پاورپوینت کامل درآمدی بر مسأله حقوق زنان در جهان عرب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل درآمدی بر مسأله حقوق زنان در جهان عرب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل درآمدی بر مسأله حقوق زنان در جهان عرب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل درآمدی بر مسأله حقوق زنان در جهان عرب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

بیش از یکصد و پنجاه سال است که در گوشه و کنار جهان عرب، فریاد آزادی زن شنیده می شود و اندیشمندان و نویسندگان و شاعران عرب، به فراخور دانش و تأثیرپذیری از زیستگاه خود، تلاشهایی انجام داده اند; یکی تاریخ کهن خویش را می کاود، تا این مسأله را ریشه یابی کند و دیگری، تاریخ دیگر کشورها را بررسی می کند تا همگان را در عدم احقاق حقوق زنان مقصر معرفی نماید.۱ یکی زبان عربی را زبانی مرد سالارانه می یابد و دیگری، خودِ زنان را عامل عقب ماندگی و شایسته این کنار ماندگی می انگارد. امّا حکایت از آن جا آغاز شد که مسلمانان و عربها، از خودکامگی حاکمان ستمگر رهایی یافتند و با غرب آشنا شدند. آشنایی با فرهنگ و تمدن غرب، بحرانی در دل اندیشمندان آفرید; گروهی غرب زده شده، گروهی دیگر، معیارهای غربی را اسلامی کردند۲ و…

قاسم امین (۱۹۰۸۱۸۶۳) از شمار نخستین کسانی است که رهسپار اروپا شد و با فرهنگ و زبان غرب آشنایی یافت. شماری، از جمله دکتر محمدحسین هیکل، قاسم امین را نخستین منادی فمینیسم – البته به معنای آن روزی اش – می دانند که این فریاد را با دو کتاب: تحریر المرأه و المرأه الجدیده، به گوش همگان رساند. ولی شماری دیگر برآن اند که ترکان عثمانی از دیگر اندیشمندان پیشگام تر بوده اند. اینان بر این نظرند که احمد فارس الشّدیاق (۱۸۸۸۱۸۰۴م( اندیشه توجه به حقوق زنان را در روزنامه اش »الجوانب«، ترویج داده است. البته، بی گمان، شدیاق، تحت تأثیر تمدن نوین جهانی، از این مسأله شناخت حاصل نموده است. نخستین شماره الجوانب، به سال ۱۸۶۰ میلادی، منتشر شده است; یعنی چهار سال پیش از تولد قاسم امین.۳ از سوی دیگر، دکتر محمد عماره، که کارهای قاسم امین را در یک مجموعه گردآوری و منتشر کرده، رفاعه رافع الطهطاوی (۱۸۷۳۱۸۰۱) را، حتی از شدیاق، پیشگام تر می داند. طهطاوی، در اکتبر ۱۸۳۰، کتاب: تلخیص الأبریز فی تلخیص باریز را نگاشت و چاپ اول آن به سال ۱۹۳۴ بوده است.۴ این کتاب، تا سال انتشار الجوانب – ۱۸۶۰ – به زبان ترکی ترجمه شده، بی گمان شدیاق از آن آگاهی داشته است. اما تفاوت قاسم امین با شدیاق و طهطاوی، در این است که وی همه نیروی خود را برای رها ساختن زن از قید و بندهای آن زمان به کار گرفت و البته سه رویکرد متفاوت را ارائه نمود. چارچوبهای پیشنهادی قاسم امین – دست کم در دو کتاب: المصریون… الرّد علی دوق دارکور و تحریرالمرأه اسلامی بوده اند.

قاسم امین در این دو کتاب، ناحقی در باب زنان و شکنجه روحی ایشان را، دستاورد اسلام نمی شمارد، بلکه تاریخ – و از جمله عثمانیان و ممالیک – را عامل این نابرابریها برشمرده است. وی، اسلام را دینی همگانی و معیارهایش را والا و انسانی دانسته است.

اگرچه نظرگاه قاسم امین را می توان در سه بخش: آموزش زنان تا مقطع ابتدایی، آزادی زنان در تصمیم گیری; حجاب شرعی – پوشش تمام بدن به جز صورت و کف دو دست – خلاصه نمود; اما در نظر داشتن اوضاع حاکم بر مصر و سایر کشورهای عربی، ما را بر آن می دارد که وی را از شمارِ اصلاح طلبانی قلمداد کنیم که پاره ای از کارها و ایده هایش تا امروز روز، زنده و پویا هستند. دکتر عبدالوهاب المسیری، در مقاله: معالم الخاطب الإسلامی الحدیث، ویژگیهای گفتمان اسلامی نوین را نام می برد که بیش تر آنها را می توان در نوشته های قاسم امین یافت.

به جز مسأله حقوق زنان، مسائل دیگری، چون: اقتصاد و سامان بخشیدن به آن، از قضایای مورد بحث و نظر قاسم امین است. وی، پرداختن به اقتصاد را، حتی بر عواملی چون تربیت، سنّتها و دین مقدم می داند.۵ قاسم امین، استبداد را اساس فساد اخلاقی می شمارد۶ و با دعوت به تشکیل مجلس قانونگذار، دموکراسی را به عنوان جایگزین استبداد، پیشنهاد می کند.

زندگی نامه قاسم امین۷

قاسم امین )زاد: اکتبر ۱۸۶۳م(، فرزند محمدامین بک، از ترکان عثمانی است. پدرش، کارگزار دولت عثمانی و والی کردستان بود. با قیام مردم کردستان علیه عثمانیان و اعلام استقلال از دولت استامبول، رهسپار مصر شد و امارت اقلیم »بحیره« در نزدیکی شهر دمنهور را بر عهده گرفت. مادرِ قاسم امین، زنی از منطقه »صعید« مصر و دختر احمد بک خطّاب، برادرِ ابراهیم خطّاب پاشاست. قاسم، نخستین فرزند خانواده بود.

قاسم امین، دوران ابتدایی را در شهر اسکندریه، گذراند. پس از آن، به همراه خانواده، به »قاهره« رفت. در قاهره، وارد دبیرستان شد و در بخش زبان فرانسه، آموزش دید. در بیست سالگی، لیسانس حقوق را از مدرسه عالی حقوق و مدیریت دریافت کرد. او، از جمله دانشجویانی بود که به اندیشه های سیدجمال الدین اسدآبادی، گرایش یافت. مدتی در دفتر فهمی پاشا، به کار وکالت پرداخت و در ۱۸۸۱م. رهسپار فرانسه شد. قاسم امین، چهار سال در فرانسه، به فراگیری پرداخت و با اندیشه های اندیشمندان بزرگ غرب، مانند نیچه (۱۹۰۰۱۸۴۴)، داروین (۱۸۸۲۱۸۰۹) و مارکس (۱۸۸۳۱۸۱۸) آشنا شد.

قاسم امین، به سال ۱۸۸۳، مترجم شیخ محمد عبده شد; سالی که سیدجمال الدین و عبده، یکی از هندوستان و دیگری از مصر، به فرانسه تبعید شدند و در آن کشور، مجله »العروه الوثقی« را – که زبان گویای تشکیلات العروه الوثقی بود – به تحریر در آوردند. این تشکیلات، با استعمار انگلستان، بویژه در مصر، مبارزه می کرد.

وی در دانشگاه، با دختری به نام »سلافا« آشنا می شود; عشقی رومانتیک – که به زعم شماری از محققان – احساس شاعرانه آن، نخستین جرقه های اندیشیدن در باب زن و حقوق زنان را در وی، شعله ور ساخت.

در تابستان ۱۸۸۵، به قاهره بازگشت و به کار قضاوت مشغول شد. وی، تا سال ۱۸۹۴، به پستهای بالایی در دادگستری دست یافت. در سی و یک سالگی، با زینب امین توفیق، دختر دریادار ترک تبار – امین توفیق – ازدواج کرد. حاصل آن پیوند، دو دختر بود. قاسم امین، در ۲۳ آوریل ۱۹۰۸ درگذشت.

آثار و نوشته های قاسم امین۸

نوشته های قاسم امین را باید به چهار بخش: زندگی نامه خود نوشت، مقاله، کتاب و سخنرانی تقسیم بندی کرد. تاریخ زندگی نامه و خاطراتی که وی به دست خویش نوشته روشن نیست، امّا نخستین کتابی که قاسم امین نگاشت و در عمل با آن در جهان نگارش قدم نهاد، کتاب: المصریون… ردّ علی دوق دارکور، به سال ۱۸۹۴ میلادی است.

قاسم امین، در خاطرات و یادداشتهای خود، به این موضوعات اهتمام بیش تری نشان داده است: آزادی، ایمان، دین و دانش، عشق، گناه، زبان، نوآوری، حقیقت جویی، اخلاق، یکپارچگی، دوست و دشمن، ترکان، ازدواج، ملی گرایی و امور خیریه. این خاطرات، پس از مرگ وی، به همّت دوستش أحمد لطفی السید باشا و همکاری سعد زغلول باشا، جمع آوری شد و به چاپ رسید. موضوع قاسم امین در کتاب: المصریون… رد علی دوق دارکور، )مصری ها… ردّ دیدگاه دوک دارکور( – چنانکه از نام کتاب پیداست – تعریف و تمجید از کشور مصر، جامعه مصریان کهن و کنونی، مردم مصر، توان مصریان در جنگ و مبارزه، بردگی، حکومت، زنان، چند همسری، طلاق، عشق، دین، اخلاق، آموزه های اسلامی، علوم و آداب و وضع و واقعیت ناهنجار کشورهای غربی است.

۹دوک دارکور، اشراف زاده و سیاح فرانسوی، در سفر خود به مصر، سفرنامه ای نگاشت و کشور مصر و مصریان را به باد انتقاد گرفت، اسلام را منشأ عقب ماندگی نامید. این سفرنامه، به سال ۱۸۹۳ میلادی منتشر شد. قاسم امین، با نگارش کتاب »المصریون… ردّ علی دوق دارکور«، حقایق کشور مصر و اسلام و مسلمانان را نمایان می سازد و به ردّ ادعاهای دارکور می پردازد. تصویر نادرستی که دوک فرانسوی از مصر و مردم و آیین آنان، ارائه داده بود، چنان بر قاسم امین، تلخ و ناگوار آمد که او را به بستر بیماری کشاند:

»پس از خواندن این کتاب، به مدّت ده روز، سخت بیمار شدم و این موضوع ]تهاجم ناعادلانه دارکور به اسلام و مسلمانان مصر[ را به همه دوستانم در پاریس گفتم. کتاب دارکور، با بی انصافی هرچه تمام تر نوشته شده بود. پس از مدتی درنگ در موضوعات آن، بی طرفانه به پاسخ گویی برآمدم; یعنی دیگر نه از دیدگاه یک مسلمان مصری، بلکه بسان بیگانه ای بودم که مصر و ساکنان مصر را به خوبی می شناخت و منصفانه درباره ایشان می نگاشت. «

۱۰قاسم امین، در این کتاب، تنها هوای پاسخ گویی به دوک فرانسوی را در سر دارد; دفاعیه ای که در آن، تقابل کهن شرق – غرب; اسلام – مسیحیت، به چشم می خورد.

وی، با نگارش این کتاب، بنیاد سخن در باب زنان و حقوق زن در اسلام و کشور مصر را پی ریخت.

قاسم امین، این کتاب را به زبان فرانسوی تألیف کرد:

raPiruocrahmessaK-

nimA seL;snoitpygEesnopeReL.M.AcuDD. leppAud

eLeriaC.eriaCseluJ

ruemirpmIreibraB4981 relliesnoalaruoC

dاین کتاب، به قلم محمد بخاری، به زبان عربی ترجمه شده است. أسباب و نتائج و أخلاق و مواعظ، مجموعه بیست مقاله از قاسم امین است که از سال ۱۸۹۵ تا ۱۸۹۸ در روزنامه المؤید، به چاپ رسید. وی، به فراخور فضای حاکم بر مصر – و شاید پستهایی که در قوه قضائیه داشت – این مقاله ها را بدون نام، به چاپ رساند. چاپ مقاله و حتّی کتاب، بدون ذکر مؤلف، مترجم و یا با نام مستعار، در آن زمان و سامان، مرسوم بود. برای نمونه، عبدالرحمن الکواکبی، فصلهایی از کتاب طبائع الإستبداد را با نام الرّحاله: ک، در همین مجلّه به چاپ رسانید. سردبیر مجله المؤید، شیخ علی یوسف بود. قاسم امین، أسباب و نتائج را در پانزده مقاله به تحریر درآورد; یک مقدمه و چهارده مبحث، درباره مسائل اقتصادی و اجتماعی و تربیتی، که منادیان اصلاح طلبی بر آنها انگشت نهاده بودند. استقلال، فعالیتهای اقتصادی، وقف، تربیت و اصول آن، کاهلی و نقش مادران در پرورش فرزندان، از موضوعات مهم این مقاله ها به شمار می آیند.

وی، در پنج مقاله »أخلاق و مواعظ«، به آسیب شناسی کارمندان و کار در سازمانها و ادارات دولتی پرداخته و از اخلاق کارمندی مصریان، انتقاد کرده است.

تحریر المرأه، پنجمین اثر قاسم امین و دومین کتاب از مجموعه سه گانه کتابهایی است که وی در باب زنان به رشته تحریر درآورده است. بیش تر قاسم امین را با این کتاب می شناسند.

در جهان معاصر عرب، سه کتاب از سه نویسنده، گفت وگوهای فراوانی را برانگیختند که تحریر المرأه، نخستین آنها است که واکنشها و تنشهای فراوانی در پی داشت. این پاسخها و تأییدها، از سال ۱۸۹۹ – سال انتشار کتاب – تا به امروز، به چشم می خورد. دو کتاب دیگر، الإسلام و أصول الحکم، اثر علی عبدالرازق است که در سال ۱۹۲۵ انتشار یافت. دیگری کتاب فی الشعر الجاهلی، نوشته طه حسین است که به سال ۱۹۲۷ به بازار اندیشه عرضه شد. این آثار نه تنها کشورهای عربی، که جامعه شرق را تکان دادند. اندیشه علی عبدالرازق در این کتاب، سیاستمداران را برآشفت و دیدگاه طه حسین درباره ریشه های شعر عربی به جا مانده از دوره جاهلی و صحت و سقم انتساب اشعار موجود به شاعران پیش از اسلام، ادب دوستان و قومیت گرایان را به پاسخ گویی و انتقادهای تند کشاند. اما با این همه، کتاب آزادی زنِ قاسم امین، با تمام جامعه در افتاد; چرا که بخشهای اصلی کتاب، جامعه عرب، یعنی خانواده، دین، اقتصاد و سیاست را نشانه رفته بود. ده ها مقاله و کتاب در پاسخ به دیدگاه های قاسم امین، نوشته شد و نشر یافت و از گوشه و کنار مصر و سایر بلاد عربی، صداهایی به اعتراض بلند شد. ولی – به دلایلی که خواهد آمد – اهل اندیشه و اصحاب قلم و مقام نتوانستند، دیدگاهِ مفتی ازهر، یعنی شیخ محمد عبده را درباره کتاب تحریر المرأه بشنوند. حجاب زن، ازدواج، طلاق، چند همسری و مسائلی از این دست، موضوعات بنیادین کتاب را تشکیل می دهند.

تنها یک سال پس از چاپ تحریر المرأه و ارائه دیدگاه های اصلاح طلبانه در باب زنان، سومین کتاب قاسم امین، یعنی المرأه الجدیده، به سال ۱۹۰۰ میلادی، نشر یافت. همّ و هدف اصلی نویسنده در این کتاب، پاسخ گویی به خرده گیریها و نقدهایی بود که علیه تحریر المرأه، در کتابها، روزنامه ها، مجله ها، گاهنامه ها و محافل فرهنگی انجام پذیرفته بود. در این اثر، جرأت قاسم امین، بیش تر شده، در پاره ای از مسائل و حقوق زنان با آزادی بیش تری سخن گفته است. تا آن جا که به نقد ضمنی دیدگاه های خویش، هم در کتابِ المصریون… الرّد علی دوق دارکور، و هم در کتاب تحریر المرأه، پرداخته است. نکته درخور درنگ در این کتاب، نبود نشانه های اصلاح طلبانه مصلحانی چون محمد عبده است. از این روی، چاپ المرأه الجدیده )زن نو(، هیچ اعتراض و واکنشی در محافل و رسانه ها به همراه نداشت.

الإمام محمد عبده; أخلاقُه و فضائله و إمامته، متن سخنرانی قاسم امین در بیستم آگوست ۱۹۰۵ میلادی، به مناسبت چهلمین روزِ درگذشت شیخ محمد عبده است که در مجموعه آثار قاسم امین به چاپ رسیده است. اشاره به جایگاه استادش محمد عبده در ساحت اندیشه دینی و نقش شیخ ازهر و مکتب فکری وی، بنیادهای اساسی این سخنرانی را تشکیل می دهند.

إنشاء الجامعه، واپسین و هشتمین اثر قاسم امین در مجموعه آثار کامل وی است که به همت دکتر محمد عماره، تحت عنوان قاسم امین; الأعمال الکامله، در ۵۶۰ صفحه، از سوی دارالشروق، به چاپ رسیده است. إنشاءالجامعه نیز، متن یک سخنرانی است که قاسم امین در واپسین سال زندگی خویش – ۱۹۰۸ – ایراد نمود و به مناسبت افتتاح دانشگاه، به اهمیت آموزش در دانشگاه و پرورش یافتن دانشمندان و متفکران و متخصصان در محیطهای آکادمیک، اشاره نمود.

قاسم امین از نگاه دیگران

اگرچه نمی توان – به لحاظ تاریخی – قاسم امین را نخستین منادی حقوق زنان در جهان عرب نامید، امّا دستِ کم، وی، نخستین شهروند عرب و مسلمانی است که همه نیروی خود را در آثاری که عرضه داشته، صرف حقوق زنان عرب و مسلمان کرده است. البته چه بسا پیشنهادها و راهکارهای وی برای برون رفت زن عرب از گرفتاریها و دشواریهای آن دوره، سطحی به نظر برسند، امّا یادآوری فضای حاکم بر بلاد اسلامی و عربی آن زمان، ما را به درنگ وا می دارد. جامعه سنت گرای عربی، با انبوهی از رسوبات جاهلی و دیدگاه های منفی نسبت به زن، با ابتدایی ترین حقوق انسانی زنان، مبارزه می کرد. در نهاد عربها، عبارتهایی چون »أفعی تزدادُ سمّاً« رسوب و رسوخ داشت. این جمله را یک حکیم عرب گفته است! وی، آن گاه که در دست یک زن، »قلم« دیده بود و به جای تشویق به دانش و نگارش، بانگ برآورده بود که نباید به دست یک مار سمی، ابزاری داد که بر زهرش بیفزاید. زن، از منظر او و همگنانش – که بسیار بودند – اژدهایی است که با نیش قلم بر زهر خویش می افزاید

.۱۱کتاب تحریر المرأه، در بحبوحه سیاسی ویژه ای، روانه بازار شد و چنان هیاهویی آفرید که شماری قاسم امین را لوترِ شرق و رهایی بخش زنان نامیدند.

عباس حلمی دوم، با استعمارگران، و بویژه لُرد کرومر، میانه ای خوبی نداشت، از این روی، به جریانهای میهن پرستانه و انقلابی که مصطفی کمال )آتاتورک( رهبری می کرد، ارج می نهاد و خواهان بیرون رفتن استعمارگران بود. از سوی دیگر، گروه میهن پرستانِ اعتدال گرا بودند که به مقوله پرورش، آموزش، روشنفکری و ساختن کشوری آباد و مرزهای آزاد اهمیت می دادند، تا خروج استعمارگران رقم زده شود و استقلال مصر حاصل آید. رهبری این گروه را محمد عبده به عهده داشت. سعد زغلول، لطفی سید، قاسم امین و بسیاری دیگر از روشنفکران مصر با وی همراه و همگام بودند. کتاب آزادی زن، سخن تازه ای برای همگان داشت. دشمنان محمد عبده، فرصت را غنیمت شمرده، بر پیروانش تاختند. کرومر نیز، پیش از این، از پاسخ قاسم امین به دوک دارکور فرانسوی و دفاع از حجاب اسلامی زنان مصری، آزرده خاطر شده بود و گویا به محمد عبده پیشنهاد داده بود تا قاسم امین، اشتباه گذشته خود را با نگارش کتابی دیگر، جبران کند.۱۲ برخی نیز، چون خانم نازلی فاضل نوه ابراهیم پاشا را بی تأثیر نمی دانند. وی، بسان »می زیاده«، انجمنی ادبی – سیاسی به راه انداخته و اعتدالیون مصر را گرد هم آورده بود. نازلی فاضل نیز، از کتاب: المصریون… الردّ علی دوق دارکور، سخت برآشفته بود و گمان می کرد قاسم امین در انتقاد از زنان غرب زده مصر، وی را نشانه رفته است.

اثرگذاری نوشته های قاسم امین، از زمان نگارش فراتر رفته، اندیشمندان عرب تا به امروز در باب و باره وی نظر می دهند. محمد حسین هیکل (۱۹۵۶۱۸۸۸)، تحت تأثیر کتابهای قاسم امین، داستانهایی نوشته که بازتاب اندیشه قاسم امین در آنها به چشم می خورد: دختری دوازده ساله به نام عزیزه، خواندن و نوشتن و دوزندگی می آموزد.۱۳ در این داستان تراژیک، عشق و ازدواج با هم می آمیزند و زندگی ادامه می یابد; هرچند داستان با مرگ قهرمان )عزیزه( به پایان می رسد.

۱۴نوال السعداوی – یکی از زنان نامور مدافع حقوق زن در کشورهای عربی – پس از اشاره به این داستان بر آن است قاسم امین، ندای آموزش زن سر می داد تا یک زن به یک همسر و مادر درخور مرد بدل شود; بدین معنی که سعداوی، تلاش قاسم امین را کم ارزش می شمارد. از منظر وی، ملک حنفی ناصف (۱۹۱۸۱۸۸۶) – که به نام باحثه البادیه، قلمفرسایی می کرد – نه تنها از قاسم امین که از رفاعه رافع الطهطاوی، مؤثرتر بوده است. سعداوی نوگرایی و نواندیشی باحثه الباریه را درباره زنان ارزش مندتر می انگارد.

۱۵منصور فهمی (۱۹۵۹۱۸۸۶) در کتاب: أحوال المرأه فی الاسلام (۱۹۱۳) – که برخلاف نوال السعداوی، زمان و مکان و فضای انتشار کتابهای قاسم امین را مدّ نظر قرار می دهد – بر این باور است که وی تمام همّ و غمّ زندگی خود را در راه آزادی و احقاق حقوق زنان مبذول داشته و باید در برابر وی سر تعظیم فرودآورد.

۱۶شاعران بسیاری چون: معروف الرّصافی و صدقی الزهاوی و بعدها نزار قبانی، تحت تأثیر مستقیم و یا غیرمستقیم آراء و اندیشه های قاسم امین و سایر منادیان حقوق زن، چکامه های بسیاری در حمایت از زنان و احقاق حقوق ایشان سرودند.

۱۷شگفت این که رضا خان پهلوی، برای مهیا ساختن زمینه کشف حجاب، دستور می دهد دو کتاب قاسم امین: تحریر المرأه و المرأه الجدیده، ترجمه شوند. این دو کتاب با نام زن و آزادی و زنِ امروز، به سفارش وزارت فرهنگ، توسط یک روحانی مترجم به نام: احمد مهذّب )سید احمد مهذب الدوله شیرازی ۱۳۷۳۱۳۰۱ ه. ق( به فارسی ترجمه شدند.

۱۸همچنین، یوسف اعتصام الملک، (۱۲۹۱ه. ق( پدر بانوی شاعر و سرشناس، پروین اعتصامی، کتاب تحریر المرأه را با نام تربیت نسوان، به سال ۱۳۱۸ ه. ق ترجمه کرده است.

«تحریر المرأه»، یک کتاب و دو نویسنده!

بی گمان، علل و عوامل و انگیزه های نگارش کتاب تحریر المرأه، می تواند بسیار متنوع و گوناگون باشند: پیشنهاد لُرد کرومر به عبده برای جبران اشتباه قاسم امین و نگارش کتابی دیگر، نگرانی خانم نازلی فاضل، ارائه دیدگاه جریان روشنفکری و در نتیجه جذب زنان و مردان روشن اندیش آن دوره دگرگونیهای درونی قاسم امین پس از نگارش کتاب: المصریون… به واسطه آشنایی با جهان غرب و کشور فرانسه و در کنار این همه علت و عامل، می توان به نقش تأثیرگذار شیخ محمد عبده بر شخصیت قاسم امین اشاره نمود. از سوی دیگر، شیخ محمد عبده، که از سردمداران اصلاح طلبی به شمار می رفت، نمی توانست به طور مستقیم منادی حقوق زنان مسلمان و عرب باشد. زمانی که قاسم امین در فرانسه مترجم شیخ بود، این دو تصمیم گرفته اند که کتابی درباره زن مسلمان و عرب بنگارند، تا هم از یک سو، از اتهامهای قاسم امین در کتاب: المصریون… کاسته شود و از دیگر سو، دیدگاه محمد عبده در میان مردم و اندیشمندان، انتشار و نفوذ یابد.

دکتر محمد عماره، محمد عبده را نویسنده واقعی بخشهایی از کتابِ تحریر المرأه می داند و برهانهایی بر نظر خویش دارد:

۱. در آن زمان، نگارش مقاله و یا کتاب با نام مستعار، معمول و مرسوم بود و زمانی سید جمال الدین، آثار خود را با نام شاگردانش منتشر می کرد. خودِ محمد عبده نیز، نامی چون »مؤرخ«، »عالم فاضل« برگزیده بود.

۲. به گواهی شماری از نویسندگان و محققان، چون خانم دریه شفیق و آقای ابراهیم عبده، مسائلی را که شیخ از ابعاد دینی بررسی کرده، قاسم امین، آنها را از ابعاد اجتماعی مورد نقد و بحث و نظر قرار داده است.

۳۱۹. پیش از نگارش تحریر المرأه، محمد عبده در الوقائع المصریه، از مباحثی سخن به میان آورده که چند سال بعد در این کتاب، مطرح شدند. مسائلی چون: روابط زن و مرد، حکم شرع در تعدد زوجات و…

۴۲۰. سکوت محمد عبده پس از آن همه جنجال درباره تحریر المرأه نشان از تأیید وی دارد. عبده، در برابر همه مواضع و ایرادها و ردّیه ها، سکوت اختیار نمود.

رشید رضا، شاگرد شیخ، در مجله المنار، بر سکوت مفتی ازهر صحه نهاد.

رشید رضا، کتاب تحریر المرأه و رساله التوحید امام محمد عبده و سرّ تقدّم الانجلیز السکسونیین )راز پیشرفت انگلوساکسون ها( ترجمه فتحی زغلول را مهم ترین کتابهای آن دوره برشمرد.

۲۱چنانچه پژوهش گری در کتاب تحریر المرأه، به تحقیق و واکاوی بپردازد و آن را با دو کتاب پیش و پس از آن، به مقایسه المصریون… ردّ علی دوق دارکور، و المرأه الجدیده بپردازد، بدین نتیجه رهنمون می شود که زبان و سیاق نوشته های قاسم امین در بخشهایی از کتاب در مدت شش سال، متفاوت شده است. از این تفاوتها و تغییرها می توان به عبارات و اصطلاحات فقهی اشاره نمود که جز در زبان و نوشته های عالمان چنین نمودی ندارند: »و لم أرَ مسألهً واحده میز الشارع فیها الرجال علی النساء و هی تعدّد الزوجات«، »واتفّق أئمه المذاهب علی… «، »لا یوجد اختلاف فی جمیع کتب الفقه مِن أی مذهب کانت و لا فی کتب التفسیر« و جمله های فراوانی از این دست که ادعای آشنایی کامل با فقه و شریعت اسلام دارند.

قاسم امین، در این کتاب، طلاق را چنان بررسی و موشکافی کرده که تنها از توان عالم و فقیهی بزرگ بر می آید. از »اصول« و »فروع« طلاق سخن می گوید: »و هو أنّ الطّلاق محظور فی نفسه مباح للضروره«; عبارتی کاملاً فقهی و نشان گر اطلاع کامل نویسنده از حدود و ثغور طلاق.

همچنین، کتابها و نامهایی که قاسم امین در تحریر المرأه آورده، شاهدی دیگر است بر تفاوت نگاه و بضاعت او، در مقایسه با آثار دیگر وی: »حواشی ابن عابدین، کتاب الروض، تبیین الحقائق فی شرح کنز الدقائق نوشته عثمان بن علی الزیعلی، حسن الأس