثر فقهاء به شیوه نقل روایت و عرضه احادیث بود. گرچه در همین زمان تک فقیهانی بودند که از راه اجتهاد و استنباط احکام شرعی از کتاب و سنت و بیان فتوا انجام وظیفه می نمودند. ولی از آن جا که اکثر فقها بر روش اهل حدیث تکیه داشتند این شیوه از نفوذ بیشتری نسبت به طریقه بیان احکام از راه اجتهاد و فتوا برخوردار بود.

از این روی می بینیم فقها و دانشمندان در پاسخ به مسائل دینی و شرعی مسلمانان به بیان متن احادیث که از معصوم(ع) رسیده بود بدون کم و کاست بسنده می نمودند. و نهایت کاری که در آغاز این دوره انجام شد این بود: در تألیفاتی که برای بیان احکام شرعی نگاشته می شد اسناد روایت راحذف کردند ولی بر متن و الفاظ احادیث همچنان پایبند بودند. مانند: (مقنع) (هدیه) (من لایحضره الفقیه) (فقه الرضا) (مقنعه) (نهایه) (مراسم) (کافی) (مهذب) و…۱۷

ولی پس از قدیمین: (ابن ابی عقیل عمانی و ابن جنید اسکافی) با رونق یافتن مکتب مفید و شاگرد برجسته وی سید مرتضی علم الهدی روش اهل حدیثاز سوی این دو فقیه سخت مورد انتقاد واقع شد و روش اجتهادی قدیمین با سعی و تلاش فراوان این دو اجتهادگر نو اندیش روش غالب حوزها و مشی فقهی فقهاء گردید. با نگاشته شدن کتاب ارزشمند مبسوط از سوی شیخ طوسی شیوه اجتهاد به طور کامل جایگزین روش اهل حدیث شد.

به هر حال استنباط احکام شرعی از منابع اولیه روز به روز گسترش می یافت و بر خلاف گذشته نقل حدیث تنها راه نبود. مردم با مسائل نوپیدا رو به رو می شدند و از آیات و روایات نمی توانستند وظیفه خود را بفهمند بدین خاطر به اهل استنباط روی می آوردند.

سؤالات خویش را برای مجتهدان می فرستادند و طلب پاسخ می نمودند کتابهایی مانند: (جواهر الفقه) قاضی ابن براج۱۸; (جوابات المسائل النیسابوریه شیخ مفید)۱۹; (المسائل التی مسألها الشیخ ابوجعفر الطوسی) شیخ مفید۲۰; (جوابات المسائل الطرابلسیات) و (جوابات المسائل الموصلیه) سید مرتضی۲۱ و… بدین گونه شکل گرفتند. کتابهایی هم در مجرد فتوا برای استفاده مسلمانان تالیف شد. مانند: (الجمل العلم والعمل) سید مرتضی; (النهایه) شیخ طوسی; (السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی) ابن ادریس; و تبصره المتعلمین) علامه حلی و… در کنار این تلاش سترگ کتابهای فقهی استدلالی و فنی به اهل علم و دانش پژوهشانی که می خواستند به چگونگی استدلال پی ببرند و یا کسانی که شیعه را به دور از میدان اجتهاد و استنباط می پنداشتند عرضه شد مانند:

(مبسوط) شیخ طوسی; (غنیه) ابن زهره; (شرایع الاسلام) محقق حلّی و….

این شیوه های گوناگونی بیان احکام شرعی از سده های چهارم تا دهم هجری قمری معمول بوده و آثار ارزشمندی از این دوران به جای مانده که امروز چراغ راه فقیهان شیعه است.

پس از این دوره که شیوه پرسش از سوی مکلفان و پاسخ از جانب صاحب نظران و مراجع تقلید رایج بود شیوه دیگری براساس نیاز زمان شکل گرفت.

بدین گونه: مرجع تقلید براساس شناختی که از نیازها و مسائل مورد ابتلاء و نو پیدای مردم و جامعه داشت به نگارش رساله و کتاب می پرداخت.

انگیزه گرایش به این شیوه را شاید بشود چنین تحلیل کرد:

۱ . شیعیان در بلاد اسلامی روبه فزونی بودند و همگان را امکان سؤال و دریافت پاسخ نبود و علاوه خود مراجع نیز امکان آن را نداشتند به تک تک یا گروه گروه از مسلمانان بدین شیوه پاسخ بگویند از این روی این شیوه غیر فراگیر از جلوه افتاد و شیوه جدید سکه روز شد.

۲ . مسلمانان به گونه نسبی در سطح گسترده تری از سواد بهره مند شده بودند و توان آن را داشتند از رساله و یا کتاب مرجع تقلید جواب سؤال خویش را دریابند و به کار بندند.

اینها و دیگر انگیزه ه مراجع را بر آن داشت تا رساله عملیه بنگارند و زمینه یاد گیری مسائل شرعی را برای مکلفان فراهم آورند.

این رساله ه به خاطر نثر روان گوناگونی مسائل در بر داشتن مسائل نوپیدا و… برای مکلفان مفید افتادند و راهگشا.

اولین اثری که بدین شیوه نگاشته شد رساله عملیه شیخ بهایی (جامع عباسی) بود.

از آن پس این شیوه با اندک تفاوتی در چگونگی طرح مسائل نشر و.. رواج یافت.

مراجع صاحب رساله

در این جا بر آنیم مراجعی را که با اقبال مردم رو به رو شده اند و ناگزیر نظرات خود را در باب باب فقه بدون استدلالها و مباحث پیچیده و فنی و در خور فهم مردمان معمولی به گونه مکتوب در دسترس همگان گذاشته اند معرفی کنیم. اینان بر دو دسته اند:

۱ . دسته ای از آنان شهرت داشته اند و مرکز توجه مسلمانان بوده اند و به اصطلاح در مقام و موقعیت مرجعیت عامه قرار داشته اند.

۲ . برخی دیگر مرکز توجه عامه مردم نبوده اند جز در محدوده بلد یا منطقه محلّ زندگانی خود.

در این نوشتار به گونه ای مختصر به شرح حال برجستگان در عرصه فتوا و بیان ویژگیهای رساله های آنان می پردازیم و در ضمن اشاره ای داریم به صاحبان فتوایی که مقلدان کمتری داشته اند و حوزه نفوذشان محدود بوده است.

یادآوری: رساله های عملیه گوناگونند و متنوع: برخی جامع اند و در بردارنده همه ابواب فقه حتی عتق و برخی به مسائل عبادی و فردی بسنده کرده اند و از مقوله هایی به سان: امر به معروف و نهی از منکر قضاء شهادات حدود قصاص و… سخنی به میان نیاورده اند و شماری از این مرتبه هم تنزل کرده اند و نیازی ندیده اند که از مقوله هایی مانند:

معاملات ارث و… بحثی بکنند و رساله هایی هم به سه باب اکتفاء کرده اند: طهارت صلات و صوم.

* شیخ بهاء الدین محمد عاملی معروف به شیخ بهایی (۹۵۳ـ ۱۰۳۱ هـ ق.) دانشمند بنام عهد صفوی.

وی به اتفاق پدرش عزالدین حسین در سال ۹۶۶ به ایران مهاجرت کرد و در قزوین که در آن روزگار مرکز دانش بود و حوزه علمیه پررونقی داشت برای کسب دانش اقامت گزید و سپس برای ادامه تحصیل به مشهد و سایر بلاد اسلامی مسافرت کرد.

درباره وی نوشته اند:

(وی تفسیر حدیث و ادبیات عرب را نزد پدر و حکمت و کلام و برخی علوم منقول را نزد مولانا عبداللّه مدرس یزدی صاحب حاشیه ملاّ عبداللّه و ریاضی را نزد ملا علی مذهب و ملا فضل قاضی مدرس و ملا محمد باقربن زین العابدین یزدی صاحب مطالع الانوار و برخی دیگر از اهل فن. و طب را نزد حکیم و عمادالدین محمود آموخت… و صحیح بخاری را در سفری که به بیت المقدس داشته است نزد محمد بن ابی اللطیف مقدسی خوانده است.)۲۲

شیخ بهایی افزون بر مسافرتهایی که با پدر به بلاد اسلامی داشته خود نیز برای کسب علم و تجربه اندوزی و زیارت و سیاحت به عربستان عراق شام مصر حلب آسیای صغیر و بیت المقدس مسافرتهایی داشته است.۲۳

در این باره نوشته اند:

(شیخ بهاء سی سال سیاحت کرد و به دیدار دانشمندان بسیاری نائل آمد. سپس به ایران بازگشت و به تألیف پرداخت. آوازه اش در جهان به پیچید و علماء از هر دیار نزد وی می آمدند و از دریای بی کران او بهره مند می شدند. وی پس از فوت سید علی منشاء منصب شیخ الاسلامی و وکالت حلالیات و تصدی امور شرعی اصفهان را عهده گرفت.)۲۴

از وی کتابها و رساله های علمی بسیاری در فنون گونه گون بویژه فقه به جای مانده۲۵ از آن جمله: جامع عباسی. این کتاب که کل فقه را در بر دارد: از طهارت تادیات به نثری روان و بی پیرایه برای اولین بار به گونه غیر استدلالی و غیر فنی برای عموم طبقات نگاشته شده است در بیست باب:

پنج باب تا آخر حج به خامه شیخ بهایی و پانزده باب دیگر آن ر چون عمر شیخ برای تکمیل کفایت نکرده شاگرد برجسته وی شیخ نظام الدین ساوجی بر آن افزوده است.۲۶

غیر از ساوجی سید زین العابدین حسینی دختر زاده و شاگرد شیخ بهائی نیز تکمله ای دارد تحت عنوان: مزار شامل دوازده مطلب.

همو جامع عباسی را کتابت کرده و به رؤیت شیخ رسانیده و شیخ آن را تصحیح نموده و اجازه نشر داده است.۲۷

جامع عباسی به دلیل جامعیت و نثر روان و در بر داشتن فروع مورد نیاز مورد توجه همگان قرار گرفت. کثرت چاپ (بیست و سه بار)۲۸ و حواشی صاحب نظران و فقهاء از جمله: عالمان بزرگی همچون: ملا حسین علی اصفهانی (م: ۱۲۸۶ هـ . ق) سید اسماعیل صدر حاج شیخ علی محلاتی سید محمد کاظم یزدی و عبداللّه مامقانی۲۹ حکایت گر جایگاه بلند این رساله در نزد عالمان و اهل نظر بوده است.

شیخ بهائی افزون بر رساله فوق در باب احکام رساله های دیگری هم دارد که برخی از آنها عبارتند از:

۱ . رساله فی الفقه. در بر دارنده مسائل نماز.

۲ . حبل المتین. در علم حدیث و فقه. در بردارنده طهارت و نماز.۳۰

۳ . رساله احکام سجود تلاوت.

۴ . رساله استحباب و وجوب سوره [در نماز پس از حمد].

۵ . رساله قبله شناسی.

۶ . رساله واجبات نمازهای روزانه.

۷ . رساله ارث.

۸ . رساله نماز مسافر.

۹ . رساله ذبح اهل کتاب.

۱۰ . رساله آب کر.

۱۱ . رساله جهت قبله.

۱۲ . مشرق الشمسین واکسیر السعادتین. فقه قرآنی. در بردارنده بخش طهارت.۳۱

۱۳ . سی رساله عقیدتی و فقهی. [چاپ انتشارات مفید قم ۱۴۰۲].

۱۴ . حاشیه بر قواعد الکلیّه شهید اول.۳۲

۱۵ . حاشیه بر کتاب مختلف علاّمه حلی.

۱۶ . اثنا عشریات. دربردارنده پنج تحقیق درباره طهارت نماز روزه زکات و حج.۳۳

* محمد باقر داماد حسینی معروف به محقق داماد (م: ۱۰۴۱ هـ . ق.)

وی تحصیل علوم دینی را در مشهد مقدس آغاز کرد و در اندک زمان بر اثر هوش و استعداد بسیار در علوم مختلف بویژه فقه حکمت و فلسفه سرآمد شد و به درجه عالی اجتهاد دست یافت و استاد فقهاء شد و مرجع عام. فقهاء فتاوی شرعی را به تصحیح آن جناب معتبر می شمردند.۳۴

او به درخواست جمعی از مؤمنان بخصوص محمد رضا جلبی تبریزی به سال ۱۰۴۱ هـ .ق. رساله عملیه ای به فارسی نگاشت به نام: (شارع النجاه)۳۵

این اثر مقدمه ای دارد پربار در سه بخش:

۱ . یک دوره مختصر اصول عقاید.

۲ . مطالبی تحقیقی درباره تقلید و شرایط مرجع.

۳ . ترجمه چهارده حدیث درباره نماز.

آن گاه بخشی از باب طهارت به گونه استدلالی آورده شده است.

آقا بزرگ تهرانی درباره این رساله می نویسد:

(فتاوی که از این رساله نقل شده شاید بشود گفت: جز فتاوی نادره است. از جمله: فتوا به کراهت تراشیدن ریش و حرمت طولانی کردن آن.)۳۶

مؤلف محترم با این که رساله فوق را به زبان فارسی و برای بهره وری همگان نگاشته ولی به دلایل نظر گاههای خویش و برخی از اقوال صاحب نظران اشاره دارد. این رساله مشحون است از اصطلاحات علمی فقهی. بالآخره مؤلف در تنظیم این رساله نه بر روش کتب قدما مشی کرده و نه متأخرین را الگوی خویش قرار داده بلکه روشی دارد ابتکاری.

* مولی محمد تقی بن مقصود علی معروف به مجلسی اول (۱۰۰۳ ـ ۱۰۷۰ هـ . ق.)

وی در اصفهان چشم به جهان گشود. از محضر بزرگانی چون: ملا عبداللّه شوشتری شیخ بهائی وامیر اسحاق استرآبادی بهره برد و در ردیف نامداران شیعه قرار گرفت. برای پاسخ گویی به نیاز مؤمنان رساله عملیه ای نگاشت به نام (حدیقه المتقین)۳۷ مشتمل بر نوزده کتاب: از طهارت تا دیات و قصاص در حقیقت دوره کامل فقه است و ابوابی افزون بر جامع عباسی دارد از جله: کتاب عتق.

جامعیت نظم شایسته تحریص و تشویق مکلفان در آغاز هر باب به انجام واجبا مورد بحث با استفاده از روایات و… از ویژگیهای این رساله است.

براین رساله فقهای بزرگ از جمله: میرزا محمد تقی شیرازی حائری و سید اسماعیل صدر حاشیه زده اند.

در سال ۱۰۳۹ نگارش این رساله به انجام رسیده است. در سال ۱۳۲۱ هـ .ق. در بمبئی و این اواخر در ایران به اهتمام آیه اللّه شهاب الدین مرعشی نجفی توسط انتشارات فراهانی به چاپ رسیده است.

رساله های دیگری نیز از مجلسی اول به جای مانده از جمله: رساله پرسش و پاسخ که همه فقه از طهارت تا دیات را در بر دارد. این رساله در پاسخ به پرسشهای برخی از فضلای خراسان و متدینان کاشان نگاشته شده است.۳۸

* محمد باقر سبزواری معروف به محقق سبزواری ( ـ ۱۰۹۰).

وی در سبزوار چشم به جهان گشود. به اصفهان کوچید و در آن شهر از محضر بزرگانی چون: میرفندرسکی ملا حسین علی شوشتری و شیخ بهایی بهره برد. از اصحاب برگزیده محمد تقی مجلسی و از مخول شاگردان شیخ بهایی بود. بر اثر تلاش بسیار در کسب دانش سرآمد علمای عصر خویش شد. منصب شیخ الاسلامی و تدریس در مدرسه ملا عبداللّه شوشتری بر عهده او بود. بسیاری از مؤمنان از او تقلید می کردند. وی برای بهره وری همگان افزون بر حاشیه به رساله های پیشین رساله عملیه ویژه ای به زبان فارسی به خواست میرزا مهدی بن میرزا رضا حسینی خراسانی به سال ۱۰۸۱ به رشته تحریر کشید.۳۹

این رساله در یک مقدمه حاوی بحث مختصری درباره اصول دین و لزوم تقلید و چند باب فقهی در زمینه مسائل عبادی تنظیم شده است.

صوم واپسین بحث نسخه موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی را تشکیل می دهد.۴۰

رساله عملیه دیگر محقق سبزواری (الخلافیه) نام دارد. این رساله فارسی است و ناظر به موارد اختلاف فتواهای اصحاب. این رساله پس از مقدمه مختصر در معرفت پروردگار از طهارت تا اعتکاف را در بردارد.

نسخه موجود در کتابخانه آستان قدس تاریخ کتابت را ۱۱۹۴ قید کرده است.

از محقق سبزواری رساله های فقهی دیگری وجود دارد از جمله: