پاورپوینت کامل تفسیر تطبیقی آیه «مع الصادقین» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تفسیر تطبیقی آیه «مع الصادقین» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تفسیر تطبیقی آیه «مع الصادقین» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تفسیر تطبیقی آیه «مع الصادقین» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۴۵

چکیده

آیه «مع الصادقین»(توبه:۱۱۹) از جمله آیات نورانی قرآن کریم است که دلیل فضیلت و
برتری اهل بیت(ع) شمرده شده است. مفسران و دانشمندان نامدار مذهب اهل بیت(ع) نیز در
طول تاریخ درباره این آیه، بحثهای زیادی نموده و در مورد برتری اهل بیت(ع) به آن
استدلال کرده اند.

با وجود این، تا کنون این آیه شریفه به صورت تطبیقی بین مذهب اهل بیت(ع) و مذهب اهل
سنت مورد بحث قرار نگرفته و شبهات، ابهامات و سؤالات مربوط به آن به صورت جدّی نقد
و بررسی نشده است.

از طرف دیگر، تاکنون همه یا اکثر دانشمندان و مفسران هر دو مذهب، در تفاسیر، این
آیه شریفه را به صورت کامل، تفسیر و تبیین نکرده اند؛ به طوری که برخی از آنها در
مورد شأن نزول و معنا و مصداق عام آیه به تفصیل بحث نموده و برخی دیگر بدون توجه به
شأن نزول و معنا و مصداق آن، صرفاً در خصوص مصداق خاص و کامل تر آن سخن گفته اند.

این مقاله آیه شریفه«مع الصادقین» را در چند بعد بررسی می نماید. تفسیر و تبیین
اجمالی آیه، بررسی آن از دیدگاه روایات فریقین، بررسی آن از دیدگاه مفسران فریقین،
و در انتهی به نقد و بررسی شبهات، ابهامات و سؤالات مربوط به آیه پرداخته است.

واژه های کلیدی: آیه«مع الصادقین»، تفسیر تطبیقی، اهل بیت(ع)، اهل سنت، روایات،
مفسران.

بخش اول: تفسیر و تبیین اجمالی آیه« مع الصادقین»

آیه «مع الصادقین» آیه۱۱۹ از سوره توبه است. این سوره از سوره های مدنی و دارای۱۲۹
آیه نورانی است.

خداوند متعال می فرماید:

و علی الثلاثه الذین خلفوا حتی اذا ضاقت علیهم الأرض بما رحبت و ضاقت علیهم انفسهم
و ظنوا ان لا ملجأ من الله الا الیه ثم تاب علیهم لیتوبوا ان الله هو التواب
الرحیم؛

و آن سه نفر که(از شرکت در جنگ تبوک) باز ماندند(و مسلمانان با آنها قطع رابطه
نمودند) تا آن حد که زمین با همه وسعتش بر آنها تنگ شد(حتی) در وجود خود جایی برای
خود نمی یافتند،(در آن هنگام) دانستند پناهگاهی از خدا جز به سوی او نیست. سپس خدا
رحمتش را شامل حال آنها نمود(و به آنان توفیق داد) تا توبه کنند؛ خداوند بسیار توبه
پذیر و مهربان است.

یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین؛۱ ای کسانی که ایمان آورده اید
از(مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.

با توجه به اینکه تعدادی از مفسران و دانشمندان آیه «مع الصادقین» را به وسیله آیه
قبل(توبه:۱۱۸) تفسیر کرده اند، در آغاز شأن نزول آیه۱۱۸ را بیان خواهیم کرد.

شأن نزول آیه

خداوند متعال در این سوره به یکی از حوادث جالب و درس آموز دوران رسول گرامی
اسلام(ص) اشاره می کند. مفسران درباره شأن نزول آیه۱۱۸ سوره توبه چنین نوشته اند:
سه نفر از مسلمانان به نام کعب بن مالک و مراره بن ربیع و هلال بن امیه، از شرکت
در جنگ تبوک و حرکت همراه پیامبر اکرم(ص) سر باز زدند، ولی این به خاطر نفاق آنها
نبود، بلکه فقط به خاطر سستی و تنبلی بود؛ اما چیزی نگذشت که آنان از این کار
پشیمان شدند.

آنان هنگام برگشتن پیامبر اکرم(ص) به مدینه، حضور آن حضرت(ص) آمدند و عذر خواهی
نمودند، اما پیامبر با آنها سخنی نگفت و به مسلمانان نیز دستور داد که کسی با آنان
سخن نگوید. بالاخره آن سه نفر در محاصره اجتماعی قرار گرفتند و حتی فرزندان و
همسران آنان نزد پیامبر اکرم(ص) آمدند و از آن حضرت(ص) اجازه جدایی از آنان را
درخواست نمودند. ولی پیامبر(ص) به آنها این اجازه را نداد، اما دستور داد که به
آنها نزدیک نشوند.

آن سه نفر برای رهایی از این فشار اجتماعی و رسوایی بزرگ از شهر خارج شدند و به
کوههای اطراف مدینه پناه بردند. آنان حتی در آنجا نیز از یکدیگر جدا شدند و به
تنهایی مشغول گریه و زاری گشتند و منتظر قبولی توبه خود بودند. بالاخره پس از گذشت
پنجاه روز توبه و تضرع به درگاه الهی، توبه آنها پذیرفته شد و آیه مذکور(توبه:۱۱۸)
درباره آنها نازل گردید.۲

خداوند متعال پس از این آیه شریفه است که خطاب به مؤمنان می فرماید: «یا أیها الذین
آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین؛۳ ای کسانی که ایمان آوده اید! از(مخالفت
فرمان) خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.»

دیدگاههای مختلف در خصوص مصادیق آیه«مع الصادقین»

آیه «مع الصادقین»، همچون سائر آیات معروف قرآن کریم، از جهت مصداق مورد اختلاف
قرار گرفته و درباره مصداق یا مصادیق آن دیدگاههای مختلف و متفاوتی ارائه شده است.
بر اساس اقوال مختلف، مهم ترین مصادیق آیه عبارت اند از:

۱. ای کسانی از اهل کتاب که ایمان آورده اید، همراه صادقان باشید.

۲. ای مؤمنان(مسلمانان)، با کسانی باشید که همراه پیامبر(ص) برای جنگ خارج شدند، نه
با منافقان.

۳. با انجام اعمال صالح در بهشت همراه پیامبران الهی باشید(این سخن ضحاک است).

۴. با کسانی باشید که ظاهر و باطن آنها یکی است.

۵. با مهاجران صدر اسلام باشید.

۶. با کسانی باشید که به عهد و پیمان خود وفادار هستند.

۷. آیه خطاب به سه نفر مذکور در آیه قبلی(توبه: ۱۱۸) است: با محمد و اصحاب او
باشید.

۸. ای مؤمنان با سه نفر مذکور در آیه قبلی(توبه: ۱۱۸) یعنی کعب بن مالک و مراره بن
ربیع و هلال بن امیه، باشید و در صداقت به آنها اقتدا کنید که صداقت آنها نجات
دهنده آنهاست.

۹. «کونوا مع الصادقین» به معنای«کونوا من الصادقین» است. طبق قرائت ابن مسعود
منظور آیه این است که از گروه صادقان باشید.

۱۰. با علی بن ابی طالب و اصحاب او باشید(این سخن ابن عباس است).

۱۱. با ابوبکر و عمر و اصحاب آن دو باشید(این سخن ضحاک است).

۱۲. با علی بن ابی طالب باشید. این سخن ابن عباس و امام باقر(ع) است.

۱۳. با آل محمد(ص) باشید. این سخن امام باقر(ع) است.

۱۴. با ابوبکر و عمر باشید(این سخن به سعید بن جبیر نسبت داده شده است).

۱۵. با مهاجرین و انصار باشید.۴

معنای«الصادقین»(راستگویان)

با در نظر گرفتن معانی باطنی قرآن کریم و نیز شمولیت آن برای همه زمانها، مکانها و
اقوام، نتیجه می گیریم که خداوند متعال با بیان یک آیه، معانی متعدد و گوناگونی را
در نظر گرفته است که این هم ذو المراتب و هم ذو المعانی بودن آیات نورانی قرآن کریم
را ثابت می کند. ما نباید از این ویژگی مهم قرآن کریم که در واقع یکی از اصلی ترین
عوامل نو و تازه ماندن این کتاب مقدس تا روز قیامت به حساب می آید غافل شویم. با
این توضیحات منظور از«الصادقین»(راستگویان) در آیه«مع الصادقین» نیز به خوبی روشن
خواهد شد. بر این اساس، مراد از راستگویان در آیه در دو بیان مستقل مشخص می شود:

۱. مصداق عام آیه(راستگویان نسبی)

با توجه به این اصل مهم قرآنی که آیات قرآن کریم مفسر و مبیّن یکدیگرند، آیه«مع
الصادقین» نیز توسط تعدادی از آیات نورانی دیگر تفسیر و تبیین شده است که در اینجا
به دو نمونه اشاره می شود:

الف. سوره حجرات، آیه ۱۵:

انما المؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم
فی سبیل الله اولئک هم الصادقون؛ همانا مؤمنان(واقعی) کسانی هستند که به خدا و
رسولش ایمان آوردند، سپس هرگز شک و تردید به خود راه ندادند و با اموال و جانهای
خود در راه خدا جهاد کرده اند؛ اینان به حقیقت راستگویانند.

ب. سوره بقره، آیه ۱۷۷:

«لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من آمن بالله و الیوم
الآخر و الملائکه و الکتب و النبیین و آتی المال علی حبه ذوی القربی و الیتمی و
المساکین و ابن السبیل و السائلین و فی الرقاب و اقام الصلوه و آتی الزکاه و
الموفون بعهدهم اذا عاهدوا و الصابرین فی البأساء و الضراء و حین البأس اولئک الذین
صدقوا و اولئک هم المتقون؛

نیکی در این نیست که(تنها به هنگام نماز) روی خود را به سوی مشرق(یا) مغرب کنید و
لیکن نیکی(و نیکوکار) کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب(آسمانی) و
پیامبران ایمان آورده و مال(خود) را با همه علاقه ای که به آن دارد، به خویشاوندان
و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان انفاق کند، نماز را برپا
می دارد و زکات را می پردازد، و(همچنین) کسانی که به عهد خود ـ به هنگامی که عهد
بستند ـ وفا می کنند و در برابر محرومیتها و بیماریها و در میدان جنگ استقامت به
خرج می دهند، اینها کسانی هستند که راست می گویند(و گفتارشان با اعتقاداتشان هماهنگ
است) و آنها پرهیزگاران اند.۵

در آیات مذکور، برای راستگویان(صادقین)، ویژگیهای متعددی مانند ایمان به خدا و
پیامبر اسلام(ص)، ایمان به روز رستاخیز، کتابهای آسمانی، جهاد در راه خداوند با مال
و جان، اقامه نماز، پرداخت زکات و… ذکر شده است. این ویژگیها در واقع جلوه های
تقوای الهی است که خداوند متعال در ابتدای آیه مؤمنان را به رعایت آن موظف نموده
است.

بنابراین افرادی که در راه تقوای الهی حرکت کنند و دارای ویژگیهای مذکور(که
جلوه هایی از تقوای الهی به حساب می آیند) باشند، از راستگویان(صادقان) شمرده
می شوند و همراهی آنان لازم و ضروری است. اما نباید فراموش کرد که چنین اشخاصی،
مصادیق نسبی و عام آیه «مع الصادقین» هستند و همراهی آنهان تنها به شرط رعایت تقوای
الهی است و چنانچه ویژگیهای یاد شده در آنها نباشد و یا به عبارت دیگر، به تقوای
الهی( انجام واجبات و کسب باورهای صحیح و ترک محرمات و دوری از باورهای نادرست) عمل
ننمایند، همراهی آنان جائز نخواهد بود.

۲. مصداق خاص و اکمل آیه(راستگویان حقیقی)

اگر به آیه توجه بیشتری شود، روشن خواهد شد که این آیه بر اساس قاعده علم اصول، به
صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطی بیان شده است. این مطلب از دستور بی قید و شرط
«کونوا» به دست می آید. بر اساس همین بیان مطلق، نتیجه می گیریم که باید در همه
زمانها و برای همه اقوام، کسانی وجود داشته باشند که همراهی مطلق آنها ـ بدون هیچ
قید و شرطی ـ بر همه مؤمنان واجب و ضروری باشد.

در احادیث و روایات زیادی، مصادیق خاص و اکمل آیه«مع الصادقین» به خوبی بیان شده
است که در اینجا جهت اختصار تنها به سه مورد بسنده می کنیم:

۱. عبدالله ابن عباس درباره آیه «اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» گفته است: با
علی بن ابی طالب باشید.۶

۲. امام باقر(ع) درباره همین آیه فرمود: با آل(اهل بیت) محمد(ص) باشید.۷

۳. همچنین در حدیث صحیحی می خوانیم که ابو نصر از امام رضا(ع) در مورد آیه«مع
الصادقین» پرسید و آن حضرت(ع) در پاسخ وی چنین فرمود: «هم الائمه؛۸ آنها(صادقان)
همان امامان اند.»

با توجه به اینکه بر اساس ادله انکار ناپذیر عقلی، قرآنی، روایی و…، عصمت پیامبر
اسلام(ص) و اهل بیت(ع) آن حضرت به اثبات رسیده است،۹ راستگویانی که خداوند متعال در
این آیه، پس از دستور به رعایت تقوای الهی، به همراهی مطلق آنها دستور داده است،
معصومان، یعنی پیامبر عظیم الشأن اسلام و اهل بیت آن حضرت(ص) هستند. آنها مصادیق
حقیقی و کامل تر و خاص آیه«مع الصادقین» هستند و همراهی آنها بدون هیچ قید و شرطی
بر همه امت اسلامی فرض است.

البته نباید فراموش کرد که همراهی آنها تنها دوست داشتن و پذیرش و یا حضور ظاهری در
نزد آنها نیست، بلکه منظور اصلی از این دستور الهی، اطاعت بدون قید و شرط از
آنهاست. در حدیث صحیحی به نقل از امام صادق(ع) آمده است که پیامبر عظیم الشأن
اسلام(ص) فرمود:

…اوصیکم بکتاب الله و اهل بیتی. فانی سألت الله عزوجل ان لا یفرق بینها، حتی
یوردهما علی الحوض، فأعطانی ذلک؛ درباره کتاب خدا(قرآن) و اهل بیتم به شما سفارش
می کنم. من از خدای عز و جل خواسته ام که میان آنها جدایی نیندازد تا آنها را کنار
حوض به من برساند. خدا(هم) خواسته مرا عطا کرد.

و قال: لا تعلموهم فهم اعلم منکم؛ و نیز فرمود: شما چیزی را به آنها نیاموزید که
آنها از شما داناترند. و قال(ص): انهم لن یخرجوکم من باب هدی و لن یدخلوکم فی باب
ضلاله؛۱۰ و نیز فرمود: آنها شما را هرگز از در هدایت بیرون نمی کنند و هرگز شما را
در گمراهی وارد نمی سازند.

شاهد سخن ما در اینجا همین جمله پایانی حدیث است که در واقع پیامبر اکرم(ص) با این
جمله بر عصمت اهل بیت خود صحه گذاشته است. بنابراین همراهی بدون قید و شرط اهل
بیت(ع) هیچ گونه ضرر و زیانی به دنبال نخواهد داشت، چون آنها در عین دارا بودن
ویژگی عبودیت و بندگی، از هر گونه گناه، عیب، اشتباه، فراموشی و سائر نواقص و
کمبودها معصوم و منزه هستند.

ولی در همراهی و اطاعت بی قید و شرط از غیر آنها احتمال گمراهی و ضلالت وجود ندارد.
چون دیگران از عیوب و نواقص و گناه و اشتباه در امان نیستند. بنابراین همراهی و
اطاعت از اهل بیت(ع) مطلق و بدون قید و شرط، ولی همراهی و اطاعت از دیگران صرفاً در
چهار چوب شریعت مقدس اسلام است.

بخش دوم: آیه«مع الصادقین» از دیدگاه روایات فریقین

اگر به منابع حدیثی و تفسیری مذهب اهل بیت(ع) و مذهب اهل سنت نگاه کنیم، خواهیم دید
که در این منابع احادیث و روایات زیادی در خصوص آیه«مع الصادقین» وجود دارد. البته
همه یا اکثر روایات و احادیث موجود در منابع مذهب اهل بیت(ع)، مربوط به مصداق حقیقی
و اکمل آیه «مع الصادقین» است، ولی روایات موجود در منابع مذهب اهل سنت مختلف است
که تعدادی از آنها بیانگر مصداق حقیقی راستگویان و تعداد دیگر با احراز شرایط لازم،
مربوط به معنا و مصداق عمومی و نسبی آیه اند.

با توجه به تعداد قابل توجه این روایات، در این فصل با مراجعه به منابع حدیثی و
تفسیری فریقین، نمونه هایی از روایات مربوط به آیه«مع الصادقین» را ارائه خواهیم
داد.

روایات مذهب اهل بیت(ع)

۱. «عن برید بن معاویه العجلی قال: سألت ابا جعفر(ع) عن قول الله عز وجل: «اتقوا
الله و کونوا مع الصادقین»قال: إیانا عنی؛۱۱

برید بن معاویه نقل می کند که حضرت امام باقر(ع) درباره آیه«اتقوا الله و کونوا مع
الصادقین» (توبه:۱۱۹) پرسیدم و آن حضرت(ع) فرمود: (خداوند در این آیه) ما را قصد
نموده است.»

۲. «عن بن ابی نصر عن ابی الحسن الرضا(ع) قال: سألته عن قول الله عز و جل«یا ایها
الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» قال: الصادقون هم الائمه؛۱۲

ابن ابی نصر نقل می کند که از حضرت امام رضا(ع) درباره آیه«مع الصادقین» پرسیدم و
آن حضرت(ع) جواب داد: صادقان امامان(از اهل بیت)اند.»

۳. «عن الامام الباقر(ع) فی قوله:«یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع
الصادقین» قال: مع علی بی ابی طالب(ع)؛۱۳

حضرت امام باقر(ع) درباره آیه« مع الصادقین» فرمود: (یعنی) با علی بن ابی طالب(ع)
(باشید).»

۴. «قال امیرالمؤمنین(ع): فأنشدتکم الله جل اسمه أتعملون ان الله انزل«یا ایها
الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» فقال سلمان: یا رسول الله! أ عامه هی
ام خاصه؟ فقال: أما المؤمنون فعامه لأن جماعه المؤمنین امروا بذلک و أما الصادقون
فخاصه لأخی علی و الأوصیاء من بعده الی یوم القیامه؟ قالوا: اللهم نعم؛۱۴

حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در احتجاج خود در میان جمعی از مهاجرین و انصار در زمان
خلافت عثمان بن عفان فرمود: شما را به خداوند قسم می دهم، آیا می دانید هنگامی که
خداوند آیه «یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» را نازل فرمود،
سلمان گفت: ای رسول خدا! آیا منظور از آن عام است یا خاص؟ حضرت پیامبر(ص) فرمود:
مأمور به این دستور همه مؤمنان هستند و اما عنوان«صادقین» مخصوص برادرم علی(ع) و
اوصیای بعد از او تا روز قیامت است؟ (هنگامی که امام علی(ع) این سؤال را نمود،
حاضران) گفتند: آری این سخن را از پیامبر(ص) شنیدیم.»

۵. «روی جابر عن ابی جعفر(ع) فی قوله«کونوا مع الصادقین» قال: مع آل محمد صلی الله
علیه و آله و سلم؛۱۵

جابر از امام باقر(ع) روایت نموده است که درباره آیه «مع الصادقین» فرمود:(یعنی)با
آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم باشید.»

۶. «قال امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع): و قد جعل الله للعلم اهلا و فرض الله
طاعتهم بقوله«و اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»؛۱۶

امیرالمؤمنین امام علی(ع) فرمود: همانا خداوند برای علم اهلی را قرار داده و با سخن
«تقوای الهی پیشه کنید و همراه راستگویان باشید»، اطاعت(از) آنها را واجب نموده
است.»

۷. «عن محمد بن اسماعیل قال: سمعت ابالحسن(ع) یقول: الائمه علماء صادقون مفهمون
محدثون؛۱۷

محمد بن اسماعیل نقل می کند که امام رضا(ع) فرمود: امامان(همگی) دانشمند، راستگو،
مفهم و محدث۱۸ هستند.»

روایات مذهب اهل سنت

۱. «عن نافع فی قول الله «اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» قال: مع النبی صلی الله
علیه و سلم و اصحابه؛۱۹

از نافع روایت شده است که درباره آیه «مع الصادقین» گفت: (یعنی) با پیامبر(ص) و
اصحاب او باشید.»

۲. «عن الضحاک فی قوله«و کونوا مع الصادقین» قال: مع ابی بکر و عمر و اصحابهما؛۲۰

از ضحاک نقل شده است که درباره آیه «مع الصادقین» گفت: با ابوبکر و عمر و اصحاب آن
دو باشید.»

۳. «عن ابن عباس رضی الله عنهما قال: الصادقون فی هذه الآیه محمد صلی الله علیه و
آله و اهل بیته؛۲۱

از ابن عباس(ره) روایت شده است که گفت: منظور از صادقین در این آیه ـ محمد صلی الله
علیه و آله و سلم ـ و اهل بیت آن حضرت(ص) است.»

۴. «عن الباقر و الرضا رضی الله عنهما قالا: الصادقون الائمه من اهل البیت؛۲۲

از امام باقر و امام رضا ـ رضی الله عنهما ـ روایت شده است که فرمودند:(منظور از
صادقین) امامان از اهل بیت هستند.»

۵. «عن جعفربن محمد(ع) فی قوله«اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» قال:(یعنی مع) محمد
و علی؛۲۳

از امام باقر(ع) روایت شده است که درباره آیه «مع الصادقین» فرمود: یعنی با محمد و
علی باشید.»

۶. «عن ابن عباس فی قوله «اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»(قال) نزلت فی علی بن ابی
طالب خاصه؛۲۴

از ابن عباس روایت شده است که درباره آیه «مع الصادقین» گفت: این آیه درباره علی بن
ابی طالب(ع) به طور خصوصی نازل شده است.»

۷. «عن ابن عباس فی هذه الآیه «یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع
الصادقین» قال: مع علی و اصحاب علی؛۲۵

از ابن عباس(ره) روایت شده است که درباره آیه «مع الصادقین» گفت: (یعنی) با علی و
اصحاب علی(ع) باشید.»

۸. «عن ابی جعفر(ع) هو الباقر(ع) فی قوله«و کونوا مع الصادقین» قال: مع آل محمد
علیهم السلام؛۲۶

از امام باقر(ع) روایت شده است که درباره آیه «مع الصادقین» فرمود:(یعنی) با آل
محمدـ علیهم السلام ـ باشید.

۹. «عن ابی جعفر(فی قوله تعالی)«اتقوا الله و کونوا مع الصادقین» قال: مع علی بن
ابیطالب؛۲۷

از امام باقر(ع) روایت شده است که درباره آیه «مع الصادقین» فرمود: با علی بن
ابیطالب باشید.»

۱۰. «عن عبدالله بن عمر(فی قوله تعالی) «اتقوا الله» قال: أمر الله اصحاب محمد
بأجمعهم أن یخافوا الله ثم قال لهم:«کونوا مع الصادقین» یعنی محمدا و اهل بیته؛۲۸

از عبدالله بن عمر روایت شده است که درباره سخن خداوند ـ اتقوا الله ـ گفت: خداوند
به همه اصحاب محمد(ص) دستور داد که از خداوند بترسند و سپس خطاب به آنها فرمود:
«کونوا مع الصادقین»؛ با صادقان یعنی با محمد و اهل بیت او(ص) باشید.»

بررسی و جمع بندی روایات فریقین

آنچه می توان به عنوان جمع بندی و نتیجه گیری از روایات و احادیث مذکور به دست
آورد، از این قرار است:

۱. پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) و اهل بیت(ع) آن حضرت، نمونه ها و مصادیق واقعی و
حقیقی آیه شریفه «مع الصادقین» هستند.

۲. همراهی صادقان(راستگویان) مورد اشاره در آیه «مع الصادقین» به معنای اطاعت و
فرمانبرداری از آنان است.

۳. همراهی و اطاعت از مصادیق واقعی آیه «مع الصادقین» به طور مطلق و بدون هیچ قید و
شرط است که این هم در نوع خود بر عصمت آنها دلالت دارد.

۴. بر اساس دیدگاه ما، افراد دیگر مورد اشاره در روایات مذکورـ اصحاب پیامبر
اسلام(ص) و یا اصحاب امام علی(ع)ـ مصادیق واقعی آیه مورد بحث نیستند، بلکه در صورت
احراز شرایط لازم(مانند رعایت تقوای الهی و…) می توان آنها را مصادیق عام و نسبی
آیه «مع الصادقین» نامید.

۵. نباید فراموش کرد که همراهی و اطاعت از مصادیق نسبی آیه «مع الصادقین» صرفاً در
محدوده شریعت مقدس اسلام است و چنانچه آنها دارای ویژگیهای یاد شده و به طور کلی
مستلزم تقوای الهی باشند، همراهی آنان لازم است و الا همراهی و اطاعت از آنها جائز
نیست. این نکته هم همراهی آنان را مقید و مشروط می سازد و در نوع خود بر عدم وجود
ویژگی عصمت در آنها دلالت می کند.

۶. احتجاج و استدلال امیرالمؤمنین امام علی(ع) بر آیه «مع الصادقین» در حضور جمعی
از مهاجرین و انصار، قرینه و دلیل محکمی بر این مطلب است که اهل البیت(ع) مصادیق
واقعی و حقیقی و مطلق آیه «مع الصادقین» هستند.

بخش سوم: آیه «مع الصادقین» از دیدگاه مفسران مذهب اهل بیت(ع) و اهل سنت

پس از تبیین و تفسیر آیه و بررسی آن از دیدگاه احادیث و روایات فریقین، در این بخش
با رعایت اختصار، آیه «مع الصادقین» را از دیدگاه مفسران مذهب اهل بیت(ع) و اهل سنت
بررسی می کنیم و سپس به جمع بندی دیدگاهها می پردازیم. با توجه به اینکه ذکر دیدگاه
همه یا بیشتر مفسران فریقین در این اثر ممکن نیست، در این بخش تنها دیدگاه تعدادی
از آنها را به اختصار بیان خواهیم کرد.

دیدگاه مفسران مذهب اهل بیت(ع)

۱. شیخ طوسی(۳۸۵ ـ۴۶۰ ق) در تفسیر خود ذیل آیه«مع الصادقین» چنین می نویسد:

هذا امر من الله تعالی للمؤمنین المصدقین بالله و المقرین بنبوه نبیه بأن یتقوا
معاصی الله و یجتنبوها و ان یکونوا مع الصادقین الذین یصدقون فی اخبارهم و لا
یکذبون… و قیل: ان المراد بالصادقین هم الذین ذکرهم الله فی قوله «رجال صدقوا ما
عاهدوا الله علیه فمنهم من قضی نحبه» و هم حمزه و جعفر «و منهم من ینتظر» یعنی
علیا(ع)، فأمر الله تعالی بالاقتداء بهم و الاهتداء بهدیهم و هم الذین وصفوا فی
قوله «لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل… الآیه الی قوله «اولئک الذین صدقوا» فأمر
بالاقتداء بهؤلاء… و الصادق هو القائل بالحق العامل. لأنها صفه مدح لا یطلق الا
علی من یستحق المدح علی صدقه. فأما من فسق بارتکاب الکبائر فلا یطلق علیه اسم
صادق؛۲۹

این دستوری است از طرف خداوند برای مؤمنان تصدیق کننده وجود خداوند و اقرار کنندگان
به نبوت پیامبر او که از معصیت خدا بترسند و اجتناب نمایند و همراه صادقان باشند و
صادقان کسانی هستند که در سخنان خود راست می گویند و دروغ نمی گویند.

گفته شده است که منظور از صادقان کسانی هستند که خداوند متعال آنها را در قول خود
ذکر نموده است: «در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند
صادقانه ایستاده اند، بعضی از آنها پیمان خود را تا آخر بردند( و به شهادت
رسیدند)»، منظور از آنها حمزه و جعفر بن ابی طالب(رضی الله عنهما) است، «و بعضی
دیگر در انتظارند»، یعنی علی(ع).

بنابراین خداوند متعال به اقتدای به آنها و هدایت یافتن با هدایت آنها دستور داده
است و آنها کسانی هستند که در این آیه وصف شده اند: «نیکی(تنها) در این نیست که(به
هنگام نماز) روی خود را به سوی مشرق(یا) مغرب کنید، بلکه نیکی(و نیکوکار) کسی است
که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب(آسمانی) و پیامبران ایمان آورده و مال(خود)
را با همه علاقه ای که به آن دارند به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و واماندگان
در راه و سائلان و بردگان انفاق می کنند، نماز را برپای می دارند و زکات را
می پردازند و(همچنین) کسانی که به عهد خود ـ به هنگامی که عهد بستند ـ وفا می کنند
و در برابر محرومیتها و بیماریها و در میدان جنگ استقامت به خرج می دهند، اینها
کسانی هستند که راست می گویند گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است». خداوند نیز به
اقتدا نمودن مؤمنان به آنها دستور داده است. و اما صادق کسی است که حق بگوید و به
آن عمل نماید چون این واژه صفتی است که فقط برای افراد مستحق و لایق آن اطلاق
می شود و به کسی که مرتکب گناهان بزرگ شود اسم صادق اطلاق نمی شود.

۲. شیخ طبرسی(متوفای۵۴۸ ق) در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه «مع الصادقین» چنین
می نویسد:

و معناه: کونوا علی مذهب من یستعمل الصدق فی اقواله و افعاله و صاحبوهم و رافقوهم
کقولک: أنا مع فلان فی هذه المسئله: ای أقتدی به فیها؛

معنای آیه چنین است: بر مذهب کسی باشید که صدق و راستی را در سخنان و افعال خود به
کار می گیرد، و با آن دوست و رفیق باشید. مانند قول کسی که می گوید: من در این
مسئله با فلانی هستم ـ یعنی در این مورد به او اقتدا می کنیم.

شیخ طبرسی(ره) پس از بیان این مطلب، همانند شیخ طوسی(ره)، با استدلال به آیاتی از
قرآن کریم و بیان دیدگاههایی در خصوص مصادیق آیه «مع الصادقین» چنین می گوید:

عن ابن عباس قال: کونوا مع الصادقین: مع علی و اصحابه و روی جابر عن ابی جعفر(ع) فی
قوله: کونوا مع الصادقین قال: مع آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم؛۳۰ از ابن عباس
روایت شده است که گفت: با صادقان باشید ـ یعنی با علی و اصحاب علی باشید. همچنین از
امام باقر(ع) نقل شده است که ذیل همین آیه فرمود: «با راستگویان باشید، یعنی با آل
محمد(ص) باشید.»

۳. علامه سید عبدالله شبر(ره) می نویسد:

«یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله» فی معاصیه «و کونوا مع الصادقین» فی الایمان و
القول و العمل و عن ابن عباس: مع علی و اصحابه و عنهم(علیهم السلام) مع آل محمد صلی
الله علیه و آله و سلم؛۳۱

«ای کسانی که ایمان آورده اید! از خداوند بترسید در مورد گناه و معصیت او و با
صادقان باشید» یعنی با صادقانی باشید که در ایمان، سخن و عمل راستگو هستند. از
ابن عباس روایت شده است که گفت: با علی و اصحاب علی باشید و از اهل بیت(ع) روایت
شده است که فرمودند: با آل محمد(ص) باشید.

۴. علامه سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان در خصوص آیه«مع الصادقین» چنین
می نویسد:

«ای کسانی که آورده اید ! از(مخالفت فرمان خدا) بترسید و با صادقان باشید: کلمه صدق
در اصل به معنای مطابقت سخن و خبر و (واقعیت) خارج است و کسی که سخن او با خارج
مطابق باشد، با عنوان صادق وصف می شود. اما از آنجا که به طور مجاز اعتقاد، عزم و
اراده را هم قول(سخن) نامیده اند، در نتیجه صدق را در آن موارد نیز استعمال کرده و
انسانی را که عملش مطابق با اعتقادش باشد و یا کاری را که انجام می دهد به طور جدی
با اراده و تصمیم او مطابق باشد، صادق نامیده اند. اما در آیه شریفه، اطلاق تقوا و
اطلاق کلمه «صادقین» و نیز اینکه به طور مطلق می فرماید: با صادقان باشید همه
قرینه هایی هستند که دلالت می کنند مقصود از صدق، معنای مجازی و وسیع آن است نه
معنای لغوی خاص آن.

بنابراین آیه شریفه به مؤمنان دستور می دهد که تقوا پیشه نمایند و از صادقان در
گفتار و کردارشان پیروی کنند. و این غیر از آن است که بفرماید: شما نیز مانند
صادقین متصف به وصف صدق باشید؛ چه اگر آن بود، باید چنین بفرماید: از صادقان باشید،
نه اینکه بفرماید: با صادقان باشید، و این مطلب واضح است.۳۲

علامه طباطبایی در بخش روایات، درباره همین آیه به نقل از تفسیر برهان، می نویسد:

عن ابن عمر قال:«یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله» قال: امر الله الصحابه ان یخافوا
الله، ثم قال: «و کونوا مع الصادقین»یعنی مع محمد و آل بیته علیهم السلام؛

از عبدالله بن عمر نقل شده است که می گوید: «ای کسانی که ایمان آورده اید»!
خداوند(در این قسمت از آیه) به اصحاب دستور می دهد که تقوای الهی را مراعات کنند.
«و با راستگویان باشید»، یعنی با محمد و اهل بیت او(ع) باشید.

در این معنا روایات زیادی از امامان اهل بیت(ع وارد شده است و در تفسیر الدر
المنثور از ابن مردویه به نقل از عبدالله بن عباس و نیز از ابن عساکر به نقل از
امام باقر(ع) نقل شده است که درباره آیه «با راستگویان باشید» فرمودند: با علی بن
ابی طالب باشید.۳۳

۵. آیت الله ناصر مکارم شیرازی(از مفسران معاصر) نیز در تفسیر نمونه، ذیل آیه
«مع الصادقین» می نویسد:

مفهوم صادقین… مفهوم وسیعی است، ولی از روایات بسیاری استفاده می شود که منظور از
این مفهوم در اینجا تنها معصومان هستند… اگر مفهوم صادقین در آیه عام باشد و همه
مؤمنان راستین و با استقامت را شامل گردد، باید گفته شود: «و کونوا من الصادقین»
یعنی از صادقان باشید، نه با صادقان باشید.

این خود قرینه روشنی است که صادقین در آیه به معنای گروه خاصی است. از سوی دیگر،
منظور از همراه بودن این نیست که انسان همنشین آنها باشد، بلکه بدون شک منظور آن
است که همگام آنها باشید. آیا اگر کسی معصوم نباشد، ممکن است بدون قید شرط، دستور
پیروی و همگامی با او صادر شود؟ آیا این خود دلیل بر آن نیست که این گروه تنها
معصومان اند؟!۳۴

دیدگاه مفسران مذهب اهل سنت

۱. محمد بن جریر طبری(متوفای۳۱۰ ق)، در تفسیر خود، ذیل آیه شریفه «مع الصادقین»، پس
از بیان و تفسیر آیه، تأویلات ذیل را درباره صادقان چنین بر می شمارد:

الف) از نافع روایت شده است که: با پیامبر و اصحاب او باشید.

ب) از ضحاک نقل شده است که: با ابوبکر و عمر و اصحاب آن دو باشید.

ج) از سعید بن جبیر نقل شده است که: با ابوبکر و عمر باشید.

د) از ابن جریح نقل شده است که: با مهاجران و انصار باشید.

طبری پس از ذکر این تأویلات می گوید:

و الصحیح من التأویل عن ذلک هو التأویل الذی ذکرناه عن نافع و الضحاک؛۳۵ تأویل صحیح
در این مورد همان تأویلی است که از نافع و ضحاک ذکر کرده ایم.

۲. ابولیث نصر بن محمد سمرقندی(متوفای۳۷۵ ق)، پس از ارائه توضیحات مختصر درباره آیه
«مع الصادقین»، بدون اختیار نمودن دیدگاه خاص درباره صادقان به ذکر تأویلات و معانی
ذیل می پردازد:

۱. ضحاک(یکی از تابعان)می گوید: «کونوا مع الصادقین» یعنی با کسانی باشید که نیات
آنها درست و دلها و اعمال آنها مستقیم باشد و نیز همراه پیامبر اکرم(ص) با اخلاص و
نیت(پاک) به جنگ رفته باشند.

۲. گفته می شود که این جمله خطاب به منافقان ـ کسانی که با دروغ عذر تراشی می کنند
ـ است و معنای آن چنین است: ای کسانی که در ظاهر ایمان آورده اید! از خدا بترسید و
با سه نفر(مذکور در آیه قبلی یعنی آیه ۱۱۸ سوره توبه) باشید که آنها راست گفته اند.

۳. از کعب بن مالک نقل شده است که گفت: آیه «و کونوا مع الصادقین» درباره ما نازل
شده است.

۴. کلبی گفته است: مراد این است: با آن دسته از مهاجران و انصار باشید که به سوی دو
قبله نماز خوانده اند.

۵. مقاتل گفته است: منظور از صادقان کسانی است که خداوند آنها را در آیه پانزدهم
سوره حجرات وصف نموده است: «مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان
آورده اند، سپس هرگز شک و تردیدی به خود راه نداده و با اموال و جانهای خود در راه
خدا جهاد کرده اند: آنها راستگویان اند.»

۶. گفته شده است: مراد این است: با صادقان در ایمانشان با هم باشید، و منظور از
آنها ابوبکر، عمر، عثمان و علی(رض) است.

۷. و نیز از ضحاک نقل شده است که درباره «کونوا مع الصادقین» گفت: مؤمنان مأمورند
که با ابوبکر و عمر و اصحاب آن دو باشند.۳۶

۳ . فخر رازی(۵۴۴ ـ ۶۰۴ ق) پس از تفسیر و تبیین آیه «مع الصادقین» می گوید: